Atmanand Prakash Pustak 019 Ank 05

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531218/1

Page #1

Rg N. B. 481:
oooooooo
श्रीमधिजयानन्दसूरि सद्गुरुज्यो नमः ૨૦૦૭ ૦૪ શ્રી
5% आत्मानन्द प्रकाश
89
ooooooooooooooooo &છે છે રથરાદુ જ
છે
मग्नान्संमृतिवारिधौ हतसुखान्दृष्टवा जनानां बजान्। तानुद्धतुमना दयाद्रहदयो रुवेंद्रियाश्वा जवात् जन्तून्मा जहि ज्ञानतः प्रशमय क्रोधादिशत्रूनिति
* ઈરિનાનન્દુ નાદ્રિા નીવાડિશનિંદ્રઃ ૪૫: III पु. १२. वीर सं. २४४६ मार्गशिर्ष आत्म सं. २६- अंक ५ मो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा- भावनगर. - વિષયાનુણિકા.
પૃષ્ઠ. વિષય. ૧ શ્રી વીર સ્તુતિ .. .... ૧૧૫ શુ ખરૂ સુખ શાતિમાં છે ? .. ૧૨૮ ૨ જિન સ્તુતિ... ... e ..૧૧૬ ૧૬ ચુંટી કાઢેલા સાર હિત વચના... ૧ ૩ સાયકાલે જિન દર્શન .. .. ૧૧૬ ૧૧. રાબિટચ શાળાના અમારા ગ્રતી ૪ ધર્મસાધન કરવામાં ઢીલ કરવી
રૂપરેખા. . . . . . જોઈએ નહિ.
.૧૧૭ ૧ર પ્રભુ પ્રાર્થના - સદવિઘા ...
.. ૧૧૭૧ ૩ નીતિ વચનાકે વિતરાગ કથિત પવિત્ર ધમ સંવન૧ ૪ જેના અને રવદેશી યુમ ઉઝ તું જલ્દી કરી લે.
૧૧૮ ૧પ માતમ જાગૃતિ છ ઉત્તમ રીલે...
... ૧૧૯ ૧૬ ઉપમિતિ અતિગત ૮ જૈનદષ્ટિએ શિક્ષણનું સ્વરૂપ ... ૧૨૪ ૧૭ વત માન સમાચાર
વિષય.
a વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૬) ટપાલ. પૂરા આના ૪ - આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાલ ગુલાશ્મચંદ લલુભાઇએ છાપ્યું- ભાવનગર

Page #2

અમારા સુજ્ઞ ગ્રાહુકાને નમ સુચના, શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ માસિક અમારા કદરદાન ગ્રાહદ્દાને નિયમિત મળે અને મોકલવાની ! વ્યવથા સરલ થાય તે માટે દુરેક ગ્રાહકોના નંબર રજીસ્ટર (ચેકસ) કરવાનો છે, જેથી વિનતિ કે ક્રાઈપણ બધુને ગ્રાહક તદીકે ન ર હેવું હોય તો તેમણે પંદ૨ દિવસની અંદર અને તે પ્રમાણે પગદ્વારા જણાવવું, જેથી તેમનું નામ કમી કરવામાં આવશે. બાર માસ સુધી માસિક સ્વીકારવા અને ભેટતી છે કે વાજમ માટે વીપીઠ થી મોકલવામાં આવે ત્યારે તે પાછી વાળા જ્ઞાનખા તાને નુ શાન થવા દેવું તે ચે,ગ્ય નથી; જેથી ગ્રાહક ન રહેવું હોય તો હાલ તુરત અમોને લખી જણાવવું . - કાગળ તથા ઇપાઇની સંખ્ત માંધવારી છતાં લવાજમ ન વધારતાં, વીશ પચીણા કારમ એટલે મટા ગ્રંથ ભેટ આપવામાં જે આવે છે, તે માત્ર નામના લવાજમના હિસાબમાં કઇ નથી અને લાભ વકરે છે જેથી વિશાળ વાંચન સાથે બાર માસના બાર એ કેમ અને ભેટતા ! એટલા માટે ત્ર'થ તે આર્થિક દૃષ્ટિએ પણ લાભ લેવા જેવું અને વધારામ! જ્ઞાનખાતાને ઉત્તેજન આપવા જેવું છે,
| મુનિ મહારાજાઓને નમ્ર વિનંતિ, ૨ જે જે મુનિ મહારાજ આ મસિક અમુક અમુક શ્રાવક - ભારત લવાજમથી મંગાવે છે, તે તે મુનિ મહારાજા વિહાર કરી એક સ્થળેથી બીજે સ્થળે વિચરતા માસિક તે તે રથળે એકલવા અમાને પત્રદુ રા નહીં જશુાવતાં હોવાથી, પ્રથમના સ્થળે મા િક માકલતાં તે પાછાં માવે છે તેમજ ગેરવલે પડે છે અને આજે સ્થળેથી મંગાવતાં કરી માલવા પડે છે અથવા સીલીંક ન હોવાથી અમે મોકલી શકતાં નથી, જેથી તેઓએ કૃપા કરી વારંવાર જે સ્થળે તેએા બીરાજતા હોય, ત્યાં મેકવા માટે પત્રદાચ અમને જણાવવા કૃપા કરવી, નહીં તો તે સિવાય ગેરવલ્લે જતાં હોવાથી કે નહીં પહોંચતાં હોવાથી હવે અમે મેકલી શકીશ નહીં જેથી અમને પ્રથમ ખબર આપવા કૃપા કરશે.
૨ જે જે મુનિ મહારાજાઓને ભેટ જાય છે - તેઓશ્રીએ પણ ઉપરની હકીકત ધ્યાનમાં લઈ અમને લખી જણાવવી કૃપા કરવી. તે સિવાય ઉપર મુજબ નહીં પહોંચતા હાવાથી ફરી મોકલી શકીશું નહીં
| અમારા માનવંતા લાઇફ મેમ્બરાને નમ્ર સુચના.
આ સભાના લાઈફ મેમ્બરાને ભેટના પુસ્તકો આઠ દિવસ પછી રવાના કરવામાં આવશે. દરમ્યાન છે ણાવવાનું કે જેમને આ વર્ષના મોકલવાના છે તેમણે ચાર આનાના પાસ્ટની અને જેમને બે વર્ષના મોકલવાના છે તેમણે આઠ આનાની પોસ્ટની ટીકીટ મેકલવી, પેસ્ટેજ પુરતું વી. પી. કરતાં વી. પી. ના ચાર્જ વધેલા હાવાથી ખર્ચ વધારે આવે છે જેથી ઉપર પ્રમાણે ટીકીટ માકલવી જેથી બુક પાસ્ટથી મોકલવામાં આવશે. ગયા વર્ષના.
આ વર્ષના. ૧ દેવભક્તિમાળા પ્રકરણ
૧ ઉપદેશ સિત્તરી ગ્રંથ ૨ કામઘટકળા પ્રબંધ કથા
૨ ચૌદ રાજલોકની પૂજા

Page #3

શ્રી
मान
HSLA.
तत्त्ववेदिष्वात्मनोऽन्तर्भावमभिलषता सकलकालं सर्वेण स्वविकल्पजल्पाचरणानां सार्थकत्वं यत्नतः परिचिन्तनीयम्, तद्वेदिनां च पुरतः कीर्तनीयम्, ते हि निरर्थकेष्वप्यात्मविकल्पजल्पव्यापारेषु सार्थकत्व बुद्धिं कुर्वा
रामनुकम्पया वारयेयुः ।
पुस्तक १९] वीर संवत् २४४८ मार्गशिर्ष आत्म संवत् २६. [ अंक ५ मो.
D.XXX...∞.
श्री वीर स्तुति.
हरिणीत.
ઢકના જે છેદનારા ને વિશ્વના ઉપકારી જે, જેનુ ધરીને ધ્યાન સા સંસારી પામે સિદ્ધિને; જેને સુરાસુરે નમે છે જે નાવરૂપ ભવાબ્ધિમાં, તેવા પ્રભુ શ્રી વીરને વંદન કરૂ આરંભમાં.

Page #4

શ્રી આત્માન ૬ પ્રકાશ.
जिन स्तुति. जय जिनराज ! जय जिनराज !!
जय जनतारक ! भव भयवारक ! पाप निवारक ! नाथ निरञ्जन ! ॥ जय० ॥ आप्ततमो भवसि जगति, सर्व सुधारक श्रेष्ठ तभोसि; प्राप्तोऽसि त्वं परमं स्थानम् , येनाऽऽदर्शीकृतोऽसि मयात्वम् ॥ जय० ॥ तव चरणं शरणंयामि, नाथ ! सदा तव नाम स्मरामिः विदधामि त्वदनुकरणं, येन दधामि सद्भवगमनम्
॥ जय० ॥
सायंकाले जिन दर्शनम् । दृश्यतां रे ! दृश्यतां सायंतनी सन्ध्या--(२)
रक्तनीलपीतराग-रजितं नमः अस्तमेति सूर्य एषः, चन्द्रमा विलोक्यते ॥ १० ॥ १॥
तरल तारका इमे वियत्सरोवरे सरसिजानि ते किमु ? सखे ! निभ्रालय ॥ १० ॥ २ ॥ ___ आगम पुष्पचुम्बिन आमोदि मारुताः कासारसार वाहिनो विवान्ति शीतलाः ॥ १० ॥ ३ ॥
धत्ते पदं शनैस्तमाः प्रयान्ति गाव अालयम् । कुजन्ति पक्षिणो वने, पतन्ति स्वं नीडम् ॥ १० ॥ ४ ॥
आगम्यतां वयस्य हे ! बजामो जिन मन्दिरम्
प्रणम्य जिननायकं प्रयामो निज मन्दिरम् ॥ १० ॥ ५ ॥ ચાણસ્મા,
પ્રભુદાસ બેચરદાસ પારેખ.
* આપ જગતમાં પરમ પ્રમાણિક છે, સર્વ સુધારકામાં શિરોમણિ છે અને આપ પરમ પદને પામેલા છે તેથી જ મેં આપને આદર્શરૂપ કરેલા છે.
પ્રભુપદ પદ્મનું શરણું ગ્રહું છું, નાથ ! સદા તુમ નામ સ્મરૂં છું; વળી હિતાનુકરણ કરું છું, જેથી દુર્ભય દૂર ગમું છું.
(सने समापने प्राव बु.)

Page #5

સવિઘા.
ધર્મ સાધન કરવામાં ઢીલ કરવી જોઈએ નહિ.
(લેખક-સગુણાનુરાગી મુનિશ્રી કરવિજયજી મહારાજ) ધર્મનાજ પ્રભાવથી સુખ સંપદા, માન પ્રતિષ્ઠા અને સ્વામીત્વાદિ પ્રાપ્ત થયાં છતાં એજ ધર્મનો જે લેપ કરે છે તે પાપી એવા સ્વામીદ્રોહીનું શ્રેય શી રીતે થઈ શકશે ? ધર્મદ્રોહી મહાપાપી છે, તેથી તેનું શ્રેય-કલ્યાણ થઈ ન જ શકે એ ચોક્કસ સમજી રાખવું. પવિત્ર ભાવ સહિત નિ:સ્વાર્થ પણે તુચ્છ એવા વિષય સુખ ની સ્પૃહા રાખ્યા વગર ) જે સર્વજ્ઞ પ્રભુએ ફરમાવ્યા મુજબ દાન, શીલ અને તપ પ્રમુખ જે સકરણીય કરે છે તે ધર્મ કરણીજ જીવને દુર્ગતિમાં પડતે અટકાવી સદગતિમાં જેડી શકે છે, ઉદારભાવથી કરેલો-સેવેલે દાનાદિ ધર્મજીવને કલ્પવૃક્ષની પેરે ફળે છે. જ્યાં સુધી આ શરીર સ્વસ્થ–રોગરહિત નિગી છે, અર્થાત્ જ્યાં સુધી અનેક પ્રકારના વ્યાધીઓ પ્રગટ થયા નથી, જ્યાં સુધી જરા વૃદ્ધઅવસ્થા આવી પહોંચી નથી-દૂર છે, જ્યાં સુધી પાંચે ઈન્દ્રિયેની શક્તિ અખલિત છે અર્થાત્ તે પોતાના કામ કરવા પાવધી–બળવાન છે, અને જ્યાં સુધી આયુષ્ય પણ ખુટયું સમાપ્ત થયું નથી ત્યાંસુધીમાં બુદ્ધિવાન્ પુરૂષે આત્મકલયાણ કરી લેવા મહાન પ્રયત્ન સેવવો યુક્ત છે. કેમકે પોતાનું ઘર બળવા લાગ્યા પછી કે દવા ઉદ્યમ કરે તે શા કામને? તે તો જ્યાં સુધીમાં જરા આવી પીડા ઉપજાવે નહિ, વ્યાધિ પડે નહિ અને ઈદ્રિ ક્ષીણ થઈ જાય નહિ, ત્યાંસુધીમાંજ સાવચેત થઈને ધર્મ સાધન કરી લેવું યુક્ત છે. તેમ છતાં જે ઢીલ કરવામાં આવશે, તે જ્યારે કાળ એચિત આવી ગળું પકડશે ત્યારે મનના બધાય મનોરથ મનમાં જ રહી જશે. પરભવ જતાં સહાય ભૂત સંબળ (ભાતું) ફક્ત ધર્મજ છે. એમ સમજી ધર્મ સાધન કરી લેવામાં ઢીલ ગફલત કરવી જોઈએ નહીં.
સવિઘા.
(લેખક-સગુણાનુરાગી મુનિશ્રી કપુરવિજયજી મહારાજ )
જીવ અજવાદિ વસ્તુને વસ્તુગતે એટલે તે જેવા રૂપમાં હોય તેવા રૂપમાં જેથી સમજાય તે ખરી વિદ્યા જાણવી, અને અનિત્ય, અશુચિ અને અને અનાત્મીય (પરજડ) વસ્તુને નિત્ય શુચિ અને આપકી સમજવી તે અવિદ્યા જાણવી. વિદ્યા કળા કૌશલ્યથી આત્માની વિવિધ શક્તિઓ વિકસીત થાય છે અને તેથી અન્ય અજ્ઞજને ગમે તેવા શારિરીક બળથી જે કામ કરી શક્તા નથી તે વિદ્વાન

