________________
જેના અને દયા.
ર૭૧
પુત્રને શિક્ષા કરવામાં પિતાને દ્રવ્ય હિંસા થાય પણ તેને આશય પુત્રને માગે લઈ આવવાને છે, તેથી તે અનુબંધ દયા છે; શિષ્યને ઠેકાણે લાવવા ગુરૂમહારાજ તાડના તર્જના કરે તે પણ ઉક્ત નજરે અનુબંધ દયા છે, શાસનહિતના કાર્ય સારૂ મોટા સમારંભ કરવામાં આવે ત્યારે સમારંભને અંગે નાના જીનો નાશ થાય છે, પણ એમાં આશય હિંસા કરવાનું નથી, પણ શાસનહિતને છે, તેથી અનુબંધદયા કહેવાય છે. જળની, પુષ્પની, ફળની વિવેક પુરઃસર પૂજા કરતાં એકેદ્રિય જીવને કિલામણ ઉપજે છે, પણ આશય ભક્તિનો છે, તેથી તે અનુબંધ દયા છે. તેવી જ રીતે રથયાત્રા, ગુરૂને સામૈયા, અષ્ટાહિક મહોત્સવ, મહા પૂજા, અષ્ટોત્તરી સ્નાત્ર, ગુરૂવંદન, સાધુ સન્મુખ ગમન, તીર્થયાત્રા, ચિત્ય પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ, સામાજિક પરિષદે વિગેરે અનેક પ્રસંગમાં આશય શુભ હેવાથી કાર્યાન્તરમાં થઈ જતી હિંસાને મુખ્યતા ન આપતાં પરિણામપર નજર રાખી તે સર્વને અનુબંધ દયામાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યું છે.
તેટલા માટે જૈનશાસ્ત્રકાર અનેક જગે એ કહે છે કે-“ જૈન શાસ્ત્રમાં કઈ વાતને સર્વથા નિષેધ નથી અને સર્વથા આજ્ઞા પણ નથી, લાભના આકાંક્ષી વાણીઆની પેઠે આય અને વ્યયેની તુલના કરવી અને જે વાતમાં નુકશાન કરતાં સરવાળે સાચે લાભ વધારે થતો હોય તે કાર્ય કરવું. * કેટલાક કાર્યમાં છેડે નુકશાને વધારે લાભ થતો હોય, પાંચ પચીશ રૂપીઆના ખરચે ૧૦૦૦ કે ૧૦૦૦ ને લાભ થતો હોય તે તે કામ જરૂર કરવા યેગ્ય ગણાય, તે વેપાર જરૂર ખેડવા ગ્ય ગણાય. ઉપરના સર્વ કાર્યોને સમાવેશ આ સૂત્રમાં આવતા હોય એમ જણાય છે અને તેથી જિનાજ્ઞા પ્રમાણે એ કાર્ય કર્તવ્ય મનાય છે, જરૂર કરવા ચેય ગણાય છે અને તેમ હોઈ તેવા કાર્યને અનુબંધ દયામાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. આ સ્વરૂપદયામાં ઉપર ઉપરથી દયા દેખાય છે પણ તેથી સંસારવૃદ્ધિજ થાય છે અને ગમે તે કાર્યથી સંસાર વધે તે એકંદરે લાભ કરનાર ન ગણાય, તેટલે અંશે સ્વરૂપ દયાને દરજજે એ છે ગણાય. અત્ર દયાના દરજજા વિચારવાના નથી, તે વિચાર તે અધિકારીએ કરવાનો છે. અહીં તે સ્વરૂપ દર્શન કરાવ્યું છે. અમુક પ્રકારના કાર્યનું પરિણામ સંસારવૃદ્ધિમાં આવે અને તેના ભીતરમાં દયા જણાતી હોય તે તેને “સ્વરૂપ દયા” કહેવી. અમુક કાર્ય ઉપર ઉપરથી હિંસાની કટિમાં આવતું હોય, પણ તેમાં અંદરને આશય અને પરિણામ શુભ હોય, શુદ્ધ હોય, તે તે કાર્યને અનુબંધ દયામાં ગણવું. બાહ્ય નજરે હિંસા હોય અને પરિણામમાં સંસારવૃદ્ધિ થતી હોય તેવાં કાચંને સ્વરૂપદયા કે અનુબંધદયા બંનેમાં સમાવેશ થતો નથી, તેમજ બાહ્ય નજરે
