Book Title: Gujaratma Dharmik ane Tattvagyanna Sahityani Paristhiti
Author(s): Narmadashankar D Mehta
Publisher: L D Indology Ahmedabad
View full book text
________________ 18 ગુજરાતમાં ધાર્મિક અને ભાગવતમતની વાસુદેવભક્તિએ બાલકૃષ્ણની ભક્તિનું ભાગવત, પુરાણને અનુસરતું રૂપાંતર ધર્યું, અને શૃંગારમિશ્ર કૃષ્ણભક્તિથી પ્રજાનું મન વિશેષ રંગાયું. શકે નહિ, અને તેથી ઈશ્વરભક્તિનું વિકારી રૂપ પ્રજામાં દાખલ થવા પામ્યું. તેની શુદ્ધિ કરવાનું વ્રત અખાએ (1615-1675) લીધું. શુદ્ધ ભક્તિની છાંટવાળા વેદાંત જ્ઞાનના ભરપૂર ગ્રન્થો તેણે રચ્યા હતા. તેની હિન્દી ભાષાની “સંતપ્રિયા' અને બ્રહ્મલીલા' વડે અને ગુજરાતી ભાષાની (1) પંચીકરણ, (2) ચિત્તવિચારસંવાદ, (3) ગુરુ શિષ્ય સંવાદ, (4) અનુભવબિન્દુ, (5) અખેગીતા (6) કૈવલ્યગીતા, (7) છપ્પા, (8) સોરઠા અથવા પરજિયા, વગેરે કૃતિઓ વડે ગુજરાતી ભાષામાં શુદ્ધ વેદાંતધર્મનું પ્રસારણ સામાન્ય પ્રજાને ઉપયોગી થાય તેવી રીતે થયું છે. અખાનું ધર્મજ્ઞાન અને તત્ત્વજ્ઞાન લૌકિક કેળવણીથી પ્રાપ્ત થયું નહોતું, પરંતુ બ્રહ્માનંદ જેવા અનુભવી જ્ઞાનીથી અખંડ શ્રવણ કરેલા સાહિત્યથી સંસ્કાર પામેલી અને ગુરુપ્રસાદથી પોસાયેલી મતિ વડે ઉત્પન્ન થયેલું છે." અખા પછી સંડેશ્વરના પ્રીતમ (1830) વેદાન્તજ્ઞાનનું સારસગીતા, જ્ઞાનક્કકો, ગુરુમહિમા, જ્ઞાનમાસ, ભક્તિપ્રકાશ, જ્ઞાનપ્રકાશ, ભગવદ્ગીતા, અધ્યાત્મ રામાયણ, જ્ઞાનગીતા, કૃષ્ણલીલા, વગેરે ગ્રન્થો વડે પ્રસારણ કર્યું હતું. શિવાદ્વૈતવાદી રણછોડજી દીવાન (૧૭૬૮-૧૮૪૧)નો શિવરહસ્યનો વ્રજ ભાષામાં અનુવાદ, શિવગીતાનો અનુવાદ, વગેરે તેમના ઊંડા જ્ઞાનવૈરાગ્યના ભાવોને જણાવવા સમર્થ છે. ગુજરાતી પ્રજા રણછોડજી દીવાનને એક રાજનીતિજ્ઞ અને ઈતિહાસકાર તરીકે જાણે છે. પરંતુ તેની ઊંડી ધર્મજ્ઞતાને ભાગ્યે જ જાણે છે. તેમણે સતીનો રિવાજ બંધ કરવામાં, અને બાળકની થતી હત્યાના નિવારણમાં અંગ્રેજી રાજયને હિંમતથી મદદ કરી હતી. તેમનું હિંદી અને ફારસીનું જ્ઞાન એટલું તો વિશાલ અને ઊંડું હતું કે તેમના ધર્મગ્રન્થોમાં તે જ્ઞાનના સુંદર રંગો લાવવા સારી રીતે સમર્થ થયા છે. દીવાન રણછોડજીમાં કલમ, કડછી અને બરછી-એ ત્રણેની કુશળતા હતી. વૈષ્ણવ સંપ્રદાયની વિશુદ્ધિ કરનાર શ્રી સહજાનંદસ્વામીના પછી તેમના અનુયાયીઓબ્રહ્માનંદ, મુકતાનંદ,મંજુકેશાનંદ,દેવાનંદ વગેરે સાધુ જનોને ઉદ્ધવમતને અનુસરતાં જ્ઞાનવૈરાગ્યનાં પદો વડે વિરાગવાળી ભક્તિનું ચિત્ર પ્રજાજનમાં સારી રીતે ચીતરી
