Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ha1212-12TRaRATRA
The Atmanand Prakash. REGISTRED No. B. 481.
श्रीमजियानन्दसूरिसद्गुरुज्यो नमः 0500RSIC 60 see SGD 2002040060000-
00800 श्री
Neww.mmmmmmm
050550-SDSSESS650
आत्मानन्दप्रकाश.
SaaloRECECEO
GEET-100996856056002020-0-000-00195902
सेव्यः सदा सदरु कल्पवृक्षः
श्रीमत् सम्यक्त्वरत्नं जिनमतललितं ज्ञानरत्नं गरिष्टं शुद्ध सत्तरत्नं भविजनसुखदं सारसंवेगरत्नम् । सद्भावाध्यात्मरत्नं गुणगणखचितं तत्वसद्धोधरत्नं
आत्मानंदप्रकाशो दधिपरिमथनात वाचकाः प्राप्नुवन्ति ॥१॥ arendrasaarareased -
-- पु.१४. वीर संवत् २४४३ पोष. आत्म सं. २१. अंक ६ ठो.
-5555-96666652025250580प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા. નમ્બ૨, વિષય, પૃષ્ઠ. નખ૨૦ વિષય પૃષ્ઠ
१ श्री प्रभु स्तुति. ... १३१ ०यशास्त्र सामाधन........१५० २संसारथित्र.........१३२७ विज्ञप्ति त्रिवेणि ग्रंथ भाटे मजिअथारित्रगहन.......... १३२ प्राया.... ... ... ... १५१
સૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય. ૧૪૩ ૮ પાલિ તીર્થ માં જીર્ણોદ્ધાર અને ૫ લમીના ઉપયોગ કેમ કરવા ધર્મશાળા માટે સહાયતાની જરૂ. ૧પર.
१४८वर्तमान सभायार.......१५७। अन्य हारने सावधान २नाइ १० अथावान.... ..
पषि-भक्ष्य ३.१)पास माना४.
wina-S
... १५४
આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઇએ છાપ્યું –ભાવનગર.
www.fadrawimwayam
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તૈયાર છે. હૃદયનો હાર ! | આનંદને ભડાર ! પુસ્તકાલયના શગાર !
મહાપાધ્યાય શ્રીશાતિચંદ્ર ગણિ કૃત
कृपारस कोश. (ચારણનો ભંડાર )
સંસ્કૃત ગ્રંથ,
(જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય ગ્રંથ ) જૈન સમાજમાં ભાગ્યે જ કોઈ એવા હશે કે જેણે કયારસ કેરાનું પવિત્ર નામ સાંભળ્યું ન હોય ! પરંતુ સાથે અંદર શી હકીકત છે ? અને તે કેટલા મહત્વવાળા છે તે કોઈ વિરલા જ જાણી શકે તેમ છે ! આ પવિત્ર ગ્રંથ તેજ છે કે જેના શ્રવણથી ખુશી થઈ મહાન મુગલ સમ્રાટ્ર અકબર બાદશાહે પિતાના વિશાળ રાજ્યમાં સાલ ભરમાં છ મહિના સુધી જીવહિંસા બંધ કરી હતી અને જૈનધર્મનું બહું માન કરી જગમાં તેની ખ્યાતિ વધારી હતી. તેજ આ પારસ શોષ ગ્રંથ છે જે છપાઈ તૈયાર થયેલ છે. આ મહાન ગ્રંથના સંપાદક જૈન ઇતિહાસ પ્રેમી અને વિદ્રરત્ન સુનિરાજશ્રી જિનવિજયજી મહારાજ છે. કે જેને જૈન ઇતિહાસિક શોધ માટે અપરિમિત પ્રયાસ છે. પુસ્તકના પ્રારંભમાં એક લાંબી પ્રસ્તાવના ઉકત મહાત્માએ રસીલી અને આકર્ષક હિન્દી ભાષામાં, જગદ્ગુરૂશ્રી હીરવિજયસૂરિને સમ્રાફ્ટ અકબર બાદશાહે શી રીતે આમત્રણ કર્યું” ? તેઓશ્રીનો સત્કાર શી રીતે કર્યો ? ઉપાધ્યાયજી શ્રીશાન્તિચંદ્રજીએ શું શું કર્યું ? આ ગ્રંથની શા માટે રચના કરી અને અકબર બાદશાહે તેમને શું કરી આપ્યું, ઈત્યાદિ વાતો ઘણી જ ખુબી ભરેલી અને આકર્ષક રીતે લખવા માં આવેલી છે. બાદશાહે સૂરિજી મહારાજને જે જે મહાન ફરમાનસનદો આપી છે તેની વિશ્વસનીય અંગ્રેજી નકલે હિન્દી ભાષાંતર સહિત આપવામાં આવેલ છે, સાથે ઘણી જ મુશ્કેલીથી અને ઘણા જ ખર્ચ કરી મૂળ ફારસી ફેરમાનાના સુંદર અને સ્ફોટા બે ફોટોગ્રાફસ ( છબીઓ) સાથે આપવામાં આવેલ છે, કે જે આજ સુધીમાં કઈ પણ સ્થળે પ્રગટ થયા નથી. અકબર બાદશાહની મહારના પણ એક ફોટોગ્રાફ આપવા સાથે ગ્રંથના પ્રારંભમાં શ્રીહીરવિજયજી સૂરિ અને બાદશાહના દર્શનીય ફેટેગ્રાફ આપવામાં આવ્યું છે. પુસ્તકની અંતમાં આખા ગ્રથના સરલ ટુંક સાર આપવામાં આવેલ છે. એ રીતે આ ગ્રંથની સુંદર રચના કરવામાં આવી છે.
આખા ગ્રંથ ઉંચા અને જાડા આર્ટ પેપર ઉપર, ક્ષુ અને લાલ એમ ડબલ રંગમાં, સુંદર ટાઇપમાં છાપવામાં આવેલ છે. ઉપરનું ટાઈટલ અને બાઈડીંગ પણ બહુજ મનોહર ચિત્તાકર્ષક બનેલ હોવાથી દષ્ટિને પ્રિય થઈ પડે તેમ હોવાથી ઘર
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
a
ssoc-
કાકws
શ્રી
- 94,ી રમૂ. ૧ ક
, કાશ
8. શિક
6. eMeઝ કોમિક ઝોક, રતિ કીewછB) ૭) (3) **'.
'ના 'ઈ
•જી નka
श्ह हि रागषमोहाद्यजिजूतेन संसारिजन्तुना
शारीरमानसानेकातिकटुकःखोपनिपात. पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थपरिज्ञाने यत्नो विधेयः॥
: पुस्तक १४ ] वीर संवत् २४४३, पोष आत्म संवत २१. [ अंक ६ ठो. BJARANUYGARAARHUVURRARAYHAAAJ
प्रमु स्तुति.
SyUUAGAAYYYARARLyyu
99985803332999933***** WAARFUNDUAARRUULUuuus
શાર્દૂલવિક્રીડિત. જે ઉલ્લાસ અપાર અંતર વિષે આલેતાં અર્પતી, સામગ્રેથી શમાવી તાપ તનના જે તૃપ્તિથી તપતી, જે પ્રેમે પરિપૂજતાં ભવતણી ભીતિ સદા હારતી, તે જેની પ્રતિમા સદા ય કરે કદધિ" તારતી.
૧
—
—
—
૧ અર્પણ કરતી. ૨ તૃપ્ત કરતી. ૩ ભય. ૪ હરી લેતી. ૫ કર્મરૂપી સમુદ્રમાંથી તારતી.
puuunUUANYARAGHURRAYSARANU
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સંસાર ચિત્ર,
મારા મનના માલીક મળીયારે, થઈ પ્રેમ વશ પાતળીયા–એ રાગ. 'જીવ ભમરા ડાહ્યા ડમરારે, આવે ન સાથે દમડા. ટેક. રાય રંક સે ખાલી હાથે, આવ્યા તેમ ગયા ઉડી, કઈ સાથ ન ગઈ છત મુડી, પણ માયા મમતા ભુંડી; જીવ તજે ન આશ કુડી.
જીવ૦ ૧ તન બોડી પાઈ પાઈ કરી ભેગી, મંદિર માળ ચણાવે, તે સાથે કાંઈ ન આવે, પ્રિયા પિળથી પતિને વળાવે; સુત ખાલી હાથ બતાવે. ચિંતે ઓર ન બને ઓર અહા ! પ્રતિકુળ દેવ પ્રભાવે,
ત્યાં તારું જોર ન ફાવે, પણ રહે ન આત્મ સ્વભાવે; નિત્ય આ રૌદ્ર મન ધ્યાવે.
જીવ૦ ૩ કુડ કપટ છળ ભેદ કરીને, પાપ પોટલ બાંધે, સાંકળચંદ સાધ્ય ન સાધે, ઉંડા ભદધિ અગાધે, ડૂબે નારક દુ:ખ વાધે, ત્યાં પિડે પાપી જમવારે, આવે ન સાથે દમડા.
જીવ૦ ૪
જીવ૦ ૨
ચારિત્ર ગઠન.
(૧).
( Character Building. ) પ્રત્યેક વાચકને ન્યુનાધિક અંશે ખબર હશે કે આપણે આપણું ચારિત્ર અથવા વર્તન સંક૯૫ બળથી, કેળવણીથી, મનને દમવાથી, સંયમથી અથવા એવા જ પ્રકારના બીજા સાધનોથી ફેરવી શકીએ છીએ. વાસ્તવમાં ધર્મ સંપ્રદાયનો મૂળ હેતુ જ એ હોય છે કે તેને અનુસરનાર વર્ગનું ચારિત્ર ઉન્નત બનાવવું, આ લોકનું અને પરલેકનું હિત સચવાય તેવા પ્રકારનું વર્તન તેના અનુયાયી સમાજ ઉપર ઠસાવવું, અને દેશ કાળની પ્રધાન ભાવનાઓને અનુસરી તે કાળે તેવા ચારિત્રને રચવાની સુગમતા કરી આપવી. ચારિત્ર ગઠન એ પ્રકારની કળા છે. એ કળાના અનુશીલનથી માણસ પોતે ધારે તે બની શકે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગ્યારિત્ર ગઠન.
૧૩૩
ખાસ કરીને જૈન દર્શને આ શાખા ઉપર અન્ય દર્શના કરતા અધિક ધ્યાન આપેલું જણાય છે. શ્રાવકા તેમજ સાધુ વર્ગ માટે એ દર્શનના પ્રણેતા મહાજનાએ વનશાસ્ત્રના નિરાલા ગ્રંથા બનાવી તેમના આગળ વનના આદર્શો ખડા રાખ્યા છે. અને એ આદર્શોને અનુરૂપ જીવન ઘડવા માટે અનેક પ્રકારની યુક્તિ પ્રયુક્તિ અને વિધિ તેમજ આચાર પ્રવૃતિ પ્રમેાધી છે. મૂળતા આ બધા આચારા ચારિત્રના નિયામક સાધના હતા, અને તે પ્રત્યેકમાં ચારિત્રને ઘડવાના કાંઇને કાંઇ સંકેત રહેલા હતા. શિષ્યની માનસ પ્રકૃતિને અનુસરી તેને અમુક આચારાને અનુસરવાની આજ્ઞા કરવામાં આવતી હતી. અને એ અનુસરણના ઉદ્દેશ તેનામાં રહેલા કાઇ અનિષ્ટ લક્ષણેા, સંસ્કારા અથવા વલણાને દાખી દેવાના તેમજ ઉત્તમ અને આવશ્યક ઈષ્ટ લક્ષણાના આવિર્ભાવ કરવાના હતા. પરંતુ કાળે કરીને આ અધા આચારો અને વિધિએમાંથી તે નીકળી ગયા. પછી તે તે હેતુ વિનાના શુન્ય થઇ પડયા. માલ ખાલી કર્યા પછી ખરદાનની જેવી હાલત રહે તેવી હાલતમાં અત્યારે એ આચારો આવી પડયા છે. કેમકે તેમાં હેતુ અને અર્થ રૂપી માલના અભાવ છે.
વિધિ, આચારા કીયાકાંડા એ શરૂઆતમાં, તેમની ઉત્પતિ કાળે, હેતુપૂર્વક પ્રવતેલા હાય છે. પરંતુ સમયના પ્રવાહ સાથે એ હેતુને વિલય થઈ જાય છે. દર્શન માત્રની એવી સ્થિતિ અનિવાર્ય છે. જે કાંઈ નામ ધારી છે તેના જન્મ, સંવર્ધન, ક્ષય અને વિનાશ કાઇથી રાકી શકાતા નથી. એક પછી એક નવા દર્શના પ્રગટ થયા કરે છે. એનુ કારણ એજ છે કે જુના દર્શનમાંથી અર્થ અને હેતુ ઉડી ગયા હાય છે અને તેથી તે સમાજની પ્રગતિ માટે ઉપયાગી રહ્યા હોતા નથી. એથી જુદા જુદા દર્શાન અને સંપ્રદાયના ખેાખામાં એ અર્થ અને હેતુ પ્રવેશ પામીને સમાજને પોતાની ઉત્ક્રાંતિમાં સહાય આપ્યા જ કરે છે. નામ કદાચ બદલાય એથી બુદ્ધિમાના સત્યના ક્ષય થયા માનતા નથી. કેમકે નામની સાથે નાશની ભાવના પણ સંકળાએલી જ છે, એકને એક નામ, પછી તે ગમે તેવા અર્થવાળું હાય, તેપણુ તેનુ પુન: પુન: ઉચ્ચારણ અને ઉલ્લેખ સાંભળવાથી તે સામાન્યવત્ થઇ જાય છે; અને જો એ અર્થ ખીજા નામના ઢાંકણમાં મનુષ્ય દૃષ્ટિ આગળ ન આવવા પામે તેા મનુષ્યની પ્રગતિ અટકી પડે એમાં શક નથી.
