Atmanand Prakash Pustak 019 Ank 06

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

૧૪ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કવિએ આ કાવ્યમાં કઈપણ સ્થળે રચ્યા સાલ આપી નથી. પરંતુ ગ્રંથમાં
વર્ણન કરેલ વસ્તુસંકળના ઉપરથી લેખન સમય શોધી કાઢો કાવ્ય રચ્યાની એ કંઈ અશક્ય નથી. વસ્તુપાળનું સ્વર્ગગમન વિ. સં. ૧૨૯૬ તારીખ થયું હતું તે ઉપરથી હેના મરણની નિકટજ હેની હદ-સ્થિર
કરવામાં આવેલ છે, કારણકે આ મહા કાવ્યની રચના હેના પુત્ર જૈત્રસિંહના વિનદાથે કરવામાં આવેલ છે અને તેથી અનાયાસે તેરમી શતાબ્દિના છેડે અને ચૌદમી શતાબ્દિના પ્રારંભમાં લગભગ રચ્યા સંવત મૂકી શકાય છે. પ્રથમ સત્રે પ્રસ્તાવના રૂપે છે. કવિ પિતાની વિદ્વતા માટે જણાવે છે કે
સરસ્વતી દેવી પિતાની ભક્તિથી આકર્ષાઈ, યેગનિદ્રામાં હેને કાવ્યની વસ્તુ એક સમયે દર્શન આપી કહ્યું કે “તું મારા વંશાનુક્રમે જન્મ સંકલના પામેલ પુત્ર છે અર્થાત્ તું હારે ઓરસ ( વંશાનુકમી) પુત્ર
છે, એટલે એ ઉપરથી સ્થમજાય છે કે કવિ ઉપર સરસ્વતી દેવીની કૃપા સારી હોવી જોઈએ, ખા પછી કવિએ પિતાના પૂર્વ ગૃહસ્થાશ્રમ સંબંધી વર્ણન આપેલ છે. આ સિવાય આ સર્ગમાં કવિ, રાજા, અને ધનાઢયોને બોધ લેવા લાયક અર્થાત્ ગ્રહણ કરી વર્તનમાં મુકવા લાયક ઉપદેશ આપેલ છે, અર્થાત્ કવિ કહે છે કે –“આ વિશ્વમાં વિદ્વાને કરતાં વિશેષ પરંપકાર અન્ય કઈ પણ કરી શકતું નથી. કારણકે કાવ્ય-અમૃત-રસ સીંચી મરણ પામેલા એવા માનને અમર જીવન આપે છે આવી રીતે કેટલાક લોકો દ્વારા નૃપતિઓને કવિના ત્રણ દર્શાવેલ છે અને વળી જણાવે છે કે કવિ આશ્રયીના દાનાદિવડે લેભાઈને કેઈપણ રીતે અયોગ્ય ખેટી પ્રશંસા આશ્રયીની કરતો નથી. આજકાલ ઘણા ઈતિહાસપ્રવીણ વિકાને એમ માને છે કે-કવિગણ, આશ્રય આપનાર અધિપતિનાં યશોગાન ગાય છે તે પ્રાય: કપોલકલ્પિત હોય છે, એમ દર્શાવી અનેક શંકાઓ પ્રાદુર્ભત કરે છે પણ તેઓને નિરૂત્તર કરતે કવિ જણાવે છે કે
शीलेन तुष्यन्ति महीपतीनां, न भूरिदानैः कवयः कदापि । वाल्मीकि मुख्यैः किमु किश्चिदात्तमास्ते महीन्दो रधुनन्दनस्य ॥
આ ઉપરથી હમજાશે કે કવિઓ કેવા સ્વતંત્ર હોય છે. આ વિના અનેક કેથી ઉત્તમ, કનીષ્ઠ કવિઓના ગુણ દોષના સિંહાલકન કરેલ છે જે લગભગ १ श्री वस्तुपालाङ्गभुवो नवोक्ति प्रियस्य विद्वजनमज्जनस्य ।
श्री जैत्रसिंहस्य मनोविनोदकृते महाकाव्यमुदीर्यतेऽहो ॥१-७९