Atmanand Prakash Pustak 053 Ank 09 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

જીવનની દીવાદાંડી
સસારને સમુદ્ર કહીએ છીએ. સમુદ્રનુ પેટ અને પેટાળ એટલા ઊંડા, વિશાળ અને અગાધ છે કે તેમાં પશુ આવે છે, હુ તેમાંથી જાય છે અને ધણું તેમાં ઉત્પન્ન થાય છે. સસારનુ પણુ તેમજ છે. સમુદ્રના પટ જેમ બઢાળા વિસ્તારમાં પથરાએલે છે તેમ સંસારને કાંઠે પશુ વિશાળ છે. પૃથ્વી અને આકાશમાંથી અનેક વસ્તુએ સમુદ્રમાં આવીને પડે છે તેમ સ'સારચક્રમાં પણ અનેક પ્રાણીઓ અને અતેક પ્રવૃત્તિઓની ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને લયના વમળે ઉત્પન્ન થાય છે, સાગર અને સ'સારને અનાદિન', અનાદિસ્રાંત જે કહેવુ' ડાય તે કહી શકાય. સમષ્ટિની અપેક્ષાએ બન્ને અનાદિઅનંત છે; વ્યક્તિની અપેક્ષાએ અને અનાદિસાંત છે, આપ મુઆ પછી સખ ડૂબ ગઈ દુનિયા ” એ સાચુ' છે. જીવને મુક્તિ મળે એટલે તેને માટે સ`સારના અંત આવે છે.
*
સાગર ઉપર સ્વામીત્વ જમાવવા માનવશક્તિ સેંકડો સદીઓથી મથામણુ કરી રહી છે, પરંતુ બાળકને જેમ માતા ખેાળા ખૂંદવા દે છે અથવા પેાતાના શરીર ઉપર સ્વાર થવા દે છે, તેમ સાગર ઉપર માણસ સેતુ બંધે, નૌકાએ ચલાવે કે માનવસર્જિત ડુબતિકસ્તીઓ સંતાકુકડીની રમત રમે, તે બધુ સાગરની જ્યાં સુધી સહનશીલતા હૈાય ત્યાં સુધી થઇ શકે છે. તમે જો તેાફાનની હદ વટાવે તેા માતા જેમ તમને ફેંકી દે છે કે શિક્ષા કરે છે, તેમ સમુદ્ર પણ તમારા પુરચા ઉડાડી દે છે અને યાહે।મ કરી નાખે છે. માતાને પ્રેમ અને વસલભાવ હૈાય ત્યાં સુધી તે તમારી મસ્તી સહી લે છે. જેમ સમુદ્ર જ્યાં સુધી પ્રશાંતભાવમાં ડ્રાય ત્યાં સુધી તમે તેના ઉપર વિહાર કરી શકા અને ગમે તેમ વર્તી શકા તમે જો મર્યાદા ઉલધા તે તમારું' આવી જ બને. સસાર અને સાગર બન્ને ઉદાર અને વિશાળ દિલવાળા છે. અને તમને પાળે, પાષે અને આનંદ કરાવે પરંતુ તમારામાં જેટલી નિર્દોષતા, યેગ્યતા અને સયમીપણુ
શ્રી પ્રાણજીવન હરગોવિંદદાસ ગાંધી હેાય તેટલા જ પ્રમાણમાં તમે તમારું ધાયુ" કરી શકે અને તમારી ઇચ્છા પ્રમાણે વર્તી શકા. સંસાર સારે છે કે ખારો તેના મુખ્ય આધાર આપણી મનાવૃત્તિ અને આપણા વન ઉપર રહે છે. આપણે સારા તે જગત્ સારું; આપણે ખરાબ તે જગત્ આપણે માટે જરૂર આફતરૂપ અને છે, માટે જ જગતને આપણા પેાતાના જીવનની આરસીરૂપ ગણીએ છીએ. આપણે જેવા હાઇએ તેવુ. પ્રતિષ્ઠિ'ખ જગતમાં દેખાય છે અને જગત તે પ્રમાણે આપણી સાથે વન રાખે છે. માટે જ કહેવત છે કે “ જેવી દૃષ્ટિ, તેવી સૃષ્ટિ ’ આપણને દેખાય છે. તે વ્યક્તિવાદ પણ કહી
''
33
શકાય.
પણ વ્યક્તિ એ સમષ્ટિનુ' એક અંગ અને અશ છે. એકના આધાત પ્રત્યાધાત કે અસર બીજા ઉપર અવશ્ય પડે છે. વ્યક્તિ પાતે જેટલી સાચી કે સારી હેાય, તેટલા પ્રમાણમાં સમાજ પણ સારા હેાય છે. બન્ને એકબીજાના પૂરક અવિભાજ્ય અંગ છે, માટે દરેક વ્યક્તિએ સારા થવા પ્રયાસ કરવા જોઇએ, તેા જગત આખું સારું' નોં૬નવન સમુ બની શકે. પાણીના સ્વભાવ છે કે નીચાણુ તરફ સહેજ ઢળી જાય. પશુ પાણીને ઉંચાણુ તરક્ વાળવું હોય તેા તે માટે કરામત કરવી જોઇએ. તે જ રીતે પ્રાણીપ્રકૃતિ પણ નીચે ઢળી જાય છે. તે તેને સહજ સ્વભાવ છે. તેને બરાબર નીકમાં વાળીને કયારામાં પહેાંચાડવી ડેાય કે ઊંચે ચઢાવવી હેાય તે તે માટે યોગ્ય બુદ્ધિપૂર્વકની ચૈાજના અને પ્રબંધ કરવા જોઇએ. એટલે કે પ્રકૃતિનું ઘડતર કરી તેને સંસ્કાર આપવા જોઇએ, આ કામ માબાપ, વડિલે, વિદ્યાગુરુએ, ધમ ગુરુએ કે સમાજનાયકાએ કરવાનું હોય છે. સૌથી ઉપયોગી શિક્ષક માતા છે, માટે જ સ્ત્રીસમાજના ઉત્કર્ષ' સૌથી પ્રથમ કરવા જરૂર છે. અનુભવ એમ કહે છે. જૈન સમાજમાં ૭( ૧૩૩ )૩