Jain Dharm Prakash 1921 Pustak 037 Ank 09

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533435/1

Page #1

REGISTERED No. B. 156.
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
S.
PP
2 :
अश्वद्रो रूपसौम्यो विनयनययुतः क्रूरताशाव्यमुक्ता । मध्यस्थो दीर्घदर्शी पराहतनिरतो लब्धलक्षः कृतज्ञः।। सदाक्षिण्यो विशेषी सदयगुणरुचिः सत्कथः पक्षयुक्तो।
वृद्धाहा सज्जना यःशुभजनदयितो धर्मरत्नस्य योग्यः॥१॥ - પુસ્તક ૩૭ મુ" ] માર્ગશીષ સંવત ૧૯૭૮, વીર સંવત ૨૪૪૮. [ અ ક ટ મે.
પ્રગટ કર્તા | શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર. 1 લબરમાણવી.
૨૫e દયા સબંધી એ હેનાનો સ’વાદ ડાહે પણભરી દયા સંબંધી, સંવાદ
૨૬૨ સદાચારથી અનાર ટળે છે
२६४ બે હેનાના તત્વવિચારણા વિષયે સંવાદ
૨૬૫ જતે અને દયા . પ્રશ્નોત્તર સાધશતકગત પ્રશ્નોત્તરી
૨૭૩ એક વાયપરથી થતી વિચારણા
૨૭૭ આધુનિકે જનાનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન , ર૭૮ કેશર અને જન .. > નોંધ અને ચર્ચા.
२८७ વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૧-૮-૦ પાસ્ટેજ રૂા ૯-૪-૦ ભેટના પોસ્ટેજ સહિત. ( ભાવનગર-શારદાવિજય’ પ્રી. પ્રેસમાં શા, મટુલાલ લશ્કરભાઇએ છા મ્યુ.
-
જે
9
+
7
= 9
3
૨૮૩

Page #2

अमारूं पुस्तक प्रसिद्धि खातुं.
૧ થોડા વખતમાં બહાર પડશે. ૧ શ્રી વૃહત્ ક્ષેત્ર સમાસ. માટી ટીકા સહિત. , ૨ શ્રી ત્રિષષ્ટિ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર. ભાષાંતર. પર્વ ૧૦ મું. આવૃત્તિ બીજી.
૨ છપાય છે. ૧ શ્રી પાંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર. મૂળ. ગુજરાતી મોટા ટાઈપમાં. ૨ શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. ૩ શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ભાષાંતર. વિભાગ રજે. સ્થભ ૫ થી ૯ આવૃત્તિ બીજી. ૪ શ્રી ધન્યકુમાર ચરિત્ર ભાષાંતર. ૫ શ્રી પરિશિષ્ટ પર્વ ભાષાંતર. ૬ ઉપમિતિ ભવ પ્રપંચો કથા ભાષાંતર. ( વિભાગ ૨ જે. ) ૭ શ્રી અધ્યાત્મ ક૯૫દ્મ ભાષાંતર. આવૃત્તિ બીજી. ૮ શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રંથ. મૂળ. વિભાગ ૪ થા. સ્થભ ૧૯ થી ૨૪. ૯ શ્રી ઉપદેશ ક૯પવઠ્ઠી ( મહુજિણાણુ'ની ટીકા ) નું ભાષાંતર.
- ૩ તૈયાર થાય છે–તૈયાર થયે પ્રેસમાં જશે. ૧ શ્રી પર્વ તિથિ વિગેરેના ચૈત્યવંદને, સ્તવન, સઝાયે, સ્તુતિ વિગેરેના સંગ્રહું. ૨ શ્રી વિનોદકારી કથા સંગ્રહનું ભાષાંતર. ૩ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય ચરિત્ર, ૪ શ્રી પ્રકરણ પુષ્પમાળા. વિભાગ ૨ જે. (કેટલાક નાના પ્રકરણ સાથ.)
પુસ્તકોની પહાંચ. શ્રીઆચારાંગસૂત્ર-ભાગ ૧ લા.
અધ્યયન પહેલું. ભાષાંતર સહિત. કિ’મત રૂ ૧ આની એક નકલ ભેટ તરીકે મળી છે. છાપવાનું કામ સામાન્ય ઠીક છે પરંતુ પ્રમાણુમાં કિમત વધારે લાગે છે. આખા સૂત્રના ભાષાંતરના ભાગની કિં’મત વધારે થઈ પડશે. આ ભાષાંતર શ્રી સહનલાલજી જ્ઞાનભંડાર સુરત તરફથી બહાર પડેલ છે. અને તે કાર્ય છે. સાથે કમુનિએ કરેલું છે. અમારા વિચાર પ્રમાણે સૂત્રોના ભાષાંતર છપાવવાની બીલકુ લ આવશ્યકતા નથી. તે તે મુનિરાજને વાંચવા ચેાગ્ય અને પંચાંગીસમેત અર્થ સમજવા ચેાગ્ય લાગે છે. શ્રાવક શ્રાવિકાના ઉપગ માટે પૂર્વ પુરૂષાએ અનેક ગ્રંથો જુદી જુદી વિષયોને અપેક્ષીને બનાવેલા છે, તેના ભાષાંતર તેમજ મૂળ પ્રગટ કરવાથી બહુ ઉપકારક થવા સંભવ છે. કદી સાધુ સાધ્વીના ઉપકાર માટે છપાવવા ધાર્યું હોય તે તેમણે તો આ ખાતાએ ભાષાંતર કરવા માટે નિર્ધારેલા આચારાંગ, સુગડાંગ, દશવૈકાળિક ને નદીજી વિગેરે સૂત્રે ગુરૂગમથી જ વાંચવા સમજવા લાગ્યું છે.

Page #3

श्रीजैन धर्मप्रकाश.
"
शिवमस्तु सर्व जगतः परहितनिरता भवंतु भूतगणाः ॥ 'दोषाः प्रयांतु नाशं, सर्वत्र सुखीभवंतु लोकाः ॥ ર્ ॥ “સર્વ જગતનું કલ્યાણ થાઓ, પ્રાણીએ પરીપકારમાં તત્પર થાઓ, દોષમાત્ર નાશ પામે અને સર્વત્ર લાકો સુખી થાઓ. ” પુસ્તક ૩૭ મું. ] મા શીષ. સવત ૧૯૭૮, વીર સવતર૪૪૮. [ અંક. ૯ મા
शुद्ध जैन.
-:*0*:—
શુદ્ધ જૈની તેા તેને કહીએ, પીડ પરાઇ જાણેરે; સુખી દિન પર કરવા ઇચ્છે, ચડે દયા ગુણઠાણેરે. હું છું સુખી તે છે દુઃખી, દુઃખ દેખી ડરનારારે; આપ સરખા સ્વામીભાઇ કરવા, હાય નિત્ય ઉદ્બારારે, ધીરજ આપે કષ્ટો કાપે, શાંતિના કરનારારે; ભૂલ કદી દુ:ખીની ટ્રુખે, છતાં ક્ષમા ધરનારીરે. આવા બેસા જમા ભાવથી, છે આ ઘર તમારૂં રે; મારાંને મિથ્યા એ માને, અંતે દૂર થનારૂં. દુ:ખી જૈનની ખબર ન રાખી, મારૂ મારૂં કરી બેઠારે; અત વખતે પડી રહેવાતું સૌ, ખર્ચે ન ભયમાં પેઠારે. હાથે તે સાથે આવે છે, તા તમને હું આપું રે; શાંતિ પમાડે તે વીર શ્રાવક બન્યું કષ્ટ તે કાપુ રે. કામ પડ્યે વીર આવા વ્હેલા, ન ગણા ઢાંઇ જુદાઈરે; ક્રમાણીમાં છે ભાગ સર્વના, સમજી આવો વ્હાઇરે. દીલાસા દીન જનને દેવા, દિલમાં ઉલટ આણીરે; જૈન ધર્મના સાચા ખર્ચી, દયા તે દિલથી જાણીરે.
૧
૪

Page #4

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકા. આપે તે બહુ ઉમંગ સાથે, માને સફળ જન્મારે; સ્વામીબંધુ ભલે પધાર્યા, ભર્યો ભંડાર તમારરે. મૃષાવાદ તે કદી ન બેલે, બેલે તેટલું પાળેરે; કહેણું સમ રહેણીમાં રહેતા, જૈન કુળ અજવાળેરે. થોડું બોલી વિશેષ કરતે, વિણ માટે તે મરતેરે; ચાડી ચુગલી સાક્ષી છેટી, નહીં કેરટે ચડતો. ૧૧ વિચાર વિના પગલે નવી ભરતો, કામ કરંતાં ડરતોરે; રખે ગુન્હેગાર ઠરૂં કહી ઈરી–યાવહીઆ પડિકમતરે. બારે વ્રત પાલનમાં શૂર, મધુર વચન મુખ મીઠે રે; વીરપુત્ર મહાવીરને સંગી, હાલ ન એહ દીઠરે. સમતા વિનય વિવેકને દરીઓ, ઉછળી પાય ન ભરતેરે; જીવજંતુની જયણા પાળી, કામમાંહી પરવરતારે. ૧૪ નેત્રમાંહે અમીની દષ્ટિ, વૃષ્ટિ જૈન પર વરસેરે; જૈનધર્મનાં કામ કરવા, આગળ પડવા હરસેરે. નવાં ચૈત્યને નજરે નિહાળી, જીર્ણોદ્ધાર કરવા, અષ્ટગણું પુણ્ય લેવા ઈચ્છ, ઇછેશિવવધુ વરવારે ૧૬ જ્ઞાનતણાં ભંડારે કરવા, નવાં પુસ્તકો લખાવે, જૈનધમીને જાગૃત કરવા, જ્ઞાન બહુ પ્રસરા રે. ૧૭ નિરાશ્રિતને આશ્રય દેવા માટે દોડી જાત રે; સાતે ક્ષેત્રની પુષ્ટિ કરવા, થાતો રાતે માતરે. ૧૮ સાધુ સાધ્વીની સેવા કરવા, વંદનમાં પણ તેરે; શરધા વિવેક જ્ઞાનને દરીઓ, શુદ્ધ આત્માથી એરે. આજની વાત કાલ પર ન રાખે, હાલ હાલ તે કરતેરે; ધર્મના કામે ઢીલ ન કરતે, જ્ઞાન લેવા સંચરતરે. ૨૦ પ્રતિક્રમણ વિધિપૂર્વક કરતે, સવાર સાંજ બે ટાણેરે, સામાયિકમાં નહીં પ્રમાદી, પૌષધ કરવા જાણે. ૨૧ વ્યવહારમાંહી પ્રવીણ રહેત, નિશ્ચય તે પણ જાણેરે, ભુખ્યાનું દુઃખ ટાળવા ઈછે, સંતેષ સદા દિલ આણેરે. ૨૨

Page #5

દયા સંબંધી બે બહેનોને સંવાદ.
૨૬૧
પૂજા ભક્તિ કરે ભાવથી, આરતિ મંગળદરે; બે ટાણે પ્રભુ વંદન કરતે, એ શ્રાવક ઘણું છોરે. ૨૩ વાડીલાલ કહે વિશેષ શું કહેવું, બુદ્ધિશાળી બળીઓ, નિંદા વિકથા કદાપિ ન કરે, ભલે જન્મે ભવ તરીઓરે. ૨૪
- ઉપદેશક વાડીલાલ સાંકળચંદ.
દયા સંબંધી શાન્તા અને કાન્તા એ બે શાણી
બહેનને સંવાદ.
શાન્તા–અહિંસા થા જીવદયા (જયણું) રૂપી ધર્મ તો સહુ માને છે. આપણું જૈનધર્મમાં એથી અધિકતા શી ?
કાન્તા–કેવળ દયા દયા પિકારવાથી કશું વળતું નથી. સહુને આપણું આત્મા સમાન લેખી કોઈને દુઃખ-સંતાપ ઉપજે એવું ન કરવામાંજ ખરૂં ડહાપણ છે. ડહાપણુ વગરની દયા નહીં જેવી છે.
શાતા–ઉદાહરણ આપી તમારું કથન સાબીત કરો. '
કાન્તા–ગમે તે પ્રાણીને જીવ બચે એમ આપણે ઈચછીએ અને તેમ કરતાં આપણે કષ્ટ સહન કરવું પડે તે કરીએ એમાં કંઈ ખેડું નથી. પરંતુ કેટલાક લોકો ગાય પ્રમુખ કઈ પશુને કસાઈ જેવાના હાથથી બચાવવા જતાં તે કસાઈ પ્રમુખને પ્રાણ લઈ લે તે તે યુક્ત કહેવાય? હા, તે - કસાઈને કઈ રીતે સમજાવી પટાવી ( રાજી કરીને) ગાય પ્રમુખને સુખે બચાવી શકાય, પણ તે નજ સમજે તે સામાને પ્રાણ લે નજ ઘટે, ખરી ઈચ્છા શક્તિ જ હોય તો પિતાના પ્રાણ જતા કરી ને સામાનું દીલ પીગાળી દઈ ગાય પ્રમુખને બચાવી લેવાય; એમાંજ ખરૂં ડહાપણ અને એજ ડહાપણુભરી દયા લેખાય.
શાન્તા કેટલાએક લોક સાપ, વીંછી વિગેરે તથા દુઃખી થતા માંદા કે વૃદ્ધ નકામા જાનવરો વિગેરેને મારી નાંખે છે, તેમાં કાંઈ લાભ હશે.?
કાન્તા–નહીં, જેમ આપણા કેઈ નેહી-સંબંધીને એવી દશામાં તે વિશેષ સુખ શાંતિ યા આરામજ આપવા ઈચ્છીએ તેમ તેવા દુખી જીવોને પણ એવે વખતે સુખ-શાતિજ આપવા ઘટે, નહીં કે મોતનું અનંતું દુઃખ ઉપજાવવું ઘટે.