Page #6

૧૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
જના રૂડા કળબળથી સહેજે કરી શકે છે. વિદ્યાના પ્રભાવ બહુ અલૌકિક છે, એમ આપણે પ્રગટ જોઇએ છીએ, યત: વિદ્યા એ મનુષ્યેાનુ ખરેખર ઝળકી રહેલુ આંતર તેજ છે અને ઘણુંજ ગુપ્ત ધન છે. વિદ્યા વળી ભાગ, યશ અને સુખકારી છે. વિદ્યા ગુરૂના પણ ગુરૂ છે. વિદેશગમન પ્રસ ંગે વિદ્યા બંધુજન સમાન છે. વિદ્યા શ્રેષ્ટ દેવતા સમાન છે. વળી જેમ વિદ્યા રાજાઓમાં પૂજાય છે. તેમ ધન પૂજાતુ નથી, માટે વિદ્યા રહિત મનુષ્યને પશુ તુલ્ય સમજવે. વિદ્યા એજ ખરેખરૂ ભૂષણ છે. બાજુબ ધ કે ચંદ્રજેવા ઉજવળ મેાતીના હાર, સ્નાન વિલેપન, પુષ્પ કે સુશાભિત કેશા પુરૂષને વિભૂષિત કરતા નથી. કેવળ એક ઉદાર વાણીજ પુરૂષને શેાભાવે છે. બીજા બધાં ભૂષા સદાય ક્ષીણ થઇ જાય છે. પરંતુ ઉદાર વાણીરૂપ ભ્રષણ કાયમ રહે છે. વિદ્યારૂપ આંતર ધનને કાઇ ચાર ચારી શકતો નથી, જે સદાય ક ંઇને ક ંઇ સુખની પાષણા કરે છે, અથીજનાને અપાતું છતાં સદા ઘણી વૃદ્ધિને પામે છે અને કદાપિ તેને વિનાશ થવા પામતા નથી. એવુ આંતર ધન જેમની પાસે છે, તેમની સાથે કેાણુ સ્પર્ધા કરી શકે ? જેને ચાર ચારી શકે નહિ, રાજા ઈંડી શકે નહિ, અને ભાઇ ભાગ પડાવી શકે નહિં તેમજ જે ભાર પણ કરે નહુ અને અથી જનેાને આવ્યે છતે ખૂટે નહિ, પણ ઉલટુ વધતુજ જાય એવું વિદ્યારૂપ ધન સ પ્રકારનાં ધન કરતાં પ્રધાન ધન છે, અને તેથીજ ખરા સુખના અીજને એ આદ રવા મેાગ્ય છે. ઇતિશમ્---
વિતરાગ કથિત પવિત્ર ધર્મનું સેવન તું જલદી કરી લે.
( લેખક–સગુણાનુરાગી મુનિશ્રી કપૂ રવિજયજી મહારાજ. }
આ દુનીયામાં દેખાતી સુખસંપદા જળમાં ઉઠતા તરંગની જેવી અસ્થિર છે. તે જોતજોતામાં હતી ન હુતી થઈ જાય છે; યાવન પણ પતંગીયા રંગની પેરે જલ્દી જતુ રહે છે. ટકી રહેતુ નથી; અને આયુષ્ય શરદ્તુનાં વાદળની જેમ ક્ષણમાં વિલાય જાય છે; તેા પછી આ દેખાતી જડવસ્તુની માયામાં નકામા શામાટે મુંઝાય રહેવુ ? એવી નકામી મેાહ-માયાને, તજી જીનેશ્વર પ્રભુએ પ્રકાશેલા પવિત્ર ધર્માનું સેવન કરે. અહિંસા, સંયમ અને તપલક્ષણ ધર્મ જગતમાં પરમ ઉત્કૃષ્ટમ’ગારૂપ વર્તે છે. તેવા પવિત્ર ધર્મમાં જેનું મન સદાય વર્તે છે તેને મડ઼ાન ઇન્દ્રાદિક દેવતાએ પણ નમસ્કાર કરે છે. નિજ ગુણુની રક્ષા અને પુષ્ટિ થાય એવી નિપુણ દયા, વિષય કષાયાદિ કર્મ હેતુઓને નિરાધ ( આત્મનિગ્રહ ), અને પુરાણા કમળને ગાળી નાંખે એવા સમર્થ બાહ્ય અભ્યંતર તપ એજ સક્ષેપથી પવિત્ર ધર્મનું ખાસ

Page #7

ઉત્તમ શીલ.
૯
લક્ષણ છે. શુદ્ધ સ્ફાટિકરત્ન સમાન નિર્મળ−નિષ્કષાય આત્મસ્વભાવ પ્રગટ કરવા માટેજ ઉપર કહેલા પવિત્ર ધર્મ સેવન કરવાનું કહ્યું છે. પરંતુ મુગ્ધજના કલ્પિત સુખમાં મુઝાઇ પ્રમાદવશ થઈ ધર્મ સેવન કરતા નથી. આાવના ચંદનને માળી તેની ભસ્મ શરીરે ચાળવા જેવું જીવાનુ દ્રશ્ય સુખ છે. જીએ કે મનુષ્યાનુ આયુષ્ય બહુ તા સેા વતુ પિમિત: લેખાય તેમાંનુ અધ રાત્રીમાં પસાર થાય. વીતી જાય; ખીજું અર્ધ ખાલવ અને વૃદ્ધત્વમાં ચાલ્યું જાય. ખાકીનું વિવિધ વ્યાધિ અને વિયેાગાદિ દુ:ખવાળુ, પર સેવાદિવડે પૂરૂ કરાય છે, એ રીતે જળતરંગ જેવા ચંચળ જીવિત વિષે પ્રાણીયાને ( ખરૂં ) સુખ ક્યાંથી હોય ? ફક્ત જે કાઇ સાવધાન પણે પવિત્ર ધર્મ નું સેવન કરી લે છે, તેએજ ખરા વાસ્તવિક સુખને મેળવી શકે છે, અને તેમ કરીનેજ સ્વમાનવ ભવાર્દિક દુર્લભ સામગ્રીને સફળ કરી શકે છે.
ઇતિશમ
નથી.
ઉત્તમ શીલ,
( વિઠ્ઠલદ્દાસ મૂ. શાહ. ) " शीलं परं भूषणम्
જીવન–સંગ્રામમાં વિજય પ્રાપ્ત કરવા માટે જેટલા સાધનાની આવશ્યક્તા છે, તે સર્વમાં ઉત્તમ શીલનું સ્થાન અત્યંત ઉંચુ છે. એટલુજ નહિ, મલ્કે એમ કહેવામાં જરા પણ અત્યાક્તિ નથી કે વિજયપ્રાપ્તિ માટે બુદ્ધિમત્તા, તથા ધન–સપત્તિ કરતાં ઊત્તમ શીલની અધિક આવશ્યક્તા છે. ઘણે ભાગે જોવામાં આવે છે કે સંપત્તિમાન તથા સુશિક્ષિત મનુષ્યા પણ ઉત્તમ શીલના અભાવે પેાતાની ઉદંડ વૃત્તિને લઇને અપમાનિત અને પાયમાલ બને છે, અને ધનહીન તથા અલ્પ શિક્ષિત મનુષ્ય શીલવાન હાવાથી સમાજમાં પૂજ્ય મનાય છે. જે મનુષ્યમાં ઉત્તમ શીલ હાય છે; તેને પેાતાના વિષયમાં ત્રીજા લેાકેા તરફથી સિફારસની આવશ્યક્તા હૈાતી નથી, કેમકે તેની સિક્ારશ કરનાર તેનુ પેાતાનુ શીલ છે. વિદેશ-યાત્રામાં તેમજ અપરિચિત મનુષ્યેામાં મનુષ્યને સાથી શ્રેષ્ટ સહાય કરનાર કેવળ તેનું શીલજ થઈ શકે છે. હુમેશાં આપણા જોવામાં આવે છે કે કોઇ મનુષ્ય ગમે તેટલે તે ઉચ્ચ ઉદ્દેશયુક્ત હાય અને સમ્યક રીતે શિક્ષિત હાય તે પણુ જ્યારે કેઇ સમાજમાં અસભ્યતાનુ આચરણ કરવા લાગે છે, ત્યારે સર્વ લેાકે તેવા મનુષ્યની સંગતિના ત્યાગ કરવાનુ જ
વધારે પસંદ કરે છે.
અમુક મનુષ્ય કેવા છે તે તેનાં વચના અથવા કાર્યો ઉપરથી જાણી શકાતુ જાણવા માટે એટલુંજોવુ જોઇએ કે તે મનુષ્ય કાઇ પણ કાર્ય કયી રીતે

Page #8

૧૨૦
શ્રી આત્માનtપ્રકાશ.
કરે છે. તે ઉપરથી તેનાં ચારિત્ર્યનું પૂર્ણ રીતે ભાન થઈ શકે છે. કોઈ મનુષ્ય જ્યારે કાંઈ કહે છે અથવા કરે છે ત્યારે તેનાં વચન અને કાર્યો ઉપરથી તેના આંતરિક અને સ્વાભાવિક ભાવનું આપોઆપ જ્ઞાન થાય છે. કે મનુષ્યને દ્રવ્ય આપતી વેળાએ તેના તરફ જે સજનતા બતાવવામાં આવેલી હોય છે તેનાથી તે જેટલો પ્રસન્નચિત્ત બને છે એટલે તે અલપ ધન સંબંધી કૃપા બતાવવાથી નથી બનતો. જે કંઈ પણ માણસને કઠોર વચન કહીને કાંઈ દ્રવ્ય આપવામાં આવે છે તો તે કદિ પ્રસન્ન થત નથી. આથી સ્પષ્ટ છે કે દ્રવ્ય આપવાની રીતથી તે જેટલું પ્રસન્ન અને કૃતજ્ઞ બને છે એટલે તે દ્રવ્યથી બનતો નથી. એથી ઉલટું એ પણ જોવામાં આવે છે કે જે કોઈ મનુષ્યની ઈચ્છા પૂર્ણ ન કરી શકાય એમ હાય અને આપણે તેને નમ્રતાપૂર્વક ના કહીએ તે તેને કદિ પણ ખોટું લાગતું નથી.
શીલવાન મનુષ્યમાં એક વિશેષ ગુણ એ રહે છે કે તેઓ પોતે પ્રકુલિત રહે છે અને પોતાના સાથીઓને પણ પ્રલિત બનાવે છે. સામાન્ય વાત છે કે જે કઈ બે મનુષ્ય કેઈ વાર્તા કહેવા બેસે અને બન્ને એકજ વાર્તા કહેતા હોય તે પણ સંભવિત છે કે તે એમાં એકની શૈલી અધિક મનોરંજક અને ચિત્તાકર્ષક માલુમ પડશે અને બીજાની શૈલી નીરસ તથા આલસ્યજનક લાગશે. એનું કારણ એ છે કે એક મનુષ્ય એવી શૈલીથી કહેશે કે સઘળા સાંભળનાર મુગ્ધ બની જશે, પરંતુ બીજામાં એ વાતનો અભાવ જોવામાં આવશે. તાત્પર્ય એ છે કે ઉત્તમ શીલ કેઈપણ મનુષ્યને નાની-મોટી સઘળી વાતોમાં શીઘ્રતાથી સમાજપ્રિય બનાવી મૂકે છે.
નમ્રતા અને સહિષ્ણુતા શીલના પ્રધાન અંગ છે. ખરેખર શીલવાન અને સત્પરૂષ એજ છે કે જે બીજાના ન્હાના ન્હાના અપરાધો તરફ ઉદારતાપૂર્વક ક્ષમાદષ્ટિથી જુએ. જે માણસ બીજાના તુચ્છ અને ક્ષમ્ય દે તરફ ક્ષુબ્ધ અને કુદ્ધ બની જાય છે તેણે એવી આશા કદી પણ ન રાખવી જોઈએ કે બીજા લોકો તેની ક્ષમ્ય ઉદ્દેતા તથા ઉછુંબલ વૃત્તિ તરફ ક્ષમાદષ્ટિથી જોશે. મનુષ્યસમાજ એક મેટે ન્યાયાધીશ છે. તેનામાં એટલું સામર્થ્ય તો અવશ્ય રહેલું છે કે તે છેવટે કોઈ પણ મનુષ્યની યેગ્યતાને સાચે નિર્ણય કરી લે છે. એટલા માટે પ્રત્યેક મનુષ્યને માટે ઉચિત છે કે તેણે એવું આચરણ કાંદ પણું ન કરવું જોઈએ કે જેથી અન્ય લોકોને એમ કહેવાની તક મળે કે તે માણસ નીચ તથા સ્વાર્થવૃત્તિ પરાયણ છે. કેટલાક મનુષ્યો પિતાની વિદ્વત્તા યાને દ્રવ્યના ઘમંડથી અન્ય લોકો તરફ ઘણાયુક્ત દષ્ટિથી જુએ છે, પરંતુ તે તેઓની ભૂલ છે. આખરે તે માટે તેઓને પસ્તાવું પડે છે. બીજાની ગુપ્ત વાતે જાણવાનો યત્ન કરવો, જાણ્યા પછી તે વાતે પ્રકટ કરી દેવી, સંભાષણ કરતી વખતે પોતાની જ પ્રશંસા કરવી, પોતાની બુદ્ધિમત્તા બતાવવા ખાતર બીજાની વાતને નકામી ગણવી, કેઈનું કાંઈ પણ સાંભળવું નહિ,