એક કાળે જૈન દર્શન એ ચારિત્રને ખીલવવાની શાળા હતી. તે દર્શને વિહિત કરેલા અનેક આચારા અને વિધિએ સર્વ ભિન્ન ભિન્ન પ્રકૃતિના મનુષ્યને અધ બેસતા થઇ પડે તે માટે સૂક્ષ્મ બુદ્ધિ અને વિવેકપૂર્વક સ્થાપિત કરવામાં
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૪
આત્માનંદ પ્રકાશ
આવ્યા હતા. બધા જ આચારને બધા જ મનુબે અનુસરે કે પાળે એમ કાંઈ નહોતું, જેને જેવું ચારિત્ર ખીલાવવું હોય તેને અનુસરતો આચાર તે તે મનુષ્ય અનુસરે એવો નિયમ હતો. જેમ ઇસ્પાતાળ માહેની બધી જ દવાઓ બધા જ દદીએ ખાવી જોઈએ એમ નથી, તેમ શાસ્ત્રમાં દર્શાવેલા બધા જ આચારો અને વિવિધ પ્રકારની ક્રિયાઓનું અનુશીલન પ્રત્યેક અનુયાયીએ કરવું એમ ફરજીઆત નહોતું. જેમાં અમુક રોગથી પીડીત દર્દવાળાએ આખી ઈસ્પીતાળમાંથી અમુક બે ચાર જાતની દવાઓ જ લેવી જોઈએ તેમ, અમુક પ્રકારના ચારિત્રવાળા મનુષ્ય પિતાને જેવા પ્રકારનું તે ચારિત્ર રચવું હોય તેને અનુરૂપ આચારે જ સેવવા એવું ધારણ પ્રચલીત હોવું જોઈએ. પ્રત્યેક મનુષ્ય એ અસંખ્ય ગોને અને અગણીત સાધનોને એક સામટે અનુસરી શકે એમ બને જ નહીં. શાસ્ત્રો એ દવાખાના જેવા છે. જેમ અસંખ્ય આષધિઓ છે તેમ શાસ્ત્રમાં અનેક આચારોની ગોઠવણ કરેલી છે. એ બધા જ બધાને માટે નહીં, પરંતુ તે માંહેના અમુક અમુક પ્રકારના મનુષ્ય માટે છે.
શાસ્ત્રીય ગ્રંથોમાં ચારિત્રને ઘડવાની ગમે તે પદ્ધતિ આપી હોય તે સાથે અત્યારે આપણે કોઈ સંબંધ નથી. કેમકે કાળના ઘસારામાં એ બધી વાતો તેના મૂળ સ્વરૂપથી કાંઈ જુદા જ પ્રકારે અત્યારે આપણા જોવામાં આવે છે.
હમે જુનુ એટલું બધું જ યોગ્ય માનતા નથી. એકપક્ષે જેમ હમે નવાને–પછી તે ગમે તેવું બેવકુફાઈ ભરેલું હોય-વધાવી લેતા નથી, તેમ જુનાને પણ–પછી તે ગમે તેવું બેટા પડતું અને અર્થ ભ્રષ્ટ હાય-અયોગ્ય આદર આપતા નથી. એ બધા માંથી જે કાંઈ આપણે વર્તમાન પરિસ્થિતિને ઉપયુક્ત થઈ પડે તેનાજ હમે સ્વકાર કરીએ છીએ. કહેવાનું તાત્પર્ય એટલું જ છે કે હમે આ સ્થાને ચારિત્ર–ગઠનની જે યોજના આપીએ છીએ તે જુના અને નવાનું મિશ્રણ છે. એ ઉભયમાંથી જે મુદ્દાઓ કાળની અને પરીક્ષાની કસોટીમાં સાચાર્યા છે તેનેજ હમે અત્ર આપવા ધાર્યું છે. હમને પિતાને જુના ઉપર મોહ નથી તેમ નવા ઉપર દ્વેષ
સ્થાન નથી. અપણાથી કે પોતાની શક્તિને વિચાર કર્યા વિના દીવસના દીવસ સુધી માત્ર ઉપવાસ ખેંચી કાઢવા, શરીરની અને મનની સ્વાભાવિક અને કુદરતી હાજતા ઉપર બળાત્કાર કરી તેમની પાસે અમુક પ્રકારની ટેવ પડાવવી, કલાકના કલાક સુધી એક ઠેકાણે એક આસને બેસીને મંત્ર જાપ કરાવવા એ સર્વમાં હમને પોતાને વિશ્વાસ નથી. એથી કાંઈ ચારિત્ર સુધરવા પામતું હોય એ હમે માની શકતા નથી, અને કેઈપણ બુદ્ધિમાન મનુષ્ય એ પ્રકારે માની પણ શકે નહી. જે કાંઈ અસ્વાભાવીક છે, આપણી વર્તમાન લાગણીઓ ઉપર આઘાત ઉપજાવનાર છે, મનને અતિશય કંટાળો આપનાર છે, જે આચારમાં નવાણું ટકા અરૂચિ
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચારિત્ર ગાન.
૧૩૫
અને અણગમાનુ તત્વ ઉભરાતુ હોય છે. એ સર્વ ચારિત્ર સુધારવાને બદેલે ઉલટુ મનુષ્ય જીવનને અકુદરતી ( abhormal ) મનાવે છે. એવા આચારાના અતિ સેવનથી ચિત સ્થિતિ બેચેન, નિવેદમય, ગ્લાનીપૂર્ણ અને જ્યાં ત્યાં દુ:ખને જોવા વાળી બની જાય છે. હમારૂં એમ માનવુ છે કે ચારિત્ર-ગઠનની પદ્ધતિ કુદરતના સાહજીક ક્રમથી લેશપણ ઉલટી નજ હોવી જોઇએ. દરેક બાબતમાં કુદરતનુંજ અનુકરણ કરવું જોઇએ. વિશ્વમાં નિસર્ગશક્તિ કેવા પ્રકારે કામ કરી રહી છે એના સૂક્ષ્મ અવલાકન ઉપરથી જ આપણી બધી ગોઠવણા ઉપજવી ોઇએ. જ્યાં એમ ન થાય ત્યાં ધારેલ પરિણામ આવતુંજ નથી. આથી આપણા મના ધર્મને નજરમાં રાખીને, તેમજ તે મન કેવા પ્રકારે કામ કરી રહ્યું છે, એ ક્રમને લક્ષીને હમે આ ચારિત્રગઠનની યોજના વિસ્તારીશુ.
પ્રથમ તે આપણે આપણા જીવનના લક્ષ્ય નકી કરવા જોઇએ. જ્યાંસુધી આપણા જીવનમાં કોઇ પ્રકારના આદર્શ ાતા નથી ત્યાંસુધી જીવન-નાકા કાઈ પણ ધારેલા સ્થાને જવાને બદલે આ સોંસાર સાગરમાં હેતુશ્ન્યપણે જ્યાં રાગદ્વેષરૂપી પવન તેને ઘસડી જાય ત્યાં ઘસડાયા કરે છે. કાઇ પ્રકારના ઉદ્દેશ નકી કરવા એમાં ચારિત્રઅંધારણનું રહસ્ય સમાએલુ છે. કેમકે જ્યાંસુધી તે નકી થાય નહી ત્યાંસુધી ચારિત્રનું સ્વરૂપ પણ નક્કી થઇ શકે નહીં. ચારિત્ર એ બીજુ કાંઇજ નથી પરંતુ આપણને આપણા આદર્શ સ્થાન કે લક્ષ્ય સ્થિતિએ પહોંચાડવામાં સહાય કરનાર અનુકુળ તન મનની અવસ્થા છે. તમાએ જેવા આદર્શ નકી કર્યા હોય તેને અનુરૂપ અને તેવી મનની સ્થિતિ સ્વય ઉપજી આવે છે. માત્ર તેવી મા સ્થિતિ ઉપજાવવા માટે એ સ્થિતિને અંગે રહેલા મનના લક્ષણા ઉપર ધ્યાન અને સંભાળ રાખવી પડે છે. આપણા મનના ઇષ્ટ લક્ષણેા એ ગુલામના રાપા જેવા છે. ગુલાબના છેડ ઉપર જેમ આપણે વધારે સભાળ અને ધ્યાન આપીએ તેમ તે અધિક અધિક વિકસે છે. ઇષ્ટ મનેાગુણ એ માનસ-ગુલાબ છે; અને તેના ઉપર સભાળ અર્પવાથી તે અધિક સુંદર, શાભામય સુવિકસિત અને છે. તમે પ્રયાગ તરીકે એકાદ મનેાલક્ષણ ખીલવવા માગતા તે એ લક્ષણના મનામય રીતે તમારામાં આરોપ કરી જાણે કે તે અત્યારે જ તમારામાં છે એમ કા; અને શબ્દાદ્વારા તેના અસ્તિત્વનું તમારા અંત:કરણ ઉપર દઢ પ્રતિપાદન કરો. અયુક્ત શબ્દોમાં અત્યંત સામર્થ્ય રહેલુ છે. આપણા શાસ્ત્રકારો એવા અ યુક્ત શબ્દોને “મત્ર” ના નામથી સખાધે છે. પરંતુ સરત એટલી કે તે અર્થ-ભાવના સાથે ઉચ્ચારાવા જોઇએ, અને તમારા મનમાં એ અને અનુરૂપ ચિત્ર પ્રગટેલ હાવું જોઇએ. પોપટની માફક પઢવાથી કશાજ લાભ નથી,
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૬
આત્માનંદ પ્રકાશ.
માણસનું અત્યારનું ચારિત્ર એ તેના વિચારોનું, તેની કલ્પનાઓનું અને આદર્શોનું પરિણામ છે. જે માણસ પિતાને પિતાની કલ્પનામાં નિરંતર પામર, શક્તિહિન, વિજયહિન. ગરીબ અને દુનીયાના પગે કચરાતો જોવે છે, એ માણસ તેનું મનમય બંધારણ એવા પ્રકારનું રચતો હોય છે કે આખરે તેનું અખિલ જીવન અને પ્રકૃતિ એવા અનિષ્ટ મનોભાવાવડે ભરપૂર બની જાય છે અને એવા વિચારોને અનુસરતું તેનું બાહ્ય જીવન પણ રચાય છે. એથી ઉલટુ જે મનુષ્ય પિતાને ચોતરફ વિજયી, શક્તિમાન ધારેલું કામ પાર ઉતારનાર, અને સર્વ વિદનોને ઓળંગી જનાર માને છે તે વસ્તુત: બાહ્ય ચાર પણ તેવું જ પ્રગટાવી શકે છે માણસ પોતાની આંતરસૃષ્ટિના પ્રમાણે જ બહારની સુષ્ટિ ઘડે છે એવો કુદરતને સનાતન શાશ્વત નિયમ છે. તમે તમારા આંતર મનમાં ( નubconscious mind) ઈર્ષ્યા, અદેખાઈ, દ્વેષને પોષણ આપશો તો તમે આખા વિશ્વમાંથી એ પ્રકારનું સત્વ આકર્ષવાના. તમારૂ સર્વજીવન અને ચારિત્ર એ આંતરભાવને અનુસરતુ બની જવાનું. - સામાન્ય મનુષ્ય એમ માનતા હોય છે કે પોતાના ચારિત્રના જે કાંઈ શુભાશુભ લક્ષણે હોય છે, તેનામાં ફેરફાર કરો એ કાંઈ પિતાની સત્તાની વાત નથી. તેઓ પોતાની વર્તમાન ચરિત્રની સ્થિતિને તે જેવા રૂપે છે, તેવા રૂપે કાંઈ પણ પ્રશ્ન વિના, સ્વીકારી જ લે છે, તેમાં જાણે પોતાનો કાંઈજ ઈલાજ નથી એમ માની તેને અચળ, નહીં ફેરવી શકાય તેવી, અને દઢ માને છે, અજ્ઞાન ભરેલી લોકિક કહેવત પણ “પ્રાણ અને પ્રકૃતિ સાથે જવાના” એમ બોલીને લોકોની અજ્ઞાનને પોષણ આપે છે. યુરોપવાસીઓ પણ એવાજ આશયનું કથન ઉચ્ચારી સંતોષ માને છે કે, ] nl just as the L. Td made me” અર્થાત્ “મને પ્રભુએ જે બનાવ્યો તે હું છું.” બધી વાત માત્રનો અંત ત્યાં આવી જાય છે, અને જાણે કે હવે સુધારાને માટે કશેજ અવકાશ રહ્યો નથી એમ માની લે છે. કોધી મનુ તેિજ પોતાના મુખથી કહેતા સંભળાય છે કે “ભાઈ મારે મીજાજ મારા હાથમાં નથી, તમારે એ પ્રસંગે જરા ખમી ખાવું. હું મારા જીવને ઘણોય વારી રાખું છું પણ એ તે શું કાંઈ આપણું મરજીની વાત હતી? એ તો પ્રાણને પ્રકૃતિ સાથે જવાના એ સ્વભાવને સુધારવાની કડાકુટ નકામી છે, કુતરાની પૂંછડીને વાંકા રહેવાને સ્વભાવ જેમ કદીજ જતો નથી તેમ મારી પ્રકૃતિ પણ ગમે તેટલા પ્રયત્નથી જવાની નહીં.” વાસ્તવમાં આમ કહેનાર માણસ ભૂલે છે. અલબત ખરું છે કે અજ્ઞાનના ગાઢા આવરણમાં રહેલા આત્માને એ ચારિત્ર સુધારવાનો અવકાશ જણાતો નથી. છતાં પણ તે જરા વધારે બારીકીથી તપાસશે તો જણાશે કે તેની પ્રકૃતિ, સ્વભાવ અથવા ચારિત્ર હમેશાં ફેરફારના કમ ઉપર છે, તેના આસપાસના સંયોગથી બી
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચારિત્ર ગઠન.
