________________
બેગ પ્રકરણ
૩૧૮
ચોગ.
(અનુસંધાન ગતાંક ૨૮૭ થી.) ૪૩. એ ચારે મંડળમાં પ્રવેશ કરતા વાયુ શુભક અને તેમાંથી નીકળતા વાયુ અશુભસૂચક છે. ૪૪. ઈ, પીંગલા અને સુષષ્ણુ એ ત્રણ નાડીનાં નામ છે. ૫. ડાબી બાજુના નસકોરામાં વહેતી ઈડ, જમણી બાજુની પિંગલા અને એ બંનેની
વચ્ચેની સુષુષ્ણ કહેવાય છે. ૪૬. સુષ્મા નાડીમાં ધ્યાન ધરવું એ મેક્ષના કારણરૂપ થાય છે. ૪૭. પિંગલામાં ધ્યાન ધરવું અનિષ્ટ સુચક ને ઈડમાં ધ્યાન ધરવું એ ઈષ્ટ સૂચક છે. ૪૮. ઈ એ ચંદ્રમાર્ગ અને પિંગલા એ સુમાર્ગી ગણાય છે. ક, રોદ્રકા (યુદ્ધ, વિષયસેવન, મંત્રસાધનાદિ કાર્ય માં પિંગલા નાડી ઉપયોગી છે. ૫૦. ઈષ્ટ કાર્યમાં ઈ નાડી ઉપયોગી છે. જે ૫૧. જે તરફની નાડીને વહેતી રોકવી હોય તે તરફના પડખાને દબાવવાથી બીજી નાડીનું
વહન શરૂ થશે. પર, પ્રાણાયામથી શરીરને કષ્ટ થાય છે ખરૂં પ્રત્યાહારથી શાંતિ વધે છે. ૫૩. વિમાંથી ઈદિને ખેચી લેવી તેનું નામ પ્રત્યાહાર, ૫૪. અભ્યાસથી પ્રથમ બાહા અને પછી ધીમે ધીમે આંતર ઈંદિને ખેંચી શકાય છે. ૫૫. ચિત્તને રિથર કરવામાં પ્રત્યાહાર પછી ધારણાની જરૂર છે. ધારણાથી સ્વસંવેદન થાય છે. ૫૬. શીર્ષ, કપાલ, ભ્રકુટી, આંખ, કાન, તાળવું, નાકાગ્ર હૃદય ને નાભિ એ આઠ સ્થાન,
ધ્યાન અને ધારણા માટે ઉપયોગી છે. ૫૭. દદિ ઉપરાંત મનને વિષમાંથી કાઢી નાંખવાથી ધારણા સાથે થાય છે. ૫૮, ધ્યાતા, ધ્યેય અને ધ્યાનનું ફળ એ ત્રણે જાણવાની જરૂર છે. પ. સર્વ જેને પોતાના સમાન માની તે પ્રમાણે ના ગમે તે ભોગે ને ગમે તે
કષ્ટ ચરિત્ર પાળનારે, ક્ષાથથી નહિ દબાલે, આત્મરમાણતાવાળા, સર્વનું કલ્યાણ
ઇરછનાર, અડગ અને આનંદી મનુષ્ય ધ્યાતા થવાને યોગ્ય છે. ૬. પિંડ, પદસ્થ, રૂપસ્થ અને રૂપાતીત એ ધ્યાનના પ્રકાર હાઈ એય છે. ૬૧. લેકાધિનું સ્વરૂપ લક્ષમાં લઈ ધ્યાન ધરવું તે પિંડસ્થધ્યાન કહેવાય છે. દર. પદોને આધાર લઈ ધરવામાં આવતું ધ્યાન પદધૃધ્યાન કહેવાય છે. (આહ, અહં,
પ્રણવ, નમો અરહંતાણું વગેરે પદે કહેવાય છે. ) ૬૩. આ ધાન આનંદ વધારનારું અને મોક્ષ સમીપે લઈ જનારું છે. ૬૪. સમવસરણુમાં બેઠેલા અપ્રાતિહાર્યયુક્ત પ્રભુના રૂપનું આલંબન લઈ ધ્યાન ધરવું તે
રૂપસ્થ ધ્યાન કહેવાય છે. ૬૫. આ ધ્યાન ધરનાર અભ્યાસથી સર્વત્તાપણાની સમીપે જાય છે. ૬૬. નિરાકાર નિરંજન સિદ્ધ પરમાત્માનું ધ્યાન ધરવું તે શ્યાતીત ધ્યાન કહેવાય છે. ૬૭, આ દયાન ધરનાર સિદ્ધાત્મામાં ભળી જાય છે. પિોપટલાલ કેવળચંદ શાહ
• આ નાડીઓનું વહન સુદય, સૂર્યાસ્ત વખતે અમુક માસમાં કેવી રીતનું હોય તે લાભ કે અલાભ થાય તે વિષે લખતાં બહુ લંબાણ થાય તેમ છે તે તે સધળું તથા કાળજ્ઞાન, પવનજ્ઞાન વગેરે સંબંધી બધી વાત ગુરૂગમ્મથી જ જાણી લેવી ને આકરવી. ધ્યાન-ગ તરફ આપણી દૃષ્ટિ અતિ મંદ હેવાથી તે તરફ વાચકવંદને ખેંચવા માટે જ આ વિષય અ. યોગશાસાદિ પ્રસ્તા પરથી આપ્યા છે.
