Atmanand Prakash Pustak 019 Ank 05

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

૧૨૦
શ્રી આત્માનtપ્રકાશ.
કરે છે. તે ઉપરથી તેનાં ચારિત્ર્યનું પૂર્ણ રીતે ભાન થઈ શકે છે. કોઈ મનુષ્ય જ્યારે કાંઈ કહે છે અથવા કરે છે ત્યારે તેનાં વચન અને કાર્યો ઉપરથી તેના આંતરિક અને સ્વાભાવિક ભાવનું આપોઆપ જ્ઞાન થાય છે. કે મનુષ્યને દ્રવ્ય આપતી વેળાએ તેના તરફ જે સજનતા બતાવવામાં આવેલી હોય છે તેનાથી તે જેટલો પ્રસન્નચિત્ત બને છે એટલે તે અલપ ધન સંબંધી કૃપા બતાવવાથી નથી બનતો. જે કંઈ પણ માણસને કઠોર વચન કહીને કાંઈ દ્રવ્ય આપવામાં આવે છે તો તે કદિ પ્રસન્ન થત નથી. આથી સ્પષ્ટ છે કે દ્રવ્ય આપવાની રીતથી તે જેટલું પ્રસન્ન અને કૃતજ્ઞ બને છે એટલે તે દ્રવ્યથી બનતો નથી. એથી ઉલટું એ પણ જોવામાં આવે છે કે જે કોઈ મનુષ્યની ઈચ્છા પૂર્ણ ન કરી શકાય એમ હાય અને આપણે તેને નમ્રતાપૂર્વક ના કહીએ તે તેને કદિ પણ ખોટું લાગતું નથી.
શીલવાન મનુષ્યમાં એક વિશેષ ગુણ એ રહે છે કે તેઓ પોતે પ્રકુલિત રહે છે અને પોતાના સાથીઓને પણ પ્રલિત બનાવે છે. સામાન્ય વાત છે કે જે કઈ બે મનુષ્ય કેઈ વાર્તા કહેવા બેસે અને બન્ને એકજ વાર્તા કહેતા હોય તે પણ સંભવિત છે કે તે એમાં એકની શૈલી અધિક મનોરંજક અને ચિત્તાકર્ષક માલુમ પડશે અને બીજાની શૈલી નીરસ તથા આલસ્યજનક લાગશે. એનું કારણ એ છે કે એક મનુષ્ય એવી શૈલીથી કહેશે કે સઘળા સાંભળનાર મુગ્ધ બની જશે, પરંતુ બીજામાં એ વાતનો અભાવ જોવામાં આવશે. તાત્પર્ય એ છે કે ઉત્તમ શીલ કેઈપણ મનુષ્યને નાની-મોટી સઘળી વાતોમાં શીઘ્રતાથી સમાજપ્રિય બનાવી મૂકે છે.
નમ્રતા અને સહિષ્ણુતા શીલના પ્રધાન અંગ છે. ખરેખર શીલવાન અને સત્પરૂષ એજ છે કે જે બીજાના ન્હાના ન્હાના અપરાધો તરફ ઉદારતાપૂર્વક ક્ષમાદષ્ટિથી જુએ. જે માણસ બીજાના તુચ્છ અને ક્ષમ્ય દે તરફ ક્ષુબ્ધ અને કુદ્ધ બની જાય છે તેણે એવી આશા કદી પણ ન રાખવી જોઈએ કે બીજા લોકો તેની ક્ષમ્ય ઉદ્દેતા તથા ઉછુંબલ વૃત્તિ તરફ ક્ષમાદષ્ટિથી જોશે. મનુષ્યસમાજ એક મેટે ન્યાયાધીશ છે. તેનામાં એટલું સામર્થ્ય તો અવશ્ય રહેલું છે કે તે છેવટે કોઈ પણ મનુષ્યની યેગ્યતાને સાચે નિર્ણય કરી લે છે. એટલા માટે પ્રત્યેક મનુષ્યને માટે ઉચિત છે કે તેણે એવું આચરણ કાંદ પણું ન કરવું જોઈએ કે જેથી અન્ય લોકોને એમ કહેવાની તક મળે કે તે માણસ નીચ તથા સ્વાર્થવૃત્તિ પરાયણ છે. કેટલાક મનુષ્યો પિતાની વિદ્વત્તા યાને દ્રવ્યના ઘમંડથી અન્ય લોકો તરફ ઘણાયુક્ત દષ્ટિથી જુએ છે, પરંતુ તે તેઓની ભૂલ છે. આખરે તે માટે તેઓને પસ્તાવું પડે છે. બીજાની ગુપ્ત વાતે જાણવાનો યત્ન કરવો, જાણ્યા પછી તે વાતે પ્રકટ કરી દેવી, સંભાષણ કરતી વખતે પોતાની જ પ્રશંસા કરવી, પોતાની બુદ્ધિમત્તા બતાવવા ખાતર બીજાની વાતને નકામી ગણવી, કેઈનું કાંઈ પણ સાંભળવું નહિ,