Atmanand Prakash Pustak 036 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

કાકા કાલેલકર જૈન સમાજ સાથે મારો પરિચય
પરમાનંદભાઈએ મને બહુ અઘરો વિષય સંખે છે. અમુક માણસ પોતાને વિષે કેવા અભિપ્રાય ધરાવે છે એ જાણવાને રસ સૌને હોય છે. એ જ કારણે આટલી મોટી સંખ્યામાં આપ સૌ અહીં હાજર થયા છે એમ હું માનું છું, પણ જેનો આગળ ઊભા થઈ જેન સમાજ કે ધર્મ સાથેને પિતાને પરિચય રજૂ કરે એ સહેલી વાત નથી. હું તે એડમંડ બકના મતનો છું કે કઈપણ જાતિ, સમાજ કે રાષ્ટ્ર વિષે સાર્વત્રિક સિદ્ધાંત બંધાય જ નહિ. દરેક સંસ્કૃતિની વિશિષ્ટતાઓ ભલે હોય પણ સમાજમાં તે અનેક જાતના લેકે હોય. અમુક લેકે સારા ને અમુક નરસા એ ભેદ પડાય જ નહિ. મનુષ્યજાતિ બધે સરખી જ છે.
અને જૈન સમાજ સાથે મારો પરિચય કયાં બહોળો છે? હું તે અમુક મિત્રોને જ ઓળખું. મેં મુસાફરી ખૂબ કરી છે, પણ તે તે નદી અને પર્વતે, તીર્થો અને મંદિરે, ગામડાં અને તેમને ભૂખમરે એ જોવા માટે. સમાજની વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ સાથે મારો પરિચય પરિમિત જ છે. જે છે તે વિદ્યાર્થીઓ અને અધ્યાપકો સાથે. ઈશ્વરે મને બહુ સારા મિત્રો આપ્યા છે પણ આખા સમાજ વિષે હું કેમ બોલું ?
માણસનો પરિચય ઓછો હોય કે વધારે, સાથે સાથે અભિપ્રાય તે બાંધવો પડે જ છે; કેમકે અભિપ્રાય બાંધ્યા વગર વ્યવહાર સંભવે જ નહિ. પણ એ અભિપ્રાય વ્યક્ત ન થઈ શકે. પોતાના મન સાથે પણ એનું પૃથક્કરણ ન થાય. એ નિશ્ચિત હોય તે અવ્યક્ત જ રહી શકે.
મારા અનુભવ પરથી એટલું કહી શકું કે કોઈપણ સમાજ પોતે શ્રેષ્ઠ હોવાને દાવો ન કરી શકે. હું તે એટલે સુધી કહું કે બીજી કેમ કરતા પિતે વધારે અહિંસક હેવાને દાવો પણ જેનોએ ન ક ઘટે. વિગતોમાં કે રિવાજોમાં ભલે ભેદ હોય પણ ગુજરાતની બધી કોમો સરખી રીતે અહિંસક છે. તમે ઇચ્છો તે એ દાવ જરૂર કરી શકે કે જૈન ધર્મના પ્રચારને લીધે અને તમારા સહવાસને લીધે લેકમાં આટલી અહિંસા છે.
કઈ પણ વ્યક્તિ કે સમાજ વિષે બોલતા બીજી એક અગવડનડે છે. ગુણ બતાવીએ તે તે ખુશામત કે ઉપરઉપરને વિવેક મનાય છે; જાણે માણસ દે બતાવતી વખતે જ સાચું બોલતા હોય. અને દેશે બતાવવામાં માણસે તટસ્થબુદ્ધિ રાખી હોય તો કોઈ એ માને નહિ. મારા જેટલા જૈન મિત્રો છે તેમની ઉદારતા અને સહિષ્ણુતા ઉપર હું મેહિત છું. ચુસ્ત જૈન સમાજમાં તેમની કેટલી પ્રતિષ્ઠા છે તે હું જાણતો નથી; પણ મારે મન તેઓ અહિંસાના સાચા ઉપાસક છે. જૈનોની સંકુચિતતા વિષે મેં ઘણું સાંભળ્યું છે.-દાન