Page #6

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રાય.
શાન્તા—એ દરેકનેા જીવ મચાવી અમને અભય અથવા આરામ - વાથી શા લાભ ?
કાન્તા—જીવમાત્રને અભય આપવાથી આપણે અભય થઈએ. શાન્તા—એ માટે ઘેાડાંક શાસ્ત્ર પ્રમાણ બતાવી આપે.
ક્રાન્તા—ગમે તેવાં અને ગમે તેટલાં અન્ય દાન દેવાં કરતાં અભયદાન વધી જાય છે.. જીવિતદાન દેવા જેવું ખીજું એકે દાન નથી.” · યાનદી મેાટા વિસ્તારમાં વહેતી હોય ત્યાં સુધીજ સઘળા ધમ શેાભી નીકળે છે, જ્યારે ઊઁચા નાખુદ્દ થઈ જાય છે, ત્યારે ધમ તે આપેાઆપ અલેપ અદૃશ્ય થઈ જાય છે.' ‘દયાજ ધર્મોની માતા છે ને ધર્મનું રક્ષણ તથા પાષણ કરનારી છે. તેમજ એકાન્ત સુખ-શાંતિને આપનારી દયા-જયાજ છે.’ ‘ સર્વે જીવાને સ્વાત્મા સમાન સમભાવે જોનાર એવા શાન્ત, દાન્ત આત્મા પાપકમ બાંધતા નથી-પાપથી લેપાતા નથી.’ એવાં અનેક પ્રમાણવાયા અનેક શાસ્ત્રોમાં આવેલાં નજરે પડે છે.
ફર
શાન્તા—ત્યારે તેા કોઈને દુઃખ નહીં પણ સુખ આપવા સાવધાનપણે વ વાથીજ આપણે દુઃખમાત્રને ટાળી સુખ પામી શકીએ શું ? એમજ હાય તે આપણે હલન ચલનાદિક પણ શી રીતે કરવાં ?
કાન્તા—હલન ચલન, ખાન પાન, ભાષણ, શયનાર્દિક દરેક ક્રિયા કરતાં કાઇ જીવને નાહક નુકશાન ન પહોંચે તેમ સાવધાનતાથી વર્તવુ જોઇએ, નહીં તા જરૂર પાપકમ લાગેજ અને તેના કડવાં ફળ અવશ્ય ભાગવવાં પડેજ, તેથીજ આપણા કૅહિપત સ્વાની ખાતર સુખશીલતાથી કેાઈ જીવને દુ:ખ ચા પ્રતિકૂળતા ઉપજે એવું નજ કરવું ઘટે; કેમકે એવું દુઃખ-પ્રતિકૂળતા આપણને કાઈ ઉપજાવે તે રૂચતું નથી, તે બીજાને કેમજ રૂચે ? હા, સુખ કે સાનુફ્ળતા જેમ આપણને ગમે છે તેમ બીજાને પણ ગમેજ, એમ સમજી સહુને સુખ-શાન્તિ ઉપજાવવા સાવધાન રહેવુ' ઘટે. અન્ય જીવને સુખ-શાન્તિમાં સ્વાર્થીવશ અંતરાય કરવાથી તેવુંજ માઠું અંતરાય કમ બંધાય છે અને તેનું માઠું ફળ ભાગવવું પડે છે, એમ જ્ઞાની-અનુભવી જને કહે છે. તિામ્ સ૦ મુ૦ કપૂરવિજયજી.
ડહાપણભરી યા સંબંધી સંવાદ.
શાન્તાજીયા યા જયણાને ખરે લાભ શી રીતે મળે ? કાન્તા-દયા કે જયણાનું સ્વરૂપ સારી રીતે સમજીને પાળવાથી. શાન્તા--તમે એ શા આધારે કહી શકે છે ?

Page #7

દયા સંબંધી બે બહેને સંવાદ,
કાન્તા-પઢમં નાણું તઓ દયા એટલે પહેલું જ્ઞાન અને પછી દયા. અથવા “પહેલું જાણું પછી કરે કિરિયા, તે પરમારથ સુખના કરિયા” એવા સૂકત વચને અનેક સ્થળે જોવામાં આવે છે તેથી. '
શાન્તા-સમ્યગજ્ઞાન શ્રદ્ધા હોય છતાં કરણી કરી ન શકતા હોય અને એકલી કિયા સમ્યગજ્ઞાન શ્રદ્ધા વગરેજ કરતા હોય તે બેમાં શ્રેષ્ઠ કોણ?
કાન્તા-ખરા જ્ઞાન ને શ્રદ્ધા વગરની એકલી કરણી મોક્ષ સાધક નહીં પણ કષ્ટરૂપ લેખાય છે. અને ચારિત્ર રૂપકરણ વગરનાં સમ્યગ જ્ઞાને દર્શન પરિણામે ઘણુંજ હિતસાધક હેવાથી શ્રેષ્ઠ છે.
શાન્તા–ત્યારે મોક્ષફળ મેળવવા માટે તે સમ્યગૂ જ્ઞાન, શ્રદ્ધા સાથે ખરા ચારિત્ર (સંયમ કરણી)ની પણ જરૂર ઠરી ?
કાન્તા-હા, સાચી સમજ સાથે સંયમ કરણીવડેજ મેક્ષ ફળ મળી શકે છે. સાચી સમજ વગરની એકલી ક્રિયા જડ આંધળી છે અને ખરી કરણી વગરનું એકલું જ્ઞાન લલું પાંગળું છે. જ્ઞાન અને કરણ સાથે મળતાં ધાર્યું ફળ આપે છે.
શાન્તા–ત્યારે તે જીવદયા યા જયણાના સ્વરૂપનું રહસ્ય પ્રથમ જાણવું જરૂ૨નું છે. તે વગર કદાચ આડે રસ્તે ચઢી જવાય.
કાન્તા-દ્રવ્યદયા, ભાવદયા, સ્વદયા, પરદયા, સ્વરૂપ દયા, હેતુ દયા, નિશ્ચચ દયા, વ્યવહાર દયા, અનુબંધ દયા–એમ એના અનેક ભેદ સમજવા યોગ્ય છે. તે
શાન્તા-એ ભેદે જરા સ્પષ્ટતાથી સમજાવે તે ઠીક.
કાન્તા-ઇંદ્રિયાદિક દ્રવ્યપ્રાણની રક્ષા કરવી તે દ્રવ્યદયા; જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રાદિક ભાવપ્રાણની રક્ષા કરવી તે ભાવદયા. જે પિતાના દ્રવ્ય ભાન પ્રાણની રક્ષા તે સ્વદયા અને પરાયા પ્રાણની રક્ષા તે પરદયા. તેજ નિશ્ચય : અને વ્યવહાર દયારૂપ પણ કહેવાય. અંતરના–ભાવ લક્ષ વગર કેવળ દેખાવ માત્ર (દ્રવ્ય પ્રાણીની રક્ષા તે સ્વરૂપે દયા; જે કંઈ શુભ ઉપકરણદિકનો યથાસ્થાને સદુપગ કરવાથી સ્વ પર જીવની રક્ષા થાય તે હેતુદયા અને સર્વજ્ઞ–વીતરાગ પ્રભુની આજ્ઞાને અનુલક્ષી શુભ ભાવથી કરાય તે અનુબંધદયા સમજવી. એ રીતે જેમ જીવદયા યા જયણના કેટલાએક ભેદ કહ્યા, તેમજ જીવહિંસાના ભેદ પણ સમજી લેવા. આ
શાન્તા-ઉપરના જીવદયા કે જયણાના ભેદ જાણીને શું કરવું ?
કાન્તા-જાણીને આદરવા લાયક આદરવું ને તજવા લાયક તજવું. “જ્ઞાનસાચી સમજનું ફળ-પરિણામ વિરતિરૂપ કહેલું છે.” દ્રવ્યદયા કે વ્યવહાર દયા પણ આદરવી ખરી, પરંતુ તેની સાથે ભાવ યા નિશ્ચય દયાનું ખરૂં

Page #8

૨૬૪
શ્રી જૈન રંગ પ્રકાશર
સાધ્ય લક્ષ મહાર રાખવું નહીં, જરૂર લક્ષમાં રાખવું; દ્રવ્ય કે વ્યવહાર કરણી ભાવ કે નિશ્ચયને પેદા કરવા માટે અને તેની રક્ષા કે વૃદ્ધિ માટે થાય તેજ હિતરૂપ છે. શાન્તા-સ્વદયા અને ભાવ યા કે નિશ્ચય દયાને જરા સ્પષ્ટ કરશે.
કાન્તા–શ્રીમદ્ યોાવિજયજી મહારાજ કહે છે કે—સ્વદયા વિણ પરદયા કરવી કવણુ પ્રકારે ? ’ એટલે સ્વ આત્મા જે જ્ઞાન દન ચારિત્ર અને વીરૂપ છે તેની રક્ષા કે વૃદ્ધિ થાય તેવી ભાવ યા નિશ્ચયયાના લક્ષ વગર પરીવની દ્રવ્ય કે વ્યવહારદયા શી રીતે કરવી ? કરવાથી ફળ—પરિણામ પણ શું ? મેાક્ષસાધક તા નહીંજ. શુદ્ધ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રાદિક આત્મગુણની રક્ષા કે પૂષ્ટિ કરવાથીજ અનુક્રમે ખરા મેાક્ષ થઇ શકે; તે વગરની કષ્ટ કરણીવડે બહુ તે સ્વગ પ્રમુખના ક્ષણિક સુખ મળે તેથી શું વળે ? એથીજ દાન શીલ તપ સામાયિકાદિક ગમે તે ધર્માં કરણી કરતાં આપણુ લક્ષ કેવળ જ્ઞાનાદિક આત્મગુણ્ણાની રક્ષાને પૂષ્ટિનુંજ હાવુ' જોઇએ. એથીજ કલ્યાણ સુલભ્ય છે. આવી સન્મતિ જ્ઞાની ગુરૂની કૃપાપ્રસાદીથી સહુ ભવ્યાત્માઓને પ્રાપ્ત થા ઇતિશમ
સ. મુ. કપૂરવિજયજી પાપથી પાપ વધે છે અને પુણ્યથી પાપ ઘટે છે અથવા અનાચારથી અનાચાર વધે છે, પણ સદાચારથી અનાચાર ટળે છે.
સ્મૃતિકારા કહે છે કે “ ભાર્યો પાપ કરે તે ભર્તારને, શિષ્ય પાપ કરે તે ગુરૂને, પ્રજા પાપ કરે તે રાજાને અને રાજા પાપ કરે તે પુરોહિતને લાગે છે. ” એ સ્મૃતિએનાં વચને સુજ્ઞજનેાએ વિચારવાં જેવાં છે. એનુ રહસ્ય સમજી લઈ પેાતાના વર્તનમાં ઉતારી અન્ય સુભગ (સદ્ભાગી )જનાને તે યથા સમજાવી તેમના વતનમાં ઉતારવા યેાગ્ય છે. તથાપ્રકારના વ્યાજબી અંકુશ વગર નિર’કુશ સ્થિતિમાં રહેતાં સ્ત્રી સ્વેચ્છાચારી, કામાતુર, મદૅન્મત્ત મને, ખાટે માગે દોરવાઈ જતાં માતા પિતારૂપ ઉભય કુળને લાંછન-ડાઘકલક લાગે એવાં કાળાં કામ (કુકમ ) કરવા પ્રવતે એ ઉઘાડું છે. તેથીજ ગમે તેવી અવસ્થામાં તેના ઉપર ચેાગ્ય નિયંત્રણ રાખવુ જ પડે છે. પતિ, પુત્ર કે પિતાદિકને તેવે કાઇ પ્રસંગે પેાતાની ઉચિત ક્રૂરજ સમજી પ્રમાદ રર્હુિતસાવધાનપણે તે ફરજ બજાવવી ઘટે છે. નહીં તેા તેની સાથે પાતે પણ ઉપેક્ષા કરવાથી પાપવર્ડ ખરડાય છે. એથી ઉલટુ જ્યાં ધમ શિક્ષણુ સદાય સંભાળથી અપાય છે અને તેથીજ જયાં દરેક માતા, પુત્રી, કે પુત્રવધુમાં સદાચારજ પ્રવતી રહે છે, સદ્ભાગી કુટુ અને પુણ્ય, યશ સત્ર ગવાય છે અને તે સતઃ સુખી થાય છે. જે સદ્ભાગી શિષ્ય સુગુરૂની હિતશિક્ષાને લક્ષપૂર્વક આદરી તપ

Page #9

ર૬પ.
બે બહેનો તત્ત્વ વિચારણા વિષયે સંવાદ. સંયમને ખરે માર્ગ સેવે છે, તે સુયશ સાથે સર્વ સુખ સંપદા પામે છે. પણ જે ઉલકંઠપણે સુગુરૂ વચન–અંકુશને અવગણી મદાંધ બની સ્વેચ્છાચારે ફરતા રહી રૂડા તપ સંયમ આચારથી ભ્રષ્ટ થઈ જાય છે, તેમના ખરેખર આખરે મૂંડા હાલજ થાય છે. તેવા કુશિષ્યને જે મોહવશ ગુરૂ પંપાળે છે, તે તેઓ પણ પાપની પુષ્ટિ કરી દુર્ગતિનાજ ભાગી બને છે. સુનીતિ રીતિથી પ્રજાનું રક્ષણ પાલન કરી તેને સમૃદ્ધ બનાવી પ્રજાના મનને રંજિત કરનાર ખરો રાજા લેખાય છે. એવા સુયોગ્ય રાજાના શાસનને માન આપી વફાદાર રહેનારી પ્રજાજ ખરી ઉન્નતિ સાધી સુખી થઈ શકે છે. તે જે મોજશોખમાં પડી નિરંકુશપણે પાપ-અનીતિ આદરે છે અને એવાં પાપ-વ્યસનથી પ્રેરાઈ રાજા પ્રજાને બચાવવા કશું કરતું નથી, ત્યારે રાજા પ્રજા બંનેની બુરી દશા થાય છે. જે ધર્મગુરૂ ધર્મબોધ આપી તેને ખરે માર્ગે દોરવામાં પ્રમાદ કરે છે, તે તે પણ પાપભાગી થવા પામે છે.
ઈતિશમ્ – –– સ. મુ. કર્ખરવિજયજી. * જયા અને વિજયા એ બે બહેનો વચ્ચે થયેલ તત્ત્વ
વિચારણું વિષચે સંવાદ.
જયા-આપણામાં અન્ય પ્રાણીઓ કરતાં અધિક બુદ્ધિબળ છે તેનું ફળ શું ?
વિજયા-તત્તવનો વિચાર કરે, ખરું-ખાટું, હિત-અહિત, કર્તવ્યાકર્તાવ્ય, ગુણદોષ, લાભાલાભ, ભક્ષ્યાભફ્ટ, પેયાપેય ને ગમ્યાગમ્યને બરાબર સમછે, ખરું હિતકારી કર્તવ્ય આદરવું ને એથી ઉલટું હોય તે તજવા મનમાં નકકી કરવું અને એ જ પ્રમાણે દઢતાથી વર્તવાને સફળ પ્રયત્ન સેવા એજ સદુબુદ્ધિ પામ્યાનું ઉત્તમ ફળ લેખાય છે.
જયા-તત્ત્વ સંબંધી જરા સ્પષ્ટતાથી ખુલાસો કરે તો સારું. '
વિજયા-તત્ત્વ એટલે વસ્તુનું યથાર્થ સ્વરૂપ. મૂળ તે જગતમાં જીવ અને અજીવ એ બે વસ્તુઓ જ છે. તેમાં દ્રવ્ય ભાવ પ્રાણથી જે જીવે તે જીવ, ઇન્દ્રિયાદિક દશ બાહ્યપ્રાણ તે દ્રવ્યપ્રાણુ અને જ્ઞાન દન ચારિત્રાદિક અંતરપાણ તે ભાવપ્રાણ. સંસારી અને સિદ્ધ એમ મુખ્ય બે પ્રકારના જીવે છે. ચારે ગતિના છ સંસારી કહેવાય છે અને તેમાંથી સાવ છુટા થયેલા હોય તે સિદ્ધ કે મુકત કહેવાય છે. સંસારી અને દ્રવ્ય ભાવ પ્રાણ સ્વ સ્વ ક્ષયોપશમાદિ અનુસારે હોય છે. ત્યારે સિદ્ધ-મુક્ત છ માત્ર અનંત જ્ઞાન દશનાદિ ભાવપ્રાણુવાળા એક સરખાજ હોય છે, એજ એમનું લક્ષણ

