________________
મૂળ રચાયે હતો. આ ઉપરથી તર્ક થાય છે કે આમાં શિવદાસ (ઈ. સ. પંદર સિકે) ની આવું કથાસાહિત્ય મૂળ એક કે બીજી લેકભાષામાં વાચનામાં ગદ્ય અને પદ્ય બને છે; એમાં યત્રતત્ર પ્રાકૃત ભાષામાં મૂર્ત થતું હશે. ગુણકથની પૈશાચી બૃહત્કથામંજરીમાંથી કે ઉર્દૂત થયા છે. બીજી બૃહત્કથાનો ગ્રંથ ઉપલબ્ધ નથી, પરંતુ તેના એક આવી પ્રસિદ્ધ વાચના જલદત્ત (ઈ. સ. ૧૬ મે સંસ્કૃત સંક્ષેપને કેટલાક ભાગ ઉપલબ્ધ છે. આ સંકે)ની છે. આ વાચનામાં મુખ્યત્વે ગદ્ય જ છે, ગ્રંથનું નામ છે બૃહત્કથાશ્લોકસંગ્રહ અને તેના પરંતુ તે તે કથાના પ્રારંભમાં અને અંતમાં લોકો રચનારનું નામ છે બુદ્ધવામી. એને સમય અનિશ્ચિત આવે છે. આ ઉપરાંત સંસ્કૃતમાં બીજા પણ કેટલાક છે. બારમા સૈકા પહેલને છે, કદાચ ઈ. સ. ને વેતાલકથાસંગ્રહ છે. આઠમ, નવમો સકે.૪
વેતાલની કથાઓ અનેક ભાષાઓમાં ઊતરેલી પશાચી બુકથા ઉપરથી સંસ્કૃતમાં શ્રેમે છે. તિબેટની અને પછી મેંગેલિયન ભાષાઓમાં (ઈ. સ. ૯૦૦-૧૦૬૬) બૃહત્કથામંજરી નામનો એનાં રૂપાંતરો થયાં છે એ પ્રથમ નોંધવું જોઈએ. ગ્રંથ રમ્યા છે. બીજે સંસ્કૃતમાં આવો આનાથી ભારતના લગભગ બધી ભાષાઓમાં એનાં રૂપાંતરો મેટ જે ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ છે તેનું નામ કથાસરિત્સાગર થતાં રહ્યાં છે; તેલુગુ, તામિલ, કન્નડ, મરાઠી, હિંદી, છે. એના રચનાર સોમદેવ ભટ્ટ (ઈસ. ૧૦૬૩- બંગાળી, ગુજરાતી. ગુજરાતીમાં શામળની ડા૧૦૮૧): મનાય છે. આ બન્ને આકર ગ્રંથોમાં પચીશી જાણીતી છે. તે પૂર્વે દેવશીલે (વિ. સં. ૧૬૧૯) વેતાલપંચવિંશતિકા છે.
પંચવીસી રાસ નામે હેમાણું, (વિ. સં. ૧૬૪૬) વેતાલ એટલે “ભૂતાધિષ્ઠિત શવ એવો અર્થ અ.
વેતાલ પંચવીસી નામે અને એ જ નામે સિંહપ્રમોદ
(વિ. સં. ૧૬૭૨) વગેરે જૈન સાધુઓએ આ કે.ના ટીકાકાર મહેશ્વર આપે છે. અર્થાત પોતાના
કથાઓ ગુજરાતીમાં ઉતારી છે. ગુજરાતી ગદ્યમાં શરીરમાંથી છૂટો થઈ ભૂત થયેલે જીવ બીજા કોઈ
પણ અજ્ઞાતનામ એક જૈન સાધુએ આ કથાઓ શબમાં વાસ કરે ત્યારે આવું શબ વેતાલ કહેવાય.
શ્રી બેહતાલ પચવીસી' નામે લખી છે. હીરવિજયવેતાલપચવિંશતિકા વેતાલે કહેલી ૨૫ કથાઓને સંગ્રહ એ પિતે એક અને રવતંત્ર કથાચક્ર છે, અને સમયની કે તે પછીની આ રચના હશે.
સૂરિને એમાં નમસ્કાર કર્યા છે એટલે અકબરના અલગ ગ્રંથ તરીકે એની અનેક વાચનાઓ છે.
સંસ્કૃત વૈતાલ પંચવિંશતિઓ કે બીજી ભાષા4. ibid, p272. 5. ibed, p. 281.
એમાં એનાં રૂપાંતરે પૂરાં એકસરખાં નથી. * શબ્દક૯૫દ્રુમ શબ્દરત્નાવલીને હવાલો આપી મેંગેલિયન રૂપાંતર, જેનું નામ “સિદ્ધિકર્પરછે, ધારપાલનો અર્થ, ભરતના આધારે એક પ્રકારના મલ્લનો તેમાં તે મૂળ કથામાં પણ ફેરફાર છે. ૧૦ પરંતુ પ્રકાર એવા બીજા બે અર્થો આપે છે. શિવના એક ગણાધિપના અર્થમાં કાલિકાપુરાણમાંથી હતાશ આપે છે: 6, N. A. Gore : Introduction to fમત્તરાજા ચન્દ્રશેખર અને તારામતીના બે પુત્રો. તેમાં મોટો
તા તાપન્નવાતિ, p. 5 તે ભૈરવ અને નાને તે વેતાલ. આ ઉપરાંત વેતાલ 1. Peuzer : The Ocean of stories, Vol. ભટ્ટ–વિક્રમ રાજાના નવરત્નમાંને એક–નો પણ નિર્દેશ VI, p. 241. કરે છે. શ્રી. ભેગીલાલ સાંડેસરાએ એક નાના નિબંધમાં . મેલનલાલ દલીચંદ દેસાઈ : જૈન સાહિત્યનો સંક્ષિપ્ત વેતાલ અને વીર વિક્રમ વિષેની ચમત્કારિક કિંવદન્તી- ઇતિહાસ, પૃ. ૬૦૯; જૈન ગુર્જર કવિઓ, પૃ. ૨૨૧-૨ એના મૂળમાં કોઈ એતિહાસિક વ્યક્તિ હશે ખરી એની 9. જગજીવન મોદીસંપાદિત વૈતાલ પંચવીસી, ૫, ૮૭, ચર્ચા કરી છે. પૃ. ૧૮૬–૧૯; “ ઈતિહાસ અને સાહિત્ય” ૧૯૧૬, વડોદરા. ગુર્જર ગ્રન્થરત્ન કાર્યાલય, અમદાવાદ, ૧૯૬૬.
10. O. s. Vol VI pp. 241-6, બુલિપ્રકાશ, જુન '૬૯ ].