Page #9

ઉત્તમ શીલ.
ઘણું જોરથી હસવું, પૂજ્ય જનેનું અપમાન અને હાસ્ય કરવું, કેઈ નવા અતિથિ સાથે અસભ્યતાથી વર્તવું, બીજા તરફથી સન્માન પામીને કૃતજ્ઞતા પ્રકાશિત ન કરવી, બીજાને કરવામાં આવેલા પ્રશ્નનો જવાબ પતેજ આપ ઇત્યાદિ બાબતે એવી છે કે જે મનુષ્યના શીલમાં બાધાકારક થઈ પડે છે. જે મનુષ્ય પોતાનું હિત ચાહે છે, તેણે તેનાથી હમેશાં બચતા રહેવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
ઘણુ મનુષ્ય સમાજમાં કેવળ એટલા માટે ઘણિત અને અપમાનિત બને છે કે તેઓને બીજાની ટીકા કરવાની ટેવ પડી ગઈ હોય છે. બીજા લોકોની અનુચિત હાંસી કર્યા વગર તેઓને અન્ન પચતું નથી. કોઈ કોઈ તે એવા મહાપુરૂષ હોય છે કે તેઓ પિતાના સારામાં સારા મિત્રની સાથે પણ શત્રુતા કરવા તૈયાર રહે છે, પરંતુ મશ્કરી કરવાની પિતાની ખરાબ ટેવ છેડી શકતા નથી. ખરું કહીએ તો જેવી રીતે કોઈ મનુષ્યને અનુચિત કાર્ય કરવાનો અધિકાર નથી, તેવી રીતે તેને કોઈની (અનુચિત હાંસી કરવાનો પણ અધિકાર નથી. તેનાથી કોઈ લાભ થતું નથી, ઉલટું નુકશાન એ થાય છે કે જે મનુષ્ય સમસ્ત જીવન પર્યત તમારે સહાયક બની શકે તેમ હોય છે તે તમારી મૂર્ખતાને લઈને સદાને માટે તમારો શત્રુ બની જાય છે. જે મિત્રતારૂપી લતાને નષ્ટ કરવા માટે, હાંસી કરતાં વિશેષ નાશકારક ઝેર બીજું કાંઈ પણ નથી. કોઈનું દિલ દુ:ખાવવું એ હિંસા મનાય છે, પરંતુ સાચું તે એ છે કે તે આત્મહિતનું પણ ઘાતક છે. એટલા માટે આપણે એ બાબતેમાં હમેશાં સાવધાન રહેવું જોઈએ. કેટલાક મનુષ્ય કહ્યા કરે છે કે તે બાબતો તુચ્છ છે, તેનાથી શીલ અને સચ્ચરિત્રતા ઉપર કંઈ પણુ અસર થતી નથી, પરંતુ સ્મરણમાં રાખવા જેવી વાત છે કે સારા વા નરસા ચરિત્રને આધાર એ તુચ્છ બાબતની ન્યુનતા વા અધિકતા ઉપરજ છે. જેવી રીતે પાઈ પાઈ બચાવીને ધનવાન બની શકાય છે, તેવી રીતે આપણે હાની હાની બાબત પર ધ્યાન આપવાથી સજજન અને શીલવાન પણ બની શકીએ છીએ.
ઉત્તમ શીલ કોઈપણ વ્યકિત વિશેષને માટેજ આવશ્યક નથી, બલકે તે એક એવો અમૂલ્ય ગુણ છે કે જેના વગર મનુષ્ય કઈ પણ વ્યવસાયમાં વા કોઈ પણ પ્રકારની જીવનયાત્રામાં સુખી અને સફલ મનોરથ બની શકતું નથી. સંસારમાં એવા ઘણુ કુરૂપ, ધનહીન અને વિદ્યાહીન મનુષ્યો થઈ ગયા છે કે જેઓ કેવળ શીલવાન અને સદાચારી હોવાને કારણે ઈતિહાસનાં પૃષ્ઠો અલંકૃત કરીને પોતાનું નામ અમર કરી ગયા છે. માનનીય સ્વ. ગોખલે માટે એમ કહેવાય છે કે તેઓ લોકોને પોતાની ઉત્તમ વસ્તૃત્વશક્તિ અને વિદ્વત્તાથી જીતવાનું પસંદ કરતા હતા તે કરતાં વધારે તેઓ લોકોને પોતાના શીલથી પ્રસન્ન કરી પોતાની તરફ ખેંચી લેતા હતા. સુપ્રસિદ્ધ ન્યાયમૂર્તિ રાનડેમાં એટલી શક્તિ હતી કે તેઓ ગમે તેવા

Page #10

૧ર૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કઠિન હૃદયના ગુન્હેગાર પાસે તેનો ગુન્હો કબલ કરાવી લેતા હતા. ડી. એન-તાતા એવા કાર્યકુશળ હતા કે તેને જોતાં વાર તેની કંપનીના નાકમાં કાર્ય કરવાની સ્કૃતિ આવી જતી હતી. સર જમશેદજી જે કે પહેલાં નિર્ધન વ્યવસાયી હતા તે પણ તે પોતાના મધુર ભાષણ અને અનુકરણીય શીલને લઈને અપાર સંપત્તિના સ્વામી બની ગયા હતા. એવાં એવાં અનેક ઉદાહરણ આપી શકાય તેમ છે. સર્વ દેશરનાં જીવન આપણને પિકાર કરીને શીલવાન બનવાને જ ઉપદેશ આપી રહ્યાં છે.
કેટલાક લોકોમાં એવી ભ્ર માત્મક ધારણા પેસી ગઈ હોય છે કે શીલવાન, નમ્ર તથા મિષ્ટભાષી પુરૂષને મજા લેકે ઉપર જરા પણ પ્રભાવ પડતો નથી, અર્થાત્ તેનો રૂબાબ બીજા ઉપર જામતો નથી. પરંતુ એ ધારણું બીલકુલ મિટ્યા છે. સાચી વાત તો એ છે કે એવા મનુષ્યોની જાતિ, સમાજ અને દેશ ઉપર એટલી બધી અસર થાય છે કે કઈ પ્રભુતા પામેલા અધિકારીઓ મનુષ્યની પણ તેટલી હેતી નથી. કેમકે એવા મનુષ્યને રૂવાબ અને પ્રભાવ બીજા મનુષ્યના હૃદય-પટ ઉપર પ્રેમનાં સ્વાભાવિક બંધનવડે અંકિત થઈ જાય છે, પરંતુ જે મનુષ્ય પિતાને પ્રભાવ બીજા લોકો ઉપર શક્તિનો ઉપયોગ કરીને જમાવે છે, તે પ્રભાવ શક્તિનો હાસ થવાથી નષ્ટ થઈ જાય છે અને તેથી કરીને તે ચિરસ્થાયી થઈ શકતું નથી. નમ્ર, શીલવાન અને મિષ્ટભાષી હોવું તે માનસિક નિર્બલતા નથી, ઉલટું તે એક એવી અજબ માનસીક શક્તિ છે કે જેની સામે નીચતા, કઠોરતા અને દુર્જનતા આદિ પશુ વૃત્તિઓ લાચારીથી શીર ઝુકાવે છે.
પરંતુ બાહ્ય દેખાવના શીલમાં એટલી શક્તિ હોતી નથી. અસલ અને નકલમાં ભેદ રહે છે. તે સિવાય એક વાત એ પણ છે કે એવા પ્રકારનાં શીલને ભેદ તરતજ ખુલે પડી જાય છે. સભ્યતાના તત્વપૂર્ણ ગ્રન્થોનું પરિશીલન કરવાથી ખરે ખરાશીલવાન બની શકાતું નથી, કેમકે શીલવાન મનુષ્યને સ્વાર્થ અને માનામાના વિચારને તિલાંજલી આપવી પડે છે. મનુષ્યનું સાચું શીલજ તેના ઐહિક તેમજ પારલેકિક કલ્યાણનું મુખ્ય સાધન છે. સાચા શીલની સહાયથીજ મનુષ્યને ધર્મ, યશ, સંપત્તિ, ઐશ્વર્ય, જ્ઞાન, વૈરાગ્ય આદિ સર્વ ગુણની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ વિષયમાં મહાભારતના શાંતિ પર્વમાં એક પ્રાચીન કથાનક છે. જેને સાર નીચે મુજબ છે.
ઇન્દ્ર પિતે બ્રહ્મજ્ઞાની હતા. તેણે ઘણાને બ્રહ્યાજ્ઞાનને ઉપદેશ આપ્યું હતું, પરંતુ જ્યારે તે એક વખતે પિતાનાં રાજ્યથી ભ્રષ્ટ થઈ ગયા અને પ્રહલાદે ત્રિલેકનું સ્વામીત્વ મેળવ્યું, ત્યારે તેણે પોતાના ગુરૂ બૃહસ્પતિને કહ્યું કે “મને

Page #11

ઉત્તમ શીલ.
૧૨૩
બતાવે કે મારું શ્રેય શામાં રહેલું છે?” પછી ગુરૂજીએ ઇન્દ્રને આત્મજ્ઞાનને ઉપદેશ આપીને કહ્યું કે શ્રેય એમાં રહેલું છે. એ જવાબથી ઈન્દ્રનાં મનનું સમાધાન થયું નહિ. તેણે પુન:પ્રશ્ન કર્યો કે “શું બીજું કાંઈ વિશેષ છે ?” ત્યારે ગુરૂજીએ તેને શુક્રાચાર્ય પાર મોકલ્યો. ત્યાં પણ તેવી જ સ્થિતિ થઈ. શુક્રાચાર્યે કહ્યું કે
હું કાંઈ અધિક જાણતો નથી, તમે પ્રહલાદ પાસે જાઓ.” છેવટે રાજ્યભ્રષ્ટ ઈન્દ્ર બ્રાહ્મણ વેષ ધારી બનીને પ્રહલાદના શિષ્ય બની તેની સેવા કરવા લાગ્યા. એક દિવસે પ્રહલાદે ઇન્દ્રને કહ્યું કે “શીલ ” એજ ગૈલોક્યનું રાજ્ય મેળવવાની ખરેખરી કુંચી છે અને તેજ શ્રેય છે. બસ, ઈન્દ્રનું કામ થઈ ગયું. પ્રહલાદ ઈન્દ્રની સેવાથી પ્રસન્ન થઈ ગયા હતા. તેણે કહ્યું “ વરદાન માગે.” બ્રાહ્મણ વેષ ધારી ઇન્દ્ર એ વરદાન માગ્યું કે “આપ મને આપનું શીલ આપ.” પ્રહલાદે તથાસ્તુ” કહ્યું કે તરત જ તેનાં શીલની સાથે ધર્મ, સત્યવૃત્ત, શ્રી, એશ્વર્ય આદિ સર્વ તેનાં શરીરમાંથી બહાર નીકળી ઇન્દ્રનાં શરીરમાં પ્રવિણ થઈ ગયા. પરિણામે ઈન્દ્ર પોતાનું રાજ્ય પ્રાપ્ત કર્યું. ઉપરોક્ત કથાનક ઉપરથી વાંચકોને શીલનું મહત્વ સારી રીતે સમજાશે અને શીલના વિષયમાં આપણું પૂર્વજોના વિચારે કેવા હતા તેનો પણ યથાર્થ ખ્યાલ આવશે.
જે ઊત્તમ શીલથી આટલો બધે લાભ થઈ શકે છે, જે તે મનુષ્ય સંપત્તિ અને યશ વગર યને પ્રાપ્ત કરી શકે છે, જે શીલદ્વારા તલવારથી પણ અધિક પ્રભાવ ઉન્ન કરી શકાય છે, વધારે શું જે શીલવાન બનવાથી આપણું જીવનયાત્રાના સર્વ વિગ્ન કંટકે દૂર થઈ શકે છે તો પછી આપણે ઉત્તમ શીલવાન બનવાનોનો યતન શામાટે ન કરવો જોઈએ? વાત તો એ છે કે “વિદ્યાતિ વિન” ની અનુસાર સઘળી શિક્ષાઓનો એ ઉદ્દેશ હેવો જોઈએ કે તેનાથી આપણે ઉત્તમ ચારિત્ર્યવાન અને સુશીલ નાગરિક બનીએ. વિદ્યાથીઓ દેશના ભાવિ સ્થંભરૂપ છે. તેઓએ વિચારવું જોઈએ કે જનતા વગર કોઈ મનુષ્ય પોતાના દેશનું હિત સાધી શકતો નથી. એટલા માટે સ્વદેશહિતચિતકાને માટે વિદ્યમાન તેમજ કર્તવ્યવાન બનવા ઉપરાંત ઉત્તમ શીલવાન બનવાની ખરેખરી આવશ્યકતા છે. જુઓ આપણા રાજગી ભર્તુહરીજી શું ઉપદેશ આપે છે? :–
ऐश्वर्यस्य विभूषणं सुचनता, शौर्यस्य वाक्संयमो
ज्ञानस्योपशमः श्रुतस्य वित्तस्य पात्रे व्ययः । अक्रोधस्तपसः क्षमा प्रभवितुर्धर्मस्य निर्व्याचता
सर्वेषामपि सर्वकारणमिदं शीलं परं भूषणम् ।।

