________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૫૦
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ.
એક દયાજનક વાત છે કે સંસ્કૃત ઐતિહાસિક કાબ્યામાં ઘણી સાધારણ, નિર્જીવ ખામતા વિવેચનશી ભરેલી હાય છે, અને જે નાયકની પ્રશંસામાં લખાયેલી હાય છે, તેની ઐતિહાસિક માહિતિ થાડી મળે છે. આપણા કાવ્યની બાબતમાં પણ તેમ છે, આ એક સમકાલીન લેખકના હાથથી પ્રધાનના અવસાન પછીથી લખાયેલ કાવ્ય છે. અને તેથીજ ત્યેની પશ્ચિમ અવસ્થામાં શું થયુ એ જાણવાને સાધારણ આકાંક્ષા રહે એ સંભવીત છે, પણ કર્તા તે તે વિષે માન રહેલ છે. અને ખરી રીતે જોતાં માત્ર છેલ્લા એ વસ્તુપાળના મૃત્યુના પ્રકરણા સિવાય આ કાવ્યમાંથી કંઇપણ વિશેષ હેમની પૂર્વે થઇ ગયેલ બીજા બે લેખકેા કરતાં પ્રાપ્ત થતું નથી, છતાં પણ છેલ્લુ’ પ્રકરણ ઐતિહાસિક દ્રષ્ટિએ વિશેષ ઉપયોગી છે. કારણ કે તે સાધારણ રીતે કહેવાતી વસ્તુપાળની મૃત્યુ તારીખ અને સ્થળને નિર્મૂળ કરાવે છે, પ્રબંધ ચિંતામણીમાં પણ ત્યેની ઉત્તરાવસ્થા માટે કઈ આવતુ નથી, તે વિષે તેા ફક્ત ચતુવ શતિ પ્રબંધ અને વસ્તુપાળ ચરિત્ર એ એ ગ્ર ંથામાં મળી શકે છે. તેઓ બે વસ્તુપાળની મરણુ તીથી વિસં૦ ૧૨૯૮ સ્થળ અ કેવાળીયા ” જણાવે છે. પશુ આ ગ્રંથનું લખાણ નિહાળતાં તે વાત ખોટી પડે છે. વસ્તુપાળના પ્રધાનત્વની કારકિર્દ દર્શાવાતું આચ્છાદનને પણ વિખેરી નાંખે છે, વિશળદેવ સ૦ ૧૨૫માં ગાદીએ આવ્યા તે વસ્તુપાળની કૃપાનું જ ફળ છે; અને જેણે રાજ્યને દઢ કર્યું તેવા તેજપાળ પાસેથી પ્રધાન તરીકેની મુદ્રા લઈને નાગડને આપી એ વાર્તા સત્ય લાગતી નથી. વિશળદેવે જો ધાર્યુ હાત તે પણ તેમ કરી શકયા નહેાત કારણકે તે સમયે તેની સ્થિતિ એક વરસ જેટલાં ટુંક સમયમાં સહીસલામત અને દ્રઢ હેાઈ શકે નહી. અને પ્રધાના બહુજ બળવાન અને મજબુતાઈથી સ્થપાયેલા હતા. આબુ ગિરિના એક લેખમાં સ૦ ૧૨૯૬ વૈ. શુ. ૩ની તારીખના લેખમાં તેજપાળને મહામાત્ય લખેલ છે. મંત્રીઓનુ બદલાવવું તેજપાળના અવસાન પછી થયેલ લાગે છે, જિનહુ કહે છે તે પ્રમાણે વસ્તુપાળ પછી દશ વર્ષે એક તાડપત્રની પ્રતમાં સ.૧૩૧૩માં તેજપાળને અહહીલપુરના મહામાત્ય કહેલ છે.
કાવ્યના ઐતિ હાસિક ગુણ,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અસ્તુ
વાંચક ? હજુ આ કાવ્ય સમ ધી અનેક ખાખતા પ્રકાશમાં આવે તેમ છે પરંતુ લખાણુ લેખના ભયથી વિરમુ . આ લેખમાં કાવ્યની અંગ્રેજી પ્રસ્તાવનાના ઘણા ખરા આધાર લેવામાં આવેલ છે તે માટે શ્રીમાન સી. ડી. દલાલના અંત:રઘુપૂર્વક આભાર માનુ છું. ઇત્યલમ
For Private And Personal Use Only
