Atmanand Prakash Pustak 014 Ank 06

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

ચારિત્ર ગઠન.
૧૩૭ જાઓ સાથેના તેના સહવાસથી બીજાઓ તરફથી તેને મળતી સૂચનાઓથી તેનું ચારિત્ર અવ્યક્તપણે નિરંતર પરિવર્તન પામતું જ જાય છે. તેને ખબર હોતી નથી કે તે અમુક અમુક બાબતોમાં રસ લેવાથી અને તે ઉપર મનને સ્થિર કરવાથી તેનું ચારિત્ર અવ્યક્તપણે (unconsciously) ફેરફાર પામતું જ ચાલે છે, તેણે સમજવું જેઈએ કે તેનું અત્યારનું ચારિત્રએ જન્મકાળે જે ચારિત્ર-દ્રવ્ય (character stuff) લઈને આવ્યો હતો તેમાંથી પરિણામ પામેલું છે, અર્થાત્ તેમાં અનેક ફેરફાર થતા થતા તે હાલની સ્થિતિએ આવ્યું છે.
સબળ અને નિર્બળ મનુષ્ય વચ્ચે ભેદ એટલેજ છે કે સબળ મનુષ્ય પોતાના ચારિત્રને પોતાની મરજી અનુસાર ઘડી શકે છે, તે તેને પોતાને માલીક છે, નિબળ મનુષ્ય એ તેની આસપાસના સંચગેનું પ્રાણી છે, તેને બીજા મનુષ્યોની અ સરને આધીન રહેવું પડે છે. તેને કોઈ ગુસ્સે કરવા માગે તો તે ગુસ્સે થાય છે, રાજી કરવા માગે તો તે રાજી થાય છે. તેનું મન મીણના જેવું પડ્યું અને સંસ્કારને વશ હોય છે, તેના પોતાના મનને તે માલીક નથી. કેઈ બીવરાવે તે બીવે છે, કોઈ હીમત આપે તો હીમતી બને છે, તેના પોતાના સ્વતંત્ર સંકઃપને (will) અવકાશ હોતો નથી, આથી ચારિત્રને ઉત્તમ પ્રકારનું ઘડવા ઈછનારે પિતે પિતાના સ્વામી, પોતે પોતાના માલીક બનવું જોઈએ.
આત્મા એ મનને સ્વામી છે, શરીરને જેમ કરતથી ઉત્તમ પ્રકારનું, સુદઢ અને બળવાન બનાવી શકાય છે, તેમ આત્મા ધારે તે મનને પણ તેવું જ બળવાન કાર્યકર અને ઉત્તમ પ્રકારનું બનાવી શકે છે. આપણું મનની સ્થિતિને તે હાલ જેવા રૂપે છે, તેવા રૂપે સ્વીકારી લઈ સંતોષ માનવો અથવા તેને અનિવાર્ય અચળ અને સ્થિર માનવી તે ભૂલ છે. ખરી રીતે તો કઈ મનુષ્ય અંત:કરણથી એમ માનતેજ નથી, કેમકે તે બીજાઓને તેમનું ચારિત્ર સુધારવાનો છુટથી ઉપદેશ આપ્યા કરે છે, ચારિત્ર સુધારવાનો અવકાશ તે ન સ્વીકારતો હોય તો તે કદીજ એવો ઉપદેશ આપે નહીં પણ જ્યારે આપણે જોઈએ છીએ કે જેમના ચારિત્રને હજી સેંકડે દીશામાં સુધરવાનું બાકી છે તેવા મનુષ્ય બીજાઓને અનેક બાબતમાં સલાહ આપે છે, ડાહ્યા અને સમજુ થવાની ભલામણ કરે છે, વિવેકી અને શાણા બનવાની શીખામણ આપે છે, કોઈની નિંદા અને કેઈની સ્તુતિ કરે છે, ત્યારે એમ માન્યા વિના નથી જ ચાલતું કે તેઓ પોતે અંતઃકરણથી માને છે કે તેઓ પોતે પણ ધારે તો સુધરી શકે તેમ છે, કેમકે જે વાત બીજા માટે શકય માને છે, તે પોતાના માટે શા માટે ન માને ? જરૂર માનેજ,