________________
જેની પ્રાચીન જાડેજલાલ.
૨૭
जैनोनी प्राचीन जाहोजलाली.
કેટલાક સુલક વિચાર કર્નાર જૈન અને અન્ય બંધુઓના મનમાં એવી ભાવના ઉત્પન્ન થએલી છે કે જનધર્મ માણસને નબળા બનાવી દે છે, અને હિંદની અધોગતિનાં કારણોને તેઓ વિચાર કરે છે તેમાં પ્રથમ દરજજે જૈનધર્મ તરફ તેમની દષ્ટિ જાય છે. આ વિચાર વાસ્તવિક છે કે ગળત છે તેને વિચાર કરે જરૂર છે, અને તેને માટે પ્રાચીન ઇતિહાસનું અવલોકન કરવાની જરૂર પડશે.
અગતિને વિચાર કરતી વખતે અધગતિના પ્રકાર કેટલા છે તે જાણવા જોઈએ. મુખ્યત્વે નીચેની બાબતે તેમાં સમાવેશ થઈ શકે છે,
૧ રાજ્યધારી વિષય સંબંધી. ૨ વ્યાપાર ધંધા સંબંધી. ૩ નીતિ અને ધાર્મિક સંબંધી, ૪ શારીરિક સંબંધી. આ બાબતને આપણે અનુક્રમથી વિચાર કરીએ.
રાજ્યકારી વિષયમાં રાજ અને રાજ્યકારભાર ચલાવનારને સમાવેશ કરી શકાય. રાજાઓ સંબંધે ઈતિહાસની દક્વિા જોઈએ તે જૈનધર્મના મુખ્ય નેતા જેને તિર્થંકરદેવના નામથી આપણે ઓળખીએ છીએ તે તમામ ક્ષવીઓ હતા. રાજ્ય પેદા કરવું અને તેના અધિકારી માલીક બનવું એ ક્ષાત્રધર્મ છે. હિંદુસ્થાનમાં પ્રાચીન દષ્ટિએ તપાસીએ તે પ્રથમ ચાર વર્ગમાં પ્રા વહેચાયેલી હતી. બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રી, વૈશ્ય અને શ. જન સિવાયના બ્રાહ્મ
ને પહેલી પંક્તિએ મૂકે છે. જ્યારે જૈન ક્ષત્રીઓને પહેલે દરજજે મૂકે છે. બ્રાહ્મણ એ ભિક્ષક જ્ઞાતિ છે. તિર્થકર, ચક્રવૃતિ, વાસુદેવ, પ્રતિવાસુદેવાદિ જેવા સમયે ક્ષત્રીજ હોય અને તેઓને જન્મ ક્ષત્રીકુળમાંજ થવા જોઈએ. કોઈ રાજવિષયમાં, કઈ ધર્મવિષયમાં સર્વે ત્કૃષ્ટ પદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવી એ ક્ષાત્રવૃતિ સિવાય બ્રાહ્મણ કે વણિક વીર્યથી બની શકે નહિ. ક્ષાત્ર ગુણે અને ક્ષાત્ર છતિના માટે જૈન શાસ્ત્રકારોએ ઘણા ઉંચા અભિપ્રાય બતાવેલા છે. ક્ષાત્ર વિચારવાળા પુરૂષો જ પિતાની વ્યવહારિક કે આમિક ઉન્નતિ સાધી શકે છે. એવી જૈન શાસ્ત્રકારની દઢ ભાવના છે. જેને શાસ્ત્રને ઇતિહાસિક દષ્ટિથી શોધ કરનાર–તપાસ કરનારની ખાત્રી થવાને જેટલાં જોઈએ તેટલાં સાધને મોજુદ છે. તે ઉપરથી તેમની ખાત્રી થશે કે જૈનધર્મના અનુયાયીઓમાં ક્ષાત્રત્વને ગુણ હો, તેઓએ જગતમાં વિજય વાવટ ફરકાવે હતા, જૈનધર્મના તિર્થંકર. તમામ રાજા હતા. ચક્રવર્તિઓ છ ખંડને સાધીને છે દેશમાં પિતાની આજ્ઞા મનાવોને ચક્રવર્તિ પદિ ધારણ કરતા હતા. ચક્રવાર્તપણાના અંગે ૧૪ પ્રકારનાં રત્નો તેઓ પ્રાપ્ત કરતા હતા. તે રત્ના દેવાધિષ્ઠિત હોય છે, એટલે તે દરેક રત્નના રક્ષણ કરનાર મનુષ્ય નહિ પણ દેવતાઓ હોય છે. તેઓ ચક્રવર્તિના હુકમને તાબે હોય છે. જે દેશના રાજા ચક્રવર્તિતી આજ્ઞા કબુલ કરવામાં આનાકાની કરે તેઓની સામે ચક્રવર્તિઓ યુદ્ધ કરતા હતા એટલું જ નહિ પણ છ ખંડની અંદર કોઈ પણ રાજ્ય એવું નહિ હોવું જોઈએ કે ચક્રવર્તિથી વિરૂદ્ધ તે નહિ પણ આજ્ઞા માનતું ન હોય. ચક્રવર્તિતા થક રત્નને પ્રભાવ એ ય છે કે છ ખંડની અંદર કોઈ પણ આજ્ઞા માન્યા સિવાયને.