Page #12

૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. સારાંશ એ છે કે જીવન-સંગ્રામમાં સફલ મનોરથ થવા માટે શીલ એક એવો અમોઘ ઉપાય છે કે જે પ્રત્યેક મનુષ્યની સ્વાધીનતામાં છે. ખરેખરૂં કહીએ તો શીલવાન બનવું તે આપણું પોતાના ઉપરજ અવલંબિત છે. શીલવાન મનુષ્ય પિતાના બાહ્ય આચરણ તથા આંતરિક મનોભાવ ઉપર પણ પુરેપુરું ધ્યાન આપવું જોઈએ. જેવી રીતે પ્રસન્નતા, નમ્રતા, સહિષ્ણુતા, ઉદારતા આદિ ઉચ્ચ ભાવો આવશ્યક છે, તેવી જ રીતે “કેઈની પણ અનુચિત હાંસી ન કરવી” એવી નાની નાની વાતો પણ તેટલી જ આવશ્યક છે. શીલજ મનુષ્યનું ખરેખરૂં જીવન-ચરિત્ર છે. તેને અભ્યાસ છાત્રાવસ્થાથી જ હેવો જોઈએ. મેટી ઉમ્મરમાં શીલ ધારણ કરવાનું કાર્ય કષ્ટસાધ્ય અને કઈ વખત તે અસંભવિત થઈ જાય છે. –ચાલુ.
જૈન દષ્ટિએ શિક્ષણનું સ્વરૂપ અને જૈન નવીન યુવકે.
ભારતવર્ષની સર્વ જૈન પ્રજા લાંબા સમયથી શિક્ષણના વિષયને ચર્ચાતી આવી છે. જ્ઞાનને સ્વાધ્યાયને માટે જેનધર્મના સિદ્ધાંતોમાં અનેક પ્રકારના નિયમ ઘડવામાં આવ્યા છે. અધ્યાપક, અધ્યેતા અને અધ્યયન-એ ત્રિપુટીના વિષયમાં જેન મહાત્માઓ અતિ પરિશ્રમ લઈ જે વિવેચન કરેલું છે, તેવું વિવેચન ઈતર દર્શન નેમાં તેના પ્રમાણમાં ઓછું છે, એમ પ્રત્યેક નિષ્પક્ષપાતી વિદ્વાનને કહેવું પડશે. જૈન તત્વજ્ઞાનનું વલણ વિરતિ-નિવૃત્તિપરાયણતામાં અને તે ખસુસ કરીને વિરતિનિવૃત્તિમાર્ગને પ્રતિબંધે છે, તથાપિ પ્રજાના ઉભયલોકના કલ્યાણને માટે જેન સાક્ષાએ અનેકાંતમતને અનુસરી પ્રવૃત્તિના કેટલાએક ઉચ્ચ તત્વોને પણ સ્વીકાર્યા છે. અને તેને નિવૃત્તિમાર્ગના પિષક અને સંસ્થાપક પ્રરૂપ્યા છે.
- સાંપ્રતકાળે પાશ્ચાત્ય પ્રજા અને તેમના સાહિત્યના સંસર્ગથી હવે આપણું જીવનનું દષ્ટિબિંદુ પણ ધીમે ધીમે પણ ચોક્કસ રીતે બદલાતું જાય છે. આ વિષે કેટલાકને ઈષ્ટતા સમજાય છે અને કેટલાકને અનિષ્ટતા સમજાય છે, પરંતુ વાસ્તવિક રીતે તેમાં ઈષ્ટતા છે કે અનિષ્ટતા છે, એ વાત ઇતિહાસ એની મેળે સિદ્ધ કરી આપ્યા વગર રહેશે નહિં. તેથી એ બાબત ઉહાપેહમાં પડવાનું અત્રે પ્રજન નથી. અત્રે તો શિક્ષણના શુદ્ધ સ્વરૂપનો વિચાર કરવાનો છે. નિવૃત્તિમાર્ગનું માહાસ્ય જેટલું વર્ણવીએ તેટલું થોડું છે, અને પરમ શ્રેય: સાધવાને માટે તેની અત્યંત ઉપયોગિતા છે, તથાપિ મનુષ્ય સ્વભાવનું બંધારણુજ એવું છે કે જીવનના કેઈપણ કાળે પ્રવૃત્તિમાં પડ્યા વિના મનુષ્યને છુટકે થતું નથી, પરંતુ આપણું

Page #13

જૈન દષ્ટિએ શિક્ષણનું સ્વરૂપ અને જેન નવીન યુવકે. ૧૨૫ તત્વજ્ઞાન પિકારીને કહે છે કે, “પ્રવૃત્તિ એ મનુષ્યજીવનને અંતિમ ઉશનથી. તેથીજ આપણા શાસ્ત્રકારોએ ગૃહિધર્મને પાળવાની વ્યવસ્થા કરી છે. શ્રાવક પ્રથમ વયમાં બ્રહ્મચર્ય પાળી જ્ઞાન સંપાદન કરે, ગૃહસ્થાવાસમાં ગૃહાચિત ધર્મ પાળી વ્યવહારમાં પ્રવૃત્તિ કરે, પછી વિવિધ વ્રત, તપથી ઇંદ્રિય દમન કરી વિરતિધ મને પૂર્ણ અધિકારી બની યતિધર્મ સાધવા ચારિત્ર લઈ વિશેષ જ્ઞાન મેળવે, આમ ક્રમે કરી પોતાનું અંતિમ કલ્યાણ સાધે.”
સાંપ્રતકાળે કાળબળે કરી જગતના ઈતિહાસમાં ઉથલપાથલ થતી આવી છે અને થશે. આ નિયમને અનુસરી પાશ્ચાત્ય કેટલાક વિદ્વાની વૃત્તિ આપણા જૈન તત્વજ્ઞાન તરફ વળતી જાય છે, અને આપણી સૂત્રભાષા અને વિચાર પણ સર્વમાન્ય થવા જેવાં છે અને થતાં જાય છે એ પૂર્ણ સંતોષની વાત છે.
- હવે આપણે આપણા ધર્મ, વ્યવહાર અને આચારના શિક્ષણના શુદ્ધ સ્વરૂપને વિચાર કરવાનો છે. આપણા દેશમાં આપણી આર્ય પ્રાચીન શિક્ષણ પદ્ધતિને
સ્થાને નવીન પદ્ધતિ દાખલ થયાને આજ ઘણાં વર્ષો થયાં છે, પણ તેનાં પરિણામ ઈચ્છવાયેગ્ય થયાં નથી, એમ આપણે જોઈ શકીએ છીએ. તેથી જ આપણું પ્રાચીન શિક્ષણ પદ્ધતિ દાખલ કરવાની જરૂર છે. તેનું કારણ એ છે કે, આપણે ધર્મ, વ્યવહાર અને આચારના રૂઢ થઈ ગયેલા કેટલાએક વર્તને આપણે સુધારી શક્તા નથી. તે સાથે આપણે જે શિક્ષણ મેળવીએ છીએ, તેને ઉપયોગ પ્રવર્તનમાં મુકી શકતા નથી, આ ઉભય દોષને લઈને આપણ નવીન પ્રજાના શિક્ષણને પ્રયાસ તદન નકામો થઈ પડે છે. કેટલાએક ઉત્સાહી અને ઉચ્ચ શિક્ષણના નવીન રંગથી રંગાએલા નવયુવકે પોતાના ધર્મ, વ્યવહાર અને આચારના જમાનાને અનુસરી સુધારણ કરવાને આગળ પડવા તૈયાર થાય છે, અને સ્વકેમની શુદ્ધ સેવા કરવાના મહાવતી બને છે, તેઓનો એ ઉત્સાહ ભંગ કરવા માટે પુરાણ પદ્ધતિના આગ્રહી અનેક અપૂર્ણ અને અદૂરદશી પ્રોઢ પુરૂષે મહાન પ્રયાસ કરવા મંડી જાય છે. આથી તેઓ પિતાના શિક્ષણના શુદ્ધ સ્વરૂપને જન સમાજમાં ઝળકાવી શકતા નથી. આ જૈન સમાજને મેટામાં મેટી હાનિ છે.
જે અપૂર્ણ અને અદૂરદશી ઐઢ પુરૂષ છે, તેમના હૃદયમાં નવીન શિક્ષણના શુદ્ધ સ્વરૂપને પ્રકાશ પાડવો, એ નવીન યુવકેનું પ્રથમ કર્તવ્ય છે. જો કે તે પુરાણ પુરૂષોમાં કેટલાએકના હૃદયમાં દુરાગ્રહ રૂ૫ રેગ લાગી ગયેલ હોય છે અને તેથી તેઓના હૃદયમાં કઈપણ રીતે નવીન પ્રાચીન શિક્ષણના સ્વરૂપનો પ્રકાશ પાડવા અશક્ય થઈ પડે છે, તેવાઓને બાદ કરી જેઓ સાધ્ય, કષ્ટસાધ્યના સ્વરૂપમાં રહેલા

Page #14

૧૨૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
હાય તેમના હૃદયમાં તે પ્રાચીન અને જમાનાને બંધ બેસતું ધર્મ-શુદ્ધ આચાર વિચારને ઉદ્દભવતુ શિક્ષણુના શુદ્ધ સ્વરૂપના પ્રકાશ પાડવાની આવશ્યક્તા છે.
પ્રથમ તા શિક્ષણનું શુદ્ધ સ્વરૂપ શું છે, તે જાણવાની દરેકને જરૂર છે. માણુસના જીવિતના સાર ઉચ્ચ શિક્ષણ છે. તેના મુખ્ય હેતુ બુદ્ધિને ખીલાવવાના અને સુવિચાર કરતાં શીખવવાના છે. તેનાથી હૃદયમાં અભિન્ન નીતિની એવી સુંદર છાપ પડે છે કે, જેને આધારે આ સસારના ઉચ્ચ સુખને માર્ગે સર્વદા જઇ શકાય છે. તે સાથે હૃદયની મધુરતા, કામળતા ઇત્યાદિને પ્રફુલ્લ કરનારા પ્રયાગા અનુભવમાં લાવે છે કે જેથી કરી સર્વ મનુષ્યને પાતાના અધુ સમાન લેખી તેના ઉદયને વિચાર અને પ્રયત્ન કરવામાં આવે છે. સાંપ્રતકાળના શિક્ષણમાં જો કે કેટલાએક દાષા જોવામાં આવે છે, પણ તેના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં એ દોષો ટકી શક્તા નથી, એ નિ:સ ંશય છે; તેનુ થ્રુ કારણ છે, એના જે વિચાર કરવામાં આવે તે એટલું સમજાશે કે, તેમાં સનાતન સિદ્ધ મોદા સમજાવવામાં આવતી નથી, એજ છે; તેનેજ વિદ્વાના શિક્ષણનું શુદ્ધ સ્વરૂપ કહેતા નથી. તે દોષને લઇને કેટલાએક યુવકે અસ્ખલિતપણે ઉન્માગે ચાલ્યા જાય છે. અને બીજી ખાજુ તેનુ અવલેાકન કરી પુરાણા વિચારના કેટલા એક પ્રોઢપુરૂષો શિક્ષણના બધા સ્વરૂપને દૂષિત ગણી કાઢે છે. આ પ્રસ`ગે કહેવુ જોઇએ કે, શિક્ષણના સર્વસ્વ રૂપને દૂષિત ગણુનારા તે પુરાણા પુરૂષા માટી ભુલ કરે છે. જેથી તેઓ આખા જૈન સમાજના ઊત્કર્ષને અટકાવનારા થઇ પડે છે. તેઓ શુદ્ધ સ્વરૂપને સમજતાં નથી, અને નવીન કેળવાએલા યુવકે ના તે કર્તવ્યને પ્રભાવ જાણતા નથી, તેથી તેમની નવીન વર્ગ તરફ ઉપેક્ષા સર્વદા રહ્યા કરે છે. તેઓએ હવે સમજવું જોઇએ કે, શિક્ષણના શુદ્ધ સ્વરૂપને સંપાદન કરનારા નવીન યુવકેાને શિક્ષસુની જે સામગ્રી પૂરી પાડવામાં આવે છે, તે સામગ્રી સમાજના અનેક કલ્યાણુાને સાધનારી થયા વગર રહેતી નથી. શિક્ષણનું શુદ્ધ સ્વરૂપ જ્યારે પૂર્ણ વિકાસ પામે છે, ત્યારે તે યુવકા ધર્મ, શ્રદ્ધા, જ્ઞાન અને વ્યવહારના માર્ગની અંદર ઉત્તમ પ્રકારના પ્રકાશ પાડી શકે છે અને તેએ ન્યાયાધીશેા, ધારાશાસ્ત્રીએ, માટા હાદેદાર, શિક્ષક અને ઉચ્ચ વ્યાપારીએ બનવાને સમર્થ થઈ કામની સ પ્રકારની ઉન્નતિ સાધવાને સમર્થ થઇ શકે છે. શિક્ષણુનું શુદ્ધ સ્વરૂપ હૃદયને કેળવે છે અને તેમાં તે શ્રદ્ધા, આજ્ઞાકારિત્વ, નિશ્ચય અને સદ્રાસના પેદા કરે છે, ચારિત્રના ઉચ્ચ ગુણા પ્રગટાવે છે, ગૃહવ્યાપાર અને પુરૂષાર્થના અધિષ્ટાયક બનાવે છે, પદાર્થ વિજ્ઞાન આદિના શિક્ષણથી કેવળ જડના સ ંઘાત તથા સ ંયેાગથી બનતા વિશ્વ અને વિશ્વવ્યાપાર ઉપર સારૂં અજવાળું પાડે છે. તેમજ આ સ જડ પરમાણુના -