૧૩૭ જાઓ સાથેના તેના સહવાસથી બીજાઓ તરફથી તેને મળતી સૂચનાઓથી તેનું ચારિત્ર અવ્યક્તપણે નિરંતર પરિવર્તન પામતું જ જાય છે. તેને ખબર હોતી નથી કે તે અમુક અમુક બાબતોમાં રસ લેવાથી અને તે ઉપર મનને સ્થિર કરવાથી તેનું ચારિત્ર અવ્યક્તપણે (unconsciously) ફેરફાર પામતું જ ચાલે છે, તેણે સમજવું જેઈએ કે તેનું અત્યારનું ચારિત્રએ જન્મકાળે જે ચારિત્ર-દ્રવ્ય (character stuff) લઈને આવ્યો હતો તેમાંથી પરિણામ પામેલું છે, અર્થાત્ તેમાં અનેક ફેરફાર થતા થતા તે હાલની સ્થિતિએ આવ્યું છે.
સબળ અને નિર્બળ મનુષ્ય વચ્ચે ભેદ એટલેજ છે કે સબળ મનુષ્ય પોતાના ચારિત્રને પોતાની મરજી અનુસાર ઘડી શકે છે, તે તેને પોતાને માલીક છે, નિબળ મનુષ્ય એ તેની આસપાસના સંચગેનું પ્રાણી છે, તેને બીજા મનુષ્યોની અ સરને આધીન રહેવું પડે છે. તેને કોઈ ગુસ્સે કરવા માગે તો તે ગુસ્સે થાય છે, રાજી કરવા માગે તો તે રાજી થાય છે. તેનું મન મીણના જેવું પડ્યું અને સંસ્કારને વશ હોય છે, તેના પોતાના મનને તે માલીક નથી. કેઈ બીવરાવે તે બીવે છે, કોઈ હીમત આપે તો હીમતી બને છે, તેના પોતાના સ્વતંત્ર સંકઃપને (will) અવકાશ હોતો નથી, આથી ચારિત્રને ઉત્તમ પ્રકારનું ઘડવા ઈછનારે પિતે પિતાના સ્વામી, પોતે પોતાના માલીક બનવું જોઈએ.
આત્મા એ મનને સ્વામી છે, શરીરને જેમ કરતથી ઉત્તમ પ્રકારનું, સુદઢ અને બળવાન બનાવી શકાય છે, તેમ આત્મા ધારે તે મનને પણ તેવું જ બળવાન કાર્યકર અને ઉત્તમ પ્રકારનું બનાવી શકે છે. આપણું મનની સ્થિતિને તે હાલ જેવા રૂપે છે, તેવા રૂપે સ્વીકારી લઈ સંતોષ માનવો અથવા તેને અનિવાર્ય અચળ અને સ્થિર માનવી તે ભૂલ છે. ખરી રીતે તો કઈ મનુષ્ય અંત:કરણથી એમ માનતેજ નથી, કેમકે તે બીજાઓને તેમનું ચારિત્ર સુધારવાનો છુટથી ઉપદેશ આપ્યા કરે છે, ચારિત્ર સુધારવાનો અવકાશ તે ન સ્વીકારતો હોય તો તે કદીજ એવો ઉપદેશ આપે નહીં પણ જ્યારે આપણે જોઈએ છીએ કે જેમના ચારિત્રને હજી સેંકડે દીશામાં સુધરવાનું બાકી છે તેવા મનુષ્ય બીજાઓને અનેક બાબતમાં સલાહ આપે છે, ડાહ્યા અને સમજુ થવાની ભલામણ કરે છે, વિવેકી અને શાણા બનવાની શીખામણ આપે છે, કોઈની નિંદા અને કેઈની સ્તુતિ કરે છે, ત્યારે એમ માન્યા વિના નથી જ ચાલતું કે તેઓ પોતે અંતઃકરણથી માને છે કે તેઓ પોતે પણ ધારે તો સુધરી શકે તેમ છે, કેમકે જે વાત બીજા માટે શકય માને છે, તે પોતાના માટે શા માટે ન માને ? જરૂર માનેજ,
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૮
આત્માનંદ પ્રકાશ.
- ના
આપણું વર્તમાન ચારિત્ર ઘણા કારણોને લઈને નિર્માયું છે, તેમાં મુખ્ય તો આ પ્રમાણે છે. (૧) આપણુ ગત જીવનના અનુભવનું પરિણામ (૨) કુળ પરંપરાગત સંસ્કાર (hel edity) (૩) આપણી આસપાસની પરિસ્થિતિઓ, સંયોગે, પરિવેષ્ટનો વિગેરે. (૪) બીજા મનુષ્ય તરફથી આપણને મળતી સૂચનાઓ, ભાવનાઓ અથવા ઘોતને (suggestions) અને (૫) આપણે પોતે આપણા પોતાના અંતઃકરણમાં સ્વતંત્રપણે બાંધેલા નિશ્ચયે અથવા આત્મઘાતનો (auto-suggestions) એ બધાના એકંદર પરિણામથી જે પ્રકારની આપણું મનસ્થિતિ રચાય છે, વલણો બંધાય છે, અને લક્ષણોનો સમુહ બંધાય છે, તેને આપણે ચારિત્ર કહીએ છીએ. પરં તુ એ સર્વને આપણે આપણા વર્તમાન પ્રયત્નથી ફેરવી શકીએ તેમ છીએ. આપણે રચેલા અને નિર્ધારિત કરેલા આદર્શને અનુકુળ બને તેવા રૂપે તેને ઘટાવી શકીએ તેમ છીએ. તેને ફેરવી શકાય છે, નવેસર ઘડી શકાય છે, ગમે ત્યારે ગમે તેટલો સુધારો વધારે તેમાં કરી શકાય છે એ વાતમાં પ્રથમ શ્રદ્ધા રાખવી જોઈએ અને આ નીચે અમે એ બધું કરવા માટે જે પદ્ધતિ આપવાના છીએ તે એટલી બધી સરળ અને સુગમ છે કે અમને ડર રહે છે કે તેની અતિશય સાદાઈને લઈને ઘણા વાચકે તેને અનાદર કરશે. લોકોને કાંઈક વધુ ગુંચવણ ભરેલું આંટીઘૂંટીવાળું અને જટીલ ઘટનાવાળી વસ્તુ બહુ ગમે છે. પરંતુ તેના ઉત્તરમાં કહેવા દો કે કુદરતને કેમ બહુ સીધા છે, સરળ છે, અવિષમ છે. એના સહજ, સ્વાભાવીક રસ્તાને પરિ ત્યાગ કરીને ગુંચવણમાં પડવાથી ઉલટા આપણે ગુંચાઈ મરીએ છીએ, માટે સાદાઈ અને સરળતા દેખીને “કશું જ દમવાળું એમાં નથી એવું માનવાની ઘેલછા કરશે નહીં.
આપણી વર્તમાન ચારિત્ર સ્થિતિ ફેરવવા માટે પ્રથમ તો એટલું આવશ્યક છે કે તેમ કરવાની આપણામાં ઈચછા હોવી જોઈએ. જ્યાં સુધી તે પ્રકારની પ્રબળ ઈચ્છા ન હોય ત્યાંસુધી ગમે તે સંકલ્પ કે નિશ્ચય નકામો છે. આપણે અમુક બાબતમાં ગમે તે દઢ નિશ્ચય હોય છતાં પણ તે બાબત સંબંધ આપણે ઈચ્છા, રસ, મરજી ન હોય તે તે નિશ્ચય કશું જ કરવા અસમર્થ નીવડે છે. ઘણા મનુષ્ય ઈરછાનો અર્થ બહુ હલકે કરે છે. પરંતુ ઈચ્છાનું તેમ હલકું સ્વરૂપ હોઇ શકે છે તેમ ઉચ્ચ સ્વરૂપ પણ હોઈ શકે છે એ ભૂલવું જોઈએ નહીં. માણસ પોતાની હલકી ઈચછાઓને ત્યજી દે છે, ત્યાં કારણ એજ હોય છે કે તેનામાં બીજી જાતની ઉચ્ચતર ઈચછાઓને ઉદય થયે હોય છે. આથી પ્રથમ તો આપણું ચારિત્ર શુભ લક્ષણોથી ભરેલું હોવાની આપણામાં પ્રબળ ઈચ્છા જોઈએ. જ્યાંસુધી એવી પ્રબળ ઈચછા ન હોય ત્યાંસુધી સંકલ્પબળ ગમે તેટલું જોર કરે તો પણ કશું જ પરિણામ આવતું નથી. ઈચ્છામાં રસનું તત્વ છે. એ રસની દીશામાં જ આત્મા પ્રયાણ કરી શકે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચારિત્ર ગઠન.
૧૩૯
રસનો અભાવ એ પ્રયત્નને અભાવ માગી જ લે છે. જ્યાં રસ નથી ત્યાં પ્રયત્ન નથી. પ્રયત્ન નથી ત્યાં પ્રગતિ નથી. આથી પિતાના ચારિત્રમાં ભવ્યતા આણવાના ઈચ્છક પુરૂ પ્રથમ રસને પ્રાપ્ત કરવો જોઈએ. રસ વિના બધો પ્રયત્ન બોજરૂપ. કડાકુટથી ભરેલા કંટાળાવાળા અને વિષમ જણાય છે. બળાત્કારથી ચારિત્ર ફેરવાતું નથી. આથી રસ એ ચારિત્ર–ગઠનના પ્રથમ અંક છે.
પર તુ તમે કહેશો કે અમુક બાબતમાં “રસ ” હા એ કાંઈ મારા હાથ માં નથી. એ તો સ્વાભાવિક છે. અમુક પ્રકારના વિષયમાં મને રસ છે અને અમુકમાં નથી તેનું કાંઈ ખાસ કારણ હોતું નથી. એક જણને કારેલાના શાકમાં. “સ” અનુભવાય છે ત્યારે બીજાને તેમાં કડવાશ શિવાય કાંઇ જ માલુમ પડતું નથી. આથી એ “ર” તો આત્માના બંધારણ સાથેજ રચાયેલું જણાય છે. હવે અત્યારે તમાં ફેરફાર બને નહી, વિશેષ વિચારના અભાવે આ દલીલ સોએ સો ટકા ખરી ભાસે છે, પરંતુ વાસ્તવમાં એ સત્ય નથી. રસમાં ફેરફાર થઈ શકે છે. અમુક વિષય ઉપર દીર્ધકાળ મનને વસવા દેવાથી તે વિષયમાં આત્મા “રસાનુભવ” કરી શકે છે. પ્રત્યેક મનુષ્યને આ પ્રકારનો અનુભવ થોડે ઘણે થયે હોય છે એમ માનવામાં બાધ નથી. એક વિષય ઉપર બહુ કાળ મનને સ્થિર કરવાથી જેમ એક પ ઉત્તમ લક્ષણોને ખીલવી શકાય છે, તેમ અન્ય પક્ષે એ વિષય અધમ હોય તો અધમ લક્ષણે પણ ઉગી નીકળે છે. યુવાવસ્થાના બાકર્ષક અને રમણીય ક્ષેત્રમાં પ્રથમ પગલુ મુકનારને પોતાના જીવનમાં ભ્રષ્ટતા આણવાની મુદલ ઈછા હોતી નથી, તેના હદયમાં અનેક મહત્વાકાંક્ષાઓ અને ભવ્ય ભાવનાઓ ઉભરાતી હોય છે, અને જીવનને એક ઉત્કૃષ્ટ આદર્શને અનુસરતું રચવા તેનું મન ઉદ્યોગશીલ બન્યું હોય છે. પરંતુ ચેડા જ કાળ પછી તે દારૂ, ઈક, રંડીબાજી અને એવી બીજી “મોજમજા” ની વાતો બીજાના મુખેથી સાંભળે છે, અથવા કોઈ પુસ્તકમાં વાંચે છે. આ વાતો ઉપર તે પોતાના મનને સ્થિર થવાની રજા આપે છે, અને એ બધા વિષયને તે મનોમય રિતે કલ્પના દેહથી ભોગવે છે. થોડો વખત આમને આમ ચાલ્યા પછી તે એ વિષ
માં “રસ” અનુભવે છે. તેનામાં તે તે પ્રકારની વાસનાનું બીજ રોપાય છે. ક૫નામાં તે વાસનાને પોષણ આપી તે ઉછેરે છે. થોડા સમયમાં તેને જણાય છે કે એ વાસના હવે પિતાને બહિંભાવ શોધે છે, અર્થાત્ તે સ્થળ મુમિકા ઉપર આવવા ઇન્તજાર બની છે. માત્ર કપનામાં જ નહી પરંતુ કાર્યરૂપે પરિણામ પામવા તે નિમિત શોધે છે.
