Gujaratma Dharmik ane Tattvagyanna Sahityani Paristhiti

Author(s): Narmadashankar D Mehta
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 15

14 ગુજરાતમાં ધાર્મિક અને રાજાના પુત્ર હતાં. જૈન ધર્મની સમયમર્યાદાના કલિકાલસર્વજ્ઞ બિરુદવાળા અને ગુજરાતમાં જૈનધર્મને રાજધર્મ બનાવનાર અનેક નિબંધના કર્તા, સંસ્કૃત ભાષામાં જેવા પાણિનિ તેવા પ્રાકૃત ભાષાના બીજા સમર્થ વૈયાકરણ હેમચંદ્રાચાર્ય ગુજરાતના ધંધુકાના વતની હતા. સિદ્ધરાજ જયસિહંના સમયમાં રત્નપ્રભસૂરિ प्रमाणनय,तत्त्वलोककालंकार सने स्याद्वादरत्नाकरावतारिका न त पाटमा થયા હતા. આ પ્રમાણે વેદ ધર્મના કલિયુગના આરંભના શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન, સ્માર્ત ધર્મના સમુદ્ધારક શ્રી શંકરાચાર્ય અને શિષ્ય સુરેશ્વરાચાર્ય ઉધ્વટાદિ વેદભાષ્યકારો, પાશુપત ધર્મના કિલયુગના આદ્ય શિવાચાર્ય લકુલીશ અને તેમના અનુયાયી ભાસર્વજ્ઞ, વૈશેષિક દર્શનના આદ્યદ્રષ્ટા કણાદ મુનિ, સંખ્યાચાર્ય વિંધ્યવાસી. યોગવાર્તિકકાર, અને શૈવસિદ્ધાન્તના સ્થાપક ભોજદેવ, વૈષ્ણવ સંપ્રદાયના સુધારક શ્રી સહજાનંદ, અને એકેશ્વવાદી આર્ય સમાજના સ્થાપક મહર્ષિ દયાનંદજી વગેરે અનેક પ્રતાપી ધર્મ અને તત્ત્વજ્ઞાનના પ્રચારક મહાપુરુષો ગુજરાતની ભૂમિમાં પાક્યા છે. તેવી જ રીતે મહાયાન બૌદ્ધાચાર્ય શાન્તિદેવ અને જૈન શાસનના સમર્થ પ્રચારક હેમચંદ્રાચાર્ય ગુજરાતની ભૂમિમાં પાક્યા છે. આથી ત્રણે મોટા ધર્મોનાં ઉદયસ્થાનો ગુજરાતમાં છે, પણ આ ગુપ્તનિધિ (Treasure Trove) ખોદી જોવા પ્રયત્ન આપણે કર્યો નથી, અને તેથી ધર્મજ્ઞાનમાં અને તત્ત્વજ્ઞાનમાં આપણે ધનવાન છતાં દરિદ્રી ગણાયા છીએ. જ્યારે બૌદ્ધ ધર્મનું રહસ્ય નીતિ અને કરુણામાં છે અને જયારે જૈન ધર્મનું રહસ્ય અહિંસા અને ચારિત્ર્યમાં છે; ત્યારે કલિકાલના હિન્દુધર્મનું રહસ્ય જ્ઞાન અને ભક્તિમાં છે. હિન્દુ ધર્મમાં પરમાત્માની બે પ્રકારની ભાવના છે. એકભાવના પરમાત્માનેવિશ્વથી પર એટલે વિશ્વત્તીર્ણ માનનારી છે. બીજી ભાવના તે પરમાત્માને વિશ્વમય છે એવું માનનારી છે. જે ત્તત્વ વિશ્વથી પર છે તે જ ત્તત્વવિશ્વમાં વ્યાપક રહી તેનું નિયમન કરે છે. આથી જે પરમાત્મા જ્ઞાને કરી સમજાય તેવો છે, તે જ પરમાત્મા ભક્તિ કરીને અનુભવાય તેવો પણ છે. જે શેય પરમેશ્વરના મન-વાણીથી અગોચર છતાં જીવને આત્મારૂપે ઓળખાય છે, તે જ પરમેશ્વર જીવની પરાભક્તિ વડે જગતમાં જયાં ત્યાં અનુભવાય છે. પરમેશ્વરના શેયસ્વરૂપને ઓળખવાનું જ્ઞાનશાસ્ત્ર છે, ત્યારે તેના ઉપાય