________________
દયા સંબંધી બે બહેને સંવાદ,
કાન્તા-પઢમં નાણું તઓ દયા એટલે પહેલું જ્ઞાન અને પછી દયા. અથવા “પહેલું જાણું પછી કરે કિરિયા, તે પરમારથ સુખના કરિયા” એવા સૂકત વચને અનેક સ્થળે જોવામાં આવે છે તેથી. '
શાન્તા-સમ્યગજ્ઞાન શ્રદ્ધા હોય છતાં કરણી કરી ન શકતા હોય અને એકલી કિયા સમ્યગજ્ઞાન શ્રદ્ધા વગરેજ કરતા હોય તે બેમાં શ્રેષ્ઠ કોણ?
કાન્તા-ખરા જ્ઞાન ને શ્રદ્ધા વગરની એકલી કરણી મોક્ષ સાધક નહીં પણ કષ્ટરૂપ લેખાય છે. અને ચારિત્ર રૂપકરણ વગરનાં સમ્યગ જ્ઞાને દર્શન પરિણામે ઘણુંજ હિતસાધક હેવાથી શ્રેષ્ઠ છે.
શાન્તા–ત્યારે મોક્ષફળ મેળવવા માટે તે સમ્યગૂ જ્ઞાન, શ્રદ્ધા સાથે ખરા ચારિત્ર (સંયમ કરણી)ની પણ જરૂર ઠરી ?
કાન્તા-હા, સાચી સમજ સાથે સંયમ કરણીવડેજ મેક્ષ ફળ મળી શકે છે. સાચી સમજ વગરની એકલી ક્રિયા જડ આંધળી છે અને ખરી કરણી વગરનું એકલું જ્ઞાન લલું પાંગળું છે. જ્ઞાન અને કરણ સાથે મળતાં ધાર્યું ફળ આપે છે.
શાન્તા–ત્યારે તે જીવદયા યા જયણાના સ્વરૂપનું રહસ્ય પ્રથમ જાણવું જરૂ૨નું છે. તે વગર કદાચ આડે રસ્તે ચઢી જવાય.
કાન્તા-દ્રવ્યદયા, ભાવદયા, સ્વદયા, પરદયા, સ્વરૂપ દયા, હેતુ દયા, નિશ્ચચ દયા, વ્યવહાર દયા, અનુબંધ દયા–એમ એના અનેક ભેદ સમજવા યોગ્ય છે. તે
શાન્તા-એ ભેદે જરા સ્પષ્ટતાથી સમજાવે તે ઠીક.
કાન્તા-ઇંદ્રિયાદિક દ્રવ્યપ્રાણની રક્ષા કરવી તે દ્રવ્યદયા; જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રાદિક ભાવપ્રાણની રક્ષા કરવી તે ભાવદયા. જે પિતાના દ્રવ્ય ભાન પ્રાણની રક્ષા તે સ્વદયા અને પરાયા પ્રાણની રક્ષા તે પરદયા. તેજ નિશ્ચય : અને વ્યવહાર દયારૂપ પણ કહેવાય. અંતરના–ભાવ લક્ષ વગર કેવળ દેખાવ માત્ર (દ્રવ્ય પ્રાણીની રક્ષા તે સ્વરૂપે દયા; જે કંઈ શુભ ઉપકરણદિકનો યથાસ્થાને સદુપગ કરવાથી સ્વ પર જીવની રક્ષા થાય તે હેતુદયા અને સર્વજ્ઞ–વીતરાગ પ્રભુની આજ્ઞાને અનુલક્ષી શુભ ભાવથી કરાય તે અનુબંધદયા સમજવી. એ રીતે જેમ જીવદયા યા જયણના કેટલાએક ભેદ કહ્યા, તેમજ જીવહિંસાના ભેદ પણ સમજી લેવા. આ
શાન્તા-ઉપરના જીવદયા કે જયણાના ભેદ જાણીને શું કરવું ?
કાન્તા-જાણીને આદરવા લાયક આદરવું ને તજવા લાયક તજવું. “જ્ઞાનસાચી સમજનું ફળ-પરિણામ વિરતિરૂપ કહેલું છે.” દ્રવ્યદયા કે વ્યવહાર દયા પણ આદરવી ખરી, પરંતુ તેની સાથે ભાવ યા નિશ્ચય દયાનું ખરૂં
