________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
‘માનવ દેહે ઉત્તમ કેમ ?’
લેખક:—આચાર્ય શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ. સ’સારમાં માનવ જીવન તથા માનવ દેહની ઉત્તમતા માટે એ મત છે જ નહિં પણ તે ઉત્તમ શા માટે છે તેમાં મતભેદ છે, કારણ કે માનવ જાતિ દેઢુષ્ટિ તથા આત્મષ્ટિ એમ દૃષ્ટિભેદથી એ પક્ષમાં વહેંચાયલી છે. આ એ દૃષ્ટિ માંથી દેહદષ્ટિની સંખ્યા માટી છે અને આત્મકૃષિ અત્યંત અલ્પ પ્રમાણમાં છે. દેષ્ટિ દેહને ઘણી જ પ્રધાનતા આપે છે અને દેહની સારી રીતે ઉપાસના કરે છે, કારણ કે તેમની માન્યતા પ્રમાણે દેહ સિવાય આત્મા જેવી કાઇ ખાસ વસ્તુ નથી. આત્મા દેહનું નામાન્તર છે પણુ અર્થાન્તર નથી એવી માન્યતા હેાવાથી આત્મા શબ્દથી ઉપયાગસ્વરૂપ આત્માના મેધ ન થતાં તેમને દેહના મેધ થાય છે અને એટલા માટે જ તેઓ આત્મવિકાસની પ્રવૃત્તિથી પરાંગમુખ થઇને ચાવીસ કલાક દેહની જ સેવામાં
માને છે, પણ અનાદિ કાળથી દેહના સંસર્ગને લઈને જે દેહમાં પાતે હાય છે તે દેહને પેાતાનું સ્વરૂપ માને છે. અને મેહનીયના ગાઢતમ આવરણને અગે તેમાં આતપ્રાત થઈ જવાથી આત્માને ભિન્ન પાડી આત્મષ્ટિ હાઇ શકતી નથી, અને દેહમાં અનુભવાતા કર્મના વિકારાને પોતાનાજ માને છે જેને લઈને દેહાધ્યાસી એમ કહેતા નજરે આવે છે કે હું રૂપાળા છું, મને વખાણે છે, મને તાવ ચઢ્યો છે, હું સુખી છું, હું દુખી છું, મને મારે છે, મને ગાળ ઢે છે. ઇત્યાદિ કથનથી ફ્રેડથી પોતાની અભિન્ન દશા જણાવે છે અને મારું શરીર દુ:ખે છે, મારું ધન, મારું ઘર, મારું વજ્ર ઇત્યાદિ કથનથી પેાતાને ભિન્ન જણાવે છે, છતાં તેની હાનિ વૃદ્ધિથી હ–શેાક કરે છે; કારણ કે જડાત્મક વસ્તુઓના વિલક્ષણ પરિવ
આ
મગ્ન રહે છે. પાતાને દુ:ખ થાય એવા હેતુથીને માહનીય કર્મ ના દબાણુથી પોતાને મનગમતી વસ્તુએથી દેહને પાષે છે. દેહને લાભ હાનિ માને છે અને તેના અ ંગે વિભાવ સુંદર મનાવવાને માટે સારાં ઘરેણાં-વસ્ત્રોથી શણુ-દશાને લઈને વિકૃતિને તાબે થાય છે. જાત્મક ગારે છે. પાંચે દ્વિચામાંથી કાઇ પણ ઇંદ્રિયના વસ્તુઓ સ્વત: અથવા ચૈતન્યની પ્રેરણાથી અનેક વિષયને પેાષવાની ઇચ્છા થાય તે તનતાડ અવસ્થાઓમાં બદલાય છે તેમાં લાભ–હાનિ કે પ્રયત્ન કરીને પણ સફળતા મેળવે છે. સુંદર અસુંદર જેવું ક્યું હાતું નથી છતાં મધુ ય દેષ્ટિ માનવી દેહને પ્રધાન માનીને અજ્ઞાનતાને લઇને જડાત્મક વસ્તુઓમાં થતા કરે છે. તેને સ'સારમાં ર્જિંગાચર થતાં જીવતાં ફેરફારાને જીવ પેાતાના જ માનીને સુ ંદરતા પ્રાણીચામાં માનવ દેહ જેવા બીજો કાઇપણુ તથા અસુંદરતાના કાલ્પનિક મિથ્યા જ્ઞાનથી દેહ બુદ્ધિ–ચાતુર્ય –ડહાપણુ તથા સ્વામિત્વ પાતાને લાભ-હાનિ માને અને હુ શાક કરે છે, આદિમાં અધિક જણાતા નથી એટલે જ માનવ દેહ તથા માનવ જીવનને પુદ્ગલાનંદી દેહ-હાય છે અને તે અપીયના સયાગ સબ ધ હાય છે. સયાગ સંબંધ અનંતર તથા પર પર એમ એ પ્રકારના હાય છે. તેમાં આત્માની સાથે આત્માને તારૃના અનંતર સબંધ છે અને મંગલા-ધન
આત્માને માટે જડાત્મક વસ્તુમાત્ર પર
ષ્ટિ માનવી ઉત્તમ માને છે.
આ પ્રમાણેની માન્યતા દેહમાં આત્માના આક્ષેપ કરનારી હેાય છે. તેઓ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