આ વિશ્વ ઉપર બધા પ્રકારના અધમ કર્તવ્ય, વ્યભિચારો. દુષણ, ગુન્હાઓ,
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
મુર્ખાઇ અને અત્યાચારી આ પ્રકારે જ બનેલા હોય છે. પ્રથમ તે તેમાં આત્માને રસ હોતા નથી, પરંતુ તે તે જ્ઞતના વિષયાના ક્ષેત્ર ઉપર મનને વિહરવા દીધાથી તેમાંથી “ રસ ,, ઉત્પન્ન થાય છે. એ રસ હૃદયમાં બીજનુ કાર્ય કરી વધે છે. કલ્પ નાભાગથી તેને પાષણુ પામી વધવાનુ અને છે. એ વધ્યા પછી આત્મા પરવશ અને છે. જો કે એ બીજને પાષણ અને સામર્થ્ય આત્મા તરફથી જ મળ્યું હોય છે, છતાં આત્મા તેના આગળ હારી જઈ અધમતામાં ઘસડાયા શિવાય રહી શકતા નથી, પ્રથમ ક્ષણે રસ ઉપજાવતી વેળાએ, તેને તેમાંથી આવા પરિણામા આવવાની મુદલ શંકા હેાતી નથી, પરંતુ પ્રિય વાચક ! કદાચ તમારા અંત:કરણમાં આવા પ્રકારના કોઇ અનિષ્ટ પરિણામ ઉપજાવનારો રસ બીજરૂપે રહેલા હાય તો તમારે ચેતવાનુ છે. તેને સાધીને તમારા અંત:કરણમાંથી ખેંચી કાઢા અથવા તેને પાષણ દેવું અધ કરી, તેનાથી વિરોધી રસની જમાવટ કરો. હંમે કરેલી આ સૂચના તરફ તમે અના દરથી જોશેા નહી. તમારા ભાવિના જીવનને અધમ કે ઉત્તમ, આસુરિ કે દૈવી અનાવ વાના આધાર, આ સૂચના તમે ગ્રહણ કરી છે કે નહી તેના ઉપર રહેવાના છે. આ દુનીઆમાં મનુષ્યોના હાથથી જે જે ખરાબીએ અને બુરાઇઓ બની રહી છે તેના મૂળ કારણા આ “રસ ” માંથી ઉદ્દભવેલા છે. મનુષ્યે પરિણામ ભણી તુવે છે. કારણ ભણી જોવાના પ્રસંગ માત્ર તત્વજ્ઞા જ મેળવી શકે છે.
77
પર ંતુ તે સાથે એટલુ પણ સ્મૃતિમાં રાખો કે જે “ રસ ભ્રષ્ટતા ભણી બે ચી જાય છે તેજ 4 રસ ન યાગ્ય દીશામાં વાળવાથી તે દીવ્યતા ભણી પણ દોરી તૈય છે. આત્મામાં એ રસને સક્રમણ પમાડવાની અદ્ભુત સત્તા રહેલી છે, અધમ પર ણામા લાવનારા રસ બીજકોને પોષીને મેાટા કરવા એ જેમ સરલ અને સ્વાભાવિક જણાય છે તેમ ઉત્તમ પરિણામા લાવનારા રસ બીજંકાના સબંધે પણ છે. તમારા ચારિત્રમાં તમને કોઇ પ્રકારની ખામીઓ, દાષા અણુતા જણાય અને તે કાનામાં નથી ? ) અને છતાં તેમાં ફેરફાર કરવા માટે તમારામાં આવશ્યક મનોખળ ( will power ) ન જણાય તે શરૂઆતમાં તમે ફક્ત આટલું જ કરે ! સુધ રવાની ઇચ્છા કરો, એ સુધરેલી સ્થિતિમાં મનેામય રીતે રસાનુભવ કરો. એ રસખીજકને પ્રથમ સભાળથી પાષણ આપે. બીજા દ્વારા પ્રકારના વગડાઉ વેલાના જુથમાં એ રસના નાનકડા રોપા અટવાઈને ચુંથાઇ ન જાય તેની સભાળ રાખો. તમે જે પ્રકારના સુધારા કરવાની ઇચ્છા રચી છે તે સુધારો તમારા ચારિત્રમાં પ્રગટ થયા પછીની તમારી સ્થિતિ જે પ્રકારની અને તે પ્રકારની સ્થિતિને તમે અત્યારથી જ મનેામય રીતે જોયા કરે, અને તે તમારામાં હાય તો કેવું સારૂં, એવી ભાવના કરો. તમને ઘેાડા જ વખતમાં જણાશે કે તમે એ સુધારા પ્રગટાવવા માટે પ્રતિ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચારિત્ર ગઠન.
૧૪૧
કરી રહ્યા છો. હવે તે વિના તમને ચેન પડતું નથી. ચારિત્રના એ ગુણને વ્યક્ત કરવામાં તમારો રસ અધિક અધિક જામતો જાય છે. એ રસની પછવાડે સંક૯પમેળ આવે જ છે. એ સંક૯પ-બળથી એ લક્ષણ પ્રાપ્ત કરવાના માર્ગમાં જે પ્રતિબધો અને વિન્ન રહેલા છે તેનો પરિહાર થાય છે. પ્રબળ રસના પ્રભાવથી મનાએ જે મહત પ્રાપ્તિ કરી છે તેનું વિવેચન કરવાનો આ વ્ય અવસર નથી. પરંતુ એ રસ વિના સંકઃ -બળ કશુ જ કરી શકતા નથી. આથી એટલે નિર્ણય થાય છે કે પ્રથમ રસ પછી નિશ્ચય-બળ, પછી પ્રયત્ન અને તે પછી ફળ એમ અનુકમ રહલે છે.
તમારા ચારિત્રબંધારણમાં કોઈ પ્રકારના અનિષ્ટ લક્ષણે તમને જોવામાં આવે તો તેને પોષણ આપતા બંધ પડા, અને તે પોષણના અભાવે તે લક્ષણે પિતાની મેળે મરી જવાના. તે સાથે એ લહાણેના વિરોધી ઇષ્ટ લક્ષણે તમારી હૃદય-ભૂમિ ઉપર ઉપજાવવા પ્રયન કરો. અધમ વાસનાઓને હૃદય-ક્ષેત્ર ઉપર સ્થાન આપવાની ચોખી ના પાડવાથી, તેમજ તેમને માનસીક ખોરાક આપવા બંધ કરી દેવાથી તે વઘલા બંધ પડી જાય છે, જેમ ખાતર અને પાણી આપવું બંધ કરવાથી વનપતિના રોપા સુકાઈને ક્ષીણ બની જાય છે, તેમ રસનું પોષણ તે તે વાસનાને મળતું અટકી પડવાથી તે ક્ષય પામી આખરે નિર્મૂળ બને છે. આ સૂચના ચારિત્રને Úત્તમ પ્રકાર બનાવવા ઈછનારને અત્યંત અગત્યની છે. તેથી પુન: કહીએ છીએ કે એવી અનિષ્ટ છાઓઉપર મનને સ્થીર કરવાની સમુળગી ના પાડી દ્યો ! નાશ યાનને એ વિષય ઉપરથી ઉઠાવી બીજા ઠેકાણે ચાડી ઘો, ખાસ કરીને કપનાને તે વિષયનો રસાસ્વાદ ન કરવા ઘો ! શરૂઆતમાં એમ કરવામાં બહુ આચાસ જણાય છે. વારંવાર કપના છટકી જઈને પિતાના રસપ્રદ વિષયમાંથી આનંદ ચુસવા બેસી જાય છે. પરંતુ પ્રત્યેક પ્રયત્નની સાથે તે અધિક અધિક કાબુમાં આવતી જાય છે. એક વખત તમે કલ્પનાને તેના વિષયથી વિખુટી પાડવા શક્તિમાન બનશો એટલે પુન: પ્રયત્ન કરતી વેળા પ્રથમ પ્રયત્નને જેટલી મહેનત પડવાની નહી, લાલચુ બનો નહી. “એક વખતને માટે ભેગવી લેવા દે. હવે પછી ફરીથી એમ નહી કરૂં” એમ કદી પણ મનને ઢીલું મુકે નહી. “વાસનાનો ડંખજ એ “એક વખત” માં રહેલા છે. “એક વખત”ની લાલચ આગળ મુંડી નમાવી તે પછી તમારે વિજય લાખો કેશ દુર છે એ જરૂર માનો.
એ સાથે એ પણ એટલું જ અગત્યનું છે કે એ અનિષ્ટ લક્ષણનું ચિંતન અને ટકાવવા સાથે ઈષ્ટ લક્ષણમાં “રસ ” અનુભવવા પ્રયત્ન કરે. ઈષ્ટ લક્ષણનું બને તેટલું ચિંતન કરી તેમાં રસવૃત્તિ પ્રગટાવે, બહુ પ્રેમપૂર્વક, મમતાપૂર્વક એ લક્ષ
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
ણને ચાહ; અને એ લક્ષણો તમારી ચારિત્રઘટનામાં પૂર્ણ બહિર્ભાવ થયા પછી તમારી સ્થિતિ કેવી બદલાઈ જવાની એનું રસપૂર્વક મામય ચિત્ર . એમ કરવાથી તમે એવી હદે આવી પહોંચશો કે જ્યાં એ લક્ષણ વિના તમને આરામ મળવાને નહીં. તે વિના તમારું જીવન તમને અધુરૂં અધુરૂં ભાવાનું.
રસવૃત્તિ ઉશ્કેરાયા પછી તે લક્ષણ અથવા પ્રાપ્તિ (at saints) મેળવવા માટે શ્રદ્ધાની જરૂર છે. એટલે કે, “હું જરૂર તે મેળવી શકીશ” એવો દઢ વિધાસ (ઈએ. આ “શ્રદ્ધા પણ “રસ” ની માફક માગ્યા પ્રમાણે આવી મળતી નથી. અર્થાત્ મનુબે ધારે છે, તેમ એ “શ્રદ્ધા” રાખવી કાંઈ આપણા હાથમાં નથી. વાસ્તવમાં “રસ” જ્યારે ચિંતનથી મળી શકે છે ત્યારે “ શ્રદ્ધા ” કાર્ય વિના સાંપડી શક્તિ નથી. અમુક કાર્ય પાર પાડ્યા પછીજ આપણે તેવું બીજું કામ કરી શકીશું એવી શ્રદ્ધા બંધાય છે. વિજય મળ્યા વિના શ્રદ્ધા બંધાતી જ નથી, આથી જેમના હૃદયમાં એ પ્રકારે વિશ્વાસ નથી તેમણે કઈ પ્રકારના કાર્યમાં-- શરૂઆતમાં નાના કાર્યમાં ખંત અને ઉદ્યોગ વડે મહેનત કરી સિદ્ધિ મેળવવી જોઈએ. એમ કરવાથી આપણા સામર્થ્યમાં આપણને વિશ્વાસ બંધાય છે. દાખલા દલીલોથી શ્રદ્ધા આવતી નથી, તે તો આપણા હાથે બનેલી કાર્યસિદ્ધિમાંથી આવી શકે છે. આમ હોઈને નાના કાર્યોમાં સતત ખંત અને પ્રયત્નવડે સંપૂર્ણ વિજય મેળવી શ્રદ્ધા સંપાદન કરવી એ ચારિત્રઘટનાનું બીજું પગથીઉં છે. આ શ્રદ્ધાનું પ્રમાણ જેટલે દરજજે અધિક હોય છે તેટલે દરજજે મનુષ્ય પોતાના ચારિત્રમાં ઉત્તમ લક્ષણે ઉપજાવવા અધિક અધિક શક્તિમાન બને છે. આ એક પરમ સિદ્ધ આધ્યાત્મિક મહા નિયમ છે કે શ્રદ્ધાના પ્રમાણમાં જ કાર્ય બને છે. શ્રદ્ધા મનનો ચીલે સાફ કરી બધા પ્રતિબંધને બાજુએ ખસેડી નાખે છે. કામમાં સરલતા કરી આપે છે. વિજ્ઞાન પ્રસંગે આત્માને અડગ અને સ્થિર રાખે છે. નિર્બળ શ્રદ્ધાવાળા મનુષ્યોને કાયર બનતા વાર લાગતી નથી. આવા મનુષ્યો પિતાને તેમજ પારકાને કશીજ ઉપગના નથી. જરા વિષમ સંયોગો આવતા, અથવા જ વિઘ આવતા, હાથમાં લીધેલું કામ હતું મુકીને પોતાની નિત્યની જુની ઘરેડમાં પોતાનું ગાડું વાળી લે છે. આથી પ્રથમ “રસ” પછી “શ્રદ્ધા” અને તે પછી કાર્ય માં પ્રવર્તી વાનો નિશ્ચય અથવા સંકઃ૫.” ( will wor)
આ સંકલ્પબળના સંબંધે બહુ ગેરસમજુતી પ્રવર્તેલી જણાય છે. ઘણા લોકો માને છે કે સંકઃપબળ એ જાણ મુઠીઓ વાળી ગુસ્સાથી ભ્રકુટિ ચઢાવી, જોર પૂર્વક કોઈ આંતરબળનો કરેલો ઉપગ છે. સંકલ્પબળ અને આ બળના દેખાવને કાજ સંબંધ નથી. સંકલ્પબળ એ એક પરમ સત્તા ધારી સત્વની આજ્ઞા છે.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય,
૧૪૩
જેમ રાજાના એક ઠરાવ { resolution ) માં કાંઈ ઉપર જણાવ્યું તેવું જોર કે બળ હોવાની કશી જ જરૂર હોતી નથી. માત્ર એ ડરાવ પ્રમાણે અમલ થવાના જ. એવી શ્રદ્ધાપૂર્વક કરેલી આજ્ઞાજ બસ છે. તેમ આપણા સંકલ્પને પણ તેવી આજ્ઞા જ કરવાની છે. માત્ર શ્રદ્ધાપૂર્વક તે “ ઠરાવ” બહાર પાડવાની જરૂર છે. સામ
ના મધ્યબિંદુમાંથી એ આદેશ-સ્વર અવતાવવાની જ જરૂર છે. અભિમાનીની અથવા “હ” ની આજ્ઞા--આ માને હુકમ એટલું જ આવશ્યક છે. એ શાંત બળનીશ્રદ્ધાની જ જરૂર છે. તે સિવાય નકામું જોર પછાડવાની, તેમજ વ્યર્થ બળ ક્ષય કરવાની કશી જરૂર નથી.