Page #10

૨૬૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ છે. એથી ઉલટું લક્ષણ જડ અજીવનું જાણવું. તે પણ રૂપી અને અરૂપી એમ બે પ્રકારના હોય છે. પુગળ રૂપી અને ધર્મ અધર્મ–આકાશાદિક અરૂપી જાણવા. એ બે તત્ત્વ ઉપરાંત પુણા પાપ, આશ્રવ, સંવર, નિજેરા, બંધ અને મોક્ષ એ સાત અવાંતર તત્ત્વ છે. તેમાંથી જે પ્રત્યેક આત્માને સંસારમાં જકડી રાખે છે તે પાપાદિક તજવા લાયક અને જે સંવરાદિક તત્વ ભવ્યાત્માઓને સંસાર બંધનથી સાવ મુકત કરી શકે છે, તે અવશ્ય આદવા લાયક છે. વળી દેવ, ગુરૂ અને ધર્મ એ ત્રણ તને સમજવા લાયક છે. રાગ દ્વેષ અને મહાદિક દુષ્ટ દેષમાત્ર જેમના સર્વથા નષ્ટ થયા હોય તે સર્વદા વીતરાગ–પરમાતમાદેવાધિદેવ જાણવા. અહિંસાદિક મહાવ્રતને પ્રમાદ રહિત પાળનારા અને સદાચારને પ્રકાશ કરી ભવ્યાત્માઓને તેમાં સ્થાપનારા નિગ્રંથ-સાધુ જનેને સુગુરૂ જાણવા તથા સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રરૂપ અથવા દાન, શીલ, તપ ને ભાવરૂપ અથવા સાધુ કે ગૃહસ્થ યોગ્ય વ્યવહારવડે જે અનંત જ્ઞાનાદિક નિશ્ચયધર્મ પામી શકાય છે, તે સર્વજ્ઞ સર્વદર્શી કથિત હેવાથી ક૯યાણકારી જાણ પ્રમાદ રહિત અખતરવા ગ્ય છે.
' જયા-દશ દષ્ટાંતે દુર્લભ મનુષ્ય ભવાદિ સુસામગ્રી પામ્યાનું શું ફળ છે? શું કરવાથી એની સાર્થકતા–સફળતા થઈ શકે છે ?
વિજયા–સ્વબુદ્ધિ બળથી હિતાહિતને નિશ્ચપ કરી લહીને યથાશક્તિ (શક્તિને ગેપચ્યા વગર) વ્રત નિયમ આદરવા અને તે વ્રત નિયમાદિકને પ્રમાદ-- રહિત સાવધાનતાથી પાળવાં, એ આ અમૂલ્ય માનવભવાદિક દુર્લભ સામગ્રી પામ્યાનું ફળ છે.
જયા-વ્રત નિયમરૂપી ચારિત્રને પાયે શી રીતે નાખવે જોઈએ?
વિજ્યા-ન્યાય, નીતિ ને પ્રમાણિકતાથી નિર્દોષ પ્રાય વ્યવસાય વડે આજીવિકા ચલાવવી, વિનય વિવેકભર્યા વતનથી કુટુંબપાલન કરવું, કામ, ક્રોધ, મેહ, મદ, હર્ષ અને અહંકાર એ છ શત્રુને દાબવા ઈ. ઈ. માર્ગાનુસાર પણાના ૩૫ લસણ તથા ગંભીરતા, કૃતજ્ઞતા, કાર્યદક્ષતા ( ચકરતા ) અને પરોપકાર રસિકતાદિક ધર્મપ્રાપ્તિ માટે જરૂરના ૨૧ ગુણ મેળવવા ભારે કાળજી રાખવી, અપરાધીનું પણ અહિત કરવા મન ન થાય, ગમે એવા સાંસારિક સુખથી વિરક્ત રહી મે ભણી જ સ્થિર લક્ષ બંધાય, ઈ લક્ષણવાળું સમકિત રત્ન સાચવટથી મેળવી ભારે કાળજીથી તેનું રક્ષણ કરવામાં આવે, એ રીતે ખરે પાયે નાંખો અને તેના ઉપર સાધુ કે ગૃહસ્થ (શ્રાવક) યોગ્ય વ્રતરૂપ-ઈમારત ચણવી ઘટે
જ્યા–એ હેતુ પાર પાડવા કેવી રીતે શરૂઆત કરવી જોઈએ ?

Page #11

બે અેનાના તત્ત્વવિચારણા વિષયે સંવાદ.
૨૬૭
વિજયા–શુદ્ધ દેવ, ગુરૂ, ધર્મોનું ખરૂ ખાદશ નજર આગળ રાખી તેના થવા માટે તુચ્છ વિષયવાસના તજી સાત પ્રકારની શુદ્ધિ સાચવીને તેમની સેવા-ઉપાસના પૂર્ણ પ્રેમ ભક્તિથી કરવા કામને માટે લક્ષ રાખવું.
જયા–એ સાત શુદ્ધિની કંઇક સમજ કૃપા કરીને આપી કૃતાર્થ કરે, વિજયા–૧–શરીર શુદ્ધિ, ર-વસ્ર શુદ્ધિ, ૩-ચિત્ત શુદ્ધિ, ૪-ભૂમિકા શુદ્ધિ, ૫-પૂોપગરણ શુદ્ધિ, ૬-ન્યાય ઉપાર્જિત દ્રવ્ય અને છ−વિધિ શુદ્ધિ એ સાત સદાય સાચવીનેજ દેવ, ગુરૂ, સંઘ, સાધર્મિક (તીથ) ભક્તિ ઉલસિત્ત ભાવથી કરવી ઘટે.
જયા—મ્હેન ! આજ કાલ આમાં ભારે ગેાટાળે વળતા જણાય છે, તેનું કેમ ? વિજયા–એવી બધી ભ્રષ્ટતા-મલીનતા દ્ન ટાળવા જરૂરચીવટ રાખવી જોઇએ. જયા—પુણ્યયેાગે પૈસા પામ્યાનું ફળ શુ ? ખાવાપીવા કે એશઆરામમાંજ
મ
વાપરવા એ ?
વિજયા—નહીંજ, સઠેકાણે તેના વિવેકથી ઉપયેાગ કરવા ઘટે, એથી અન'તા લાભ મળે છે. તે પૈસેા છતાં કૃપણુતા કરનાર પેાતાનું જ મગાડે છે. 'ઉદાર દીલથીજ પેાતાનું સુધરી શકે છે.
જયા–હેન ! વાચા શક્તિ પામ્યાનું ફળ શું ?
વિજયા–જીભને કાબૂ–કબજામાં રાખીને સ્વપર (અનેક) નું હિત-સુખકલ્યાણ થાય એવું મિષ્ટ ને ડહાપણુ ભર્યુ” કશા વિરોધ વગરનુ જ વિચારીને ખેલવું એજ ખીજા અનેક પ્રાણીઓ કરતાં શ્રેષ્ઠ વચનખળ પામ્યાનું સુંદર કલ્યાણકારી ફળ લેખી શકાય.
જયા–વ્હેન ! આજ કાલ ખેલવા ચાલવામાં ઘટતા વિવેક–શુ‘“ ખેલવું ને શું ન ખેલવું, ક્યારે કેવી સભ્યતા રાખીને કેટલુ બેલવું, એ વિવેક લગભગ ભૂલાઈ-ભૂસાઈ ગયા છે; અને વિષય કષાયવશ સ્વામ્ધ મની જેમ આવે તેમ મુગ્ધ ભાઈ હેના ભરડી નાંખે છે. અહિન પ્રત્યેાજન વગર અયા કરે છે, અથવા અનથ કારી વચનેાવડે કલેશ કંકાશ કે વૈર વિરેાધને ઉપજાવે છે, જેવુ ભારે અનિષ્ટ પરિણામ અહીંજ આવે છે, તે પછી પરભવમાં કેવાં માઠાં ફળ ભેગવવા પડતાં હશે તે કહેા,
વિજયા-જયા વ્હેન ! અહીં જે કઈક અનિષ્ટ પરિણામ આવતાં જણાય છે, તે પરભવમાં ભેગવવા પડતાં મહામાઠાં ફળની વાનગી માત્ર હૈ!ઇ તે અહીં કરતાં ઘણા ગણુાં કડવાં સમજી લેવાં જોઇએ. એવાં અનિષ્ટ પરિણામથી સંદતર મચી જવા ઈચ્છતા ભાઈ હેનેએ પેાતાનાં મન વચન કાયા કે વિચાર વાણી ને આચાર ઉપર ઠીક સયમ કે નિગ્રહ રાખતાં શીખવું જેઈએ. તેમની વિષમતા ચા વક્રતા ટાની સમાનતા યા સરલતા
આદરવી જોઇએ,

Page #12

૨૬૮
શ્રી જૈવ ધમ પ્રમેય.
મલીનતા દૂર કરી પવિત્રતા દાખલ કરવી એઈએ. મધુરી વિણાના દ્રઢ વ્યવસ્થિત તારની પેરે પેાતાનાં વિચાર વાણી ને આાચારની એકતા-સમાનતા-વ્યવસ્થિતતા સાથે પવિત્રતા જાળવી રાખવાથીજ સ્વપરનું હિત સાધી શકાય છે, એથીજ ઉન્નતિ થાય છે ને અન્યથા અવનતિ થવા પામે છે.
જયા–જીવે સ્વેચ્છાચાર યા સ્વચ્છંદતાથી પાપાચરણ કર્યા કરે છે, તેનું ઓછામાં ઓછું ને વધારેમાં વધારે કેટલા ગળું કડવુ ફળ તેમને વ્હેલ માટું ભાગવવું પડતુ હશે ?
વિજયા-ઓછામાં ઓછુ દશગણુ અને તે પાપ જો તીવ્ર ભાવે ભુખ રાચી મચીને કરવામાં આવે તે સે ગણું, હજાર ગણું એમ વધતું વધતુ કડવુ ફળ—પરિણામ પેાતાની માઢી કરણી મુજબ ભેગવવુ પડે છે. એથીજ પાપકર્મથી ડરતાં રહેવું ને ધર્મ કરણીમાં ઉજમાળ રહેવું કે જેથી અનુક્રમે દુઃખ માત્રના અંત થાય અને સુખશાન્તિ સહેજે આવી મળે. ઇતિશમ્.
સ૦ ૩૦ કપૂરવિજયજી.
जैनो अने दया.
( અનુસધાન પૃષ્ટ ૨૪૦ થી )
સ્વરૂપદા–અનુબંધદયા
આ બંને પ્રકારની દયા ‘ પરિણામ ’ ને અથવા પરિણતિને અનુલક્ષીને ચેાજાઇ હાય એમ જણાય છે, અમુક બાબત દેખવામાં દૈયા જણાય પણ તેનું પરિણામ છેવટે શું આવે છે, તે પર આ બન્ને પ્રકારની દયાનેા આધાર રચાયે હાય એમ લાગે છે; તે દૈયા પાળતી વખતે મનની પરિણતિ કેવી છે તે પર પણ લક્ષ્ય રાખવાનું રહે છે. આ મામત જરા વધારે ગુંચવણુ ઉભી કરે તેવી છે, તેથી કેટલાક દાખલા લેશું ત્યારે તે અન્ને વચ્ચેના તફાવત ખ્યાલમાં આવશે. અ ંદરની પરિણતિ કેવા પ્રકારની વર્તે છે તે બહુ મુદ્દાના સવાલ છે. ઘણીવાર પ્રાણીએ બહારના દેખાવ ઉપરથી ભેાળવાઇ જાય છે. આ પ્રાણી દુનિયા પાસે વખાણુ મેળવવા અથવા પેાતાનું સમાજમાં સ્થાન જાળવી રાખવા ઘણી વખત અંતરની ઈચ્છા ન હેાવા છતાં ઘણાં કાર્યાં એવાં કરે છે કે જેને ઉપર ઉપરની નજરે સારાં અથવા ખરાબ કહેવા લલચાઈ જવાય, પરંતુ અમુક કાર્યની તુલના આંતર પરિણતિપર ખાસ કરીને આધાર રાખે છે, તે તે વખતે લક્ષ્યમાં રહેતું નથી. સ્વરૂપયાની વ્યાખ્યા કરતાં કહેવામાં આવ્યુ` છે કે- વૈલિક

Page #13

જન અને દયા,
સુખની આશાએ અથવા દેખાદેખીએ કયા પાળવામાં આવે તેને સ્વરૂપદયા કહે છે.”
કેટલાકને એમ સમજવામાં આવ્યું હોય છે કે–દયા પાળવાથી શરીરની તંદુરસ્તી જળવાય છે, શરીર મજબૂત થાય છે, આયુષ્ય લાંબુ થાય છે વિગેરે. આવી અપેક્ષા દયા પાળવામાં હોય તે તેને શાસ્ત્રકાર “સ્વરૂપદયા' કહે છે. એ કયા દેખાવ માત્ર છે. એને પરિણામે લોકોમાં પ્રતિષ્ઠા વધે છે, આબરૂ
એ છે.. કીતિ પ્રસરે છે. સભામાં અગ્રસ્થાન મળે છે, મોટા હોદાઓ સમાજમાં કે રાજ્યમાં મળે છે, શરીર તંદુરસ્ત રહે છે વિગેરે સાંસારિક લાભ અનેક પ્રકારના થાય છે, સંસારમાં આનંદથી રહેવાય છે, સંસારને વધારે ચોંટતા જવાય છે અને એથી સંસાર સારે છે, રહેવા લાયક છે, ભેગવવા યોગ્ય છે એવું પણ કઈ કઈવાર લાગી જાય છે; પણ ત્યાં સ્વરૂપદયાથી થતા ફળને છેડે આવે છે. આત્માના વિકાસને અંગે એ દયા કાંઈ પણ લાભ કરતી નથી. - આ જીવનને ઉદ્દેશ સંસારનાં ફળે ભેગવવાને તથા સંસારમાં રહી
ઇંદ્રિયોને તૃપ્ત કરવાને નથી, આનંદ મેજમજા ભેગવવામાં કર્તવ્યતા માનવાને નથી, લેકેના વખાણમાં જીવનફળ સમાવવાને નથી; આ જીવનની ફત્તેહ આત્માના વિકાસપર, એને માર્ગસન્મુખ લઈ આવવા પર, એને સંસારથી ઉંચે લઈ આવવાપર છે અને એ કાર્યમાં જેટલા પ્રયત્ન થઈ શકે તેટલે અંશે જીવન સફળ છે. જે અશુદ્ધ આદર્શ કે વિભાવરમણુતાને પરિણામે અંદર આશય સંસાર તરફ રહે, લકખ્યાતિ કે જનરંજનપર દેર બંધાઈ જવાની પ્રકૃતિ પડે તે આ ભવ લગભગ ફેગટ ફેરા જે થઈ પડે છે. આવા ઉદ્દેશથી પ્રેરાયલી દયને સ્વરૂપદયા કહેવામાં આવે છે. દયા પાળવાને પરિણામે આરોગ્ય વધે, આયુષ્ય વધે, માન પ્રતિષ્ઠા વધે એ તદ્દન જુદી વાત છે અને તેજ થવાના ઉદ્દેશથી દયા પાળવી એ જુદી વાત છે. વ્યવહારૂ કે આત્મિક સુંદર લાભ થ એ દયાનું અનિવાર્ય પરિણામ છે, પણ એવું પરિણામ લાવવાના ઉદ્દેશથી દયા પાળવી એ વસ્તસ્વરૂપનું અજ્ઞાન છે.
અમે જૈન છીએ માટે અમારે પાંજરાપોળ નિભાવવી જોઈએ, એવા એક વાક્યમાં ઘણું ભાવ રહે. જેન તરીકેના અભિમાનમાં સંસાર છે અને જેન તરીકેની ફરજના ખ્યાલમાં સંસારથી વિરકત ભાવ છે. પાંજરાપોળનું સુંદર કાર્ય સુંદર રીતે કરવાને પરિણામે લોકે વખાણ કરે એ એનું અનિવાર્ય પરિણામ છે અને તેવા વખાણ મેળવવાના ઈરાદાથી કાર્ય કરવું એ સંસાર છે–સ્વરૂપ દયા છે. કુમારપાળ રાજા જૈન હતા તે જાણે તેમ દયા પાળીએ તે રાજ્યમાં સારી નોકરી મળે, રાજા અવારનવાર માન આપે, એ ભાવ હોય અને દયા પળે તે તે સ્વરૂપ દયા છે અને દયા પાળવાના પરિણામે રાજા બોલાવીને

