________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગદર્શન
૧૫૭
કારણ યોગ ( સ્થિરતા) નો અભાવ છે, કારણ કે તે વિના બુદ્ધિ સંદેહશિલ બની રહે છે, અને તેના પ્રયત્નની ગતિ અનિશ્ચિત થવાના કારણથી શકિતઓ આમ તેમ ચલિત થવાથી મનુષ્યને બરબાદ કરી દે છે. તે કારણે સર્વ શકિતઓને એક કેન્દ્રગામી બનાવવા તેમજ સાધ્યબિંદુ સુધી પહોંચાડવા માટે અનિવાર્ય રૂપે સર્વને રોગની જરૂર છે. તેટલા માટે વ્યાખ્યાનમાં યોગનો વિષય રાખવામાં આવ્યો છે. આ વિષયની શાસિય મિમાંસા કરવાને ઉદ્દેશ એ છે કે આપણા પૂર્વજોની તથા આપણી સભ્યતાની પ્રકૃતિ ઠીક માલુમ પડે અને તે દ્વારા આર્ય સંસ્કૃતિના એક અંશના પણ ડા પરંતુ નિશ્ચિત રહસ્ય માલુમ પડે.
ચોગદર્શન, ગદર્શન એ સામાસિક શબ્દ છે. તેમાં યોગ અને દર્શન એ બે શબ્દ સાથે છે.
વેગ શબ્દ પુર ધાતુ અને થર્ પ્રત્યયથી સિદ્ધ થાય છે. યુ ધાતુ બે છે. 5. . ગ શબ્દને અર્થ. . . . એકનો અર્થ જોડવું અને બીજનો અર્થ સમાધિ-મન,
:
** સ્થિરતા. સામાન્ય રીતે યોગનો અર્થ સંબંધ કરો તથા માનસિક સ્થિરતા કરવી તેટલે છે, પરંતુ પ્રસંગવશાત્ તે પ્રકરણનુસાર તેના અનેક અર્થો થતા હોવાથી તે બહુરૂપી બની જાય છે. એમ બહુરૂપતાના કારણે લેકમાન્યશ્રીએ પોતાના ગીતા રહસ્યમાં ગીતાનો તાત્પર્ય દેખાડવા માટે યોગ શબ્દના અર્થના નિર્ણયની વિસ્તારથી ભૂમિકા રચવી પડી છે. પરંતુ યોગદર્શનમાં ચોગ શબ્દનો અર્થ શું છે? તે બતાવવા માટે એટલા ઊંડાણમાં ઉતરવાની જરૂર ના. કારણ કે યોગદર્શન વિષય સર્વ ગ્રંથોમાં કે જ્યાં જ્યાં ગ શબ્દ આવ્યું છે ત્યાં તેના એક જ અર્થ છે અને તેનું પરીકરણ તે તે ગ્રંથમાં ગ્રંથકારે પોતે જ કરેલ છે. ભગવાન પતંજલિએ પોતાના પેગસુત્રમાં ચિત્તવૃત્તિ નિરોધને વેગ કહેલ છે અને તે ગ્રંથમાં સર્વત્ર યોગ શબ્દને માત્ર એક જ અર્થ વિવક્ષિત છે. શ્રીમાન હરિભદ્રસૂરિએ પોતાના યોગ વિષયક સર્વ શ્રેમાં “મોક્ષ પ્રાપ્ત કરાવવાવાળા ધર્મવ્યાપારને” યોગ કહે છે અને તેમના ઉકત સર્વ ગ્રંથોમાં યોગ શબ્દને માત્ર તેજ અર્થ છે. ચિત્તવૃત્તિ નિરોધ અને મોક્ષ પ્રાપક ધર્મવ્યાપાર એ બે વાક્યના અર્થમાં સ્થલ દષ્ટિએ જોતા મોટી ભિન્નતા માલુમ પડે છે, પરંતુ સૂમ દષ્ટિએ જોતાં એનેના અર્થ માં ભિન્નતા માલુમ પડતી નથી. કારણકે ‘ચિત્તવૃત્તિ નિરોધ એ શબ્દથ. તે ક પ અથવા પર દેખાય છે કે જે મોક્ષ માટે અનુકુળ હોય, વળી જેનાથી ચિત્ત સંસારાભિમુખ વૃત્તિઓ રોકાઈ જાય. “મોક્ષપ્રાપક ધર્મવ્યાપાર' એ શબ્દથી પણ તેજ ક્રિયા જણાય છે તેટલા માટે પ્રસ્તુત વિષયમાં
For Private And Personal Use Only