ચારિત્રમાં ઉત્તમ લક્ષણ પ્રગટાવવાના માટે આવશ્યક સામગ્રીનું વર્ણન હમે કરી ચુક્યા છીએ તે આ પ્રમાણે –- ૧) પ્રબળ રસવૃત્તિ, (૨ ) શ્રદ્ધા અથવા વિશ્વાસ, ( ૩ ) સંકઃપબળ. આ ત્રણ હથીઆરથી પરિસજજત થયેલ આમા હક ગમે તેવા વિજય માટે તત્પર છે. હવે ફકત કાર્યમાં જ પ્રવેશવું અવશેષ છે. કાર્યમાં ઉતરતા પૂર્વેની આંતર સામગ્રી ઉપરપ્રમાણ હોય તોજ એ કાર્ય માં “વિજય” નું તત્વ પ્રવેશી શકે છે, એ ભૂલવું જોઈએ નહી.
( અધ્યાયી )
જૈન તિહાસિક સાહિત્ય,
જૈન નૃપતિ ખારવેલને શિલાલેખ.
( અનુસંધાને ગતાંક : ના પૃષ્ટ ૧૦૧ થી ) [ આ નીચે, ખારવેલના લેખન-પ્રાકૃતનું સંસ્કૃત ભાષાંતર અને ગુજરાતી ભાષાન્તર આપવામાં આવે છે. મૂળ પ્રાકૃત, બહુજ ગુંચવાડા ભરેલું હોવાથી તે અત્રે આપ્યું નથી. મારા ઘર નૈન માં તે પૂર્ણ રીતે આપવામાં આવેલ છે.
–મુનિ જિનવિજય. } (१) नमोऽहद्भयः नमः सर्वसिद्धेभ्यः : वीरेण महामेघवाहनेन चैत्रराजवंशवर्धनेन प्रशस्तशुभलक्षणेन चतुरन्तरस्थानगुणोपगतेन कलिङ्गाधिपतिना श्रीखारवेलेन
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ,
(२) पञ्चदशवर्षाणि श्रीकुमारशरीरवतां क्रीडिताः कुमारक्रीडाः । ततो लखरूपगणनाव्यवहाराविधिविशारदेन सर्वविद्यावदातन नव वर्षाणि यौवराज्यं पशासितं संपूर्णचतुर्विंशतिवर्षश्च दानेन च धर्मण शेषयौवनाभिविजयवृत्यै
(३) कलिङ्गराजांशपुरुपयुगे महाराजाभिपेचनं प्राप्नोति । अभिषिक्तमात्रच प्रभाव वानपिनगोषुनाकामनिवेशन प्रतिसंस्कारयति कलिङ्गनगरी शिवीरं च शीतलतटागपालीन बन्धयति सर्वोद्यानप्रतिष्ठापनं च।
(४) कारगति पञ्चत्रिंशच्छतसहस्रैः प्रकृती रञ्जयते । द्वितीय च वर्ष अभिनाय शतकर्णिः पश्चिमदिशं हथगजनररथ बहुलं दण्ड प्रस्थापयति कुसंबानां क्षत्रियाणां च सहायता प्राप्तं मलिकनगरं ( ? ) तृतीये पुनवर्षे
(५) गंधर्ववाहे बुद्धो दंपतृत्तगीन वादिनसंदर्शनैरुत्सवसमाजकारणैश्च क्रीडयति नगरी । इत्थं चतुर्थे वा विद्याधराधिकासं अहतं पूर्व सलिङ्ग पूर्वराजेन .................धर्मकूटस्य................. पूजितं न निक्षिप्तच्छन्न--
(६) भृशाः त्रिरत्नस्य प्रत्ययः सर्वसाधकमोजकेषु म्यादेवं दर्शयति । पञ्चमे चेदानी वर्ष नन्दराजत्रिवर्दसत्रमयाटितं तनमुलीयवाटात प्रनाली नगरं प्रवेश्य................ राज्य श्रेयासंदर्शनत उत्सवकारणं.
(७) अनुग्रहानेकानि शतसहस्राणि विमजनि पौरजानपदे । समय च वर्ष प्रशासन् च................. अष्टगं च वर्षे, ..............
(८) घातयिन्या राजहन पीडयति । एतेषां च क्रमप्रदान प्रणादन सर्वत्र सैन्यवाहनानि पिमुच्य भथरामपयानः । ननमे च [ वर्षे ? ........ ........ पयरकः
(९), कल्पवृक्षो हयगजन्धैः सह पर मचे गृहावसथं .... यस्य वा ग्रहणं च कारयितुं ब्राह्मणेभ्यः यस्मिद्धिसारं ददाति अर्हन्त,
૨ લેખમાં કડા જેવું કાંઈ છે જે ક્રીડાલ પ્રાકૃત હોઈ શકે. મન કુમાર વાંચવાનું પસંદ પડે છે. કારણ ક ક (મણી બાજુએ નીચે એક આછે લી છે. અને હા ભાંગી ગયેલ છે. તેના ની ને ભાગ ગોળાકાર છે. અને તેના ઉપના લો મા જમણી તરફનો ભાગ છે साभार अनामयातनाश.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જે ઐતિહાસિક સાહિત્ય,
૧૪પ (१०)................[ निवा ] सं महाविजयप्रासादं कारयति अष्टात्रिंशच्छतसहस्रैः । दशमे च वर्षे................भारतवर्षप्रस्थान.............. कारयति................उद्यतानां च मनोरथान्युपलभ्य
(११)............ ...ल पूर्वराजनिवेशितं पथिदेयं गर्दभनगरे निष्कासयति जनपदभावनं च त्रयोदश वर्षशतात्.................द्वादशे च व[र्षे)........ ........वित्रासयंत उत्तरापथराजानः
(१२)................मागधानां च विपुलं अयं जनयन् हस्तिनो गङ्गायां पाययति मागधं च राजानं बहु प्रतिशास्य पादौ वन्दयते नन्दराजनीतस्य अग्रजिनस्य................भगधे वास्य नगरी
(१३)................विद्याधरोल्लेखिताम्बरशिखराणि निवेशयति सप्तवपंदानपरिहारेणाद्भुतमकृतं च हस्तिनां दानपरिहार.................आहारयति इत्थं शत................
(१४)................[ वा ] सिनो वशीकरोति । त्रयोदशे वर्षे सुप्रवृत्तविजयिचक्रः कुभारीपर्वलेऽहंदुप [ निवासे ] बाह्यशायां निषद्यायां........ .........काले रक्ष्प
(१५)............... कृतसमाजः मुविहितानां च सर्वदिशां ज्ञातीनां तापसाना...............अर्हनिषद्यायाः समीपे प्राग्भारे वरकारुसमर्थस्थपतिभिरनेकयोजनाभिः............
(१६) पटालके चेतके च वैडूर्यगर्भ स्तम्भान्प्रतिस्थापयति पश्चोत्तरवष्टिवर्षशते' मौर्यराज्यकाले विच्छिन्ने च चतुःषष्टयग्रशतकोत्तरे चोत्सादयति क्षेमराजोऽस्य वृद्धराजोऽस्य भिक्षुराजो नाम राजा प्रशासन् सन्ननुभवन् कल्याणानि-.
(१७)................गुणविशेषकुशलः सर्वपापण्डपूजकः............... ... तानां संस्कारकारकोऽप्रतिहतचक्रिवाहनबलश्चक्रधरो गुप्तचक्रः प्रशान्तचको राजविंशकुलविनिर्गतो महाविजयो राजा खारवेलश्रीः ॥
१ मा भू छ. पशशत षष्टयधिकवर्षशते नये.
૨ માર્યરાજ્યનું પ્રાકૃત રાજમુરિય છે. પ્રાકૃતમાં જેમ ઘણીવાર આવે છે તેમ આ શબ્દવિપર્યયને દાખલ છે.
3 भरीरात विच्छिन्नायां च चतुःषष्टयामग्रशतकोत्तरायां नये.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૬
આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગુજરાતી ભાષાન્તર. અહંતોને નમસ્કાર, સર્વ સિને નમસ્કાર, કલિંગાધિપતિ, વીર, મહા મેઘવાહન, ચૈત્રરાજવંશવર્ધન, પ્રશસ્તશુભલક્ષણ એવા શ્રીખારવેલે કુમારરૂપે પંદર વર્ષ સુધી કુમાર કીડાઓ કરી. નવ વર્ષ સુધી લેખન, ગણના, ચિત્ર, વ્યવહારમાં કુશલ થઈને તેણે વૈવરાજ્ય પદ ભગવ્યું. વીસમું વર્ષ પૂર્ણ કર્યા પછી કલિંગના રાજપુરૂષેની ધુંસરીમાં શેષાવનને વિજય અને વૃત્તિમાં પસાર કરવાને તેને મહારાજ તરીકે અભિષેક કર્યો.
અભિષેક થતાંજ પ્રથમ વર્ષમાં તેણે પવનથી નુકશાન પામેલા કલિંગના દર વાજા, કિલ્લા, ઘરો તથા શિબીરને સમરાવ્યા. તેણે શીતળ એવા અનેક જાતનાં તળાવે અને બાગ વિગેરે ૩પ લાખ રૂપીઆ ખરચીને બંધાવ્યા. (આ પ્રમાણે) તેણે લોકોને સંતોષ્યા.
બીજા વર્ષમાં પશ્ચિમ દિશાનું રક્ષણ કરીને હય, હાથી, માણસ અને રથ યુક્ત એક મોટું લશ્કર શતકણિએ મેકહ્યું. (આજ વર્ષમાં) કુસબ ક્ષત્રિયોની સલાહ લઈને (તેણે) માસીક (?) શહેર લીધું. ફરીથી ત્રીજા વર્ષમાં, તે ગીત વિદ્યા શીખે અને દમ્પ(?)નૃત્ત, ગીત અને વાદન તથા જલસાથી નગરીને આનંદ આપે.
આ પ્રમાણે ચોથા વર્ષમાં, કલિંગના પહેલાંના રાજાઓથી પૂજાએલું, વિદ્યાધરોથી વસાએલું, ધર્મકૂટ...
...... .................પૂજા કરી” અને છત્રે તથા કળશ મૂકીને એવો દેખાવ કર્યો કે જેથી ત્રિરત્નવિષે નાના તેમજ મોટા સરદાને શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થાય.
પછી પાંચમા વર્ષમાં નન્દરાજનો ત્રિવર્ષ–સત્ર આરંભ્યો તનસૂલીયા (?) વડે એક પાણીની નહેર શહેરમાં આણી................. રાજ્યની આબાદી જણાવવા માટે ઉત્સવ કર્યો.
(૭) (અને આ પ્રમાણે) શહેરના તથા ગામડાના લોકો ઉપર લાખો ઉપકાર કયો. સાતમા વર્ષમાં રાજ્ય કરતાં........ ............... ........આઠમાં વર્ષમાં.. •••••••• •••••
૧ આ ભાગ ભાંગી ગયો છે, પણ એમ લાગે છે કે તે રાજાએ ચૈત્ય ઉપર છત્રો અગર ધમ રૂટ પર્વત ઉપર તેના જેવું કંઈક મૂક્યું અને તેની પૂજા કરી. આ ચૈત્ય વિદ્યાધરોએ વસાવેલું છે તથા પહેલાંના કલિંગ રાજાઓ તેની પૂજા કરતા એમ કહેલું છે.
૨ દાનિ શબ્દ ઘણીવાર અત: તથા તત: ના અર્થમાં વપરાય છે; જેમકે, “મહાવસ્તુ માં (પ્રકાશક-સેના/) પૃ. ૧૮, ૧૦, ૨૧, ૩-૩૧, ૮-ર૦૫, ૧૭–૩૨, ૨-૨૪૪, ૯-૩૬૫, ૧૯.
- ૩ એમ જણાય છે કે નંદરાજ નામનો કોઈ રાજા હતો. તેનું દાનગૃહ હતું જ્યાં જે કઈ આવે તેને ત્રણ વર્ષ સુધી દાન અપાતું. એ ગૃહ જતું રહ્યું હશે તે ખારવેલે ફરીથી ઉઘાડ્યું,
*
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય.
( ૮ ) મારીને,
.રાજગૃહના
રાજાને તેણે હેરાન કર્યા; ( તે ) તેમની ( ખારવેલના અનુચરોની ) ધસારા કરવાની તૈયારીઓને અવાજ સાંભળીને, સર્વ ઠેકાણે (તેનું) લશ્કર, વાહનાને મૂકીને મથુરા પાછે નાસી ગયા. નવમે ( વર્ષ )..............
