________________ 246 જ્ઞાનસાર પ્રવચનમાળા-૨ મંત્રી તારી આગળ ફરિયાદ રજૂ કરશે કે, આ મનુષ્ય આ ગુને કર્યો છે, તેને શું સજા કરવી? એ વખતે બીજા રાજાઓની પેઠે તું પણ અમાનવીય સજા ન ફરમાવી બેસે એ માટે આ સોટીઓ તને ફટકારી છે. આ સેટીને જીવનમાં ભૂલતે નહિ! તું રાજા બને એટલે મનુષ્ય મટી જતું નથી. એમ ગુનેગાર ગુને કરે એથી એ પણ મનુષ્ય મટી જતું નથી. સર્વ પ્રાણુઓને સુખ ગમે છે. દુઃખ કેઈને ગમતું નથી. આ સૂત્રને સામે રાખીને તું જીવીશ તે નવ્યની સીમાનું ઉલ્લંઘન તારા હાથે નહિ થાય! કેવું હતું આ સંસ્કાર સાથેનું જ્ઞાન ! વિદ્યાર્થીમાં વિદ્યા મેળવવાની લબદ્ધતા પણ કેટલી હતી ! ભારતના ગુરુકુળની પ્રશંસા સાંભળી એ વખતે પરદેશથી પણ વિદ્યાર્થીઓ ત્યાં અધ્યયન કરવા આવતા. હું હાથી જેવા નથી આવ્યો ! એક વિદ્યાર્થી આરબ દેશમાંથી ભારત ભણવા માટે આવેલે. વર્ષો પહેલાંની આ વાત છે. એક ખ્યાતિ પ્રાપ્ત ગુરુકુળમાં રહી એ આરબ વિદ્યાર્થી અભ્યાસ કરી રહ્યો હતે. એક વખત ગુરુજી પાઠ આપી રહ્યા હતા તે વખતે ગુરુકુળના મકાન પાસેથી એક હાથી પસાર થયો. હાથીની ઘંટડીઓને અવાજ આવતાં વિદ્યાથીઓ બધા ઊભા થઈ ગયા. હાથી જેવા માટે ન ઊભો થયો એક માત્ર આ આરબ વિદ્યાર્થી.