Page #14

ર૭૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. મહાન અધિકારની જવાબદારી સેપે, એ જુદી વાત છે. મતલબ સંસારવાસનામાં, મનોવિકારની તૃપ્તિમાં અને ઉપર ઉપરના દેખાવમાં અથવા ગતાનુગતિકપણે દયા પાળવામાં “સ્વરૂપદયા’ને સમાવેશ થાય છે. અત્રે ઉદ્દેશ સ્વરૂપદયાને ઉતારી પાડવાનો નથી, એ પણ પળે તેટલે અંશે દયાજ છે, પરંતુ એનાથી થતા લાભ આત્માથે કરેલા કાર્યોના પ્રમાણમાં ઘણે એ આવે છે, લગભગ કાંઈ આવતો નથી, એમ કહેવાને ઉદ્દેશ છે.
પુણ્યને એક જરા વિચાર કરીએ. પુણ્યકાર્ય વ્યવહાર નજરે કરવા ચેચે છે, પણ સાધ્યની નજરે તે પણ સેનાની બેવ છે. પુણ્યકર્મ આખરે તો કર્મ જ છે અને સર્વ કર્મની પેઠે તેને ભોગવવાં પડે છે, કેટલીકવાર ઘણું પુણ્ય બાકી રહી જાય તો સંસારમાં વધારે વખત રહેવું પડે છે, અને સસારનો વૈભવ ગમે તેટલે ઊંચા પ્રકારને હોય પણ નિરાબાધ ભક્તિના સુખ પાસે તે બિસાત વગરને છે. આ દ્રષ્ટિમાં રહેલો મર્મ જ્યારે બરાબર લક્ષયમાં આવે ત્યારે સ્વરૂપ દયાનું જૈનશાસ્ત્રમાં કયું સ્થાન છે તે સમજાય. એને ઉતારી પાડવાનો સવાલ અત્ર નથી, પણ જે વિશુદ્ધ સાધ્ય દષ્ટિવાળા પ્રાણીએ વર્તન કરે છે તેની અપેક્ષાએ એ કઈ ચીજ નથી, એ કાંઈ નથી. અથવા શુદ્ધ સાપેક્ષ નજરે એની કિંમત નથી. દયા ન પાળનાર કરતાં સ્વરૂપદયા પાળનાર ઘણે સારે છે. માર્ગ પર આવી જવાને તેને સંભવ છે, પરંતુ શુદ્ધ દષ્ટિએ હજુ બહારની ભૂમિકામાં છે, અને અંતરંગ રાજ્યને સ્પર્શ થયે નથી, આત્મધર્મ તરફ સારી સન્મુખતા થઈ નથી.
આંતર પરિણતિ અને સામાપર થતાં પરિણામ કેવી અસર ઉત્પન્ન કરે છે, તે અનુબંધ દયાના સ્વરૂપની વિચારણા કરતાં બરાબર સમજાઈ જાય તેમ છે. સ્વરૂપદયામાં બાહ્ય નજરે દયા હોવા છતાં પરિણામ જોઈએ એવું આ વતું નથી; ત્યારે અનુબંધ દયામાં બાહ્ય નજરે હિંસા અથવા દયાને અભાવ હોવા છતાં પરિણામ દયાનું આવે છે. આ વાક્યમાં પ્રત્યક્ષ વિરોધ છે, તેને આપણે દાખલા લઈ વિચારીશું. આ અગત્યના સવાલમાં સાપેક્ષવાદ question of relative duties પર વિચાર કરવાનું આવશે. અતિ મહત્વના પ્રશ્નો અહીં ઉભા થાય છે, તે મારી દષ્ટિએ મેં અહીં વિચાર્યા છે.
સ્વરૂપદયામાં બાહ્ય નજરે દયા આવે છે, ત્યારે અનુબંધ દયામાં બાહ્ય નજરે હિંસા પણ આવે છે. એ બંનેમાં આંતરઆશય વિચારાય છે. તોફાન કરતા
૧ અનુત્તર વિમાનના જીવોને લવસત્તમસુરો કહેવામાં આવે છે. તે પુણ્યનો વધારો થવાથી અને તે વધારાની નિજ રેડ કરવા માટે જેતે સાત લવનો કાળ ન મળવાથી સંસારમાં તેમને વિભવ ભોગવવા રહેવું પડે છે.

Page #15

જેના અને દયા.
ર૭૧
પુત્રને શિક્ષા કરવામાં પિતાને દ્રવ્ય હિંસા થાય પણ તેને આશય પુત્રને માગે લઈ આવવાને છે, તેથી તે અનુબંધ દયા છે; શિષ્યને ઠેકાણે લાવવા ગુરૂમહારાજ તાડના તર્જના કરે તે પણ ઉક્ત નજરે અનુબંધ દયા છે, શાસનહિતના કાર્ય સારૂ મોટા સમારંભ કરવામાં આવે ત્યારે સમારંભને અંગે નાના જીનો નાશ થાય છે, પણ એમાં આશય હિંસા કરવાનું નથી, પણ શાસનહિતને છે, તેથી અનુબંધદયા કહેવાય છે. જળની, પુષ્પની, ફળની વિવેક પુરઃસર પૂજા કરતાં એકેદ્રિય જીવને કિલામણ ઉપજે છે, પણ આશય ભક્તિનો છે, તેથી તે અનુબંધ દયા છે. તેવી જ રીતે રથયાત્રા, ગુરૂને સામૈયા, અષ્ટાહિક મહોત્સવ, મહા પૂજા, અષ્ટોત્તરી સ્નાત્ર, ગુરૂવંદન, સાધુ સન્મુખ ગમન, તીર્થયાત્રા, ચિત્ય પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ, સામાજિક પરિષદે વિગેરે અનેક પ્રસંગમાં આશય શુભ હેવાથી કાર્યાન્તરમાં થઈ જતી હિંસાને મુખ્યતા ન આપતાં પરિણામપર નજર રાખી તે સર્વને અનુબંધ દયામાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યું છે.
તેટલા માટે જૈનશાસ્ત્રકાર અનેક જગે એ કહે છે કે-“ જૈન શાસ્ત્રમાં કઈ વાતને સર્વથા નિષેધ નથી અને સર્વથા આજ્ઞા પણ નથી, લાભના આકાંક્ષી વાણીઆની પેઠે આય અને વ્યયેની તુલના કરવી અને જે વાતમાં નુકશાન કરતાં સરવાળે સાચે લાભ વધારે થતો હોય તે કાર્ય કરવું. * કેટલાક કાર્યમાં છેડે નુકશાને વધારે લાભ થતો હોય, પાંચ પચીશ રૂપીઆના ખરચે ૧૦૦૦ કે ૧૦૦૦ ને લાભ થતો હોય તે તે કામ જરૂર કરવા યેગ્ય ગણાય, તે વેપાર જરૂર ખેડવા ગ્ય ગણાય. ઉપરના સર્વ કાર્યોને સમાવેશ આ સૂત્રમાં આવતા હોય એમ જણાય છે અને તેથી જિનાજ્ઞા પ્રમાણે એ કાર્ય કર્તવ્ય મનાય છે, જરૂર કરવા ચેય ગણાય છે અને તેમ હોઈ તેવા કાર્યને અનુબંધ દયામાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. આ સ્વરૂપદયામાં ઉપર ઉપરથી દયા દેખાય છે પણ તેથી સંસારવૃદ્ધિજ થાય છે અને ગમે તે કાર્યથી સંસાર વધે તે એકંદરે લાભ કરનાર ન ગણાય, તેટલે અંશે સ્વરૂપ દયાને દરજજે એ છે ગણાય. અત્ર દયાના દરજજા વિચારવાના નથી, તે વિચાર તે અધિકારીએ કરવાનો છે. અહીં તે સ્વરૂપ દર્શન કરાવ્યું છે. અમુક પ્રકારના કાર્યનું પરિણામ સંસારવૃદ્ધિમાં આવે અને તેના ભીતરમાં દયા જણાતી હોય તે તેને “સ્વરૂપ દયા” કહેવી. અમુક કાર્ય ઉપર ઉપરથી હિંસાની કટિમાં આવતું હોય, પણ તેમાં અંદરને આશય અને પરિણામ શુભ હોય, શુદ્ધ હોય, તે તે કાર્યને અનુબંધ દયામાં ગણવું. બાહ્ય નજરે હિંસા હોય અને પરિણામમાં સંસારવૃદ્ધિ થતી હોય તેવાં કાચંને સ્વરૂપદયા કે અનુબંધદયા બંનેમાં સમાવેશ થતો નથી, તેમજ બાહ્ય નજરે

Page #16

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. હિંસા ન હોય પણ દયા હોય અને આંતર આશય પણ શુદ્ધ હોય અને પરિણામ આત્મવિકાસ સન્મુખ હોય તેવાં કાર્યને પણ આ બંને પ્રકારની દયામાં સમા વેશ થતો નથી.' આ છેલી નજરે વિચારતાં આ બંને પ્રકારમાં કેટલાક કાર્યો બાકી રહી જાય છે અને તેટલે અંશે આ વિભાગ અને અપૂર્ણ લાગે છે.
આ અનુબંધ દયામાં એક ઘણે વિચારવા ગ્ય સવાલ ઉભો થતે લાગે છે. જંગલમાં સાધુ વિચરતા હોય, સામેથી સિંહ આવતું હોય, સાધુઓમાંથી એક ઘણા બળવાન હોય, સર્વે સાધુની રક્ષાને આધાર સિંહના નાશ૫ર લટકતે હેય, તે વખતે એ શક્તિવાનું સાધુ સર્વ સાધુને બચાવે કે જીવવધને વિચાર કરી સિંહને મારે નહિ? આ એક અપેક્ષાવાદને પ્રશ્ન છે. સાધુને વશવસા દયા પાળવી રહી એટલે મને જવાબમાં ઘણી મુશ્કેલી લાગે છે. એજ જાએ શ્રાવક હોય તે જવાબ ખુલે છે. એને પિતાના અને સાથેના બચાવ ખાતર સિંહને નાશ કરવો પડે તે મારા વિચાર પ્રમાણે એ કાર્ય અનુબંધ દયામાં આવી જાય. સાધુ પણ અપેક્ષાવાદના અધિકારી હોય તે બીજે રસ્તે ન લે એમ મને લાગે છે. એવી જ રીતે સર્પ ડસવા દે આવતું હોય તે વખતે ક માર્ગ લે ? એમાં સર્ષને ચાલ્યા જવા દે કે એવી વાતે કરવી નકામી છે. ચાલે ત્યાં સુધી તે કઈ જીવવધ કરેજ નહિ, પણ ભયંકર પરિસ્થિતિમાં એને હિંસક જીવને નાશ પિતાના કે પરના બચાવને અંગે કરવા પડે તે તેમાં મને અનુબંધ દયા લાગે છે. શાસ્ત્રમાં આ સવાલ પર ખુલાસા જરૂર હેવા જોઈએ તે રજુ થવા લાગ્યું છે. મેં આ પ્રશ્નોનો જવાબ મારી ધારણું પ્રમાણે લખ્યું છે.
ડાકટર ઓપરેશન કરે તેમાં કેાઈવાર મરણ પણ થઈ જાય, પણ તેમાં ડાકટરને ચશય દરદીને વ્યાધિથી મુક્ત કરાવવાનો હોય તે તે અનુબંધ દય છે. જજ પિતાની ફરજને અંગે કાયદાસર જુબાનીને પરિણામે ખુન કરનરને ફાંસીની સજા કરે તેમાં તેને આશય સમાજના જાનમાલની સલામતિને હાઈ તેને હિંસાનાં ફળ ચાખવા પડતા નથી, તે કાર્યનો સમાવેશ અનુબંધ દયામાં થાય છે. જૈન નજરે કદાચ આ વાત બંધબેસતી નહિ લાગે, લેક એજ જવાબ આપશે કે જજને હે લેજ નહિ, પરંતુ એ મૂળ પ્રશ્નને ઉડાવવાની વાત છે; સમાજમાં સર્વ પ્રાણ સરખા હોતા નથી, સમાજની સ્થિતિ હોય ત્યાં સુધી ન્યાયાસનની જરૂર છે અને તેથી સમાજના સ્વીકારેલા ધોરણ પ્રમાણે સજ કરવાની ફરજ છે અને ફરજને અંગે થતાં કાર્યમાં હિંસાનો આરોપ થાય તો આખી દયાની વ્યાખ્યા ઉથલાઈ જાય છે. આ સર્વ અપેક્ષાવાદના પ્રશ્નો છે. એવા
૧ અનુબંધ દયામાં એનો સમાવેશ થાય છે તે ત્રી

Page #17

પ્રશ્નોત્તર
ર૭૩ અનેક દાખલાઓ આપી શકાય તેમ છે અને તે બહુ વિચાર કરવા ગ્ય છે. એની વિચારણામાં સમાજની વ્યવસ્થા ખ્યાલમાં રાખવાની જરૂર છે, ગોટાવાળી પ્રશ્નને એગ્ય ઉત્તર ન આપ એ કાંઈ જવાબ નથી, જંગલમાં ઉભા રહેલા સાધુને શીકારી પૂછે કે હરણ કઈ દિશાએ ગયું તેને જવાબ સાધુ ન આપે તે ગ્ય છે, તેને જવાબ આપવા સાધુ બંધાયેલા નથી, પરંતુ માજીસ્ટ્રેટને જવાબ આપજ પડે, તેણે તે કેસને ફેસલે કરજ પડે, તેથી ઉપરના કાર્યને મેં અનુબંધ દયામાં ગયું છે.
ગુન્હા અને સજા આખી સમાજ પર અસર કરનાર થાય છે, સમાજની સ્થિરતા ગુન્હાની અલ્પતામાં છે, ગુન્હાની અલ્પતા ગુન્હેગારની થવાની સજાના ભયમાં છે. સજાનો ભય સત્તા અને સમાજના નિર્ણય પર આધાર રાખે છે અને તેથી ફોજદારી ગુન્હાને ઘાયુંખરૂ સમાજની વિરૂદ્ધના ગુન્હા ગણવામાં આવ્યા છે. જાનમાલની સલામતિ વગર શાંતિ મળતી નથી, શાંતિ વગ સ્થિરતા નથી અને સ્થિરતા વગર મુક્તિ નથી; તેથી જાનમાલની સલામતિનું કાર્ય સમાજના એક ખાસ જરૂરી અંગ તરીકે ગણવામાં આવ્યું છે. અત્રે ફાંસીની સજાને બચાવ કરવાને આશય નથી. એ સંબંધી ઘણે મતભેદ છે. મોટા વિચારકો એની અસરના સંબંધમાં બે મતમાં વહેંચાયેલા છે; પણ સમાજ જે ન્યાયનું ધોરણ સ્વીકારે તે ધરણે ન્યાયાધીશને પૂરતી જુબાની પછી નિર્ણય કરવાને રહે તે તે નિર્ણયને અનુબંધ દયાનું નામ આપવું એગ્ય ગણાય એમ મારે મત છે. આ સંબંધમાં શાસ્ત્રના લેખે બીજી રીતે હોય તે તે વિચારવામાં કેઇને વાંધો હોઈ શકે નહિ. અભ્યાસીઓને તે પર પ્રકાશ પાડવા અભ્યર્થના છે.
અપૂર્ણ. મેક્તિક
प्रश्नोत्तर सार्धशतकगत प्रश्नोत्तरो..
(અનુસંધાન પૃષ્ટ ૨૪૪ થી)
પ્ર. ૧૭–સેવાર્તા સંહનનવાળા જીવ ઉર્ધ્વ અને અધો ક્યાં સુધી ઉપજે?
ઉ–ઉધ્ધ ચેથા દેવલેક સુધી અને અધે બીજી નરક સુધી ઉપજે સેવાર્તા સહનાવાળા જઘન્ય બળવાળા હોય છે તેથી તેના શુભ કે અશુભ પરિણામ પણ મંદજ હોય છે, તત્ર હોતા નથી, તેથી શુભ કે અશુભ કર્મને બંધ પણ તેને સ્વ૯૫તર થાય છે.
પ્ર. ૧૮-આ શરીર મૂકી દેવાને સમયે જીવ કયે કયે સ્થાનેથી તેમાંથી નીકળે છે અને કઈ કઈ ગતિમાં જાય છે?