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
100.
૧૪૭
( ૯ ) એક ઉત્તમ કલ્પવૃક્ષનું ( તેણે દાન કર્યું) તેની સાથે ઘેાડા, હાથી, રથા, તથા ગૃહાવસથા...
.......બ્રાહ્મણાને તે ગ્રહણ કરાવવા માટે ઘણાં ધન સાથે. અ`............... ..............આડત્રીસ લાખ ( ની કીંમતે ).
..........
( ૧૦ ) મહાવિજય નામના પ્રાસાદને ...................... રહેઠાણ બનાવીને, દસમા વર્ષ માં . ..........ભારત વર્ષના પ્રસ્થાને નીકળી....... મનાવ્યા............ ( તેની સામે થવાને ) જે તૈયાર ( હતા ) તેમના હેતુ જાણીને..
( ૧૧ ) ગર્દભ શહેરમાં તેરસે વરસ સુધી પહેલાંના રાજાઓએ નાંખેલે કર તથા ‘ જનપદ્મભવન ’ દૂર કર્યો................. ઉત્તરના લાકોને દુ:ખ આપતો.............
............
...................મારમાં વ માં...............
( ૧૨ ) મગધના લેાકામાં ભારે ત્રાસ વર્તાવીને તેણે ( પેાતાના ) હાથીઓને ગગાનું પાન કરાવ્યું અને મગધના રાજાને સખ્ત શિક્ષા કરીને ( પેાતાના ) પગે તેને નમાયે.................નન્દ્વરાજે લીધેલ પ્રથમ જિનની...................મગધમાં એક શહેર વસાવીને
(૧૩) ..............સ્થાપે છે...............તેનાં શિખરે એવાં (ઉંચા) છે કે તેમના ઉપર એસીને વિદ્યાધરા આકાશને ખેંચે, સસ વાર્ષિક દાન (ના નિયમ )
વળી નીચે જણાવેલી નહેર ઉપરથી, સત્ર એટલે કે તળાવ પણ થાય છે તે ઉપરથી એમ લાગે છે કે પહેલાં ઇ નંદરાજાએ બંધાવેલું તળાવ હશે કે જેને ખારવેલે ઉધાડયુ અને તેમાંથી નહેર લીધી. તે તળાવ ત્રણ વર્ષ સુધી પાણી રાખી શકે તેમ હશે તેથી તેને ત્રિવ–સુત્ર કહે છે.
For Private And Personal Use Only
૧...... ને જેણે માર્યા અને રાજગૃહ રાજાને હેરાન કર્યો તેનું નામ જતુ રહ્યું છે. પણ આ હેરાન કરનાર ખારવેલના અનુચરાના અવાજ સાંભળીને ઘોડા વિગેરે લશ્કર મૂકીને મથુરામાં નાસી ગયા.
૨ લેખમાં કલ્પવૃક્ષ છે જે ચારથી ૪૦૦૦ રૂપીઆભાર સાનાનુ હોય છે. સરખાવાઃહેમાદ્રિના ‘ચતુ ગચિંતામણી ', દાનખંડ, અધ્યાય ૫.
૩ લેખમાં પાશુદ‘ છે, જે કદાચ પર્શિય* અગર કરનુ પ્રાકૃત રૂપ તે વખતનુ હશે.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
પ્રમાણે તેણે અપૂર્વ અને (હજુ સુધી) નહિ અપાયેલું હાથીઓનું દાન આપ્યું.
લેવડાવ્યા .આ પ્રમાણે એક સે . (૧૪) ........... ના રહેવાસીઓને હરાવ્યા. તેરમા વર્ષમાં, (તે) જેણે પિતાનું વિજયિ રાજ્ય આગળ વધાયું ...કુમારી ટેકરીને અહંન્તના નિવાસ સ્થાનમાંની બહારની બેઠક ઉપર..... ...
(૧૫) ......... જેણે સર્વ દિશાઓના મહા વિદ્વાન તથા મહા તપસ્વિઓની સભા મેળવી હતી................અતની બેકક નજીક પર્વતના શિખર ઉપર સમર્થ કારીગરોના હાથે..............પાલક, ચેતક અને વૈર્યગર્ભમાં સ્તંભે કર્યા. અને વિજયી શ્રી ખારવેલ રાજા, ભિક્ષુરાજ (નામ), ક્ષેમેન્દ્રના (પુત્ર) વૃદ્ધિરાજને (પુત્ર) અને ગુણેમાં કુશળ, સર્વ પાષપ્તપૂજક, .................ને સમરાવનાર, જેનું રાજ્ય, વાહનો અને લશ્કર અજગ્યા છે, જેનું રાજ્ય શાંત છે, રાજર્ષિના વંશમાં ઉત્પન્ન થયેલે તેણે મર્યરાજાને ૧૬૪ વીત્યા પછી માર્ય સંવત્ ૧૬૫ માં (આ) કરાવ્યું.
(અપૂર્ણ.)
લક્ષ્મીનો ઉપયોગ કેમ કરવો જોઇએ
| (લે. સગુણાનુરાગી મુનિ કપૂરવિજયજી- સિદ્ધક્ષેત્ર.)
“વિત્ત સાર શિસ્ત્ર પાત્રતાન’ એ પ્રમાણભૂત વચનને અવલબીને “સત્ પાત્રમાં દાન દેવું એજ લક્ષ્મી પામ્યાને સાર છે' એવી તો સહની સામાન્ય માન્યતા હેવી ઘટે છે, પરંતુ તે દાન દેવા ગ્ય સત્ પાત્ર કેવું હોવું જોઈએ અને તે કયાં હોઈ શકે તે સંબંધી માન્યતામાં વખતે ફેર હોઈ શકે છે. સત્ (પાત્ર) શબ્દ જ સારૂ–ઉત્તમ ગુણવાળું-સ્વપરને ફાદ ઉપજાવે એવું ( પાત્ર) સૂચવે છે તેથી સ્વાર્થ અંધતા વડે કઈ સદ્દગુણ વગર જ પિતાનામાંજ કે પિતની જાતિમાંજ યા
૧ લેખમાં નિસિદિય શબ્દ છે જે નાગાર્જુન ગુહાના લેખોમાં પણ છે. તેના જેવો પાલી શબ્દ નિસમાં અને જેને પ્રાકૃતમાં નિહિ છે.
૨ આ કદાચ ગુહાઓનાં નામો હશે. વૈર્યગર્ભ કદાચ આ ગુહાઓને ભાગ પણ હોઈ શકે. ૩ મૂળ લેખમાં જીર્ણ છે.
- આ ચક્રિને બદલે ચક્ર વાંચીએ તો પણ જે પ્રાકૃતની રીત પ્રમાણે ચક્રિ મૂકવામાં આવે તે સંસ્કૃતમાં તે ચકયપ્રતિહતવાહનબલ થાય, એટલે કે જેનું લશ્કર તથા વાહનો “ચક્રિ ” એથી પણ અટકાવી શકાય નહીં. પહેલો પાઠ મને પસંદ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લક્ષ્મીને ઉપયોગ કેમ કરવું જોઇએ?
૧૪૯
કલ્પી કાઢેલી વસ્તુમાં પાત્રતા માનવા કે મનાવવા માંગે તો એ આ બુદ્ધિવાદના જમાનામાં વધારે વખત ચાલી શકે એમ નથી. રાગ દ્વેષ અને મહાદિ દેષ માત્રથી રહિત આ પુરૂષમાં જ વચન નિષ્પક્ષ પાત પણે કહેવાયેલા હોવાથી સત્ય મનાય છે. તેમણે જે માર્ગ પાત્રદાનને બતાવેલ હોય છે તે વજનદાર લેખાય છે. જોકે તેમાં સાથે સાથેજ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવને લક્ષમાં રાખીને જ ઉચિત અને અધિક લાભદાયક માગેજ લક્ષમીને વ્યય કરી તેની સાર્થકતા કરી લેવા જણાવેલું હોય છે. તે તે મુદ્દાની વાત વખત જતાં વિચાર શક્તિના અભાવે અથવા ગતાનુગતિકતા, સ્વ
છંદતાદિક દેષના પ્રભાવે લગભગ વિસારી દેવામાં આવે છે, જેથી થયેલો કે થતો દ્રવ્યનેવ્યય બહુ લાભ દાયક થઈ શકતો નથી અને બહુતો એ ઈચ્છા પૂર્તિ જેટલું ફળ આપી શકે છે તેથી જ દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાળ ભાવનો પૂરતો વિચાર કરીને જ શાશનના સૂત્રધાર-ઉપદેશકેએ સભ્યજનને ઉપદેશવાની અને શ્રેતાજને એ તે વાતની સત્યતા વિચારીને જ તેને તેજ પ્રકારેજ આદર કરવાની ખાસ જરૂર રહે છે, કેમકે આપ્ત પુરૂષને પણ એજ વ્યાજબી ઉપદેશ, હિતરૂપે હોય છે, અને તેને એગ્ય અમલ કરવા-કરાવવા માટે જ ઉપદેશની દેરી ભવભીરૂ ગીતાર્થના જ હાથમાં મૂકવામાં આવી છે. અને તેઓ જ તેને ગ્ય ઈનસાફ આપી શકે છે.
સૂઠના ગાંગડે ગાંધી બની બેસી સ્વેચ્છા મુજબ ઉપદેશ દઈ મુગ્ધ-ગાડરીયા લેકને દોરી જવા એ બહુ જોખમ ભરેલું કામ છે.
શાસ્ત્રકારોએ લક્ષ્મીની અનિત્યતા તેમજ ઉપયોગિતા પણ જણાવેલી છે, તે સમજી લઈ તેની સફળતા-સાર્થક્તા કરી લેવા સુજ્ઞ-શ્રીમતાએ બહુભારે કાળજી રાખવી જોઈએ.
લકમીને ચપળા–વીજળી જેવી અસ્થિ કહી છે, તે હય ત્યાં સુધીમાં તેનો લાભ લઈ ન શકાય તો પાછળથી પસ્તાવું પડે છે.
વળી લક્ષ્મીને મર્કટી જેવી ચપળ અને પુન્યને સાંકળ જેવું મજબૂત કહ્યું છે. તે પુન્યરૂપી સાંકળ વડે બંધાયેલી (લક્ષ્મી) છટકી જઈ શકતી નથી.
સુકૃતસાગર નામના ગ્રંથમાં ભૂમિકારૂપે નીચે મુજબ સંક્ષિપ્ત ઉલેખ છે.
લકમી એ પુરૂષને અલંકાર છે અને લક્ષ્મીને અલંકાર દાન છે, જે ( સ ) પાત્રમાં જ આપવાથી શોભા પામે છે. તેમાં પાત્રને અર્થ આવો કર્યો છે. પા પાપવાચી છે અને ત્ર ત્રાણ-રક્ષણ વાચી છે. એટલે પાપથી બચાવે તેજ પાત્ર કહેવાય છે. જંગમ અને સ્થાવર એમ બે પ્રકારના પાત્ર કહ્યાં છે. તેમાં તત્ત્વજ્ઞાનથી
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. શોભિત, તપ-સંયમમાં શૂરવીર, મદ મેહરહિત, અને સ્વાધ્યાય તથા બ્રહ્મચર્ય પ્રમુખે ગુણવડે અલંકૃત એવા મુનિજને જગમપાત્ર લેખાય છે. તેમની ભક્તિ નિમિત્તે વિવેકથી જે દ્રવ્ય વ્યય કરાય છે તે લેખે થઈ શકે છે. કૃપણની યા વિવેક હિતની લમી કંઇપણ કામની નથી. તે કેવળ,બોજારૂપ અનર્થકારક થઈ પડે છે.
જિનમંદિર અને જિન પ્રતિમાદિક સ્થાવર પાત્રરૂપ લેખાય છે તેમાં જે વિવેકથી દ્રવ્ય વ્યય કરી શકાય તે તે પુષ્કળ પુણ્ય પ્રાપ્તિ નિમિત્તે થાય છે. જીર્ણોદ્ધાર અને જિનભક્તિમાં યથાશક્તિ કરેલો દ્રવ્ય વ્યય મહા લાભકારી થાય છે, એ ઉપરાન્ત જ્ઞાનભક્તિમાં તેમજ શાસનભક્ત શ્રીસંઘની પરમાર્થિકભક્તિમાં જેમ તેની ઉન્નતિ થાય તેમ અસ્થિર પણ ઉપયેગી દ્રવ્યને વખતસર વ્યાજબી રીતે (વિવેકથી) વ્યય કરવો એ અત્યંત હિતકર છે.
ઈતિશમૂ.
ભવ્યચરને સાવધાન કરનારું દિવ્ય શાસ્ત્ર સંબંધન.
(લેખક–સન્મિત્ર મુનિરાજશ્રી કરવિજયજી.) “ જરા જાવ ન પડેઈ, વાહ જાવ ન: વઢુઈ,
જાવ ઈન્દિયા ન હાયન્તિ, તાવ ધર્મ સમાયરે,” ભાવાર્થ-જ્યાં સુધીમાં જરા-વૃદ્ધપણું-ઘડપણ આવી સંતાપે નહિ, જ્યાં સુધીમાં ( શરીરમાં છુપાઈ રહેલ અથવા સહેજ પ્રગટ થયેલ ) વ્યાધિ વૃદ્ધિ પામે-જેર કરે નહિ અને જ્યાં સુધીમાં ઈન્દ્રિય ક્ષીણ-સત્વહીન થઈ જાય નહિ ત્યાં સુધીમાં તું કંઈને કંઈ સુકૃત કરીલે !
