Atmanand Prakash Pustak 014 Ank 06

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

ગ્યારિત્ર ગઠન.
૧૩૩
ખાસ કરીને જૈન દર્શને આ શાખા ઉપર અન્ય દર્શના કરતા અધિક ધ્યાન આપેલું જણાય છે. શ્રાવકા તેમજ સાધુ વર્ગ માટે એ દર્શનના પ્રણેતા મહાજનાએ વનશાસ્ત્રના નિરાલા ગ્રંથા બનાવી તેમના આગળ વનના આદર્શો ખડા રાખ્યા છે. અને એ આદર્શોને અનુરૂપ જીવન ઘડવા માટે અનેક પ્રકારની યુક્તિ પ્રયુક્તિ અને વિધિ તેમજ આચાર પ્રવૃતિ પ્રમેાધી છે. મૂળતા આ બધા આચારા ચારિત્રના નિયામક સાધના હતા, અને તે પ્રત્યેકમાં ચારિત્રને ઘડવાના કાંઇને કાંઇ સંકેત રહેલા હતા. શિષ્યની માનસ પ્રકૃતિને અનુસરી તેને અમુક આચારાને અનુસરવાની આજ્ઞા કરવામાં આવતી હતી. અને એ અનુસરણના ઉદ્દેશ તેનામાં રહેલા કાઇ અનિષ્ટ લક્ષણેા, સંસ્કારા અથવા વલણાને દાખી દેવાના તેમજ ઉત્તમ અને આવશ્યક ઈષ્ટ લક્ષણાના આવિર્ભાવ કરવાના હતા. પરંતુ કાળે કરીને આ અધા આચારો અને વિધિએમાંથી તે નીકળી ગયા. પછી તે તે હેતુ વિનાના શુન્ય થઇ પડયા. માલ ખાલી કર્યા પછી ખરદાનની જેવી હાલત રહે તેવી હાલતમાં અત્યારે એ આચારો આવી પડયા છે. કેમકે તેમાં હેતુ અને અર્થ રૂપી માલના અભાવ છે.
વિધિ, આચારા કીયાકાંડા એ શરૂઆતમાં, તેમની ઉત્પતિ કાળે, હેતુપૂર્વક પ્રવતેલા હાય છે. પરંતુ સમયના પ્રવાહ સાથે એ હેતુને વિલય થઈ જાય છે. દર્શન માત્રની એવી સ્થિતિ અનિવાર્ય છે. જે કાંઈ નામ ધારી છે તેના જન્મ, સંવર્ધન, ક્ષય અને વિનાશ કાઇથી રાકી શકાતા નથી. એક પછી એક નવા દર્શના પ્રગટ થયા કરે છે. એનુ કારણ એજ છે કે જુના દર્શનમાંથી અર્થ અને હેતુ ઉડી ગયા હાય છે અને તેથી તે સમાજની પ્રગતિ માટે ઉપયાગી રહ્યા હોતા નથી. એથી જુદા જુદા દર્શાન અને સંપ્રદાયના ખેાખામાં એ અર્થ અને હેતુ પ્રવેશ પામીને સમાજને પોતાની ઉત્ક્રાંતિમાં સહાય આપ્યા જ કરે છે. નામ કદાચ બદલાય એથી બુદ્ધિમાના સત્યના ક્ષય થયા માનતા નથી. કેમકે નામની સાથે નાશની ભાવના પણ સંકળાએલી જ છે, એકને એક નામ, પછી તે ગમે તેવા અર્થવાળું હાય, તેપણુ તેનુ પુન: પુન: ઉચ્ચારણ અને ઉલ્લેખ સાંભળવાથી તે સામાન્યવત્ થઇ જાય છે; અને જો એ અર્થ ખીજા નામના ઢાંકણમાં મનુષ્ય દૃષ્ટિ આગળ ન આવવા પામે તેા મનુષ્યની પ્રગતિ અટકી પડે એમાં શક નથી.
એક કાળે જૈન દર્શન એ ચારિત્રને ખીલવવાની શાળા હતી. તે દર્શને વિહિત કરેલા અનેક આચારા અને વિધિએ સર્વ ભિન્ન ભિન્ન પ્રકૃતિના મનુષ્યને અધ બેસતા થઇ પડે તે માટે સૂક્ષ્મ બુદ્ધિ અને વિવેકપૂર્વક સ્થાપિત કરવામાં