Page #18

૨૪.
શ્રી જન ધર્મ પ્રકાશ. ઉ–પગેથી નીકળતો નરકે જાય છે, ઉરૂ (સાથળ)થી નીકળતો તિર્યંચમાં જાય છે, હદયથી નીકળતે મનુષ્ય થાય છે, મસ્તકેથી નીકળતો દેવ થાય છે અને સર્વ અંગથી નીકળતો સિદ્ધ થાય છે.
પ્ર. ૧૯-હત્યાનદ્ધિ (થીણુદ્ધિ) નિદ્રાવાળા જીવનું બળ વાસુદેવ કરતાં અર્ધ કહ્યું છે, તેવી નિદ્રાવાળા ને તેટલા બળવાળા જી આ કાળે હોય કે નહીં?
ઉ૦-આ કાળમાં આ ક્ષેત્રમાં તેટલા બળવાળા ન હોય, કારણકે તેટલું બળ પ્રથમ સહનનીનું કહ્યું છે. આ કાળમાં તે નિદ્રાવાળા જ હોય પણ તેનું બળ સામાન્ય જીવ કરતાં બમણું, ત્રણગણું કે ચારગણું હોય.
પ્ર. ૨૦–રજ્યાનદ્વિત્રિકનો ઉદય સતે જીવને સભ્યત્વની પ્રાપ્તિ થાય કે નહિ?
ઉ૦-ન થાય, કર્મગ્રંથાદિકમાં પ્રમત્ત ગુણસ્થાન પર્યત ત્યાન દ્વિત્રિકને ઉદય કહ્યો છે તે મતાંતર જાય છે, અથવા પૂર્વ પ્રાપ્ત સભ્યત્વાદિ જીવોને રસ્થાનદ્વિત્રિકનો ઉદય થઈ શકે એમ ધારીને કહ્યું હશે એમ જણાય છે. તત્ત્વજ્ઞાની ગમ્ય.
પ્ર. ૨૧-એક ભવમાં એક જીવને કેટલા વેદનો ઉદય હોય ?
ઉ૦-કર્મની વિચિત્રતાથી કઈ જીવને એક ભવમાં ત્રણે વેદનો ઉદય પણ હેય. એક શય્યાતરની પુત્રીમાં આસકત થયેલા કપિલ નામના લઘુ શિષ્ય માટે કહેલ છે કે પ્રથમ તે પુરૂષવેદી હિતે, પછી તેનું પુરૂષચિન્હ છેદવાથી નપુંસક થયો અને પછી ત્યાં છીદ્ર થઈ જવાથી સ્ત્રી વેદનો ઉદય થયે.
પ્ર. ૨૨-પ્રમાદ યુક્ત સરાગસંયમી મુનિને અ૯૫ ઋદ્ધિવાળે પ્રત્યેનીક દેવતા છળે એમ સાંભળીએ છીએ પણ યતના યુકત સાગસંયમીને તે અ૫દ્ધિવાળો દેવતા છળી શકે ?
ઉન્ન છળી શકે, પણ એ અ૯પ૪દ્ધિવાળે અધ સાગરોપમથી ન્યૂન , સ્થિતિવાળા હોય છે. જે અર્ધ સાગરોપમની કે તેથી વિશેષ સ્થિતિવાળ
હોય તો છળી શકે. કારણકે તેનામાં તેટલું સામર્થ્ય હોય છે. આ સાધુ પ્રમત્ત ગુણસ્થાનવત સમજવા.
પ્ર. ૨૩-શ્રાવકની ૧૧ ડિમાને વહન કરનાર શ્રાવક બધી પડિમાઓને વહન કર્યા પછી પાછો ઘરમાં આવે કે નહી ?
ઉ૦-ઘણે ભાગે તો ચારિત્ર ગ્રહણ કરે, પરંતુ કોઈક ઘરે આવે પણ ખરો.
પ્ર. ૨૪–આ કાળમાં સમયે સમયે અનંતી હાનિ છે એવો શેષ બહુ લોકપ્રસિદ્ધ સંભળાય છે પણ તે શાસ્ત્રાનુસારી છે કે લોકોક્તિ માત્ર છે ?
ઉ૦-આ કાળમાં દરેક દ્રવ્યમાં પ્રતિસમયે અનંત પર્યાયે ની હાનિ થાય છે, એમ આગમમાં કહ્યું છે, તેથી તે વાત શાસ્ત્રાનુસારી છે. કદી એમ શકા થાય કે “જે પ્રતિસમય અનંત પર્યાયને નાશ થાય તો થોડા વખતમાં સર્વ

Page #19

પ્રશ્નાત્તર.
૨૭૫
વસ્તુના નાશ થઈ જવા જોઈએ;' પરંતુ એમ શંકા ન કરવી. કારણકે પ્રત્યેક વસ્તુઓમાં પર્યાયેા અનતા છે, અનંતુ મેાટુ' છે અને હાનિવાળું અનંતુ નાનું છે. અવસર્પિણીના સમયેા અસ ંખ્યાતા છે, તેથી પ્રત્યેક સમયે તેટલી હાનિ થાય છતાં વસ્તુના નાશ ન થાય.
"
પ્ર૦ ૨૫-કાર્ત્તિ કશેઠને ગૈરિક તાપસના સ’ધમાં ગૈરિક તાપસે દ્વેષબુદ્ધિથી કાર્ત્તિકશેઠની પીઠ ઉપર થાળ રાખીને ખાધું.” એમ સાંભળીએ છીએ તે હકીકત કેાઇ શાસ્ત્રમાં છે કે નહીં?
ઉ॰—એ હકીકત ભ્રાંતિથી લખાયેલી જણાય છે. સનત્યુમાર ચકીના પૂલા ત્રીજા ભવમાં જિનધમ નામના શ્રાવકની પીઠ ઉપર ક્ષીરને થાળ મૂકીને અગ્નિશમાં તાપસે ક્ષીર ખાધી છે અને ત્યાર પછી તે શ્રાવક શકેંદ્રને સેવક ઐરાવણુદેવ થયેા છે. આવી રીતના હકીકતના સરખાપણાથી અહીં પણ કોઈ આધુનિક કલ્પસૂત્રની વૃત્તિમાં તે પ્રમાણે લખી દીધું જણાય છે, પરંતુ આવશ્યકવૃત્તિ વિગેરેમાં તે પ્રમાણે હકીકત લખેલી નથી. તેમાં તે રાજાના આદેશથી કાન્તિક શેઠે પેાતાને હાથે ગૈરિકને જમાડ્યો, તે વખતે દ્વેષબુદ્ધિથી ગૈરિકે તની અંગુળી નાક સાથે ઘસીને ‘કેવું નાક કાપ્યું” એમ સૂચળ્યુ...” એ પ્રમાણે કથન છે.
66
પ્ર૦ ૨૬-દેવતા (વૈમાનિક) અને અસુરે ( ભવનપતિ) પરસ્પર લડે ત્યારે તેમનાં શસ્ત્રો કેવી જાતનાં ડાય ?
ઉ૦વૈમાનિક દેવાને અચિંત્ય પુણ્ય પ્રભાવ હાવાથી તેઓ જે તૃણુ કાષ્ટાક્રિકને સ્પશ કરે તે શસ્ત્રપણે પરિણમી જાય અને અસુરા તેના કરતાં મંદંતર પુણ્યવાળા હોવાથી તેને નવા નવા આયુધરત્ના વારવાર વિષુવવા પડે.
પ્ર૦ ૨૭-મહદ્ધિક દેવતા કેટલા દ્વીપ સમુદ્રોની ક્રૂરતા ફેરા મારીને
તત્કાળ પાછા પેાતાને સ્થાનકે ભાવવાને સમર્થ થાય ?
૯૦-રૂચકદ્વીપ પર્યંત ફેરા મારવાને સમ છે. પરંતુ એક ક્રિશાએ તે તે દ્વીપ પછી પણ ઘણે દૂર સુધી જઈ શકે, પણ ચામેર ચક્ર મારે નહીં. તેવા પ્રત્યેાજનના અભાવ હાવાથી આમ સમજવું. શક્તિને અભાવ સમજવા નહીં.
પ્ર૦ ૨૮–લવણુસમુદ્રમાંહેના કેવડા પ્રમાણુવાળા મસ્ત્યા જ બુદ્વીપની જગતીમાં રહેલા છીદ્રોમાંથી જખૂદ્રીપમાં પ્રવેશ કરે?
ઉ૦-નવચેાજન સુધીના પ્રમાણવાળા આવે, લવણ સમુદ્રમાં તે પાંચશે ચેાજન સુધીના મત્સ્યા હોય છે. (આ ચેાજન ઉચ્છેદ (ઉત્સેધ) અંગુળ સંબંધી જાણવું.) પ્રશ્ન ૨૯–યુગળીઆની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ત્રણ પળ્યેાપમની ઘણા શાસ્ત્રોમાં કહેલી છે પણ તેની જઘન્ય સ્થિતિ કાંઈ કહી છે કે નહીં ?

Page #20

૭૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. ઉ૦–કહેલી છે. જે જુગળીઆ ત્રણ ગાઉના ઉત્કૃષ્ટ શરીરવાળા હોય છે. તેની જઘન્ય સ્થિતિ પામના અસંખ્યાતમે ભાગે ન્યૂન ત્રણ પાપમની હોય ને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્ણ ત્રણ પાપમની હોય; એજ પ્રમાણે બે ગાઉન શરીરવાળાની જઘન્ય પલ્યોપમના અસંખ્યાતમે ભાગે ન્યૂન બે પલ્યોપમની ને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્ણ બે પોપમની અને એક ગાઉના શરીરવાળાની જઘન્ય પોપમના અસંખ્યાતમે ભાગે ન્યૂન એક પલ્યોપમની ને ઉત્કૃષ્ટ પૂર્ણ એક પલ્યોપમની સ્થિતિ સમજવી. આ પ્રમાણે શરીરનું પ્રમાણ ઘટતું જાય તેમ આયુષ્યનું પ્રમાણ પણ ઘટતું સમજવું. - પ્ર૦ ૩૦-કેઈ નિર્ભાગી પુરૂષના સંસર્ગથી ભાગ્યશાળીને પુય પણ હણય ખરો ?
ન ઉ૦-હણાય. આ સંબંધમાં એક દાંત પણ છે કે જેમાં એક મુનિ નિભંગી હોવાથી તેની સાથેના બીજા મુનિઓને પણ કષ્ટ ભોગવવું પડેલ છે; માટે નિર્ભાગી પુરૂષને સંસર્ગ તજી દે.
પ્ર. ૩૧-ગૃહસ્થ ભાવતીર્થંકર નિમિત્ત કરેલું અશનાદિ અથવા તીર્થંકરની પ્રતિમા પાસે ધરવા માટે બનાવેલ પક્વાન્નાદિ સાધુએને કશે કે નહિ ?'
ઉકલપે. ભાવ તીર્થંકરની ભકિત નિમિતે દેવેએ કરેલ સંવર્તક મેઘ અને પુષ્પાદિ સમવસરણમાં હોય છે છતાં મુનિઓથી તે દૂર થઈ શકે તેમ ન હોવાથી ત્યાં બેસવું ક૯પે છે, તે પછી પ્રતિમાને નિમિત્તે કરેલ માટે તે શું કહેવું? ભાવ તીર્થંકર મુનિઓના સાધમિક નથી, પણ ચતુર્વિધ સંઘના અધિપતિ છે; તેથી તેમને અર્થે કરેલું આધાકર્મી છતાં મુનિઓને લેવામાં બાધ નથી; તે પછી પ્રતિમા કે જે અજીવ છે તેને માટે કરેલું ક૯પે એમાં તે કહેવાનું જ નથી.
પ્ર. ૩ર-મહદ્ધિક દેવતા બાહ્ય પુગળને ગૃહણ કરીને જ ગમનાગમન, ભાષણ, પ્રશ્નોત્તર, ઉન્મેષનિમેષ, આકુંચન, પ્રસારણ, સ્થાન, શયન, નિષદનાદિ કિયા, તેમજ પરિચારણાદિ ક્રિયા કરે છે કે મહદ્ધિકપણાથી બાહ્ય પુદગળ ગ્રહણ કર્યા વિના પણ કરી શકે છે?
ઉ૦-દેવાદિક સર્વે સંસારીઓ બાહ્ય પુગળ ગ્રહણ કરીને જ ગમનાદિક ક્રિયા કરવાને સમર્થ થાય છે; ગૃહણ કર્યા વિના સમર્થ થતા નથી. શ્રી ભાગવતિસૂત્રના સોળમા શતકના ચોથા ઉદ્દેશામાં એ પ્રમાણે કહ્યું છે.
પ્ર. ૩૩–પરમાણુ યુદૂગળ નિત્ય કે અનિત્ય ? પરમાણુમાં રહેલા વર્ણન દિક પર્ય નિરંતર એક સ્વભાવેજ રહે કે કદાપિ તેમાં વિપર્યય પણ થાય ? વળી એક પરમાણુમાં કેટલા પર્યાયો હોય?

