________________
આધુનિક જેનોનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન.
૨૭૯ આધુનિક જેનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન.
(૧૩) પાછલા લેખમાં ઘી બેલવાની રૂઢિની ચર્ચા કરી અને તે રૂઢિને પ્રતિક્રમણ કિયામાં પ્રવેશ થયે હેવાથી તે વિષે પણ ઉલ્લેખ કરે પડ્યો, પણ આપણું મંદિર વિષયક વ્યવહારને વધારે સૂક્ષ્મ રીતે વિચાર કરતાં માલુમ પડે છે કે–જિનમંદિરના સંબંધમાં આપણી પ્રાચીન ભાવનાને પરિત્યાગ કરવાથી આપણું વર્તમાન પૂજન વ્યવહારમાં અનેક ક્ષતિઓ પ્રવેશ થવા પામી છે, તેથી જે તે મૂળ ભાવનાને સજીવન કરવામાં આવે તે અત્યારના મંદિરવ્યવહારમાં નજરે પડતા અનેક દેનું સહેજે નિવારણ થાય.
પ્રાચીન પ્રથા પ્રમાણે જિનમંદિર ‘અભંગદ્વાર હોવું જોઈએ. અભંગદ્વાર બે રીતે હોય-એક તે જિનમંદિરમાં દર્શન કરવાને કઈ પણ મનુષ્યને પ્રતિબંધ ન હોય, અને બીજું પ્રભુના દર્શન જ્યારે કરવા હોય ત્યારે મંદિરનાં દ્વાર ખુલેલાં હાય. આ બંને બાબતમાં અન્ય વૈષ્ણવો અને બ્રાહ્મણોનાં મંદિરની અપેક્ષાએ જિનમંદિરની વિશેષતા ગણાય. વિષ્ણુ તેમજ શિવમંદિરમાં હલકી જાતના લોકે, મુસલમાને, અંગ્રેજો તેમજ અસ્પૃશ્ય ગણાતા વર્ગોને ઘણે ખરે ઠેકાણે દર્શન કરવા દેવાની બંધી હોય છે. ત્રિવેન્દ્રમના તેમજ કન્યાકુમારીના મંદિરમાં જૈનોને તેમજ કેળી, કણબી, સોની, લુહાર વિગેરે હલકા ગણાતા હિંદુઓને પણ મુખ્ય મૂત્તિના દર્શન કરવા દેવામાં આવતા નથી. તદુપરાન્ત દર્શનના સંબંધમાં વૈષ્ણવીય તેમજ શૈવી મંદિરેએ કાળનું પણ બંધન સ્વીકારેલું છે. ભગવાનનાં દર્શન દિવસના અમુક અમુક વખતેજ થાય એ નિયમ ઘણે ઠેકાણે જોવામાં આવે છે. આ નિયમની વિશેષ પ્રવૃત્તિ વૈષશુવીય મંદિરોમાં છે. નરનારાયણનાં, રાધાકૃષ્ણનાં કે રામચંદ્રજીનાં મંદિરે પાસે સવારના કે સાંજના જ્યારે નીકળવાનું બને છે ત્યારે ઘણીવાર એવું અનુભવ થાય છે કે ભાવિક સ્ત્રી પુરૂષે “દશન થયાં, દર્શન થયાં.” એમ કહેતાં દેડાદેવ કરી રહ્યાં હોય અને જરાક વિલંબ થશે તે દશન રહી જશે એ ચિન્તાથી વિહળ બની ગયાં હોય. ભગવાન ઘડી દર્શન દઈ સંતાઈ જાય એ કલ્પના આપણને તે સ્વાભાવિક રીતે હાસ્યાસ્પદ લાગે. તેવી જ રીતે ભગવાનનાં દશનો અધિકાર અમુક ઉંચી ગણાતી જાતિઓને હોય અને હલકી ગણાતી જતિએને ન હોય એ વિચાર પણ આપણને તે બહુ વિચિત્ર લાગે. આમ છતાં આપણા મંદિર વ્યવહારમાં આ બંને બાબતને અપાશે પણ ચેપ લાગ્યા વિના રહ્યો નથી. તે ચેપની અસરને મૂળમાંથી નાબુદ ન કરીએ અને આપણું
