________________
પુસ્તક પરિચય ગોરખ અને મચ્છીન્દ્ર : લે. ચીનુભાઈ પટવા વચ્ચે બેત્રણવાર ચેલાની પત્ની શકુન્તલા પણ આવી કમલેશ પુસ્તક ભંડાર, અમદાવાદ.
ચડે છે, તે માટે જ પુસ્તકના મથાળામાં એનું નામ જગતના કોઈ પણ દેશ કરતાં ભારતની જનતા પણ જોડાય છે. આ શકુન્તલા સશે આધુનિક રાજદ્વારી દૃષ્ટિએ વધુ જાગરૂક છે, અને જગતના અને પૂરતી અમદાવાદી યાને વહેવારકુશળ છે. લગભગ કોઈ પણ દેશ કરતાં ભારતનાં છાપાંઓને હાસ્યકટાક્ષ માટે ફિલસૂફ પ્રાચીન પાત્રોને વિશેષ વાણીસ્વાતંત્ર્ય સપડેલું છે, જેનું શ્રેય અર્વાચીન વાઘા પહેરાવે છે, જેમ કે, મચ્છીદ્રનાથ ભારતના મુખ્ય શાસકપક્ષની ઉદારતા અને જાગરૂક અંગ્રેજી શબ્દ વાપરે, વગેરે. બીજુ, તેઓ સાચી લોકસભાને જાય છે.
વાતને વિપરીત કરે છે, યા અયુક્તિ કરે છે, યા ભારતના વર્તમાનપત્રો સાથે કદમ મિલાવી ઠેઠ સુધી પહોંચાડે છે; જેમ કે, “ગનુભાઈ ઠરાવ ગુજરાતનાં વર્તમાનપત્રો પણ શાસકવર્ગની અને લાવે છે કે અંગ્રેજી વગરનાને ગ્રેજ્યુએટ બનાવવાની ગુજરાતના રાજકારી નેતાઓની પૂરતી ટીકા કરે છૂટ આપો. ટૂંકમાં, ગુજરાત યુનિવર્સિટી ઉપરાંત છે. આ ટીકા કરવાના બે પ્રકાર છે: એક તો ગુજરાતી યુનિવરિટી' શરૂ કરીશું. તેમાં એ. બી. અગ્રલેખો અને તે દ્વારા, બીજો પ્રકાર છે હાસ્ય સી. ડી. પણ ના જાણતા હોય તેવું સોગનનામું અને કટાક્ષથી ઊભરાતી હળવી કટારાને. “શકન્તલા, કરનારને જ દાખલ કરવામાં આવશે.' ગોરખ અને મચ્છીન્દ્ર તે ચિનુભાઈ પટવાની આવી પટવા શબ્દરમતને છૂટથી ઉપયોગ કરે છે. કટાર “પાન સોપારીમના ચાળીસ રાજદ્વારી કાંગ્રેસકલા એટલે પાણી, બુદ્ધિની કરકસર એટલે લેખોને સંગ્રહ છે. તેમના કટાક્ષનાં મુખ્ય પાત્રો બુદ્ધિ ન વાપરવી, ડઝનમે ચંદ્રમા એટલે બારમો છે ગુજરાતના મુખ્ય રાજકીય નેતા મોરારજી ચંદ્ર, માનું નાત ન બોલાય માટે મધરનું રિમેરેજ, દેસાઈ ગુજરાતી માધ્યમના પુરસ્કર્તા સ્વર્ગસ્થ પંઘપંક્તિમાં સહેજ ફેરફાર: મોહન, તારા નાણુની મગનભાઈ દેસાઈ અને મુક્ત જીભે પ્રવચન કરનાર માયા લાગી રે. માનનીય ઠાકોરભાઈ દેસાઈ, સાચી કે ખોટી રીતે પટવા નવી કહેવત પણ યોજે છે: અખુરશીમાન પટવા માને છે કે મોરારજીભાઈ ગુજરાત કરતાં ભવેત સાધુ, બાલ્યામાં બાર ગુણ, એવી થિંગ ઈઝ અંગત હિતને વધુ ખ્યાલ રાખે છે, સ્વમતાગ્રહી ફેર ઇન વૅટ ઍન્ડ ઇલેકશન. શ્રી પટવા કેટલીકવાર છે અને તેમનાં પગલાં પરસ્પર વિરોધી છે. પટવા પદાર્થો વચ્ચે અનુરૂપ સામ્ય અને તજજન્ય ઉપમા માને છે કે ઠાકોરભાઈ દેસાઈની વાણીમાં સંયમ શોધી કાઢે છે. ગોરખ મત્સ્યદ્રને કહે છે : મારા નથી. મગનભાઈ વિશે તેઓ માને છે કે આમાથી પક્ષની સ્થિતિ “સ્ટેડી' બસ જેવી છે. અંદર ઊભા ગુજરાતી માટે, ને પોતાની દરેક વાત સાચી રહેવાની પણ જગ નથી એટલા ઉમેદવારો ઠસાવવાને તેમને બેટો મેહ છે. આથી ઘણુંખરા ઊભરાય છે. લેખમાં તેમણે આ ત્રણ નેતાઓની આ ખાસિયત- હાસ્યકટાક્ષ માટે પટવાની બીજી એક યુક્તિ છે ની રેવડી ઉડાવી છે.'
અતિ ક્ષદ્ર વાતને અતિ મહત્વની વાતની બાજુમાં આ કટાક્ષ કરવા માટે ફિલસૂફે સરસ યુક્તિ મૂકી એ બંનેને સરખા મહત્ત્વની બતાવવી. હાસ્ય શોધી છે. મચ્છીન્દ્રનાથની સલાહથી તેમનો ચેલો માટે તેઓ જીવતા માણસની શોકસભા યોજે છે, ગોરખ રાજકર્તા પક્ષમાં જોડાય છે, ને વારંવાર અને નેતાઓના કપિત મિલન પણ ગોઠવે છે. મચ્છીન્દ્રનાથ પાસે માર્ગદર્શન માટે આવે છે. ચેલે પુસ્તકની એક મોટી મર્યાદા એની પુનરુક્તિ છે. પ્રશ્નો પૂછે છે, ને ગુરુ થર્મોસની ચા પીતાં કે ચિનાઈ લેખકનું જગત જાણે માના, મગનભાઈ, ઠાકર શીંગ ફાકતાં ફાતાં તેને સમજ પાડે છે. આમ, આઠમા, મહાગુજરાત, ૧૯૫૬ ના શહીદે અને પટવાએ આપણાં શાસ્ત્રોની વિખ્યાત ઊહાપોહ- અંગ્રેજીના પ્રશ્નમાં / સમાઈ જાય છે. પતિ દ્વારા રાજકારણના પ્રશ્નોની ચર્ચા કરેલી છે.
બિપિન ઝવેરી
