Jain Darshnma Nay

Author(s): Jitendra B Shah
Publisher: B J Institute

Page 85

જૈન દર્શનમાં નય નયના નવ પ્રકાર : ૧. દ્રવ્યાર્થિક નય, ૨. પર્યાયાર્થિક નય, ૩. નૈગમ નય, ૪. સંગ્રહ નય, પ. વ્યવહાર નય, ૬. ઋજુસૂત્ર નય, ૭. શબ્દ નય, ૮. સમભિરૂઢ નય, ૯ એવંભૂત નય.
ઉપનય એટલે નય સમીપ તે ઉપનય; અથવા નયનું એક અંગ ગ્રહણ કરી અનેક વિકલ્પ કરી કથન તે ઉપનય તેના ત્રણ પ્રકાર :
૧. સભૂત વ્યવહાર નય. ૨. અસભૂત વ્યવહાર નય.
૩. ઉપચરિત અસભૂત વ્યવહાર નય. દ્રવ્યાર્થિક નયના દશ ભેદઃ પર્યાયાર્થિકના ૬ ભેદ
૧. દ્રવ્યાર્થિક નયના દશ ભેદ :
૧. કપાધિ નિરપેક્ષ શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિક નય :- જેમકે- સંસારી જીવ સિદ્ધ જેવો જ શુદ્ધાત્મા છે. “સર્વ જીવ છે સિદ્ધ સમ.”
૨. (ઉત્પાદ, વ્યયને ગૌણ કરી કેવળ) સત્તાગ્રાહક શુદ્ધ દ્રવ્યા નય :- યથા-દ્રવ્ય નિત્ય છે, જીવ નિત્ય છે, પરમાણુ નિત્ય છે.
૩. ભેદ કલ્પના નિરપેક્ષ શુદ્ધ દ્રવ્યાનય :- જેમકે, નિજ ગુણ પર્યાયથી દ્રવ્ય અભિન્ન છે.
૪. કર્મોપાધિ સાપેક્ષ અશુદ્ધ દ્રવ્યા. નય :- જેમકે, ક્રોધાદિ કર્મ જ ભાવ આત્મા.
૫. ઉત્પાદ વ્યય સાપેક્ષ અશુદ્ધ દ્રવ્યાનય :- જેમકે, એક જ સમયે ઉત્પાદ, વ્યય, પ્રૌવ્ય યુક્ત તે દ્રવ્ય.
૬. ભેદ કલ્પના સાપેક્ષ અશુદ્ધ દ્રવ્યા. નય :- જેમકે, આત્માના દર્શન, જ્ઞાનાદિ ગુણ, જ્ઞાન અને દર્શનાદિ પોતે જ આત્મા છે, છતાં ભેદ કલ્પના કરી “ના” વડે જુદા પાડ્યા.
૭. અન્વય દ્રવ્યા. નય :- જેમકે, ગુણ-પર્યાય યુક્ત તે દ્રવ્ય.