વિવેચન-વચ્ચે હાનિ (આવડું ઓછું થઈ જઈ જવું તે) જરાલેખાય છે ક્ષણે ક્ષણે આવખું ખૂટતું જ જાય છે અને અંજલીમાં રહેલા જળની જેમ ખાલી થઈ જતાં વાર લાગતી નથી જોતજોતમાં તે બધું ટપકી જાય છે, તેમ આજકાલ કરતાં માનવનું અલ્પ આખું પૂરું થઈ જાય છે, “આપ મૂવે સારી ડૂબ ગઈ દુનીઆ” એ બધી વાતનો સાર કંઈ સમજી શકાતે જ હોય જેમ બને તેમ વહેલાસર ચેતીને તું ધર્મ સાધન કરી લે આજે કરી લેવાનું સુકૃત કાલ ઉપર કરવા રાખીશ નહિ. કેમકે કાળ અચિત્ય કયારે આવશે તેની તને કશી જ ખબર નથી, વળી જયાં સુધી શરીર બળ સારું હોય છે, ત્યાં સુધી ધર્મ સાધન ઠીક થઈ શકે છે. શરીર બળ ક્ષીણ થયા પછી મનોબળ જોઇએ એવું ટકી શકતું નથી. તેથી જરા આવ્યા પહેલાંજ ભેળા તું ચેતી લે ? તાવ, ખાંસી પ્રમુખ એકાદ વ્યાધિ પ્રગટ થતાં તું હાવરો બાવો બની જાય છે. કાયર થઈ બૂમ પાડે છે, બીજા પાસે દીનતા દાખવે છે, અને કોઈ વ્યાધિ સમાવ
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવેણી સંબંધી અભિપ્રા.
૧૫૧ નાર(વૈવાદિ) મળે તો તેને પાડ માને છે, એકાદ વ્યાધિ સહજ પ્રગટ થતાં આમ થાય છે તે જ્યારે ઉત્પન્ન થયેલ કે હજી સુધી છુપાઈ રહેલ એક કે અનેક રોગ એકાએક વિકરાળરૂપ ધારણ કરશે (વૃદ્ધિ પામશે) ત્યારપછી તું શું કરશે? તેથી આગમન ચથી જ ચેતી લઈ “પાણી પહેલાં પાળ બાંધી લે.–પ્રમાદ કરીશ નહિ. “ટીપેટીપે સરોવર ભરાય અને કાંકરે કાંકરે પાળ બંધાય” એમ તું જાણે છે તે હમેશાં અભ્યાસ શરૂ રાખવાથી બહ સુકૃતને સંચય કરી શકાશે, અને તે તેને પરભવમાં ઘણું ઉપચોગી થશે. બાકી આજ કરું છું કાલ કરું છું એમ વાયદામાં ને વાયદામાં જ વખત વીતાવી નાખીશ અથવા વચ્ચમાં કઈ ભયંકર રોગ તને ઘેરી લેશે તે પછી હારાથી કંઈપણ સુકૃત કમાણી કરી શકાશે નહિ. વળી પાંચે ઈન્દ્રિયે સંપૂર્ણ–પરવડી પામવી, એ એક હેટા ભાગ્યની નીશાની છે કેમકે તેમની સહાયથી ચેતન સારી સુકૃત કમાણી કરી શકે છે. ચક્ષુવડે દેવગુરૂનાં, સંઘ સાધમી જનોના તેમજ પવિત્ર તીર્થનાં દર્શન કરી આનંદ મેળવી શકે છે. શ્રેત-કાનવડે પ્રભુવાણી (શાસ્ત્ર) સાંભળી, તત્વ નિશ્ચય કરી સ્વવર્તન સુધારી શકે છે. રસનેન્દ્રિય (જીભ) વડે શુદ્ધ દેવગુરૂ ધર્મના ગુણગાન કરી પાવન થઈ શકે છે. ધ્રાણેન્દ્રિય (નાસિકા) વડે પૃથકરણ કરી સાર-સુગંધી વસ્તુ દેવગુરૂ સંઘ સાધમિકની ભકિતમાં વાપરી શકે છે અને સ્પર્શેન્દ્રિય ( ત્વચા-શરીર) વડે પૂજ્ય ઉપગારીની સેવા-ભકિત કરી સ્વજન્મ સફળ કરી શકે છે. તે ગે બધું બની શકે છે. ઈન્દ્રિ ક્ષીણ થયા. પછી કંઈ બની શકતું નથી. દવ બળે પછી કુ ખેદ શા કામનો ? ઈતિશમૂ.
શ્રી વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવેણિ” ગ્રંથ સંબંધી મુનિમહારાજા તથા સજનોના અભિપ્રાય.
વિજ્ઞિિત્રવેળા-આ ગ્રન્થ શ્રીજૈન આત્માનંદ સભા, ભાવનગર તરફથી મળે છે. કિમત કાચીના ચૌદ આના ને પાકીને ૧ રૂપિઓ છે.
જેને તરફથી એક વિસ્તૃત સંસ્કૃત ઇતિહાસિક પત્ર પુસ્તકારૂઢ થવાની આ પ્રથમ શરૂઆત જણાય છે. તેના સંપાદક મુનિરાજશ્રી જિનવિજયજી મહારાજે મૂળ સંસ્કૃત ગ્રન્થ ઉપર સવિસ્તર અને ઘણું જ પ્રયાસથી પ્રસ્તાવના લગભગ મૂળ ગ્રન્થ કરતાં દેટી કરેલી છે. તે ખાસ વાંચવા તેમ જ મનન કરવા યોગ્ય છે, તેમજ જૈનસાહિત્ય જાણવા તેમજ લખવામાં ઘણી ઉપયોગી થઈ પડે તેવી છે. પ્રસ્તાવનાકારે પ્રસ્તાવના હિન્દીમાં લખેલી છે. ભાષા સરલ વાપરેલી છે. તેમાં જણાવવા પ્રમાણે આ પત્ર વિક્રમ સંવત ૧૪૮૪ ના માઘ શુદી ૧૦ ના દિવસે સિબ્ધ દેશના મલિકાહણ સ્થાનથી શ્રી જયસાગર ઉપાધ્યાયજીએ લખી ખરતરગચ્છના આચાર્યશ્રી જિનભદ્ર
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૨
શ્રી આત્માન પ્રકાશ. રિ, કે જે તે સમયે ગુજરાતના અણહિલપુર પાટણમાં બિરાજતા હતા, તેઓની સેવામાં મોકલાવ્યો હતે. - મૂળકારે પણ આ ગ્રન્ય ઘણી જ સારી અલંકારિક ભાષામાં લખેલ છે. વાંચતી વખતે વૃતાન્તની સાથે કાવ્યને પણ ઘણો જ સારે આનંદ મળે છે. લેખકે તે ગ્રન્થને ગદ્ય તેમજ ૫રમાં લખેલ છે.
આ ગ્રન્થમાં મુખ્યત્વે કરીને ત્રણ વ્યક્તિઓને વિશેષ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. આચાર્ય જનભદ્રસૂરિ, ઉપાધ્યાય જયસાગર અને નગરકેદ્ર મહાતીર્થ તે ત્રણેની આ પત્રમાં મુખ્યતા છે. તેના માટે પ્રસ્તાવનાકારે ઘણા જ પરિશ્રમથી પ્રસ્તાવનામાં સારો પરિચય આપવા પ્રયત્ન સેવ્યો. છે. તેમજ તેમના બનાવેલા ક્યા ક્યા ગ્રન્થ છે ? તે તથા તેમના ક્યા ક્યા શિષ્યો મહાપ્રભાવશાળી થયા, તેઓએ કરેલા ગ્રન્થ વિગેરેનું પણ સારી રીતે સ્પષ્ટિકરણ કરેલ છે. તેમાં પણ જિનરાજરિની પરંપરા વિષે જે માહિતી આપી છે તે ગાઢ શ્રમ અને વિશાળ શોધનું ફળ છે. - ગ્રન્થની આદિમાં મૂળ લખીત પ્રતને ફેટ આપવામાં આવ્યો છે. એકન્દરે પ્રસ્તાવનાકારે ઘણો જ સારી રીતે શ્રમ કર્યો છે. જે તેમના ઈતિહાસિક ધનના શ્રમ માટે ધન્યવાદ ઘટે છે.
પરેલી તીર્થમાં જીર્ણોદ્ધાર અને ધર્મશાળાને માટે સહાયની જરૂર.
પાવાગડની પાસે આવેલા પરોલી તીર્થના માટે એક ધર્મ શાળા બાંધવાનું કામ શરૂ થયું છે અને ત્યાં વખતોવખત માણસો યાત્રા કરવા માટે ખરસાલીયા સ્ટેશને ઉતરી વેજલપૂરગામમાંથી ગાડીગાડાની સગવડ કરીને જાય છે. માટે દરેક ભાઈઓ તથા બહેનોને વિનંતી કરવાની કે આ તીર્થ લગભગ બસો વર્ષથી તે આ ઠેકાણે છે અને ત્યારપહેલાં નજીકમાં આવેલા ધનેશ્વર ગામમાં હતું. માટે આવા પ્રાચીન તીર્થની તથા પ્રભાવીક પ્રતિમા કે જે સાચા દેવના નામથી પ્રખ્યાત છે, ત્યાં દર્શન કરવા માટે લાભ લેશે અને જીર્ણોદ્ધાર તથા ધર્મશાળાના કામમાં યોગ્ય મદદ કરવા તસ્દી લેશે. કારણકે આવા સ્થળે બીજી કોઈ રીતે દ્રવ્યની સહાય મળવાને સંભવ નથી એજ. જેથી દરેક જૈન બંધુને તથા બહેનોને યથાશક્તિ આ પ્રાચીન તીર્થના કાર્યમાં મદદ આપવાની વિનંતિ કરવામાં આવે છે.
દા, જીવણલાલ કીશોરદાસ,
મુ. વડોદરા.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્તમાન સમાચાર
૧૫૩
વર્તમાનસમાચાર
શ્રી વેરાવળ શહેરમાં શ્રી આત્માનંદ જૈન સ્ત્રીશિક્ષણશાળા,
અને
શ્રી આત્માનંદ જૈન ઔષધાલયની સ્થાપના. જગદ્ ઉપકારી શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિ આત્મારામજી મહારાજના પ્રશિષ્ય પ્રસિદ્ધ વક્તા અને વિદ્રરત્ન મુનિરાજશ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજ જે કે ગયા ચાતુર્માસમાં શ્રીગિરન રછ ક્ષેત્રમાં હતા, ત્યાં અનેક ઉપકારી ચાતુર્માસ પૂર્ણ થતાં આ શહેરના શ્રીસંઘની વિનંતિ અને આનંત્રણને માન આપી અત્રે પધાર્યા હતા. અત્રે જે સંસ્થાની પુરેપુરી જરૂરીયાત હતી તેને ઉક્ત બંને ખાતાને તેઓ શ્રીમાનના સદુપદેશવડે જન્મ થયો છે. શ્રી આત્માનંદ સ્ત્રી શિક્ષણશાળા - લવા માટે બાઈ નંદરબાઈ તે શેઠ કાળીદાસ અમરશીની વિધવાએ રૂા. દશ હજાર અને વેરાવળના સંઘના શ્રાવકા સમુદાયના લગભગ ચાર હજાર રૂપિયા આ સંસ્થાને માટે આપેલ છે. અને શ્રાવક સમુદાયને ફાળો હજી બાકી છે. મહા સુદ ૧ ના રોજ ઉક્ત સંસ્થા શુભ મુદતે ખુલ્લી મુકવામાં આવશે.
૨ શ્રી આત્માનંદ જૈન ઔષધાલય માટે ઉક્ત મહાત્માના ઉપદેશથી રૂા. ત્રીશ હજાર શેઠ કલ્યાણજી ખુશાલે પિતાના સ્વર્ગ વાસી પુત્ર ગુલાબચંદના સ્મરણાર્થે ખોલવા માટે આપેલ છે અને શેઠ કલ્યાણજી ખુશાલચંદની કંપની તથા બીજા લાગતા વળગતાઓ તરફથી એટલી જ બીજી રકમ તેમાં આવવાનો સંભવ છે. આ ઔષધાલયનો લાભ હાલ તરતમાં વેરાવળના હિંદુ માત્રને આપવામાં આવશે, પરંતુ આગળ જતાં વેરાવળ શહેરની તમામ વસ્તી લાભ લે તેવી યોજના કરવામાં આવશે એવો સંભવ છે.
અમે ઉક્ત મહાત્મા કે જેઓના ઉપદેશથી આ બંને ખાતા આ શહેરમાં ખુલ્લા મુકાયેલા છે તેમનો ઉપકાર માનવા સાથે ઉક્ત બંને-જેન બહેન તથા બંધુને ધન્યવાદ આપીયે છીયે.
(મળેલું.)
