Book Title: Gujaratma Dharmik ane Tattvagyanna Sahityani Paristhiti
Author(s): Narmadashankar D Mehta
Publisher: L D Indology Ahmedabad
View full book text
________________ તત્ત્વજ્ઞાનના સાહિત્યની પરિસ્થિતિ 11 વિધવાઓ મનુષ્ય જાતિને સમાનભાવે ઉપકારક થાય એવા જપ, ઉપવાસ, દેવતાઆરાધન વગેરે ઉપાયો વડે બ્રહ્મવિદ્યા મેળવવાની લાયકાત પ્રાપ્ત કરી શકે છે તેથી અનાશ્રમીઓનાં પણ ક બ્રહ્મવિદ્યામાં પરંપરાએ ઉપકારક થાય છે. બ્રહ્મમીમાંસાના પશુધરા માં પણ વેદધર્મના સમુદ્ધારક શંકરાચાર્યે પણ એવો ન્યાયનિર્ણય કર્યો છે કે પૂર્વકૃત સંસ્કાર વડે વિદુર, ધર્મવ્યાધ, વગેરેને જ્ઞાનોત્પત્તિ થયેલી મહાભારતમાં વર્ણવી છે તેથી બ્રહ્મવિદ્યા શુદ્રોને મળતી નથી એ માનવું ભૂલભરેલું છે. જ્ઞાનનું ચોક્કસ ફલ છે, અને તે જ્યાં જણાય ત્યાં વિદ્યાની યોગ્યતાના સંસ્કાર છે, એવું અવશ્ય માનવું જોઈએ. વેદવાદી મીમાઅંકો વેદ દ્વારા આ બ્રહ્મજ્ઞાન ન મળે એવું ભલે મર્યાદીકરણ કરે, પરંતુ ઈતિહાસ-પુરાણ દ્વારા તત્ત્વબોધ ગમે તે જાતિના મનુષ્યને ચિત્તનો સમાદિ અધિકાર હોય તો, મળી શકે છે. આવા વ્યાપક હિન્દુ ધર્મના, બૌદ્ધધર્મના, અને જૈન ધર્મના સંબંધમાં ગુજરાતની ભૂમિએ શો ઉપકાર કર્યો છે અને ગુજરાતી ભાષામાં કેવા ધર્મપ્રબોધનું સાહિત્ય ઊગી નીકળ્યું છે તે પ્રતિ નજર નાખવાનું પ્રાપ્ત થાય છે. સાધારણ લોકો એમ માની લે છે કે ગુજરાત પૈસો પ્રાપ્ત કરવાની જ કળા જાણે છે. ગુજરાતીમાં ધર્મજ્ઞાન અને તત્ત્વજ્ઞાનનું સામર્થ્ય નથી. ઉત્તમ ધર્મજ્ઞો અને તત્ત્વજ્ઞો દક્ષિણ આમ્નાયના દક્ષિણાપથમાં, અને ઉત્તરપ્નાયના ઉત્તરાપંથમાં પાક્યા છે. પૂર્વાષ્નાય અને પશ્ચિમાસ્નાય ઘણે ભાગે ધર્મ અને તત્ત્વજ્ઞાનના સાહિત્યમાં દરિદ્રી છે. આ આક્ષેપમાં કેટલુંક સત્ય સમાયેલું છે, પરંતુ આપણે તે આરોપ સર્વાશ કબૂલ કરવા જેવો નથી. ઉપનિષદમાં કહ્યું છે કે જેમ ભૂમિની અંદર રહેલા નિધિ ઉપર આપણે રોજ ફરીએ તો પણ નિધિનું ભાન આપણને થતું નથી, તેમ રોજ પ્રાણી માત્ર સુષુપ્તિ સમયે બ્રહ્મ સંબંધમાં આવે છે છતાં બ્રહ્મ તેમને અદષ્ટ રહે છે. જેમ નિધિનું જ્ઞાન અને પ્રાપ્તિના ઉપાયો છે, તેમ બ્રહ્મવસ્તુને મેળવવાના પણ ઉપાયો છે. નિત્ય સંબંધવાળો પદાર્થ અંધારામાં રહે એ ઓછું શોચનીય નથી. ગુજરાતની ભૂમિમાં ધર્મજ્ઞો અને તત્ત્વો પાક્યા નથી એમ કહેનારને આપણે માનપૂર્વક ઉત્તર આપવાની જરૂર છે.
