________________ 281 જીવન્મુક્તની વ્યાખ્યા આપતાં એક જ્ઞાની પુરુષે કહ્યું છે : “અતીતાનનું સન્ધાનમ, ભવિષ્યદવિચારણમઔદાસીન્યમપિ પ્રાપ્ત, જીવન્મુક્તસ્ય લક્ષણમ...” ભૂતકાળની કામનાઓ સાથે છેડે જ્યારે છૂટી જાય; ભૂતકાળ “ભૂતકાળ ની વાત બની રહે; ભવિષ્યકાળ માટે કઈ કામના ન હોય, અને વર્તમાનમાં ઉદાસીનતા હોય; જે કાળે જે મળ્યું તે હર્ષ - શોક વગર સ્વીકારી લેવાની ભાવના હોય તે જીવ—ક્તિ તમારા દ્વારને છબી રહી છે એમ જાણજો ! “દાસી મપિ પ્રાપ્ત...” જે વખતે જે મળ્યું તેને સ્વીકાર.. દુઃખ આવી પડે તે મનમાં અપ્રસનતા નહિ. અનુકૂલન આવી જાય તે પ્રસન્નતા નહિ. આ ભૂમિકા બહુ ઉંચેરી છે. જ્ઞાન, ધ્યાન, તપ જપ વગેરે દ્વારા આ ભૂમિકાને હસ્તગત કરવા આગળ વધે એ જ કામના.