Page #21

એક વાક્યપરથી થતી વિચારણા.
૨૭) ઉ૦-પરમાણુ નિત્ય છે. તેમાં રહેલા પર્યાય અનિત્ય છે, તેથી પરમાસુમાં રહેલા પર્યાયે સ્વયમેવ હોય તે નાશ પામે છે ને નવા બીજા ઉપજે છે. જે કઈ પરમાણુ નિત્ય હોવાથી તેના પર્યને પણ નિત્ય માને છે તે મિથ્યા છે. ભગવતીજીમાં સ્પષ્ટતાથી પર્યનું અનિત્યપણું કહેલું છે. એકેક પરમાણુમાં વણું ગંધ રસ સ્પર્શરૂપ અનંતા પર્યાયે હેાય છે.
- પ્ર. ૩૪-સર્વ ઇંદ્રિઓ અનંત પ્રદેશનિષ્પન્ન અંગુળના અસંમેય ભાગ પ્રમાણ (બાહલ્યવાળી) જાવ અને અસંખેય પ્રદેશાવગાઢ કહેલી છે અને તેના વિસ્તારને અંગે શ્રોત્ર, ચક્ષુ ને ધ્રાણેદ્રિય અંગુળના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણે, જિહા ઇંદ્રિય અંગુળ પ્રથકત્વ (બે થી નવ) પ્રમાણ અને સ્પર્શેન્દ્રિય શરીર પ્રમાણ કહેલ છે, તે શ્રોત્રાદિ ત્રણને વિસ્તાર જે અંગુળના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ કહેલ છે તે એકસરખે કે એમાં કાંઈ ઓછો વધતો એક બીજી ઇન્દ્રિયને વિસ્તાર છે?
ઉ૦-સર્વથી સ્તક પ્રદેશાવગાઢ ચક્ષુ છે, તેથી સંખ્યય ગુણ પ્રદેશાવગાઢ શ્રોત્ર છે અને તેથી સંખ્યય ગુણ પ્રદેશાવગાઢ પ્રાણ છે. તે ત્રણથી છહા ઇદ્રિય અસંખ્યાત ગુણ છે. અંગુળ મથકત્વ પ્રમાણ હેવાથી. અને તેનાથી સ્પશે દ્રિય સંખ્યાત ગુણ છે. (અસંખ્યાત ગુણ નહીં.) વધારેમાં વધારે લક્ષ
જન પ્રમાણુ હેવાથી. કેઈ સ્થાનકે ત્રણ ઇંદ્રિયથી રસનાઇદ્રિયને અસંખ્યાત ગુણ કહેલ છે, તે લેખક દોષ જણાય છે, કેમકે તે યુક્ત જણાતું નથી. આ અંગુળ આત્માંગુળ સમજવી.
| (અપૂર્ણ.).
એક વાક્યપરથી થતી વિચારણું.
નવજીવનના અંક ૮મા માં મહાત્મા ગાંધીજી લખે છે કે “એટલું તે સ યાદ રાખશે કે આપણે વિરોધીઓ-પછી તે અંગ્રેજ હોય કે આપણાજ વર્ગના સહકારીઓ હોય તેમને આપણે તિરસ્કાર ન કરીએ, તેમને ગાળ ન દઈએ, તેમનું અપમાન ન કરીએ. આપણુજ બળે આપણે ઝુઝવાનું છે, તેમને હલકા પાને નહીં. આ લડત સભ્યતાની છે સભ્યતાને જગતમાં શત્રુ નથી, નથી, નથી જ.”
આ વાક્ય પરમાત્માની વાણીની વાનકી રૂપ છે. મહાત્માશ્રીને અનેક લેખકો દેવની ઉપમા આપે છે તે વાત બહુ પસંદ કરવા જેવી નથી. વળી તેને જેન કે મહાન કહેવામાં પણ અમુક અપેક્ષાએ કેટલાકનું મન થાય છે ને કેટલાકનું અચકાય છે તેથી તે વાત પણ બાજુ ઉપર રાખીએ.

Page #22

૨૭૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. માત્ર ઉપર જણાવેલું વાક્ય કે જે તેના અંતઃકરણના ઉદ્દગારરૂપ છે, બીજાએને રાજી રાખવા માટે નથી. તેમનું વર્તન પણ એ પ્રમાણે જ છે એ વાત અનુભવ સિદ્ધ છે. હવે કૃપા કરીને આપણા મહાત્માઓ તે શબ્દને ધ્યાનમાં લઈને કહેશે કે–પોતાના વિરોધીઓ જૈન હો કે જૈનેતર હે–તેમના પ્રત્યે તેઓ એવું યથાસ્થિત વર્તન રાખે છે? તીરસ્કાર કરતા નથી? ગાળો દેતા નથી? અપમાન કરતા નથી? આપણી લડત સભ્યતાની છે એમ માને છે ?
બીજામાં એવા ગુણ વર્તતા હય, મન વચન અને કાયાથી તેનું તદુરૂપ વર્તાન લાગતું હોય છતાં તેના ગુણ ગ્રહણ ન કરવા, બીજા ગુણાનુવાદ કરતા હોય તે તે સાંભળીને ઉલટું નાખુશ થવું અને વખતપર તેના કાંઈક છીદ્રશેપીને અપવાદ બોલવા તે અમને તે મહાત્માઓને અંગે યોગ્ય લાગતું નથી. બહુ તે સાંભળી રહેવું ને મૈન ધારણ કરવું એટલું જ બસ લાગે છે.
અમને તે આ વાક્ય વાંચી બહુ આહાદ થાય છે. તે એટલા માટે કે પ્રાણસટ્ટાની સ્થિતિમાં. અણધારી ઉપાધિ આવી પડવાના ભયમાં અને અધિકારી વર્ગની પૂરેપૂરી કરડી નજરમાં જે મહાત્માના હૃદયના ઉદ્દગાર પણ એવા નીકળે કે આપણે આપણુ વિરોધીઓનું અપમાન ન કરીએ, તીરસ્કાર ન કરીએ, ગાળ ન દઈએ, આ થેડી વાત નથી. અમને તે બહુ મુશ્કેલ લાગે છે. આવાં વાક્યના વક્તાજ સ્વલ્પ દેખાય છે અને તેને આચરણમાં મૂકનારા તે ભાગ્યે એકાદ બે દેખાય છે, વધારે દષ્ટિગોચર થતા નથી. આપણે જેન છીએ. રાગ દ્વેષને જીતે તે જિન, તેમના ભક્તો-તેમને માર્ગે ચાલનારા તે જેન; તેથી આપણે તો એ મહાવાક્ય પ્રમાણે વર્તન રાખવું જ જોઈએ. રાખવાના ખપી થવું જ જોઈએ. જેઓ રાખતા હોય તેમનું બહુમાન કરવું જોઈએ અને મેટા ગણતા છતાં ન રાખતા હોય તેને યાદ આપવું જોઈએ. આ વાકયના આરાધનામાં આત્મકથાણ પણ રહેલું છે એ ચેકસ છે.
અન્ય કોઈ પણ પુરૂષમાં અપ્રતિમ એવો કોઈ પણ પ્રકારનો ગુણ દેખાય તે તેનું બહુમાન કરવું જોઈએ છતાં તેના પ્રત્યે અસહિષ્ણુતા બતાવવી કે ઉલટી નિંદા કરવી તે કઈ પણ પ્રકારે શેભાપ્રદ લાગતું નથી. આપણે તે ગુણ પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છા કરનારા ત્યારેજ ગણાઈએ કે જ્યારે તેવા ગુણવાળાની પ્રશંસા અને તેનું બહુમાન કરીએ.
ઈત્યલમ---
- -
૧ મહાત્માની ગાળામાં અપશબ્દ તે નજ હોય એટલું દયાનમાં રાખવું. ૨ સ ય ખટા.

Page #23

આધુનિક જેનોનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન.
૨૭૯ આધુનિક જેનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન.
(૧૩) પાછલા લેખમાં ઘી બેલવાની રૂઢિની ચર્ચા કરી અને તે રૂઢિને પ્રતિક્રમણ કિયામાં પ્રવેશ થયે હેવાથી તે વિષે પણ ઉલ્લેખ કરે પડ્યો, પણ આપણું મંદિર વિષયક વ્યવહારને વધારે સૂક્ષ્મ રીતે વિચાર કરતાં માલુમ પડે છે કે–જિનમંદિરના સંબંધમાં આપણી પ્રાચીન ભાવનાને પરિત્યાગ કરવાથી આપણું વર્તમાન પૂજન વ્યવહારમાં અનેક ક્ષતિઓ પ્રવેશ થવા પામી છે, તેથી જે તે મૂળ ભાવનાને સજીવન કરવામાં આવે તે અત્યારના મંદિરવ્યવહારમાં નજરે પડતા અનેક દેનું સહેજે નિવારણ થાય.
પ્રાચીન પ્રથા પ્રમાણે જિનમંદિર ‘અભંગદ્વાર હોવું જોઈએ. અભંગદ્વાર બે રીતે હોય-એક તે જિનમંદિરમાં દર્શન કરવાને કઈ પણ મનુષ્યને પ્રતિબંધ ન હોય, અને બીજું પ્રભુના દર્શન જ્યારે કરવા હોય ત્યારે મંદિરનાં દ્વાર ખુલેલાં હાય. આ બંને બાબતમાં અન્ય વૈષ્ણવો અને બ્રાહ્મણોનાં મંદિરની અપેક્ષાએ જિનમંદિરની વિશેષતા ગણાય. વિષ્ણુ તેમજ શિવમંદિરમાં હલકી જાતના લોકે, મુસલમાને, અંગ્રેજો તેમજ અસ્પૃશ્ય ગણાતા વર્ગોને ઘણે ખરે ઠેકાણે દર્શન કરવા દેવાની બંધી હોય છે. ત્રિવેન્દ્રમના તેમજ કન્યાકુમારીના મંદિરમાં જૈનોને તેમજ કેળી, કણબી, સોની, લુહાર વિગેરે હલકા ગણાતા હિંદુઓને પણ મુખ્ય મૂત્તિના દર્શન કરવા દેવામાં આવતા નથી. તદુપરાન્ત દર્શનના સંબંધમાં વૈષ્ણવીય તેમજ શૈવી મંદિરેએ કાળનું પણ બંધન સ્વીકારેલું છે. ભગવાનનાં દર્શન દિવસના અમુક અમુક વખતેજ થાય એ નિયમ ઘણે ઠેકાણે જોવામાં આવે છે. આ નિયમની વિશેષ પ્રવૃત્તિ વૈષશુવીય મંદિરોમાં છે. નરનારાયણનાં, રાધાકૃષ્ણનાં કે રામચંદ્રજીનાં મંદિરે પાસે સવારના કે સાંજના જ્યારે નીકળવાનું બને છે ત્યારે ઘણીવાર એવું અનુભવ થાય છે કે ભાવિક સ્ત્રી પુરૂષે “દશન થયાં, દર્શન થયાં.” એમ કહેતાં દેડાદેવ કરી રહ્યાં હોય અને જરાક વિલંબ થશે તે દશન રહી જશે એ ચિન્તાથી વિહળ બની ગયાં હોય. ભગવાન ઘડી દર્શન દઈ સંતાઈ જાય એ કલ્પના આપણને તે સ્વાભાવિક રીતે હાસ્યાસ્પદ લાગે. તેવી જ રીતે ભગવાનનાં દશનો અધિકાર અમુક ઉંચી ગણાતી જાતિઓને હોય અને હલકી ગણાતી જતિએને ન હોય એ વિચાર પણ આપણને તે બહુ વિચિત્ર લાગે. આમ છતાં આપણા મંદિર વ્યવહારમાં આ બંને બાબતને અપાશે પણ ચેપ લાગ્યા વિના રહ્યો નથી. તે ચેપની અસરને મૂળમાંથી નાબુદ ન કરીએ અને આપણું

Page #24

સવ
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
મદિરાને યથાર્થ રીતે અભ`ગદ્વાર ન બનાવીએ ત્યાં સુધી જિનમદિરની અન્ય મ'ન્દિરાથી વિશિષ્ટતા અને ઉત્કૃષ્ટતા આપણે સાધી શકીએ નહિ....
આપણા ઘણામ દિશમાં મુસલમાન, પારસી, અંગ્રેજ તેમજ હલકા વર્ણના હિંદુઓને પ્રવેશ કરવાની રજા હોતી નથી અને કેટલેક ઠેકાણે જિનમંદિરમાં પ્રવેશ કરવાને વાંધે નથી હાતા ત્યાં પણ મુખ્ય મૂર્તિનાં દર્શન સામે તે મજબુત વાંધેા લેવામાં આવે છે. પૂજાની બાબતમાં તે એક ઈંચ પણ નમતું આપતાં આપણને હાહાકાર થઈ ય છે અને આખું મંદિર અ૫વિત્ર બની ગયું લાગે છે. જૈનસમાજમાં જાણીતા માણેકજી પારસીની ખામતમાં દર્શન તેમજ પૂજા વિષે ઘેાડાં વર્ષોં પહેલાં થયેલે કાળાહળ સૈા કાઇને સુવિદિત છે. અહિ અસ્પશ્ય ગણાતા વર્ગની તે વાતજ ક્યાં કરવાની હોય ?
આ ઉપરાંત જો કે વિષ્ણુમ ંદિર માફ્ક આપણા મદિરમાં દર્શન માટે અમુક સમયજ નક્કી કરવામાં આવતા નથી; પણ મંદિરમાં સેાનું રૂપ હીરા માણેક વિગેરે કિ ંમતી દ્રવ્યેાના સંગ્રહ અમાધિત રીતે વધી જવાથી દિવસના કેટલેક વખત અને રાત્રિના ઘણાખરા વખત મદિર બંધ રાખવુ પડે છે. દરેક મદિરને મજબુત ખારણા અને અલીગઢનાં ભારેમાં ભારે તાળાં હોય છે. દ્વન સમય દરમિયાન પણ ગર્ભદ્વારને પીત્તળ વા રૂપાની સુઘટિત જાળીવાળા ખારણાથી અંદર બિરાજેલ મૂર્તિને સુરક્ષિત કરવામાં આવે છે. આ જાળીઓનેા દેખાવ તે મેાટા પાંજરા જેવેાજ લાગે છે. આ બન્ને કારણેાને લીધે આપણાં મઅભંગદ્વાર હેાવાનું અભિમાન ધરી શકે તેમ નથી.
દિ
આવી સ્થિતિ આપણી વિશાળ વિશ્વવ્યાપી ભાવનાના શિખરેથી આપણે અધઃપતિત થયા છીએ તેને સર્વથા સ્વાભાવિક છે. સર્વ તીર્થંકરોનાં ચરિત્ર તપાસે. જ્યારે પ્રભુ કેવળજ્ઞાન પામી તીથ વિસ્તારે ત્યારે તેમની પાસે આવવાને કાઇને પ્રતિધ હતા ખશે ? તેએ ચાકી પહેરાથી સુરક્ષિત કિલ્લામાં ભરાઈને બેસતા ખરા ? અમુક સમયે જાએ તેાજ દર્શન દે એવા પ્રભુએ સમય પ્રતિમધ ભક્તજનો માટે કરેલા ખરા ? જે તીર્થંકર દેવનુ દન રાજા તેમજ રક, સાક્ષર તેમજ નિરક્ષર, ઉચ્ચ તેમજ નીચ સર્વ કોઇને સદા કાળ સુલભ હતુ. તેજ દેવની મૂર્તિએથી અધિષ્ઠિત મદિરાના દ્વાર ખધ કેમ ઇ શકે? તેમનાં દશનને કાળને પ્રત્યાય કેમ શે।ભી શકે ? અભ ંગદ્વારની કલ્પનામાં ભગવાનું મહાવીરઆદ્ધિ તીર્થંકરોની વિશિષ્ટતાનું સૂચન છે. ધ્રુવેમાં જૈન તીર્થંકરા જે વિશિષ્ટ સ્થાન ભાગવે છે, જગના ધર્મોમાં જૈન ધમ જે વિશેષતા ધરાવે છે, તેજ વિશેષતા જગનાં દેવદરમાં જિનમંદિરને ડાવી જોઈએ. મહાવીરે કદિ કેાઇ હલકા વર્ણના મનુષ્યને! તુચ્છકાર કર્યો
જગના

