________________ 202 જ્ઞાનસાર પ્રવચન માળા-૨ નિલેપ રીતે જોયા કરે છે. સાક્ષીભાવની ભૂમિકા આવી જાય છે અને કર્તુત્વને રસ ઊડી જાય છે. હું કરું હું કરું એ જ અજ્ઞાનતા, શકટને ભાર જિમ શ્વાન તાણે...” મોહથી ઘેરાયેલું વ્યક્તિત્વ નાટક જોતી વખતે સાક્ષી-- ભાવને બદલે કર્તવભાવમાં આવી જાય છે અને પરિણામે હેરાન થાય છે. રાગ અને દ્વેષને ઝમેલે, બખેડે ઊભે કેમ થાય છે? પેલા નાટકમાં પ્રેક્ષક બનવાને બદલે નટ બની જવાથી આ સારું અને આ નરસું; આ મને ગમે અને આ ન ગમે; આના વગર તે હું જીવી જ ન શકું અને આ હોય તે હું દુઃખી દુઃખી થઈ જાઉ આવા વિચારની શ્રેણું મનુષ્યને રાગ-દ્વેષમાં લપેટી સંસાર ભણું ખેંચી જાય છે. નામૂઢઃ પરિખિદ્યતે. ગ્રન્થકાર મહર્ષિ ફરમાવે છે. વિવેકી મનુષ્ય રાગ-દ્વેષની પકડમાં નથી આવતો અને તેથી પરંપરાએ એ સુખી બને છે. સંસારમાં રહેવા છતાં સંસાર-ભાવથી પર રહેવાની. કળા “જ્ઞાનસાર ગ્રન્થ” આપણને શીખવાડે છે. એ કળાને શીખીએ અને ભવ-પાર પામીએ. રેડો તે ઘણાં છે, હવે થોડાંક ટ્રાફિક સર્કસ ઊભા કરે ત્યાંથી સાક્ષી ભાવે તમે સંસારના માર્ગોને. જોઈ શકે.
