Divyadeep 1969 Varsh 06 Ank 01 02

Author(s): Chitrabhanu
Publisher: Chandulal T Shah

Page 2

સહસ્ર
નામ
ઈશ્વરને માણસે ભારે અન્યાય કર્યાં છે. પેાતાનું ચાલે ત્યાં સુધી માણસ પેાતાની મેળે જ કામ ચલાવે છે. ઇશ્વરની મદદ માગતેા નથી, યાદ પણ કરતા નથી. પણ વાત પેાતાના હાથની બહાર જાય ત્યારે એ ક્રેટ મૂકે છે, શરણે જાય છે, આજીજી કરે છે. તાત્કાલિક ભક્તિ. ખપ પૂરતા સંબંધ. બજારુ ધ માણસે ઇશ્વરને પેાતાની સગવડનુ સાધન બનાવ્યા છે, ધને એક જાતનું ‘ફરિયાદ ખાતું' સમજીને અપનાવ્યા છે. પેાતાની શક્તિથી જે ન મેળવી શકે તે માટે ભગવાનને હાક મારે, દુ:ખ અસહ્ય થાય ત્યારે ઈશ્વરેચ્છાના મંત્ર ભણીને આશ્વાસન મેળવૈ; એટલે કે પેાતે લાચાર હૈાય ત્યારે જ એ ધર્મ ના ઉપયાગ કરે. માણસની નિ`ળતા જ માણસને ધર્મ તરફ વાળતી હાય એમ લાગે છે અને એ તે ધનું ભારેમાં ભારે અપમાન કહેવાય.
: ફાધર વાલેસ
સ્થાન મહત્ત્વનું હતું. આજે થેપ્ડ' છે. અને કાલે...?
ધ ને કેવળ નિČળતાના ઉપાય સમજવાથી આ અનિષ્ટ પરિણામ આવ્યું છે. પણ એ સાચા ધર્મ નથી. સાચા ધ' ભિખારીની ભીખ નથી, ધનવાનનું ધન છે. દુઃખ ભુલાવવાના કૅફ્ નથી, દુ:ખ પચાવવાની હિંમત છે. ખાયલાનું આશ્વાસન નથી, શૂરવીરનું શૂર છે. સાચા ધર્મ એ ગરજમાં માગેલી પારકી મદદ નથી, દિલમાં અનુભવેલી નિત્ય-શક્તિ છે. ઈશ્વર એ પાઠમાં સમજણ ન પડે ત્યારે જેની પાસે જઇને ખુલાસા મગાય એવા શિક્ષક નથી, પણ જેને લીધે હું જે જે સમજુ છું તે સમજું છું, ને બેઉં છું, ને જીવું છું અંતરતમ ચેતના છે. એ મારી નિર્બળતાની લાકડી નથી, મારી શક્તિનુ` સ્ફુરણ છે. મારુ' ન ચાલે ત્યારે જેની સહાય લેવી પડે એ નથી, પણ મારું જે કે... ચાલે છે તે જેને લઇને ચાલે છે તે છે. પ્રાસગિક મહૃદુગાર નહિ, કાયમને પ્રાણ છે. સગવડનું સાધન નહિ, જીવનનું હાર્દ છે. મહેમાન નહિ, અંતર્યામી છે.
તે ધર્મના આધાર માણસની નિ`ળતા પર હાય તેા માણુસની શક્તિ વધે તેમ ધર્માંની જરૂર ઓછી રહેશે. આદિ માનવ માટે ઘણા ભય હતા. કુદરત આગળ તે નિરુપાય હતેા માટે એ તેને પૂજતા. વીજળી પડે તે એમાં દેવેનું વજ્ર જુએ. આજે પરિસ્થિતિ બદલાઈ છે. આધુનિક માનવી કુદરતને પલાટતાં શીખ્યા છે. વીજળી પડવાના સ*ભવ હોય ત્યાં વીજળી-ફ્રેંડ ઊભેા કરે છે. હવે એ કુદરતની પૂજા કરતેા નથી. બળિયાના રોગચાળા ફાટી નીકળે ત્યારે એ દેવીની બાધા રાખતે નથી, શીતળા ટકાવે છે. લાંખી સફરે ઊપડવાનેા હાય તેા મુહૂત તેા નથી, વીમા ઉતરાવે છે. આમ, માણસની જેમ શક્તિ વધી છે તેમ ધર્માંનું ક્ષેત્ર એછું થયું છે. કુદરતનાં રહસ્યા માણસ ઠીક ઠીક જાણુતા થયા છે. કુદરતનાં ખળ પર કાબૂ મેળવવામાં ઠીક ઠીક સફળ થયા છે. બધું હાથમાં આવ્યું હેાઈ હવે ખીજાની પાસે જવાની જરૂર રહી નથી. હા, થેાડા કનડતા પ્રશ્નો હજી રહે છે: મૃત્યુ છે, ને આફતા છે, ને ન સમજાય પણ ફરીફરી અનુભવાય એવી હૃદયની શૂન્યતા છે. પણ એનાયે નિકાલ કાળે કરીને થશે એવી આશા બાંધી શકાય. અને ત્યારે આખા ખેલ માણસના હાથમાં આવશે. પ્રાચીન કાળમાં માણુસા ભગવાનનાં માનમાં ભવ્ય મદિરા ખાંધતા, આજે નાનાં સાદાં દેરાં ખાંધે છે. વાત સૂચક છે. ભૂતકાળમાં માણુસના જીવનમાં ધર્મનું
નાનપણમાં છેકરાને કહીએ છીએ ખરા કે ભગવાન ઉપર બેઠા છે: ખાટુ કરીએ તે સજા કરે, સારું કરીએ તેા ઈનામ આપે; અરજી કરીએ તે વરદાન આપે. એ રીતે છાકરાના મનમાં ધર્મના પહેલા સંસ્કારે। પડે. અને એ યેાગ્ય પણ છે. પરંતુ છેાકરે। મેાટે થાય, માણસ થાય, સ્વતંત્ર વિચાર કરતા થાય ત્યારે ધર્મનું આ માળખું એને હાસ્યાસ્પદ લાગે છે ને એ તે છેાડી દે છે. સ્વાભાવિક છે. જેમ આદિ માનવનું પ્રાકૃત વલણુ આજના સસ્કારી માનવી છેડે છે તેમ નાના છેાકરાની કલ્પનાએ પુખ્ત વયના આદમી છેડે છે. પ્રશ્ન એ છે કે આ આધુનિક માણસને ને આ મેટા થએલા છેાકરાને ધના અ ને ઈશ્વરના ગુણુ કેવી રીતે સમજાવીએ કે જેથી એ તે અપનાવીને એમાં જ એ પેાતાના જીવનની સાકતા એઇ શકે.
જગવિખ્યાત માનસશાસ્ત્રી આપેાટ લખે છે: ‘જે માણસ ધર્માંમાં પેાતાના સ્વાનું સાધન જુએ, પેાતાની જરૂરિયાત પૂરી પાડનાર યંત્ર જુએ, પેાતાના સાચા પ્રશ્નો ઢાંકવા માટેનું આવરણ જુએ, પોતાનું દુઃખ ઉતારવા ઔષધ જુએ-તે ધર્મને (અને પેાતાની જાતને) અન્યાય કરે છે. એના એ ધમ વહેલા મેાડેા છૂટી જશે. પણ ધમાં જે સાધન નહિ પણ [અનુસંધાન કવર ૪ ઉપર ]
6