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગ્રંથાવલોકન,
જૈન ધર્મનાં વ્યાખ્યાને ભાગ ૨. ઉપરનો ગ્રંથ આ સભાને ભેટ મળેલ છે. વડોદરા સ્ટેટના નેકનામદાર ઝારાજા સાહેબ સમક્ષ મહામહોપાધ્યાય શ્રીમદ્દ વીરવિજયજી મહારાજના વિદ્વાન શિખ્ય પંન્યાસ શ્રીમદ્ દાન'વિજયજી મહારાજે ગૃહસ્થ ધર્મનાં પાંત્રીસ ગુણ (જેમાં સાત ગુણ સુધી પ્રથમ વ્યાખ્યાન આપેલ જે આ ગ્રંથના પહેલા ભાગ તરીકે પ્રસિદ્ધ થએલ છે પરંતુ આઠમાં ગુણથી પાંત્રીશમા ગુરુ સુધીના વ્યાખ્યાનો) આ ગ્રંથમાં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલ છે. ગૃહસ્થધમને ખાસ ઉપયોગી તેમજ વળી ટુંકામાં તેને યથાસ્થિ સમાવેશ કરવામાં આવેલ હોવાથી સામાજિક ઉપયોગી બનેલ છે. જે ખરેખર વાંચવા લાયક છે. સદરહુ ગ્રંથ શ્રીમાન ગાયકવાડ સરકારની ઈચ્છાનુસાર પ્રબંધ તૈયાર કરવામાં આવેલ છે.
૨ સમાજ-( સંસ્કૃત છાયા સહિત) (શ્ર સમરાદિત્ય ચરિત્ર) ૩ વાગઢરછી નામમાથી-( પ્રાકૃત કેશ)
ઉપરના બંને ગ્રંથે બી. બી. એન્ડ મહાશય મંડળી ભાવનગરના તરફથી અભિપ્રાય અર્થે ભેટ મળેલ છે. પ્રથમ ગ્રંથના પ્રણેતા શ્રીમાન હરિભદ્રરિ મહારાજ છે, જેની રચના પ્રાકૃતમાં કરવામાં આવી છે. અને તેની સંસ્કૃત છાયા સંસ્કૃત ભાષાના જાણકારને સુલભ થવા માટે પંડિત બેચરદાસ જીવરાજે સંકલિત કરેલ છે. જે સંસ્કૃતના અભ્યાસીઓ માટે ખાસ આવકારદાયક છે. આ તેનો પ્રથમ વિભાગ પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. સદરહુ ગ્રંથના દરેક પાનામાં જેટલું પ્રાપ્ત આવેલ છે તેટલું જ નોટ તરિકે શબ્દશઃ સંસ્કૃત છાયા સાથે આપેલ હોવાથી તેના વાચકને બહુ સરલ પડે તેમ છે. શાસ્ત્રી ટાઈપમાં છપાવેલ છે તેમજ તેની શુદ્ધિ માટે પણ કાળજી રાખેલ છે જે સાથે આપેલ શુદ્ધિપત્રથી માલુમ પડે છે.
૨ બી ગ્રંથ પ્રાકૃત કેશને છે તેના પ્રણેતા શ્રીમાન મહાકવિ ધનપાળ પંડિત છે. આ ગ્રંથમાં પ્રથમ ૪૬ પેજ સુધી પ્રાકૃત શબ્દો અને સાથે આપેલ છે અને દરેક પાનામાં કુટનોટ તરિકે તેને ગુજરાતી અર્થ આપેલ છે. ત્યારબાદ વધારે સરલતા માટે પા. ૪૭ થી ૧૪ સુધીમાં શબ્દાનુક્રમ તેના વ્યાકરણના સંકેતસુચન સાથે અક્ષર અનુક્રમ પ્રમાણે પ્રાકૃત અને સાથે તેને સંસ્કૃત અને ગુજરાતી બંને ભાષામાં અર્થ આપેલ હોવાથી ખરેખર એ કોષ તૈયાર થવાથી પ્રાકતના અભ્યાસીઓ માટે એક ચાવી સમાન છે. આપણી વિજયવતી જૈન કોન્ફરન્સમાં જે કોઇ તૈયાર કરવા માટે ઘણું વખતથી વિચાર ચાલે છે તે ગ્રંથની થયેલી આ શરૂઆત જોઈ ખુશ થવા જેવું છે. બંને ગ્રંથે ખરીદવા લાયક છે. પરંતુ અમારે કહેવું પડે છે કે બંને ગ્રંથના પ્રમાણમાં તેની કિંમત ઘણી રાખેલી છે. જે પ્રમાણમાં ઓછી રાખવામાં આવે તો વધારે પ્રમાણમાં ફેલાવો થવા સાથે વધારે લાભ લેવાઈ શકે, પરંતુ પ્રાકૃત કોષના ગ્રંથની પ્રસ્તાવનામાં તેને માટે પ્રકાશક ખુલાસો આપેલ હોવાથી હવે પછી પ્રગટ થનારા ગ્રંથની કિંમત યોગ્ય ઓછી રાખવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે. દરેક ગ્રંથની કિંમત ૧-૧૨-૦ મળવાનું ઠેકાણું, પ્રસિદ્ધકર્તા–ભાવનગર,
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ના-લાઈબ્રેરીના એક શ્રુગાર અને નમુનારૂપ બનેલ છે. તે બાબતમાં વિશેષ પ્રશંસા નહિ કરતાં ફક્ત એટલું જ કહીયે છીયે કે, આવી જાતનું ખાદ્ધ અત્યંતર અને રીતે પૂર્ણ મનોરંજક અને અનુપમ પુસ્તક જૈન સાહિત્યમાં કે કોઈ પણ જૈન પુસ્તક પ્રસિદ્ધ કરનાર તરફથી એક પણ પ્રકટ થયેલ નથી. જેઓ પોતાના ઘર કે પુસ્તકાલયને સુશોભિત કરવા ઈચ્છતા હોય તેમજ એક મહાન જૈનાચ, ના જગત કલ્યાણકારી જીવનની દર્શનીય ઝાંખી કરવા ઈચ્છતા હોય તેમણે આ પુસ્તક અવશ્ય ખરીદ કરવું.
કિંમત રૂ ૧-૦-૦ પાસ્ટ જીદં, જે પુસ્તક જોતાં તદ્દન નજીવી લાગશે. માત્ર ચાડી નકલે જ શીલીકમાં છે. જેથી જેમણે ખરીદવું હોય તેમણે અમાને લખી મોકલેવું. પાછળથી ૫] આપતા પણ મળશે નહીં અને પસ્તાવુ પડશો.
નીચેના ગ્રંથો અમાને ભેટ મળ્યા છે જે ઉપકાર સહિત
| સ્વીકારવામાં આવે છે.. લોવઆવશ્યક
પારેખ મેહનલાલ અમૃતલાલ. રાજાટ. જામાની ગરમી. જૈન સંસાર ( માસીક) | મેનેજર જૈન સંસાર”
મુંબઈ - શ્રી રાધનપુર જૈન યુવક મંડળના સં. ૧૯૭૧-૭૨ ની
સાલની ચતુર્થ રીપોટ. આ નામની સંસ્થાના ચાર વર્ષ થયા રાધનપુરમાં જૈન યુવકેાના પ્રયા સથી જન્મ થયા છે, ઉક્ત સંસ્થા તરફથી એક લાઈબ્રેરી હાલમાં નાના પાયા ઉપર ખોલવામાં આવેલ છે, અને સાથે પુસ્તક પ્રસિદ્ધિનું કાર્ય પણ શરૂ કરેલું છે. ધીમે પ્રયાસે દિવસાનદિવસ આ સંસ્થાનું’ કાય વધતું દેખાય છે. શરૂઆતમાં તે ખત ચાલુ રહી ભવિષ્યમાં તે ખાતાને નિભાવી રાખવા અને આગળ વધારવાની તેમના કાર્યવાહકોને ભલામણ કરીયે છીયે. અમે તેનો અભ્યય ઇરછીયે છીયે.
શ્રીસીમંધરજિનસ્તવન (શ્રીમન્મહાપાપાય યશોવિજયજી ગણિ વિરચિત) પ્રસિહૃકત્તનું નામ અને મોકલનારના નામ સિવાય અને અભિપ્રાયાથે ભેટ મળેલ છે. બંને પ્રકારના નામ સિવાય અભિપ્રાય માટે માકેલવાનું પ્રયોજન શું હશે એ માલમ પડતું નથી. પરંતુ આ છાપેલ સ્તવનમાં કત્તાં તરીકે શ્રીમન્મહાપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી ગણિનું નામ આપેલ છે. પરંતુ ઉક્ત સ્તવન વાંચતા પ્રતિક્રમણ પારતાં ઈયવહી ન પડિકમવી જોઈએ એવી હકીકત છે. જે ઉપાધ્યાયછે. મહારાજના વિચાર હોય તેમ કાઈ રીતે સંભવતું નથી. તેમાં ગમે તે પ્રકારે પાછળથી દખલગીરી કાઈએ કરી હોય તેમ માલમ પડે છે. અથવા કોઈને બદલે કાઈનું નામ આપી દીધું હોય તેમ જણાય છે. આ કારણે કે ગમે તે ઈચછાથી પ્રસિદ્ધકત્તએ પોતાનું નામ કે રીયુ માટે પોતાનું નામ ગુપ્ત રાખ્યું હોય તો તે યોગ્ય નથી. ગમે તેમ છે. પણ આવા સ્તવનો કે કૃતિઓ છપાવતાં પહેલાં અહ વિચારપત્ર કે ખાત્રી કરી તે પ્રસિદ્ધ કરવાની જરૂર છે.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir એક નમ્ર સૂચના. | વિનતિ પૂર્વ કે સવ ને જણાવવા રકતું લઈએ છીએ કે સભા તરફથી કેટલાક નવા પુસ્તકા હા માં પ્રસિદ્ધ કડવાના છે, જે ધારા મુજબ આ સભાના માનવતા બંને વર્ગ ના લાઈફ મેમ્મુરાને ભેટ આપવાના હોવાથી તેની જાહેર ખબેર હવે પછીના અંકમાં આપવામાં આવશે. બહોળા સંખ્યામાં ગ્રંથા છપાતા હોવાથી તેમજ આર્થિક બાબતમાં પણ ઉદાર દીલથી ભેટ અપાતા હાવાથી અસામાં થયેલ લાઈફ મેમ્બર ( સુજ્ઞ બધુઓ ) ને તેમજ અમારા માસિકના વાચંકાને વિદિત છે કે અત્યાર સુધીમાં ભેટ મળેલા પુસ્તકાનું એક નાનું પુસ્તકાલય થયેલું હોવું જાએ, જે ગ્રંથાની સંખ્યા સુમારે 75 છે. ને બીજા બધાં કરતાં આ સંસ્થાએ લાઈકે મેમ્બરાને ગ્રંથા ભેટ આપવાનું ધા રણ ધાણ જ ઉદાર રાખ્યું છે જે સરખામણી કરવાથી કે રીપોર્ટ વાંચવાથી સમજી શકાય તેવું છે. વળી હાલમાં ઘણીજ બહાળા સંખ્યા માં પ્રથા ભેટ આપવાના હોવાથી તેમજ પ્રસિદ્ધ કરવાના પ્રયાસ થતો હોવાથી અન્ય જૈન ક્યુ‘ધુઓને આ સભામાં જેમ બને તેમ જલદી લાઈફ મેમ્બર થઈને ! ધાર્મિક સાથે આથિ કે લાભ લેવા જેવું છે. | ધણીજ થોડીક નકલ બાકી છે. તૈયાર છે ! જલદી મગાવે. તૈયાર છે ! विज्ञप्ति त्रिवेणि. | ( સંસ્કૃત ગ્રંથ) (જૈન ઍતિહાસિક સાહિત્ય ગ્રંથ.) આ અપૂર્વ જેન ઐતિહાસિક સાહિત્યનો હોઈને આવી જાતનું પુસ્તક જેનસાહિત્યમાં તે શું પરંતુ સમગ્ર સંસ્કૃત સાહિત્યમાં પણ હું જુસુધી પ્રગટ થયું નથી. ઈતિહાસિક દષ્ટિએ આ ગ્રંથ ખરે ખર મહત્વના છે. તેમાં આવેલા વૃત્તાંત જૈન સમાજની ત:કાલિનસ્થિતિને પર કેવું સરસ અજવાળું પાડે છે તે આ ગ્રંથનું અવલોકન કરે માલમ પડે તેવું છે. ' આ ગ્રંથના સંપાદક શ્રીમાન્જનિરાજશ્રી જિનવિજયજી મહારાજ છે. આઠ કામના ગ્રંથ ઉપર ૧ર ફામની પ્રસ્તાવની લખી જૈન ઇતિહાસ ઉપર ઉકત મહાત્માએ સારું અજવાળું' પાડેલું છે. કિમત, (કપડાનું પä') રૂા. 1- 80 (સાદુબાઈડીંગ) રૂા. 01-14-0 ( અમારે ત્યાંથી મળી.) પાસ્ટેજ 6 . આ માસમાં નવા દાખલ થયેલા માનવતા સભાસદા, 1 શા. સવચંદ છગનલાલ ભાવનગર. સી. વ. લાઇક સેમ્બર, 2 શા. વીરચંદ જીવાભાઈ અમરેલી, 5. વ. વા, મેઅર. 3 શાહુ પોપટલાલ ત્રિભુવતદાસ કરાંચી. , મુનિ મહારાજોને વિનતિ. શ્રી શ્રાદ્ધવિધિ ( સંસ્કૃત ગ્રંથ) જે કે ભેટ આપવાના છે તે છપાઈ તૈયાર થવા આવેલ છે. એક માસ પછી પ્રસિદ્ધ થશે. For Private And Personal Use Only