Page #15

જૈન દષ્ટિએ શિક્ષણનું સ્વરૂપ.
૧૭ ઘાત–પ્રત્યાઘાતમાંથી વિચાર અને ભાવના ઉપજાવી પરંપરા સદ્વર્તનના ઉચ્ચ તો ઘડાવે છે. એ આદિ બીજા અનેક બુદ્ધિવિલાસે તે શિક્ષણના શહ સ્વરૂપમાંથી સ્વત: ઉત્પન્ન થાય છે.
પ્રત્યેક સુવિચારક અને સાક્ષર કબુલ કરે છે કે સાંપ્રતકાળે ચાલના શિક્ષણના તત્વોમાંથી જે નિર્દોષ અને શુદ્ધ તત્વ મેળવવામાં આવે તે ઉછરતી જેન પ્રજાના મનને આ જીદગીની વિકટ યાત્રામાં ધર્મ વ્યવહાર, નિશ્ચય, સાહસ અને વિશુદ્ધિથી પ્રયાણ કરવાને તૈયાર કરવાનું કામ જે ઘણું કઠિન અને સુક્ષમ છે, તે સારી રીતે સંપાદન કરી શકાય. નિશ્ચયથી કહી શકાય છે કે સમાજના કાર્યની મહત્તા તથા જવાબદારીનું ભાન જેટલું નવીન વિદ્વાન વર્ગને ઉપજે છે, તેટલું જ ભાન અશિક્ષિત, અદીર્ઘદશી અને પુરાણ ભાવનાના ઉપાસક પ્રોઢ પુરૂષોને ઉપજતું નથી. કારણ તેઓ આગ્રહને લઈને પરંપરાના કમજો દેશકાળાનુસાર સુધારણા કરવાને સમર્થ થઈ શકતા નથી તેથી સમાજ ઉન્નતિના શિખર ઉપર આવી શકતો નથી.
પશ્ચિમાન્ય પ્રજાની ઉન્નતિ સાધવા માટે જ્યારે વિચાર કરવામાં આવતા હતા ત્યારે ત્યાંના સુવિચાર વિદ્વાનેએ એક ઉન્નતિ સાધક મંડળ સ્થાપ્યું હતું અને તેની અંદર એક સમર્થ વિદ્વાને ઉચ્ચ સ્વરે આ પ્રમાણે કહ્યું હતું, “ આપણુ દેશને ઉદય કરવો હોય તે ઉચ્ચ શિક્ષણની સંસ્થાઓ ઉભી કરે તેવી સંસ્થાઓમાંથી ઉત્સાહી, નિપુર્ણ અને પોતે સ્વીકારેલા કાર્ય સાથે તન્મયતા પામેલા યુવકને ઉપજા. એવાં નરરત્નો નીપજાવી શાસ્ત્રના વિષયમાં અને કલાના વિષયમાં દીર્ધકાળ પર્યત જેની અસર રહ્યા કરે તેવી નવી પદ્ધતિ યોજનાર તેમનો બુદ્ધિ વૈભવ સમાજની ઉન્નતિને સાધક થયા વગર રહેતો નથી.”
આ વિદ્વાનના કથન પ્રમાણે આપણું જેનેએ શિક્ષણના શુદ્ધ તત્વને પ્રસાર કરવા તન મન અને ધનથી પ્રયત્ન કરે જોઈએ. એ તત્વના પ્રકાશથી પ્રકાશિત થયેલા નવીન જૈન યુવકેને પ્રેત્સાહિત કરવાને માટે જેને પ્રજાના પુરાણા તથા નવીન અગ્રેસરેએ આગ્રહને ત્યાગ કરી આગળ પડવું જોઈએ. એથી પરિણામે આપણે સમાજ વિદ્યા કલા અને વિચાર આદિની વૃદ્ધિ થતાં સાંપ્રતકાલે ચાલતી ગેરસમજ અને મતભેદની વાતેની સ્પષ્ટતા થવાથી શાંતિ અને સંપમાં વધારે કરી કેઈપણ સમૂહની કાર્યસાધક શક્તિમાં અધિક બળ આવ્યા વગર રહેશે નહીં.

Page #16

૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શું ખરું સુખ શાન્તિમાં છે?
પવિત્ર અને સત્યમય જીદગી વ્યતિત કરનારને ઉદ્વેગ, ચિંતા, મનની આકુળ વ્યાકુળસ્થિતિ થતી નથી, અને તેથી જ સત્યને વળગી રહેનાર સંતોષી રહી શકે છે તેથીજ સંયમી અથવા આત્મ સંતોષીને શાંતિ રહે છે. એ શાંતિ સિવાય ગમે તેટલી શકિત નબળાઈના રૂપમાં બદલાઈ જાય છે. સહેજ વાતમાં મનની શાંતિ ખાઈ નાખનાર અથવા નજીવી ફીકરના કારણે ગભરાઈ જનારની ગમે તેટલી શક્તિ હોય પણ તે શું કામની? કારણ અટપટા પ્રસંગે સમતોલ મગજ તે રાખી શકતા નથી.
પૈર્યવાન પુરૂષ પોતાના આવેશે લાગણીઓને કાબુમાં રાખે છે અને તેથી તે શાંતિ મેળવી શકે છે, અને જેમ જેમ એ શાંતિ જયારે કાયમના સદ્દગુણ રૂપે પ્રણમે છે તેમ તેમ તેમની અસર સત્તા, મોટાઈ, આનંદ વધવા સાથે જીદગી સ્વર્ગરૂપ બને છે; તેથી ઉલટું જે મનુષ્ય પોતાના આવેશેને વશ રાખી શકતા નથી તેને અંદગીના ખરા સુખનો અનુભવ પણ થઈ શકતો નથી તે પછી શાંતિને તે સ્થાન જ કયાંથી મળી શકે ?
શાન્તિવાળી જીદગી એક અલૈકિક સુખ છે, ગમે તે વખતે ગમે તેવી અઘરી ગમે તેવા સંજોગોમાં શાંત અંદગીવાળે મનુષ્ય પિતાની ફરજ બજાવવામાં આવે છે તે ગભરાયા વગર નિશ્ચય પૂર્વક એક સરખી બજાવે છે અને તેમાં તે ફતેહ પામે છે. જૈન ઇતિહાસમાં તેવા મહાન પુરૂષોના અનેક દષ્ટાંત છે કે જેમણે તેવી કસોટીએ ચડી ધર્મનું રક્ષણ કરવા સાથે પોતે મેલ સાધી ગયેલ છે અને બીજા જીવને મોક્ષમાં જવાના તેવા માગો બતાવી ગયેલ છે.
પિતાના મનને બરાબર કાબુમાં રાખવાની ટેવ પાડયા વગર તેવી શાંતિ મેળવવી મુશ્કેલ છે, તેને માટે ભગીરથ પ્રયત્ન બરાબર કરવામાં આવે, નિત્ય અભ્યાસ તરીકે ટેવ પાડે તોજ સંયમી અને પરિણામે તેવી શાંતિ મનુષ્ય પ્રાપ્ત કરી શકે.
ખરેખરી મુશ્કેલીના પ્રસંગોએ જે મનુષ્ય પોતાની શાંતિને તોડતું નથી તેજ મનુષ્ય ફતેહ મેળવી શકે છે. શાંતિ પ્રાપ્ત થયેલા મનુષ્યની સત્તા અખુટ છે. તેની પાસે આવતા સામા માણસને ક્રોધ શાંતિ રૂપમાં ફેરવાઈ જાય છે. શસ્ત્રધારી પુરૂ૧નું શસ્ત્ર નકામું થઈ જાય છે અને તેણે સ્વાર્થનો ત્યાગ કરેલો હેવાથી દુ:ખ ચિંતા, બીક, બાયલાપણું સર્વથા નાશ પામે છે. તે કેઈપણ કાર્યના પરિણામ માટે ફિકરમંદ થતું નથી અને ગમે તેવા પરિણામમાં તે સમભાવી થાય છે અને એકસરખા ભાવથી કબુલ રાખે છે.

Page #17

ચુ’ટી કાઢેલાં સાર હિત વચના.
૧૧૯
જે કાર્યોમાં ઉતાવળીયેા ગભરાયેલા માજીસ નિષ્ફળ થાય છે તે બધામાં શાંતિ પ્રીય મનુષ્ય ફાવે છે. શાંતિના પ્રભાવ એવા છે કે ઇન્દ્રિયા બધી કબજે રહે છે જેથી બુદ્ધિ શુદ્ધ રહે છે અને તેથી તે જગતનું ભલુ તે પેાતાનું જ ભલુ માનવાથી જગત કેમ સુખી થાય તેવુજ તેનું વન થાય છે. પેાતાના સત્કૃત્યથી કદાચ સારૂં ફળ મળતાં નિરાશા મળે તે તેમાં પણ આશા રાખી પ્રયત્ન મેળવે છે. મનુષ્યને દુ:ખ પણ ત્યાંજ સુધી છે, કે જ્યાં સુધી કાયમની શાંત પ્રકૃતિ પાતાના વર્તનમાં આતપ્રેાત કરી શકતા નથી.
મનુષ્ય જયારે એમ સમજે કે દુ:ખ, દીલગીરી ચિંતા એ પેાતેજ પૂર્વ કર્માંના ઉદયથી પેદા કરેલા છે, પોતાની અપૂર્ણ સ્થિતિને લીધે છે, અને તેને દૂર કરવાને ઉપાય પેાતાનાજ હાથમાં છે ત્યારેજ તે શાંતિ મેળવવા ઉદ્યમ કરી શકશે.
સદ્ગુણામાં સત્ય અને શાંતિ, જીદગીને જેટલા સુખમય બનાવે છેતેવા બીજા સદ્ગુણા સુખરૂપ બનાવવા એછા સહાયભૂત છે, એમ કદાચ ત્યાં સુધીજ કહી શકીયે કે, જ્યાં સુધી તે એ સદ્ગુણ્ણા ખરાખર ખીલવી શકીયે નહિં; પરંતુ એટલુ ચેાકસ છે કે આ બે સદ્ગુણે પ્રાપ્ત કર્યા સિવાય બીજા સદ્ગુણે! મેળવી શકાતા નથી તેથીજ આપ્ત પુરૂષાએ ખરૂ સુખ શાંતિમાંજ છે એમ નિશ્ચય પૂર્વક કહેલ છે.
→→Σ(©©**+
ચુંટી કાઢેલાં સાર હિત વચના.
૧ ઉત્તમ ( અવિકારી-પવિત્ર ) મન શરીરને પણ ઉત્તમ બનાવે છે.
૨ વીરતા–સાવધાનતા-નીડરતા એ એકજાતની હુિત--ઔષધી છે.
૩ ક્રોધ–રેાષ કરવાથી મ્હાડામાંના થુકમાં રહેલા રસાયણિક તત્ત્વામાં ફેરફાર થઇને તેનુ વિષ—ઝેર બની જાય છે. ખરે પ્રસંગે મનની શાન્તિ જાળવી રાખવામાં કેટલેાબધા ફાયદા છે ? એ ઉપલી હકીકતથી સ્પષ્ટ થાય છે. જેનુ મન સ્થિરપ્રશાન્ત રહે છે તે ચિન્તા ને દુ:ખ ઉપર વિજય મેળવે છે.
૪ હીક અશક્ત માણુસને પણ મારી નાંખે છે, જ્યારે હિંમત એ શક્તિ આપનાર ઔષધી છે. આ વાત ઘણાઓને અનુભવ સિદ્ધ હાવા સ ંભવ છે.
૫ આત્મ માન–પ્રતિષ્ઠા હાનિને માટે આખા ચહેરા શાકનાં ચિન્હ ધારણ કરે છે. દુષ્ટ વિચાર મુખારવિંદને પણુ કદરૂપું બનાવી દે છે.
૬. હૃદયને આકસ્મિક પ્રહાર ચવાથી આરોગ્ય અને સ્વાસ્થ્યને નાશ થાય છે,

Page #18

મી આત્માનંદ પ્રકાશ
૭ આપણે આરોગ્ય અને સ્વાસ્યનું ઉચ્ચ લક્ષ્ય નિત્ય આપણું મન:ચક્ષુઓ
સમક્ષ રાખવું જોઈએ. ૮ ઉન્નત પવિત્ર અને બળવાન મન, શરીરને પણ તેવું જ બનાવે છે. ૯ પવિત્ર વિચાર વાણી અને આચારના પરિશીલનથી આપણે વધુમાં વધુ પવિત્ર
બની શકીએ. ૧૦ ઉદારતાને સર્વ વસ્તુ ઉપર શ્રદ્ધા હોય છે. સાંકડા મનવાળો ક્યાંય વિશ્વાસ
સ્થાપી શકતો નથી. ૧૧ માણસના હેતુ માટે ઉતાવળથી અભિપ્રાય બાંધતા નહીં વખતે આપણે ભૂલ
કરી બેસીએ. ૧૨ ઉદારતાને સ્વાર્થની પૃહ હોતી નથી. આપણે જે પણ આપીએ છીએ તેના
કરતાં અધિક સારું પ્રાપ્ત કરીએ છીએ. ઉદાર માણસ સહાય કર્યા વગર રહી
શકતું નથી. ૧૩ જે અંતઃકરણનો કર્તા છે તે જ માત્ર કેઈપણ અંત:કરણની સાચી તપાસ કરી
શકે એમ છે. ૧૪ કેઈને હાથે કોઈ મહતકાર્ય સિદ્ધ થાય છે ત્યારે આપણે માત્ર તેનું કેટલેક
અંશે માપજ કરી શકીએ છીએ. પરંતુ તે સિદ્ધ કરવામાં–થતામાં પડેલે શ્રમ અને નડેલા વિક્નોનું ખરૂં માપ આપણે જાણી શક્તા નથી. માત્ર સહદય તલ
સ્પશી જનોજ ઠીક નિરીક્ષણ કરી શકે છે. ૧૫ આળસુ મગજ એ સેતાનનું કારખાનું છે. બીજા માણસોને સેતાન લલચાવે છે
ત્યારે આળસુ માણસ સંતાનને લલચાવે છે તેને અનેક ખોટા સંક૯પ વિકલ્પ
ઉદભવ્યા કરે છે. ૧૬ બેદરકારી બહુ ભયંકર છે. જાગતા-સાવધાનપણે સ્વતંત્ર કરનારને કશે
ભય નથી. ૧૭ જે પુરતો આપણને સૈાથી વિશેષ પ્રોત્સાહન આપે છે અને કાંઈક મહાન કાર્ય
કરવાને તથા કાંઈક મહત્તા મેળવવાને આપણને સાથી વિશેષ નિશ્ચયવાન બનાવે છે તેજ ઉત્તમત્તમ ગ્રંથ છે. આપણે માત્ર તેજ પુસ્તક વાંચવા જોઈએ કે જે આપણને ઉન્નત વિચાર આપે અને આપણી શક્તિઓનો તથા આપણી તકોનો સાથી વિશેષ લાભ લેવાને આપણને પ્રેર–ઉત્તમ ગ્રંથે આપણામાં ઉત્તમ ઉ. ગત વિચારો દ્વારા ઉદારતાદિક અનેક ઉત્તમ ગુણે પ્રગટાવે છે અને ખીલવે છે.
ઈતિશમ. લે. મુનિરાજ શ્રી કરવિજયજી મહારાજ

