________________
ર૬પ.
બે બહેનો તત્ત્વ વિચારણા વિષયે સંવાદ. સંયમને ખરે માર્ગ સેવે છે, તે સુયશ સાથે સર્વ સુખ સંપદા પામે છે. પણ જે ઉલકંઠપણે સુગુરૂ વચન–અંકુશને અવગણી મદાંધ બની સ્વેચ્છાચારે ફરતા રહી રૂડા તપ સંયમ આચારથી ભ્રષ્ટ થઈ જાય છે, તેમના ખરેખર આખરે મૂંડા હાલજ થાય છે. તેવા કુશિષ્યને જે મોહવશ ગુરૂ પંપાળે છે, તે તેઓ પણ પાપની પુષ્ટિ કરી દુર્ગતિનાજ ભાગી બને છે. સુનીતિ રીતિથી પ્રજાનું રક્ષણ પાલન કરી તેને સમૃદ્ધ બનાવી પ્રજાના મનને રંજિત કરનાર ખરો રાજા લેખાય છે. એવા સુયોગ્ય રાજાના શાસનને માન આપી વફાદાર રહેનારી પ્રજાજ ખરી ઉન્નતિ સાધી સુખી થઈ શકે છે. તે જે મોજશોખમાં પડી નિરંકુશપણે પાપ-અનીતિ આદરે છે અને એવાં પાપ-વ્યસનથી પ્રેરાઈ રાજા પ્રજાને બચાવવા કશું કરતું નથી, ત્યારે રાજા પ્રજા બંનેની બુરી દશા થાય છે. જે ધર્મગુરૂ ધર્મબોધ આપી તેને ખરે માર્ગે દોરવામાં પ્રમાદ કરે છે, તે તે પણ પાપભાગી થવા પામે છે.
ઈતિશમ્ – –– સ. મુ. કર્ખરવિજયજી. * જયા અને વિજયા એ બે બહેનો વચ્ચે થયેલ તત્ત્વ
વિચારણું વિષચે સંવાદ.
જયા-આપણામાં અન્ય પ્રાણીઓ કરતાં અધિક બુદ્ધિબળ છે તેનું ફળ શું ?
વિજયા-તત્તવનો વિચાર કરે, ખરું-ખાટું, હિત-અહિત, કર્તવ્યાકર્તાવ્ય, ગુણદોષ, લાભાલાભ, ભક્ષ્યાભફ્ટ, પેયાપેય ને ગમ્યાગમ્યને બરાબર સમછે, ખરું હિતકારી કર્તવ્ય આદરવું ને એથી ઉલટું હોય તે તજવા મનમાં નકકી કરવું અને એ જ પ્રમાણે દઢતાથી વર્તવાને સફળ પ્રયત્ન સેવા એજ સદુબુદ્ધિ પામ્યાનું ઉત્તમ ફળ લેખાય છે.
જયા-તત્ત્વ સંબંધી જરા સ્પષ્ટતાથી ખુલાસો કરે તો સારું. '
વિજયા-તત્ત્વ એટલે વસ્તુનું યથાર્થ સ્વરૂપ. મૂળ તે જગતમાં જીવ અને અજીવ એ બે વસ્તુઓ જ છે. તેમાં દ્રવ્ય ભાવ પ્રાણથી જે જીવે તે જીવ, ઇન્દ્રિયાદિક દશ બાહ્યપ્રાણ તે દ્રવ્યપ્રાણુ અને જ્ઞાન દન ચારિત્રાદિક અંતરપાણ તે ભાવપ્રાણ. સંસારી અને સિદ્ધ એમ મુખ્ય બે પ્રકારના જીવે છે. ચારે ગતિના છ સંસારી કહેવાય છે અને તેમાંથી સાવ છુટા થયેલા હોય તે સિદ્ધ કે મુકત કહેવાય છે. સંસારી અને દ્રવ્ય ભાવ પ્રાણ સ્વ સ્વ ક્ષયોપશમાદિ અનુસારે હોય છે. ત્યારે સિદ્ધ-મુક્ત છ માત્ર અનંત જ્ઞાન દશનાદિ ભાવપ્રાણુવાળા એક સરખાજ હોય છે, એજ એમનું લક્ષણ