Page #25

આધુનિક જેનું કળાવિહિન ધાર્મિક જીવન
૨૮૧ નથી; હરિબળ મચ્છી અને માતંગ મુનિ (મેતાર્યું અને હરિકેશી વિગેરે) આદિને સંઘરનાર જૈનધર્મ નીચી જાતિના મનુષ્યને તુચ્છકારી શકતો નથી. તે પછી જિનમંદિર પણ આ દુનિયામાં એવો એક પણ મનુષ્ય ન હોય કે જે શુદ્ધ ભાવે ભગવાનનાં દર્શન કરવા આવતો હોય તે તેની સામે પિતાનાં દ્વાર બંધ કરી શકે. ભયણ આદિ તીર્થોમાં મલ્લિનાથજીએ ઢેઢ ભંગી આદિ અસ્પૃશ્ય ગણાતા વર્ગને દર્શન દીધાની કિંવદન્તીઓ હજુ પણ પ્રચલિત છે. આવી કિંવદન્તીને અર્થ એટલેજ કે રૂઢિ એક માગે વહે છે; જૈનધર્મનું હૃદય અન્ય માર્ગે લઈ જવા માગે છે.
આ મંદિરનું અભંગદ્વાર– વિશાળ ભાવનાઓનું જેટલું પ્રતિપાદક છે તેટલું જ મૂર્તિપૂજામાંથી ઉદ્ભવતા અતિરેક દેશે અને ઉચ્છેદ યોગ્ય ક્ષતિઓનું બાધક છે. આમ છતાં અત્યારના મંદિરે અભંગદ્વાર નથી પણ સુરક્ષિતદ્વાર છે. દરવાજા, બારણાં અને તાળાં વિનાનાં મંદિર ભાગ્યેજ દેખાય છે. વળી હવે તે
જ્યાં ત્યાં મંદિરની અંદર તીજોરી અને બહાર બંદુકવાળ સીપાઈ બહુ આવશ્યક વસ્તુઓ ગણવામાં આવે છે. જિનમંદિરમાં દાખલ થતાં બંદુકવાળે સીપાઈ જે પડે છે તે જિનમંદિર કહેવાય કે લહમીમંદિર કહેવાય ? જિનમંદિરની અંદર સુંદર પ્રસાધને વચ્ચે ગોદરેજની ભવ્ય કાળભૈરવ જેવી તીજોરી જતાં સેનાના થાળમાં લોઢાની મેખ નાખ્યા જેવું લાગે. આપણે વણિક રહ્યા તેથી આ સર્વેમાં આપણને ભાવને ભંગે ન દેખાય! કળાગે ન દેખાય ! ભકિતભંગે ન દેખાય ! પણ આપણા પૂર્વજો આપણુ જેવા લક્ષમીના પૂજારી નહતા, તે તો આ બધું જોઈ કદાચ દિમૂઢ બને ખરા!
અહિં એક બાબત સ્પષ્ટ કરવાની જરૂર છે. હું મંદિરને અભંગદ્વાર કરવા કહું એને અર્થ એમ નહિ કે–આખા મંદિરને એક પણ બારણું જોઈએજ નહિ. મંદિરને બારણાની જરૂર છે અને તે બંધ કરવાની પણ જરૂર રહે ખરી. પણ અહિં એ સમજવાની જરૂર છે કે-કઈ પણ સ્થાનને બારણાની બે કારણેથી જરૂર પડે છે. એક તો અંદર કઈ જનાવર દાખલ થઈ ન જાય અથવા નિશાચર લેકોને પિતાના પ્રપંચે સાધવાનું મંદિર સાધન બની ન જાય, તેથી દ્વાર બંધ કરવા પડે છે. બીજું કારણ મંદિરમાં દ્રવ્ય આભૂષણ હોય તેના રક્ષણ માટે પણ બારણું બંધ કરવા પડે છે, જ્યારે બીજું કારણ હોય છે ત્યારે બહુ મજબુત બારણાં બનાવવાં પડે છે, ભારે તાળાં લગાવવાં પડે છે, બહુ લાંબે વખત મંદિર ઉઘાડાં રાખી શકાતાં નથી. મંદિરની અંદર જાળીઓ, તીજોરીઓ અને ગુપ્તસ્થાને ગેઠિવવાની જરૂર ઉભી થાય છે. આમ ! બનતાં મંદિર જિનમંદિર મટી એક કિલો બની જાય છે. આપણે આભૂષણ

Page #26

૨૨
શ્રી જૈન ધર્મપ્રકાશ. વિગેરેની નિરર્થકતા આગળ ચચી ગયા તેથી આદર્શ 'જિનમંદિરમાં એવી કિંમતી વસ્તુઓને તો જરા પણ અવકાશ નથી, તેથી જિનમંદિરને કિલ્લે બનાવવાની જરાય જરૂર નથી. સામાન્ય બહિરૂપસર્ગ નિવારણ અર્થે રાત્રિના જિનમંદિર બંધ રહે તે વાંધા જેવું નથી. બાકી આપણું મંદિરની ઘટનાજ એવી હેવી જોઈએ કે સેને માટે જ્યારે જોઈએ ત્યારે તે ખુલ્લાં હોય.
આપણું મંદિરને આપણે અભયદાન આપવું જોઈએ. અત્યારે એવાં ભાગ્યેજ મંદિરે દેખાય છે કે-દરવાજામાં હાથ નાખીએ અને આગળીઓ ઉઘાએ કે મંદિરદ્વાર ઉઘી જાય અને ભગવાનનાં સહેજે દર્શન થાય. અત્યા૨નાં મંદિરે લગભગ બધાંય સભય બની ગયાં છે અને તેથી તેમને સુરક્ષિત બનાવવાની જરૂર પડે છે. જે મંદિરને ચારને ડર નહિ, લુંટારાને ભય નહિ, તેજ મંદિર નિર્ભય કહેવાય. આવી નિર્ભયતા આપણુ મંદિરને અપાવવી તે આપણે ખાસ ધમ છે અને મંદિરવ્યવહારના ઉદ્ધાર અર્થે માટી આવશ્યક્તા છે. આ રીતે જ્યારે જિનમંદિરમાં ખોટ ભભકો દૂર થશે, ઘીની ધમાલ બંધ થશે, જનતાના સે કઈ બાળકને આવવાની છુટ મળશે અને આ ચોર લુંટારાને ભય નીકળી જશે ત્યારે જિનમંદિર અભંગદ્વાર અને શાન્તરસઘન બનશે અને આ અનેક વિટંબણાથી ભરેલા વિષમ સંસારમાં પાપી અને પુણ્યવાન–સર્વ કોટિના ને પરમ વિશ્રાતિનું સ્થાન થઈ રહેશે.
પરમાનંદ.
આ લેખમાં લેખકે જિનમંદિરને સમવસરણ સાથે સરખાવી તે પ્રમાણેની છુટ જિનમંદિરમાં હોવાનું ચગ્ય ગયું છે. આ સરખામણી ગ્ય છે, પરંતુ તેમાં એક બાબત ખાસ ખ્યાલમાં રાખવા જેવી છે કે-સમવસરણમાં સાક્ષાત્ તીર્થંકર બીરાજે છે; તેમના પ્રતાપને પ્રભાવથી સર્વ અપવિત્રતા નાશ પામે છે અને આવનારના વિચારો ઉપર પણ તે પ્રબળ અસર કરે છે. પરસ્પરના વૈર વિરોધ દીર્ઘકાળના પણ નાશ પામે છે. અપવિત્રતા નાશ કરનારા બીજા પણ અનેક સાધને સમવસરણમાં વિદ્યમાન હોય છે, તેવાં જિનમંદિરમાં હોતા નથી, માટે જિનમંદિરમાં અપવિત્રતા ટાળવાની આવશ્યકતા છે. અપવિત્ર વસ્તુ લાવવા દેવાની તે માટે જ મનાઈ છે. તેમજ અપવિત્ર શરીરવાળા, નિરંતર અપવિત્ર વસ્તુનું કાર્ય કરનારા અને અપવિત્ર માંસ મદિરાદિકને આહાર કરનારાને જિનમંદિરમાં પ્રવેશ કરવા દેવો તે ચગ્ય જણાતું નથી. અસ્પૃશ્ય જાતિ કે અમુક વર્ણ માટે અટકાયતનું કારણ નથી, પણ અપવિત્રતાનું નિવારણ કરવાની જરૂર છે.

Page #27

કેસર અને જૈન.
૧૮૩
તેમજ અભક્ષ્ય માંસાદિકના આહાર કરનારા અને હિંસક મનુષ્યેાના ગમનાગમનથી જિનમદિરનુ વાતાવરણુ ન બગડે તે સંભાળવાનું છે. જો કે તે સખશ્વમાં વન તેા જુદા પ્રકારનું વર્તે છે. તેને માટે માત્ર આ સૂચના છે. તંત્રી.
કેશર અને જૈન.
ઉપલા મથાળાવાળેા લેખ શ્રી જૈનધમ પ્રકાશના ભાદ્રપદ માસના અંકમાં પ્રગટ થયા ખાદ કેશરની વાત શ્રાવકખ એના લક્ષ્યમાં આવી જણાય છે. કેશર ન વાપરવાના શ્રી ભાવનગરના સંઘે કરેલ ઠરાવ પ્રકાશ” ના આશ્વિન માસના અંકમાં મેં વાંચ્યા. તે સધી પાટણ તથા ભાવનગર યુવક મંડળની પત્રિકાઓ, ભાઇ શ્રી પરમાનને શ્રી જૈન” પુત્રના તા. ૨જી અટાખરના અંકમાં આવેલ લેખ, મુનિશ્રી કિતિવિજયજીને તેજ પત્રના તા. ૯ મી એટામરના અંકમાં આવેલ લેખ, પ્રકાશના કાતિ ક માસમાં આવેલ સન્મિત્ર કપૂરવિજયજીના લેખ, તેજ અંકમાં કલકત્તાવાળા ભાઇશ્રી અમૃતલાલ માવજી શાહના લેખ, કુંવરજીભાઈની પ્રશ્નાવની વિગેરે લેખા મારા વાંચવામાં આવ્યા છે. તે ઉપરાંત કેશરનાં મહિષ્કાર વિરૂદ્ધના શિાહી સ્ટેટના સતાવીશ ગામના સ‘ઘને ઠરાવ, શ્રી વીરશાસનના કાર્ત્તિક માસના અંકમાં ભાઈશ્રી છે!ગાલાલભાઈને લેખ, તેજ માસિકના સંપાદકના તેજ અંકમાં “સમાધાન” વાળા લેખ, તેજ અંકમાં • અમારી નોંધ ”માં રા. કુંવરજીભાઇ ઉપરની ટીકા અને છેવટ મુનિશ્રી રામવિજયજીનું, મુનિશ્રી કપૂરવિજયજીને ચેલે જ પણ મારા વાંચવામાં આવ્યું છે.
બે ત્રણ માસની અંદર કેશર સબંધી આટલી બધી ચર્ચા જોઇ મને માનદ તથા ખેદ ખને થાય છે. આનંદ થવાનું કારણ એટલુંજ કે જેમ દહીં વલેાવવાથી તેનુ સત્વ “ માખણુ ” તરીને ઉપર આવે છે તેમ કાઈ પણ વિષય ચાગ્ય રીતે ચર્ચાવાથી તેનું ‘સત્ય' બહાર આવે છે. ખેદ થવાનું કારણ માત્ર એટલું જ કે આવી બાળક પણ સમજી શકે તેવી ખાખતે ઘણાના વખત રાખ્યા છે અને શ્રી વીર શાસનના લેખા ઉપરથી સ્પષ્ટ દેખાય છે કે આ વાત ચર્ચાનું રૂપ છેડી અંગિત ટીકા ઉપર આવી ગછું છે. છાશ બહુ વલાવાય તે માખણુ ઉપર તરી આવવાને બદલે એલખી’ જાય છે અને માખણુ હાથમાં આવતું નથી તેમ અગિત ટીકામાં ઉતરી પડીને નાહક વધારે ચર્ચા કરવાથી વાતનું રહસ્ય ચુંથાઈ જાય છે અને સત્ય હાથ લાગતું નથી.
શ્રી વીરશાસનમાં મુનિશ્રી રામવિજયજીએ ‘ચેલેજ’ આપ્યુ છે. આ ચેલે’હુકારની ગંધ ખુલ્લી દેખાય છે. કોઇ પણ વાત આપણે કહેવી હોય
જમાં

Page #28

૨૮૪
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
તા આપણુને ઠીક લાગે તેવા શબ્દોમાં દાખલા દલીલેા સહિત કહીએ. તેમાં ક્રોધ અથવા અહંકારને સ્થાન શા માટે જોઇએ ? અને તેમાં પણ મુનિ મહારાજો કે જેમણે તે સર્વના ત્યાગ કર્યાં છે તેમના તરફનુ જ્યારે આવું લખાણુ વાંચીએ ત્યારે તેમને માટે માન વધવાને બદલે ઘટે છે. (મુનિશ્રી રામવિજયજીને જુએ ગાંધીજીની અહિંસાના નમુને”વાળા લેખ. તે તેઓશ્રીનું ખરૂં. સ્વરૂપ બતાવે છે).
જ્યારે મેં કેશરની ચર્ચા આજથી દોઢ બે વર્ષ પહેલાં શરૂ કરી ત્યારે મને સ્વપ્ને પણ ખ્યાલ નહોતા કે આવી નાનકડી વાત આવું ગંભીર સ્વરૂપ પકડી મારા જૈન ભાઇઓમાં વિખવાદ ઉત્પન્ન કરી તેના અમૂલ્ય વખત વાદવિવાદમાં રાકશે.
શ્રી ભાવનગર
સધના ઠરાવ.
ભાઇશ્રી પરમાનંદભાઈના જૈન પત્રમાં આવેલ લેખ વિચારવા જેવા છે. શ્રી ભાવનગર સથે “યાં સુધી પવિત્ર કેશર મળી શકે નહિ ત્યાં સુધી અપવિત્ર અને સેળભેળવાળુ કેશર દેરાસરમાં વાપરવુ બંધ કરવુ” એમ ઠરાવ કર્યો છે. શ્રી ભાવનગરના સ`ઘે પરદેશી કેશરના બહિષ્કાર કર્યાં તે ખાતે તેમને ધન્યવાદ ઘટે છે, લાલચ માત્ર તેમણે પવિત્ર અને સ્વદેશી કેશર મળવાની રાખી છે. પરંતુ હું પૂછું છું કે આપણુને સ્વદેશી અને પવિત્ર કેશર ક્યાં મળે છે? કાશ્મીરી કેશર.
મને લખતાં ઘણુંાજ ખેદ થાય છે કે આપણા દેશી ખંધુએ સ્વદેશીને નામે કેટલેા વિશ્વાસઘાત કરે છે અને ધૂતે હૈં, તે નીચેની બીના ઉપરથી જણાશેઃ— . ભાવનગરના પૂજ્ય શેઠ અમરચંદ જસરાજ વેારાએ મને નીચે મુજબ પત્ર ભાદરવા શુદ્ધિ ૧નારાજ લખી કાશ્મીરી કેશર તપાસવા માટે મેાકલ્યું હતું. હાલમાં ચાલુ કેશરની વપરાશ ખાખત અનેક જાતના દગાના અદ્વેશાએ કહેવાય છે; માટે અનેાએ કાશ્મીરી કેશર નમુના સારૂં મગાવ્યુ` છે. તેમાંથી તેાલા ના અરધે! આ સાથે મેલ્યું છે. આ કેશરમાં કઈ પણ જાતના દગા, સેળભેળ, રંગાટ વિગેરે જો હાય નહીં તેા તેવા ખુલાસા લખ વાની મહેરબાની કરશેા, ”
“સ્વદેશી અને દગા વગરનુ' સામટું કેશર મગાવવું છે. તેની ખાત્રી સારૂ આશા છે કે આપ તકલીફ્ ઉઠાવશેા, ”
આ કેશર અમારી લેરેટરીમાં તપાસતાં તે કેશરજ નહાતુ. બનાવટી પાંખડીઓ ઉપર કૃત્રિમ રંગ તથા સુગધ ચડાવેલ હતાં. અંદર તેલ, માખણ કે ચરખીના પાસ હતા. તેમજ વજન વધારવાની ખાતર રેતી પણુ દર હતી.