Page #19

રાષ્ટ્રિયશાળાના અભ્યાસક્રમની રૂપરેખા.
- ૧૩
રાષ્ટ્રિયશાળાના અભ્યાસક્રમની રૂપરેખા.
(લી. મનસુખલાલ કિરતચંદ મહેતા–મોરબી.)
( ગતાંક પૃષ્ટાંક ૧૦૪ થી શરૂ) પહેલો અંક પ્રકાશમાં આવ્યા પછી તે ઘણા સજજનેની સંમતી અને પ્રશંસા પામેલ છે. ગાંધીજીને પણ એ ક્રમ, એ યેજના ગમ્યા છે. હવે આપણે ધોરણ–વર્ગ વાર એ કમ નક્કી કરવાનો છે. તે નક્કી કરવા પહેલાં કેટલુંક અવાંતર કરી નાંખીયે.
૧ શરૂઆતમાં જણાવ્યું છે કે, આ કમને અનુસરવામાં આવે તો વિદ્યાર્થીનાં અમૂલ્ય સાત આઠ વરસ બચી શકે એમ છે. એનું મુખ્ય કારણ દરેક વિષય માતૃભાષામાં શિખ એ છે. અંગ્રેજી એ આપણને પરભાષા છે; એટલે પ્રથમ તે ભાષા ઉપર કાબુ મેળવતાં કેટલાંક વરસ જાય છે. પછી તેમાં વિચાર કરતાં, તે દ્વારા વિચાર વ્યક્ત કરતાં, અને તે ભાષામાંના સાહિત્ય, વિજ્ઞાન, વૈદક, રાદિનાં પુસ્તકોને અભ્યાસ કરવા પુરતે ઈગ્રેજી ભાષા ઉપર કાબુ મેળવતાં ઘણે સમય જાય છે, છતાં તે કાબુ જેની માતૃભાષા અંગ્રેજી છે એવા અંગ્રેજ જેટલો તો હરગિજ ન આવે. ત્યારે માતૃભાષામાં તે વિષયે શિખતાં, તેમાં વિચાર કરતાં, તે દ્વારા વિચાર વ્યક્ત કરતાં ઘણે એ છે શ્રમ અને સમય સેવવા પડે છે. આ તદન સાદી સમજની અને હમેશના અનુભવની વાત છે. એટલે અભૂય સાત આઠ વરસ બચે એ સ્વાભાવિક છે. ઉપરાંત વિર્ય-ઉત્સાહની હાનિ, મગજ ઉપરનો નિષ્કારણ જે અટકે. આના પ્રત્યક્ષ પુરાવારૂપે આપણે હાલની (arts) આર્ટસ, વૈજ્ઞાનિક કે બીજી કૅલેજોના અંગ્રેજ પ્રોફેસરોના દાખલા રજુ કરી શકીએ. અંગ્રેજ પ્રેફેસરે સ્વદેશમાં, સ્વભાષામાં નિષ્ણાત થઈ સેળ-સતર વરસની ઉમરે ગ્રેજ્યુએટ થાય કે તરતજ પિતાના દેશમાં થોડો વખત કામ કરી આ દેશની શાળા-મહાશાળામાં અઢાર–વીશ વરસની વયે હજાર કે ઓછા વધારે રૂપીઆના માસિક દરપાયાથી પ્રેફેસર તરિકે જાઈ આવે. તેના વિદ્યાથી પ્રાય: તેની ઉમરના હોય છે. આમ અંગ્રેજ ઑફેસરને નાનપણથી બધું પોતાની ભાષામાં શિખવાનું રહ્યું; એટલે એમને ઘણું શ્રમ–સમય બચે. અને અહીં આવી પિતાની સમાન વયના હિંદી વિદ્યાથીને શિખવે. ત્યારે હિંદી વિદ્યાથીને એ બધું પરભાષાદ્વારા શિખવાનું હોવાથી વિશેષ શ્રમ-સમયનો વ્યય થાય એ દેખિતું છે. આ દૂર થવા માતૃભાષાદ્વારા બધું જરૂરનું જ્ઞાન આપવાની યોજના છે. એથી અ. મૂલ્ય સાત-આઠ વરસ બચે એ સ્વષ્ટ છે. ઇંગ્રેજ પ્રોફેસરે પરભાષા (માતૃભાષા

Page #20

૧૩ર
શ્રી આત્માન પ્રકાશ
શિવાયની) બીજી ભાષા નથી શિખતા એમ કંઈ નથી, તેમ હિંદીયે પણ ન શિખવી એમ પણ કાંઈ નથી; પણ પરભાષાનું શિક્ષણ એ મરજીઆત જોઈએ ફરજીઆત નહીં, અને મરજીઆત અને ફરજીઆતમાં ફેર એટલે ફેર. હિંદીઓ શું કરે પરભાષાનું ફરજીઆત શિક્ષણ તેમને લેવું પડે છે; કેમકે અભ્યાસપાઠ, વિષય શિખવાનાં તે પરભાષામાં છે. માતૃભાષામાં નથી અથવા ઓછા છે.
૨ ચદ વરસની વય સુધી આ કમ છે. પછી ત્રણ વરસ કે સાહિત્ય, વિજ્ઞાન, તત્વજ્ઞાન, વૈદક, શિલ્પ, ઈજનેરી, વ્યાપાર આદિની લાઇન વિદ્યાથી લે અને તે વિષયે પણ તેને માતૃભાષામાં શિખવાના. હવે માતૃભાષામાં તે તે વિષયેનાં પાઠય પુસ્તકે પ્રાય: નથી અથવા ઓછાં છે, તો તે માટે શું કરવું એ સવાલ રહે છે. તે સવાલને નિવેડે તરત આવી શકે છે. હાલ આપણે આપણી માતૃભાષા ગુજરાતીની વાત કરીએ. ગુજરાતી માતૃભાષાવાળા ઘણા સારા ગ્રેજ્યુએટે, દાક્તરે, વકીલે, ઈજનેર, વાણિજ્યના ગ્રેજ્યુએટે, (B. Com.) વૈજ્ઞાનિક (B. s.) વગેરે છે. તેઓએ હાલ આત્મભેગ આપી પોતપોતાના વિષયને લગતાં અંગ્રેજી પુસ્તકનાં દેહન, અનુવાદ, તથા સ્વતંત્ર ગ્રંથ ગુજરાતીમાં પ્રગટ કરવા જરૂરનાં છે. જેમ વર ડો. ત્રિભુવનદાસ મોતીચંદે શારીર અને વૈદકશાસ્ત્રને નમુનેદાર ગ્રંથ અંગ્રેજી આદિ વૈદક ઉપરથી દેહનરૂપે લખે તેમ કર્તવ્ય છે. આમાં દેશસેવા, માતૃભાષા સેવા, અને અર્થ લાભ પણ છે. કદાચું અથ લાભ ન મળે તે પણ પરમાર્થ હેતુઓ અને દેશની અત્યારની જરૂરીઆત વિચારી, પ્રમાદ છાંડી તે તે વિષયના પદવીધરેએ પિતાને સમય માતૃભાષામાં તે તે વિષયનાં ગ્રંથ અનુવાદ, દોહન કે સ્વતંત્ર રીતે યોજવાની પરમ આવશ્યક્તા છે. સ્વ. પ્રેફેટ આપ્ટેએ શ્રમ વેઠી જેમ સંસ્કૃત કોષ ર, 3 ભંડારકરે સંસ્કૃત માગેપદેશિકાઓ વેજી, સ્વ. વૈદ્ય જટાશંકર લીલાધરે ઘરવૈદું લખે, ઈત્યાદિ અનેક કૃતિઓ થઈ તેમ હવે પદ્ધતીસર, નિયમસર તે તે વિષયના જ્ઞાતાઓએ તે તે વિષયે માતૃભાષામાં અવતારવા અત્યંત જરૂરના છે. તેઓનું જીવન સાર્થક અને દેશ એ બંને એની અપેક્ષા રાખે છે, એ બંને એ ઉપર પણ અવલંબી રહેલ છે. તેમાં જેટલો પ્રમાદ તેટલી તેમના પર બેવડી ત્રેવડી જોખમદારી છે. જે ખમદારી સમજતાં આવડવી જોઈએ; અને જોખમદારી સમજશે તે એક ક્ષણને પ્રમાદ નહિં કરતાં ગાંધીજીની પેઠે અવિશ્રાંત નિષ્કામ શ્રમ સેવશે. તથાસ્તુ.
ગુજરાત વર્નાકયુલર સેસાઈટી, ગુજરાતી સાહિત્ય સભા, સસ્તા સાહિત્ય સંસ્થા, આદિ સંસ્થાઓએ હવે આ દિશામાં કામ કરવું–કરાવવું જરૂરનું છે. સમય આવી લાગ્યા છે. તેને ઓળખી તે પ્રમાણે હવે કરવાનું છે. “અવસર ચુક્યા

Page #21

પ્રભુ પ્રાર્થના-નાતિવચને.
૧૩૩ મેહુલા ” જેવું હવે થવા દેવા જેવું નથી. પ્રમાદે ઘણા અવસર ચુકી ગયા, ચુકાવ્યા. હવે આળશ દૂર કરી, જાગૃત થઈ કટિબદ્ધ થવાનું છે. જાહેર સંસ્થાઓ, જાહેર છાપાંઓએ પણ આ વાત હાથ ધરી તેને પિતાના ધ્યેયમાંની એક ધ્યેય ગણી રાખવાની છે.
આટલું અવાંતર જણાવ્યા પછી હવે આપણે ધોરણ ક્રમ પર આવીયે. ઈતિશમ.
પ્રભુ પ્રાર્થના.
( ટક) હરતાં ફરતાં પ્રભુ પાર્શ્વતણી, પ્રતિમા નીરખું અતિ પ્રેમ ધરી, લહું ધી સુગંધીત કુલકાળી, પ્રભુ પાર્શ્વ વધાવું ઉમંગ ભરી; નીજ દેષ થયા મનને વચને, અને કાયતણા કર માફી મને, સમરૂં દીનરાત સદા તમને, હૃદયે વસીયા છે નીરાગીપણે. વામા માતતણું કુખે જન્મ ધરી, ગુરૂબંધ લીઓ ઉર હંશ ઘણી, લહી ચારીત્રને શીખ્યા શાસ્ત્રતણું, સમર્યા વીતરાગ જે દેવમણી; છે શક્તિ અકળ પ્રભુ આપતણી, નથી દસ ગણી લીધી ભાળ જરી, દયા રાખે પ્રભુ દીન પામરની, નમે હરગોવીંદ લળીજ લળી.
હરગેવનદાસ નાગરદાસ માજની.
રાધનપુર.
નિતિ વચન.
૧ સદબુદ્ધિ અને શ્રદ્ધાશીલ સજજને જે વાત યુક્તિયુક્ત સુસંગત હેય હોય છે તેને સરલતાથી સ્વીકારી લે છે. પણ જડ–બઠર–કદાગ્રહી અને તે કેવળ ખેંચતાણુથી ખરી વાતને પણ ખંડિત કરવા મથે છે. હજારો ગાયમાંથી વાછરડી પોતાની માતાને જ શોધી કાઢીને અનુસરે છે, પરંતુ મર્કટ તે જ્યાં ત્યાં વડચંકાજ ભરી કુદાકુદ કરી મુકે છે. મતલબ કે શુદ્ધ સરલ ભાવ જ્યાં ત્યાં હિતરૂપ થાય છે ત્યારે શઠ ભાવ જ્યાં ત્યાં નિંદા પાત્ર બને છે.
૨ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવને અનુસરી સાવધાનપણે ચાલવા રૂપ આર્વતી નીતિને ખ્યાલ બહુ ઋતેના લક્ષ બહાર કેમજ રહે ?

