Gujaratma Dharmik ane Tattvagyanna Sahityani Paristhiti

Author(s): Narmadashankar D Mehta
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 6

તત્ત્વજ્ઞાનના સાહિત્યની પરિસ્થિતિ ઊઘડી જાય છે.આ ચોથી પ્રતિભામય આર્ષ મતિને સંવધિ કહે છે, અને તેવા આત્માઓ સંવૃદ્ધાત્મા ગણાય છે. પોતાની મેળે સમ્યફબોધિને પામનારા આત્માઓ પૈકીનું સર્વોત્તમ ઉદાહરણ ભગવાન ગૌતમ બુદ્ધનું છે. આ સિદ્ધ પુરુષ વેદવાદી નહોતા તો પણ તેમના ધર્મચક્રપ્રવર્તનના બળને બ્રાહ્મણોએ સ્વીકાર્યું છે. પછવાડેના પુરાણ સાહિત્યમાં ભગવાન બુદ્ધની નિંદા જોવામાં આવે છે, પરંતુ “મહાભારત' ના આપણા પાંચમા વેદરૂપ ધર્મકોશમાં એમ સ્પષ્ટ જણાવવામાં આવ્યું છે કે " તેઓ ઉન્મત્ત દાનવોને વશમાં લાવી પોતે બુદ્ધભાવને પામ્યા હતા, અને સર્ગનું રક્ષણ તેમણે કર્યું છે! સમ્યબોધિ અથવા સ્વયં પ્રબુદ્ધ થવાની પ્રતિભાશક્તિ મેળવ્યા પછીના ચડિયાતી કોટીના ધર્મજ્ઞો શુદ્ધ આલોચન કરનાર, માત્ર નેત્રનિમીલન કરી ધર્માધર્મનું વિદ્યુત જેવું પ્રત્યક્ષ કરનારા મહાપુરુષોને તા:સિદ્ધ ઋષિ કહે છે. તેનાથી ચડિયાતી કોટીના સાધુ પુરુષો માતાના ગર્ભમાં હોય ત્યાંથી પ્રબુદ્ધ થાય છે. આવી પૂર્વજન્મની સામગ્રીના પ્રભાવ વડે આ જન્મના કોઈ પણ પ્રકારની સાધનસિદ્ધિ વિના ધર્મજ્ઞ અને તત્ત્વજ્ઞ રૂપે પ્રકટ થનાર વામદેવ મહર્ષિનું દષ્ટાંત છે. ત્યારપછીના સાધુ મહાપુરુષો મન્દ્રસિદ્ધ અને ઈશ્વર્ય સિદ્ધ વર્ગના હોય છે. તેમના મુખથી જે કંઈ સમયસર નીકળી આવે છે તે મંત્રરૂપ હોય છે, અને જેમના પ્રતિ તે વાણીનો ઉચ્ચાર કરે છે તેમને ઐશ્વર્યાદિ ફળ મળે છે. ધર્મધર્મનું શુદ્ધ આત્તર પ્રત્યક્ષ કરનારા સાધુ પુરુષોને સાત વર્ગના સપ્તર્ષિ મંડળ કહેવામાં આવે છે. આ ધર્મ પ્રત્યક્ષ કરનારા સાધુ પુરુષો દેવ વર્ગના હોય તો ફેવર્ષિ કહેવાય બ્રાહ્મણ વર્ગના હોય તો બ્રહ્મર્ષિ રાજવર્ગના હોય તો નિર્ષિ અને બીજા ગમે તે જાતિના અથવા વર્ણના હોય તો સિક્કર્ષિ કહેવાય. આથી સ્પષ્ટ થઈ શકે એમ છે કે મનુષ્યાત્મામાં સુખદુઃખને પ્રકટ કરનારા ધર્મધર્મ અવ્યક્ત વર્ગના ગુણો છે. તે ગુણો સામાન્યજનોમાં રાગ, દ્વેષ અને મોહથી દબાયેલા અથવા આવૃત્ત હોય છે. આ આવરણોના પાશ જેના શિથિલ અથવા છૂટી ગયેલા હોય છે તે ધર્મધમનું સ્પષ્ટ દર્શન કરનારા - 1 વ્યmત્મા , 2 अणुआत्मा, 3 महात्मा, 4 प्रबुद्धात्मा, 5 तपःसिद्धत्मा, 6 मन्त्रसिद्धत्मा, 7 ઈશ્વર્યસિદ્ધત્મા, એવા સાત વર્ગ પૈકીનું એક પણ પ્રતિભામય દર્શન જેમનું ઊઘડ્યું નથી તેવા જનો ધર્મના મર્મ કદી સમજી શકતાં નથી.