Page #29

ફુટ નાધ અને ચર્ચા.
૨૮૯
વઢવાણ શહેરના ગૃહસ્થા તરફથી એક અપીલ વઢવાણ નિવાસી બંધુઓ પ્રત્યે કરવામાં આવી છે. તેમાં લખ્યું છે કે “શેઠ જગજીવનદાસ ઉજમશીએ ગામ તરફથી પંદર હજાર કરવામાં આવે તે રૂપીઆ દશ હજાર રાષ્ટ્રિયશાળાના મકાન માટે આપવા કબુલ કર્યા છે; માટે આપણે જ્યાં રહેતા હઈએ ત્યાંથી પિતાની જન્મભૂમિ માટે સહાય આપવાની લાગણી ધરાવવી જોઈએ અને ગ્ય રકમ રાધ્યિશાળાની મકાન કમીટી તરફ મોકલાવવાનું ધ્યાનમાં લેવું જોઈએ.” આ બાબત વઢવાણ નિવાસી બંધુઓએ જ્યાં હોય ત્યાંથી ધ્યાન આપી ગ્ય રકમ મોકલવી એ અમને પણ ચગ્ય લાગે છે.
કેશર સંબંધી પ્રશ્નના આવેલા ઉત્તરેનું રહસ્ય. - કેશર સંબંધમાં અમે આચાર્ય મહારાજાઓને અને મુનિમહારાજાઓને પૂછેલા પ્રશ્નોના ઉત્તર (૧૯) મહાત્માઓ તરફથી આવ્યા છે. તેમના નામમુ. વલભવિજયજી-બીકાનેર.
મુ. ન્યાયવિજયજી-એવલા. મુ. મેહનવિજયજી-વીંછીઆ.
પં. મણિવિજયજી–ત્રાપજ. સ. ચિત્તવિજયજી-દસાડા.
મુ. અમૃતવિજયજી-ચુડા. મુ. કુમુદવિજયજી-વઢવાણ.
મુ. કર્ખરવિજયજી-વઢવાણ કાંપ. મુ. પદ્મવિજયજી-લીંબડી
મુ. દોલતવિજયજી-તખતગઢ. શ્રી વિજયનીતિસૂરિ–પાલીતાણ.
મુ. ખાંતિવિજયજી-અમદાવાદ. પં. લાભ વિજયજી-કછ બીદડા.
પં. હરખવિજયજી–પાલીતાણુ. શ્રી વિજયકમળમૂરિ–વડોદરા.
પં. મેતીવિજયજી-રતલામ શ્રી સાગરાનંદસૂરિ–શૈલાના.
મુ. દેવચંદ્રજી-કચ્છ. નાનીખાખર. પં. દેવવિજયજી-ચાણસમા.
ઘણા આચાર્ય મહારાજાઓએ હજુ ગમે તે કારણસર ઉત્તર લખવા તસ્દી લીધી નથી. તમામ પત્રના સાર તરીકે એક વાત તો ચોક્કસ જ છે કે–અપવિત્ર કેશર જિનપૂજામાં વાપરવું નહીં. આ બાબત કેટલાક મહારાજાઓ સખ્ત પગલાં લેવા કહે છે, કેટલાક શિથિલતા બતાવે છે. કેટલાક શુદ્ધ મળે નહિ ત્યાં સુધી બંધ ન કરવું એમ લખે છે, કેટલાક શબ્દ મળે તેજ વાપરવું ત્યાં સુધી બંધ કરવા લખે છે વિગેરે. આ બધા સ્વતંત્ર મતે છે. અમારે એ બાબતમાં માત્ર અપવિત્ર કેશર નજ વાપરવું એટલો જ આગ્રહ છે, એટલે તે સજજડ બંધ થવું જોઈએ. જેમ ચાલે છે તેમ ચાલવું ન જોઇએ, કાશમીરી અથવા બીજું સૂરજ છા૫નું કે બીજી છાપનું જેની પવિત્રપાની ખાત્રી થાય તે વાપરવું. પણ શંકાસ્પદ સ્થિતિમાં નામ કેશર વાપરવું

Page #30

"
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. નહીં અને તેની વપરાશ બની શકે તેટલી ઘટાડવી. હાલ પવરાશ બહુ વધી ગયેલી છે અને તેથી જિનપ્રતિમાના અંગપર નુકશાન થાય છે. આ સંબંધમાં અમે બીજા કોઈ પણ જાતના ઉત્તર પ્રત્યુત્તર કરવા ઈચ્છતા નથી.
હાલમાં વપરાતા કેટલાક કેશત્ની તપાસ કરાવતાં હજુ સંતોષકારક પરિણામ અમને જણાયું નથી. સુરતથી દિગંબર જેનવાળા તરફથી શુદ્ધ કાશમીરી કેશર તરીકે આવેલ ન મુનામાં પણ ગોટાળો નીકળે છે. ઇરાનથી આવેલ કેશર પણ તપાસવામાં ગોટાવાળું નીકળ્યું છે. ચંદ્રછાપનું પણ તપાસવામાં તદ્દન ચોખ્ખું જણાતું નથી એ રીપોર્ટ મળે છે. હજુ બીજા કેશરની તપાસ ચાલે છે. ચેકસ પરિણામ જણાયે જાહેર કરશું. અમે કેશરજ બંધ કરવું એ વિચાર ધરાવતા નથી પણ અશુદ્ધ તો બંધ થવું જ જોઈએ; ગેટાળે ચાલ નજ જોઈએ એ અમારો મત છે તે પ્રદશિત કરીએ છીએ. આટલા ઉપરથી અમારી ઉપર અનેક પ્રકારના આક્ષેપ કરવામાં આવે છે, પરંતુ તેના લખનારા મહાપુરૂષને અમે અમારા ઉપગારી માનીએ છીએ, તેથી તે સંબંધમાં કાંઈ પણ લખવું અમને ઘટિત લાગતું નથી.
શ્રી જૈન શ્વેતામ્બર એજ્યુકેશન બૉર્ડની ધાર્મિક પરીક્ષા.
સદરહુ બર્ડ તરફથી લેવાતી ધાર્મિક પરીક્ષા આ વરસે રાબેતા મુજબ ડીસેમ્બર માસના છેલા રવિવારે એટલે તા. ૨૫–૧૨–૨૧ ને રોજ બેડ નકકી કરેલા જુદા જુદા સેન્ટરોએ લેવામાં આવશે.
ઉમેદવારોએ તેમજ પાઠશાળાઓએ પરીક્ષામાં બેસવા માટેનાં ફોર્મો તેથી તાકીદે મંગાવી લેઈ ભરીને રવાના કરી દેવાં.
નવે અભ્યાસક્રમ તેજે એને મળ્યું ન હોય તેઓએ અર્ધા આનાની ટીકીટ બીડ તે મંગાવી લે.
બેના રીપોર્ટ તૈયાર થયા છે. આ રીપોર્ટમાં પરીક્ષામાં બેસનાર ઉમેદવાર માટેના, પરક્ષક માટેના તથા એજન્ટ માટેના નિયમ આપવામાં આવ્યા છે. વળી પરીક્ષામાં પૂછાએલા સવાલે તથા પાસ થયેલા ઉમેદવારોનાં નામે પણ સાલ અને ધોરણવાર આપવામાં આવ્યા છે. તેની કિંમત આઠ આના રાખવામાં આવી છે. જેઓને જરૂર હોય તેઓએ તાકીદે મગાવી લેવા. ઓનરરી સેક્રેટરીએ–શ્રી જૈન છે. એજયુકેશન બોર્ડ,
પાયધૂની-મુંબઈ..

Page #31

હાલમાં બહાર પડેલ છે.
શ્રી સિદ્ધર્ષિકૃતા શ્રી ઉપમિતિ ભવ. અપચા કથા ભાષાંતર. પ્રથમ ભાગ,
પ્રસ્તાવ ૧-૨-૩,
પ્રથમ પ્રસ્તાવ ગ્રંથકર્તાની પ્રસ્તાવના, કેન્દ્રના નિપુણ્યકતરીકે દેખાવ, સુસ્થિતરાજ આદિ અનેક મહાનું બનાવે અને તેને ઉપનય (પીઠબંધ).
- દ્વિતીય પ્રસ્તાવ મનુજગતિ નગરી, કર્મ પરિણામ રાજા, કાળપરિશુતિ દેવી, સદગમ, અJહિતસકેતા, પ્રજ્ઞાવિશાળા, સ’સારીછવ, નિગોદથી મનુજગતિ નગરી સુધીના આગમનને અદ્દભુત વૃત્તાંત, તૃતીય પ્રસ્તાવ,
નંદિવર્ધન, વૈશ્વાનર, ક્ષાંતિકુમારી, ૫શ ન કથાનક, બાળ-મધ્યમ-મનીષીને વૃત્તાંત, મિથુન અંતરકથા, ક્રોધ અને હિંસાની ભયંકર અસશ, વિવેક કેવળી, ભવપ્રપંચ; ત્રણ પ્રકારના કુટુાં .
ભાષાંતર કર્તા–મેતીચંદે ગીરધરલાલ કાપડીઆ –સોલીસીટર. કિંમત રૂા. ૩-૦-૦
| પટેજ રૂ ૦–૧૦–૬ આ અતિ અદ્દભુત ગ્રંથની નકલે બહુ થાડી છપાવેલી હોવાથી અને પડતર કરતાં પણ લગભગ એક રૂપીએ એ છે વેચવાની કિમત રાખેલી હોવાથી - તરત મગાવનારનેજ તેનો લાભ મળી શકશે. આ ગ્રંથના વખાણ કરવા પડે તેમ નથી. આખા ભાષાસાહિત્યમાં અદ્વિતીય ગ્રંથ છે. લગભગ ૯૧ ફારસ થયા છે અને નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં બહુ સારી રીતે છપાવી સુશોભિત બાઈ - 'ગથી બંધાવેલ છે. તરત મગાવીને લાભ ઉઠ્યા.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર, ૧ શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રંથ. મૂળ, વિભાગ ૩ જે.
સ્થભ-૧૩ થી ૧૮ દરેક સ્થભમાં ૧૫-૧૫ વ્યાખ્યાન છે અને એકેક કથા છે. બહુજ સરલ સંસ્કૃત ભાષામાં ગદ્યખ'ધ હોવાથી નવા અભ્યાસીને ઘણા ઉપચાગી છે. કિમત રૂ ૨-૮-૦
પોસ્ટેજ સાત આના. ર બે પ્રતિક્રમણ સૂત્ર. ગુજરાતી. મેટા ટાઈપ, કેટલાક સુધારા વધારા સાથે. ૦-૪-૨, ૩ શ્રી ચૈત્યવંદન ચાવીશી. પાકા કપડાના પુ'ઠા સાથે,
૦-૬૦ ૪ શ્રી ગૌતમસ્વામીને રાસ અર્થ સહિત,
૦-૧-૦ - (એ છે પડવાથી દેઢ આનાને એક આનો કર્યો છે.) ૫ શ્રી રત્નાકર પચીશી—અનુવાદ અર્થ સંયુક્ત. પાંચમી આવૃત્તિ. ૦-૧-૦

Page #32
. ભાવનગર જૈન સમુદાયના અગ્રણી વારા અમરચંદ જસરાજનું a u ખેદકારક મૃત્યુ. આ ગૃહ 65 વર્ષની વયે આશ્વિન વદિ ૧૩ની રાત્રીએ સારી રીતની શુદ્ધિમાં પરમાત્માનું નામ સમરણ કરતાં પંચત્વ પામ્યા છે. એમાં ઘણા ધુમચુસ્ત હતા. એમણે પોતાની જી‘દગીમાં સમેતશિખરને સઘ, નવાણ' યાત્રા, પાલીતાણે ધમ શાળા, ચહુચય, ભાવનગરમાં જૈન ઐષધાલય, બારવ્રતનુ’ ઉડ્યારણ, ચતુર્થ વ્રતનું ધારણ વિગેરે અનેક શુભ કાર્યો કર્યા છે. શેઠ આણુ'દજી ક૯યાણજીના અનુભવી પ્રતિનિધિ તરીકે સારું કામ બજાવ્યું છે. અન્ય અનેક વ્યવહારિક તેમજ ધામિર્ક કાર્ય માં દ્રવ્યુનો ફાળો આપે છે. તેમની ખામી ભાવનગરના શ્રી સઘને તેમજ મહાજનનગને ન પુરાય તેવી પડી છે. શીપકળાનાં તેમજ તિષવિદ્યાનાં તેઓ બહુ સારા અભ્યાસી હતા, ધામિક દરેક કાર્ય માં અને સંસ્થાઓમાં અગ્રણી તરીકે ભાગ લેનારા હતા. એમની પાછળ, તેમના રી રે જીવી જગજીવનદાસ તથા ખાંતીલાલ વિગેરે તેમને પગલે ચાલી તેમની કીતિ એ વૃદ્ધિ કરૈશ. એવો સંભવે છે, અમે તેમના બહોળા કુટુંબને અંતઃકરણથી દીલાસે આપીએ છીએ અને તેમને શુભ પગલે ચાલવાની ભલામણું કરી વીરમીએ છીએ. ' - પંન્યાસ મણિવિજયજીનો ખેદકારક સ્વર્ગવાસ. એએસ મુનિરાજશ્રી બુટેરાયજી (મુદ્ધિવિજયજી) મહારાજના શિષ્ય છે. નીતિવિજયજી મહારાજના શિષ્ય સુનિ વિનયવિજયજીના શિષ્ય હતા, તેઓ મહુવામાં ચતુર્માસ હતા, પરંતુ મરકીના ઉપદ્રવથી ત્યાંથી નીકળી ડાઠા રહીને ત્રાપજ આવ્યા હતા, તેઓ માત્ર 10 દ્વિવસના વ્યાધિમાં કાત્તિક શુદિ 3 જે પંચ, પામ્યા છે. અંત સમયૅ મહુવા, તળાજા તથા ભાવનગ૨ વિગેરેનાં શ્રાવકે તેમની ભી માં હતા, વ્યાધિ ટુંકા વખતમાંજ આ સાધ્ય થઈ ગયા હતા, તેથી તેનું નિવડે . કરવાના પ્રયત્ન નિષ્ફળ નીવડ્યા હતા એએપ જૈન શાસ્ત્રના બહુ સારા અન્ય હતા અને વ્યાખ્યાનકળામાં કુશળ હતા, શ્રી સાગરાનંદ સૂરિના સસ મેટાભાઈ હતા. અમે એમના આત્માને શાંતિ ઈચ્છીએ છીએ. ભાઈ ત્રિભુવતુદાસ મંગળજીનું ખેદકારક પંચત્વ. આ બધુ વીમા કંપનીના કામકાજ માં બહુ આગળ વધેલા હુંટા ઘણા લાયક હતા. તેઓ મુંબઈના પાણીની અસરથી કેટલેક વખત માં ભોગવી નાની વયમાં વઢવાણ ખાતે ગયા આધિન માસમાં પંચત્વ પામ્યું તેઓ આ સભામાં લાઇફ મેમ્બર હતા. અમે તેમના કુટુમી વર્ગને આ શ્વા માપીએ છીએ અને તેમના આત્માને શાંતિ ઈચ્છીએ છીએ. કી