Page #22

૧૩૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
- ૩ “આમજ કરવું અને આમ નજ કરવું એટલે વિધિ નિષેધને ઉપદેશ એકાન્ત શ્રી ભગવંત કરતા નથી પરંતુ પ્રસંગ અનુસરતું સરલ–અશઠ ભાવેજ કરવા વર્તવા તે તેઓ શ્રી ખાસ આગ્રહ કરે છે. બેટી ખેંચતાણ કરી નાહક વીર્યના ક્ષય સાથે આત્મવંચના-આત્મ દ્રોહથી દૂર રહેવા તેમને ઉપદેશ હેાય છે.
૪ વસ્તુને વસ્તુગતે સમજ્યા કે સમજવા પૂરો પ્રયત્ન કર્યા વગર કેવળ અંધ શ્રદ્ધાથી “હાજી હા” કહેવાથી મિથ્યાત્વ દૂર થઈ જતું કે આવી જતું નથી. મિથ્યાત્વ એટલે તત્વ વિપર્યાસ અને સમકિત એટલે યથાર્થ તત્વ શ્રદ્ધાન એથી વધારે શું ?
૫ મધ્યસ્થ ભાવે મુકાબલે કરતાં ખરી તાવિક વસ્તુ સમજાઈ જતાં–તેમાં આસ્થા-વિશ્વાસ ચાટે છે અને બેટી–ગઠ્ઠરિક વાત તરફ આદર થઈ શકતું નથી. બુદ્ધિ પામ્યાનું એ મનોહર ફળ છે એથી જ જ્ઞાનબળ અને ચારિત્રબળ ખીલી શકે છે. ઇતિશમ
જેને અને સ્વદેશી વ.
અત્યારે આખા હિન્દમાં ચોતરફ સ્વદેશી (વસ્ત્રાદિક)જ વાપરવાની હીલચાલ ભારે જોશથી ચાલી રહી છે, તેમાં આપણા કેટલાએક સમયને ઓળખી કામ કરવા ઈચ્છનારા નવજુવાને અને થોડા એક બાળવર્ગ શિવાય બીજે મેટે ભાગ (ભાઈઓ અને બહેનો ) આ સમયેચિત હિલચાલથી અલગે રહી જાય એ ખેદજનક બીના છે. સ્વદેશી અને તેમાં પણ શુદ્ધ સ્વદેશીના સંબંધમાં ઘણાએક દેશદાઝવાળા દીલસેજ અનુભવી સાક્ષરોના વિચારો અનેક પ્રસંગે અનેક રીતે જાણવા સાંભળવામાં આવતાં અને તેના ઉપર સ્વતંત્ર ઉહાપોહ કરતાં તેની ઉપયોગિતા જેમ મને પિતાને જણાઈ ચુકી છે તેમ અનેક સહદય ભાઈ બહેનોને જણાયેલી હાવી જોઈએ. તેમ છતાં આપણે એટલા બધા ઢીલા પોચા બની ગયાં છીએ. સ્વદેશી યા શુદ્ધ સ્વદેશીને આદરવા જેવી સાવ સાચીને ઉપયેગી બાબતે પણ અનેક બાના કાઢી તત્કાળ આદરી શકતા નથી, એથી જણાય છે કે આપણી (સમાજ) ઉપર એની જોઈએ એવી ઉંડી અસર થયેલી નથી. તે જલદી થાય અને એની ખરી ઉપયે. ગીતા બરાબર સમજાય તે સાથે દ્રઢ શ્રદ્ધા ભરી હિંમતથી તત્કાળ તેને સ્વીકાર કરી લેવાય એમ આપણે સહુ આતુરતાથી ઈચ્છીશું.
કોઈ એક લેખક મહાશયે બતાવેલા અંદાજ પ્રમાણે આખા હિન્દ માટે અહિ હિન્દમાં તેમજ હિન્દ બહાર મીલના જે કાપડ તૈયાર થાય છે, તેમાં વપરાતી

Page #23

આત્મજાગૃતિ.
૧૩૫ ચરબી નિમિત્તે લગભગ એક કરોડ જાનવરો કપાય છે. આટલા બધા જાનવરોની હિંસા નિપજતા મીલના વસ્ત્રો ( સ્વદેશી કે પરદેશી) માત્ર શુદ્ધ અહિંસક ભાવ વાળા કોઈ પણ ( સાધુ કે ગૃહસ્થ ) સજનને વાપરવાજ ન ઘટે. આ વાત જ્યાં સુધી પ્રકાશમાં નહોતી આવી ત્યાં સુધી તેવા મલીન તત્વવાળાં વસ્ત્રાદિક આપણે વાપર્યા પણ હવે જે વસ્તુ સ્થિતિ બરાબર સમજ્યા જ હોઈએ તે અહિંસા યા અન્ય અને નપરાધી જીવોની રક્ષાની ખાતર પણ આપણે હવે પછી તેવાં સદોષ વસ્ત્રો ધારણ કરવાં નજ ઘટે. એ ઉપરાંત આર્થિક દ્રષ્ટિથી જોતાં પણ આપણે સહુએ કેવળ
સ્વદેશી (બને ત્યાં સુધી તે શુદ્ધ સ્વદેશી ! વસ્ત્રાદિકને જ ઉપયોગ કરવો જોઈએ. હિન્દમાં આયાત થતા વિદેશી વસ્ત્રનીજ ખાતર લગભગ ૬૦ કે ૮૦ કરોડ જેટલું દ્રવ્ય પ્રતિવર્ષ વિદેશમાં ઘસડાઈ જાય છે. અને એવી અનેક મેહક વિદેશી ચીજોની વપરાશ કરતા રહેવાથી ઉપર મુજબ ક્રોડા ઘણું દ્રવ્ય પ્રતિવર્ષ પરદેશમાં પાણીના પ્રવાહે ચાલ્યું જતું હોવાથી હિન્દનું આથીક બળ ઘટી ગયું છે અને હજુ સુધી વિદેશી ફેન્સીમાં ફસાઈ રહેવાથી વધારે પાયમાલ થતું જાય છે. આવી આર્થિક પાયમાલીમાંથી બચી જવાની હિન્દનાં હવા પાણી અન્ન અને પ્રકાશને લાભ મેળવનાર દરેકની અદની ફરજ છે, સ્વતંત્ર કર્મનું જેને ઠીક ભાન થયું હોય તેને એથી વધારે કહેવાની કે સમજાવવાની ભાગ્યેજ જરૂર હોઈ શકે. કેમકે એવા સુજ્ઞજન તે જાતે ખરે માર્ગ તત્કાળ આદરી અન્ય સ્વજન કુટુંબી જનેને પણ સન્માર્ગમાં સ્થાપન કરવા બનતું કર્યા જ કરે છે.
છે બનતું વ્યાજ કરે છે.
ઈતિશમન લેમુનિરાજ શ્રી કવિજ્યજી મહારાજ.
આત્મજાગૃતિ.
( સિંહાને કરો-હું તો અહી નહી આવું હવેથી-એ રાગ. ) અપ્પા કાળ અનાદિથી આવ્યો, મેડ કષાયને સાથે લાવ્યું. અપ્પા. ટેક રાગ છેષ રિપુ કુમતિના સાથી, સે મળી હાવરે તુજને બનાવ્યું. અમ્પા. ૧ નિજ સ્વરૂપ સમ નંદન વનને, કોધની અગ્નિએ દાહ લગાવ્યો, અપ્પા માન મતંગજથી પડ્યો હેઠે, ચરણે ચંપા ને સુકૃત અપાવ્યું. અપા. ૨ ગુણવેલી મૂળમાં વિષ રેડી, માયાની જાળ બંધાયે ન ફાવ્યો, અપાઇ લોભની લાલચમાં લપટા, કૃષ્ણ ફણિધરે ડંખ લગાવ્યું. અપા. ૩ ધન્ય ધરા સુત દારાના મેહથી, મેહન આશાની ફાંસી ફસાયે, અપાવે રાગ દ્વેષ સહચારી અનાદિય, ભવ નાટક માં નાચ નચાવ્યા. અપા. ૪

Page #24

૧૩૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ભેળવી કુમતિ કુપંથે દેરી, ભવ મહારણ માંહ્ય ભૂલે ભમાવ્ય, અપ્યા દુર્જનની દસ્તી કરી અપા, જન્મ મરણ અતિ કણ તું પાવ્યો. અપ્પા૫ તજી દુર્જન હવે થા સત્સંગી, નિજ સ્વરૂપ રમીલે ભવ કહાવે, અગ્યા ક્ષમા નમૃતા શુદ્ધ સરળતા, તોષથી લોભને દેષ હઠાવે. અપા૦ ૬ રાગ દ્વેષ તજી રહો સમ ભાવે, કુમતિ તજી સતી સુમતિ મનાવે, અપા મેહથી ભવરણ જંગ મચાવી, જયકરી જીત નિશાન ચઢાવે. અપા. ૭ ભેગવી સુખ સંસારે સાચું, સ્વર્ગ અને અ૫ વર્ગ સિધાવે, અપાવે સંત સમાગમથી સાંકળચંદ, નિશ્ચ મુક્તિનો હોય વધા. અપા૦ ૮
(ઉપમિતિ અંતર્ગત.)
વિદ્વાન માર્ગ –વિદ્વાનો-- તત્ત્વવેદી જનોનો (ખ) માર્ગ.
આત્મ કલ્યાણ કરવા દઢ આગ્રહ (નિશ્ચય) કરેલો હોવાથી વિદ્વાન (તત્વજ્ઞાની) ના મનમાં નકામો વિકલ્પ આવવા પામતું નથી તેમ છતાં કદાચિત શૂન્ય ઉપગવાળી અવસ્થામાં કોઈ તે વિકલ્પ આવી જાય તે પણ તે નકામું ભાખી વળતા નથી અને કદાચિત્ મુગ્ધ–અજ્ઞાન જનોમાં રહેલા હોવાથી કંઇક તેવું ભાખે તે પણ તેઓ નકામી ચેષ્ટા તે કરતાજ નથી. છતાં જે તેઓ કેઈ તેવી નકામી ચેષ્ટા પણ કરે તે મુગ્ધ જનોની સમાનતા વડે તેમની તત્ત્વજ્ઞતા લપાઈ જાય છે. તેથી તત્ત્વોની પંક્તિમાં ખપવા–દાખલ થવા ઈચ્છતા સહુ કેઈએ સર્વદા સ્વવિકલ્પ વાણી અને વર્તનની સાર્થકતા (સફળતા) ચીવટ રાખી ચિન્તવ્યા કરવી તેમજ તે તેના અનુભવી વિદ્વાનોની પાસે નિવેદન કરવી કે જેથી તેઓ નકામા સ્વવિકલ્પ ભાષણ અને વર્તનમાં સાર્થકતા બુદ્ધિ કરનારને અનુકંપાવડે નિવારે. ઈતિશમ
| લેર મુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજી
વર્તમાન સમાચાર શહેર ભાવનગરમાં આ સભાના પ્રમુખ મૂળચંદ નથુભાઈ વકીલના ભત્રિજા ભાઈ નાનાલાલ હરીચંદ નથુભાઈએ અત્રેના શ્રી ગોડીજીપાર્શ્વનાથ જિનાલયના ગર્ભગૃહમાં પાંચ પ્રતિમાજીની આમાશની શુદ ૬ સોમવારના રોજ પ્રતિષ્ઠા અઠ્ઠાઇમહોત્સવ અને શાંતિસ્નાત્ર સાથે કરી છે, તે દિવસે સ્વામિવાત્સલ્ય પણ કર્યું હતું. એવી રીતે મળેલી લક્ષ્મીનું પ્રભુભક્તિ કરી સાર્થક કર્યું છે. તેમના આ કાર્ય સાથે જમાનાને અનું કુળ શ્રાવક ઉન્નતિ માટે-(કેળવણી ક્ષેત્રમાં) પણ તે સદ્વ્યય થવા આવશ્યકતા હતી, હજુ પણ તેઓ કરશે એવી નમ્ર સુચના કરીયે છીયે.

Page #25

પુસ્તક પહોંચ.
૧૩૭ પાટણ શહેરમાં દિક્ષા મહોત્સવ ગયા માગશર સુદ ૧૧ ના રોજ ગામ બાલાપુરવાળા બેન માણેકબાઈએ લઘુ વયમાં શ્રીમાન મુળચંદજી મહારાજશ્રીના પરિવારમાં સાધ્વીજી મહારાજ કંકુશ્રીજીના પરિવારમાં મહિમાશ્રીના શિષ્યા થયા છે જેમનું નામ સાધ્વીશ્રી લલીતશ્રીજી આપ્યું છે. તેઓની લઘુવય છતાં જ્ઞાન અને વૈરાગ્ય ઉચ્ચ કેટીના છે. તેઓશ્રીને પુજ્ય શ્રી હંસવિજયજી મહારાજ તથા પન્યાસજી મહારાજ શ્રી સંપતવિજયજી મહારાજે દિક્ષા આપી છે. દિક્ષા વખતે બેડીંગ પાસે મોટે મેળાવડે થયે હતે. ઉપધાનની ક્રિયા પણ નિર્વિદને સમાપ્ત થઈ હતી, વરઘોડા વગેરેને ઠાઠ સારે થયે હતે. તે શુભ પ્રસંગની ઉપજ ૧૦-૧૫ ગામના જીર્ણોદ્ધાર કામમાં મોકલવાનું ઠર્યું છે.
પુસ્તક પહોંચ.
નીચેના ગ્રંથ ભેટ મળેલા છે, જે ઉપકાર સાથે
સ્વીકારવામાં આવે છે.
ગંગા સ્વ. મહાલક્ષ્મી બહેન-અમદાવાદ
૧ જૈન વાર્ષિક પર્વો અને નિત્ય સ્મરણ
સ્તોત્ર સંગ્રહ. ૨ ઐતિહાસિક રાસ સંગ્રહ ભાગ ૩ .
ભાગ ૪ થો
)
શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગ્રંથમાળા
ઓફીસ-ભાવનગર.
૪ દ્રવ્ય પ્રદીપ ૫ સંવેદ્ય છત્રીસી
શ્રીયુત વીઠલભાઈ ૬ પ્રકરણ સુખ સિંધુ ભાગ ૨ જે તે જીવાભાઈ પટેલ–અમદાવાદ, ૭ ઉપદેશ ચિતામણી ભાષાંતર, શેઠ સોમચંદ ધારશી–મુંબઈ. ૮ શારીરિક કેળવણી, વકીલ નંદલાલ લલુભાઈ–વડોદરા. ૯ શ્રી યશોભદ્ર ચરિત્ર, શ્રી આત્મતિલક ગ્રંથ સોસાઈટી–અમદાવાદ ૧૦ પંચલિંગિ પ્રકરણ, શેઠ ઝવેરચંદ પન્નાજી–બુહારી. ૧૧ શ્રી રાધનપુર જૈન યુવકેાદય મંડળનો રીપોર્ટ

Page #26

૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
ભાઇ ત્રિભુવનદાસ મંગળજીને સ્વર્ગવાસ.
વઢવાણ શહેર નિવાસી બંધુ ત્રિભુવનદાસ મંગળજી પાંચ માસની લાંબી બીમારી ભેગવી સુડતાળીશ વર્ષની વયે ગયા ભાદરવા વદી ૧૧ ના રોજ હૃદય બંધ પડવાથી સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. તેઓ સ્વભાવે સરલ, મીલનસાર, શાંત અને પ્રેમાળ હતા. ધર્મ ઉપર શ્રદ્ધાવાન હતા, વીમાકંપનીની લાઈનમાં જોડાયેલ હતા, અને તે કાર્યમાં એટલી બધી કુશળતા મેળવી હતી અને ધંધામાં પ્રમાણિકપણું બતાવી ગ્રામ કંપનીમાં તેઓ માનતા અને મુખ્ય પુરૂષ થઈ પડ્યા હતા, જેથી આર્થિક બાબતમાં પણ કંપની તરફથી એક ખાતાના અધિકારી તરીકે સારે ચાન્સ મેળવવા પામ્યા હતા. કે કઈ તેવા દેશી ગૃહસ્થ જવલેજ વધી શક્યા હશે. પિતાની આર્થિક સ્થિતિ સારી થતાં ટુંક વખતમાં ધાર્મિક કાર્યમાં વ્યય કરવા ઈચ્છા થતાં આયુષ્ય ટુંક થતાં ધારેલી ધારણું તેમના મનમાં જ રહી ગઈ છે, ભવિતવ્યતા આગળ મનુષ્યનું ચાલતું નથી. તેઓ આ સભાના સભાસદ હતા. સભા ઉપર પ્રેમ ધરાવતા હતા, તેમના પંચત્વ પામવાથી અમો દીલગીર થયા છીયે, સભાને તેમની ખોટ પડી છે તેમના પવિત્ર આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ ઈચ્છીયે છીયે.
મુનિરાજશ્રી ઉદ્યોતવિજયજી મહારાજનો સ્વર્ગવાસ.
ઉક્ત મુનિરાજશ્રી ટુંક સમયની બીમારી ભેગવી શ્રી સિદ્ધક્ષેત્રમાં સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. તેઓશ્રી શ્રીમાન વિજયાનંદસૂરિ(આત્મારામજી ) મહારાજના પ્રશિષ્ય પંન્યાસજી મહારાજશ્રી દાનયિજયજી મહારાજના શિષ્ય હતા. તેઓશ્રી સ્વભાવે શાંત, સરલ અને ચારિત્રપાત્ર મુનિ હતા. તેઓના સ્વર્ગવાસથી અમો દીલગીર થયા છીયે, તેઓના પવિત્ર આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ એમ ઈચ્છીયે છીયે.
સુધારો. આ માસિકના ગયા અંક સાથે આ સભા તરફથી છપાયેલ ગ્રંથોનું નવું સૂચિપત્ર છપાવી ગ્રાહકોને મોકલવામાં આવેલ છે જેમાં “ ચૈત્યવંદન મહાભાષ્ય જે કે મૂળ માગધી ગાથા સાથે સંસ્કૃત છાંયા અને અકારાદિ અનુક્રમણિકા આપેલ છે ” તેની કિંમત રૂા. ૧-૦-૦ ભૂલથી છપાયેલ છે તેને બદલે રૂા. ૧-૧૨-૦ પોણાબે રૂપીયા સમજવી.
૨ “સિદ્ધ પ્રાભૂત ગ્રંથની રૂા. ૦-૧૦-૦ કિંમત છાપેલ છે તે માત્ર ગૃહસ્થા માટે છાપેલી સમજવી. સાધુ સાધ્વી મહારાજ તથા જ્ઞાનભંડાર માટે અડધી કિંમત રૂા. ૦-૫-૦ પાંચ આના સમજવી. - ૩ શ્રી જૈન તત્વ સાર–મૂળ ભાષાંતર સાથે પાકું બાઈડીંગ છ આનાને બદલે રૂ. ૧) એક રૂપે કિંમત સમજવી. નજી

Page #27

અમારી સભાનું જ્ઞાનાધાર ખાતુ . ૧ સુમુખ પાદિમિત્ર ચતુષ્ક કથા શા. ૧૫ ધાતુ પારાયણ, | ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસ પાટણવાળા તરફથી, ૧૬ શ્રી નંદીસૂત્ર—શ્રી હરિભદ્રસૂરિકૃત ટીકા. ૨ જૈન મેઘદૂત સટીક
સાથે બુહારીવાળારોડમાતીચંદસુરચદ તરફથી ૩ જૈન ઐતિહાસિક ગુજ°૨ રાસ સ’Bહું ૧૭ શ્રી મ ડલપ્રકરણ શાહ ઉજમશી માણે૪ પ્રાચીન જૈન લેખસ મહું દ્વિતીય ભાગ કચંદ ભાવનગરવાળા તરફથી. ૫ અંતગડદશાંગસૂત્ર સટીક ભરૂચ નિવાસી ૧૮ ગુરૂતત્ત્વ વિનિશ્ચય શેઠ પરમાનંદદાસ ઉજમ હેન તથા હરકાર હેન તરફથી.
રતનજી ગેાધાવાળા, હાલ મુંબઈ. ૬ શ્રી ક૯પસૂત્ર-કીરણાવી શક દોલતરામ ૧૯ ગુણમાળા (ભાષાંતર) કોઠ દૃલભજી દેવાછે. વેણીચંદના પુત્રરત્ન સ્વરૂપચંદભાઈ તથા તેને ૨. કરચલીયા-નવસારી.
મના ધર્મ પત્નિબાઈચુનીબાઇનીદ્રવ્યસહાયથી. ૨૦ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. ૭ ષસ્થાનક સટીક,
૨૧ દાનપ્રદીપ ૮ વિજ્ઞાતિ સ “ગ્રહ,
૨૨ સાધ સિત્તરી. હું સસ્તારની પ્રકીર્ષક સટીક.
૨૩ ધમ૨ન ૧૦ શ્રાવકમ વિધિ પ્રકરણ સટીક. ર૪ ચૈત્યવદન મહાભાષ્ય (ભાષાંતર) ૧૧ વિજયેશ દે કેoil, ચરિત્ર પ્રાકત. ૨૫ નવેતવું ભાગ્ય (ભાષાંતર) | ૧૨ વિજયદેવસૂરિ મહાત્મ્ય.
અર ૨૦-૨૧-૨૩-૨૪-૨૫ ના મ - ૧૩ જૈન ગ્રંથ પ્રસસ્તિ સગ્રહ.
થામાં મદદની અપેક્ષા છે, ૧૪ લિ'ગાનુશાસન ઑપરા (ટીકા સાથે) ૨૬ પ્રકમાત્તર પદ્ધતિ
૨૭ પાતાજલ ચાગશન ૨૮ શ્રી નેમિનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર,
જલદી મ‘ગાવો. માત્ર થોડીજ નકલ સીલીકે છે. જલદી મગાવો.
- ૬ શ્રીદેવભાક્તમાળા પ્રકરણ ગ્રંથ, ” ( જેમાં પાંચ પ્રકારની પરમાત્માની ભક્તિનો સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે.
તે ઉપરાક્ત ગ્રંથ જેમાં પરમાત્માની ભકિતનું સ્વરૂપ, ૧ પૂજા ભક્તિના પ્રભાવ, ૨ આજ્ઞા. ભકિત, ૩ દેવ દ્રવ્ય સંરક્ષણ ભક્તિ, ૪ મહાસ ભક્તિ, પ તીર્થ યાત્રા ભક્તિ એ પાંચ પ્રકારની ભક્તિનું આગમ પ્રમાણે અને શાસ્ત્રીય દૃષ્ટાંતા આ શુ' કા સમાધાન સહિત યથાર્થ સ્વરૂપ માં ચંથિમાં લખવાનું આવ્યું છે. આ ગ્રંથના લેમ્બક પચાસજી દૈવવિજયજી મહારાજ છે. ગ્રંથ ખરેખર મનનીય અને પ્રભુ ભક્તિ કરવા માટે એક ઉત્તમ સાધન અને અલ બુનરુપ છે; તેમજ પ્રાણીને મેક્ષ માગે" જવા માટે એક નાવ રૂપ છે. આ ગ્રંથ પ્રથમથી છેવટ સુધી વાંચવાની ખાસ ભલામણ કરીએ છીએ. ઉ ચા ઈગ્લીસ કાગળા ઉપર મદિર ગુજરાતી ટઈપથી તે પ્રકટ કરવામાં આવ્યા છે. બાહા અને અત્યંતર અને પ્રકારથી સુશોભિત કરવામાં આવેલ છે. પચીશ ફારસ અશેહ પાનાના આ ગ્રંથ જેની કિંમત માત્ર રૂ. ૧-૦-૦ પેસ્ટેજ જી ૬. માત્ર જીજ કેપી બાકી છે. જોઈએ તેમણે આ સભાને શિરનામે લખી મગાવા.

Page #28
ܕܝܝܝܝܓܝܛܝܬܝܕܝ કવિતા અને સાહિત્ય, 68 કવિએ પોતાની અપૂર્ણ છિન્ન ભિન્ન ભાવનાઓથી પ્રેરાઈ કવિતાઓ લખવાની નથી, પશુ મજા સુધની મહાન હિલચાલોમાંથી પ્રેરણા લઈ એણે કાગ્યે બનાવવાં જોઈએ. પ્રજા ! સંબના અસ્પષ્ટ વિચારો અને ભાવનાઓને સ્પષ્ટ કૃતિ માન કરી આપવાનું કામ કવિનું છે. છૂપું, દુધવાત, અચેતન જીવન કવિએ ખુલ્લું, ભડભડતુ અને ચેતનવાળુ કરી આપવું જોઈએ. કવિ જ્યાંસુધી જનસમાજનાં હદયમાં ઉભરાઈ રહેલી લાગણીઓ સમજશે નહિ અને . જ લાગણીઓ જાતે અનુભવી પ્રજા સમસ્તને શુદ્ધ અને ઉન્નત કરી નવો જોશ નહિં આપે છે. ત્યાંસુધી આજ કાલમાં મહાકાવ્ય બને એવી આશા નથી. સામાજીક અને રાજકીય હીલચાલેમાં આધુનિક પ્રજા પોતાનું કાર્ય કરી રહી છે એવા જમાનામાં અંગત કવિતાને સ્થાન જ ન મળી શકે. કવિએનાં પાણી સુખ દ:ખ સાંભળવાના અને હાલમાં અવકાશ નથી. સમષ્ટિના ઉદય થાય એવાં. લોકસમત એકત્ર થી પેાતાની કમેનશીબ સ્થિતિ સુંધા રે અને રાજકીય તથા સામાજીક વિષયમાં પોતાનું ધ્યેય પ્રાપ્ત કરવા સમર્થ થાય એવાં કાવ્યા ખાવવાં જોઇએ. સાચી અને પવિત્ર કળા તો એ જ કે લેકસમાજને સંપૂણ દશાએ પહેાં ચવાનું લક્ષ રાખે. નવા જમાનામાં જુના કાળમાં જે જે કાંઈ બની ગયું તેને તે પાછું કર્યું છે કરે એને માટે ઉત્પન્ન કરવામાં નથી આવ્યા. પાછલા કાળની ઘણી વાતો હવે અર્થ વગરની થઈ ગઈ છે. નીતિનાં ધારણ પણ બદલાઈ ગયાં છે. તેમ છતાં કળા જીનાં ‘ડેરામાંથી ભલે ઉપજ થાય, પર તુ ઉગતા સૂર્યનાં તેજથી એ રંગાઈ જવી જોઇએ. વત માન કાળની પ્રજા | ભૂતકાળના ઇતિહાસના અભ્યાસ બષ્યિનું* જીવન ખીલવવા માટે કરે. * * * સાહિત્ય પ્રજાજીવનને ઉત્પન્ન કરવું હોય તો દેશની રગેરગમાં વ્યાપી જવું જોઇએ. મજુરાનાં ઘર સુધી મને ગામડીયાનાં ઝુપડામાં એને પહેાંચી જવું જોઈએ. કવિએ આગવગ ને નવા નવા વિચારા માપવા; એમનાં કત વ્યાનું ભાન કરાવવ’ અને મામવર્ગ પણ સિદ્ધાંતા પ્રમાણો! વતન કરે એમ કરી આપવું. કર્મચાગ એ નવા કવિના મુખ્ય ધમ છે. નિરાશાવાદ એને શાભે જ નહિ. નિવૃત્તિ માર્ગ પણ કવિને માટે નથી. ભક્ત કવિ ( અભ્ર, પ્રભએમ કર્યા કરે એ અસ નથી; પણ એણે પ્રભુના પવિત્ર નિયમે અનુભવવા જોઈએ. વાચક વર્ગ પણ ! એની કવિતા વાંચીને પ્રભુની આજ્ઞાએાને શાંતિપૂર્વ કે અનુસરતા ચુઈ જાય એવું એમાં દેવત હાવું જોઈએ. કવિતા અને સાહિત્યમાં બાયલાપણુ” કે નિરૂત્સાહ ના જોઈએ. એકજાતની શોર્ય જોઈએ. સ‘ગીત ગવાઈ રહ્યા બાદ સાંભળનારના આત્મામાં ટેમ નવું સંગીત રચાય! છે તેa; કવિતા વંચાઈ રહ્યા પછી પણ કવિતાએાની પરંપરા રચાવવી જોઈએ. વાંચનારતામાં એવે અંત:ક્ષાભ થવો જોઇએ કે એક કાવ્ય વાંચ્યા પછી એ છપાં ગીતો રચ્યાંજ કરે. ભવિષ્યના કવિએ આપણે આશા રાખીશ કે યુવકને સ્વાર્થ યાગમાં 'કેવી મહત્તા રહેલી છે. " તેને બોધ આપો; વૈર્ય, સુખ દુ:ખમાં સમભાવ અને ગુપ્ત સંક૯પનું બળ શીખવશે.” | નેસ ઍઝિનિ, For Private And Personal Use Only