Atmanand Prakash Pustak 014 Ank 04

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ઉભયમાંથી આપણા હિત અને કલ્યાણને અનુસરતું પરિણામ ફલીત કરવા વિવેકપૂર્વક ઉદ્યમ કર ઉપયુક્ત છે.
કેટલીકવાર એવું પણ જોવામાં આવે છે કે એક અનિષ્ટ વાસના, ઈચ્છા, આકાંક્ષા અથવા લક્ષ્ય ઉપર અત્યંત ચિંતન કરવાથી અને તેની પ્રાપ્તિ માટે અશ્રાન્ત પ્રયત્ન કરવાથી તેને સંસ્કાર આત્માના આંતરીક બંધારણમાં એવો દઢપણે જામી જાય છે કે અન્ય ભવમાં એ સંસ્કારને દૂર કરવો એ અત્યંત દુષ્કર થઈ પડે છે. બીજા સર્વ વિષયમાં એ મનુષ્ય ગમે તેટલો સંયમી, વિવેકી અને સ્થિર ચિત્તને હોય, પરંતુ પેલા પૂર્વના જામેલા સંસ્કારના વિષય સંબંધે તેનું ચિત્ત એટલું બધું એકપક્ષી બની ગયું હોય છે કે ઘણે કાળ સુધી તે સંસ્કારનો પરાભવ કરવા સશક્ત બની શકતો નથી. એ સંસ્કારજન્ય કૃતિની અનિષ્ટતાથી તે અજ્ઞાત હોય છે એમ કાંઈ નથી. તે જામી ગયેલા સંસ્કારનું અથવા પૂર્વકર્મનું સ્વરૂપ તે યથાર્થ ભાવે સમજી શક્તો હોય છે, અને તેથી તેને પોતાના જીવનમાં કેટલી બુરાઈ વ્યાપી રહે છે તે પણ તે જોઈ શકતો હોય છે, છતાં તેને નીવારવા માટે કેટલોક કાળ સુધી તે આવશ્યક પુરૂષાર્થને આવિર્ભાવ કરી શકતો નથી, અથવા કહો કે એ સંસ્કારને સંપૂર્ણ પરાભવ કરવા માટે ઘટતા પુરૂષાર્થની કળાને પ્રગટાવી શકતો નથી. ઘણે કાળ સુધી એના એજ વિષયનાં ચિંતનના પરિણામે તેણે એક અનિવાર્ય ગતિવાળું પ્રચંડ બળ પ્રગટાવ્યું હોય છે અને વર્તમાનમાં તેના પ્રવાહને ખાલી રાખવો એ લગભગ અશકય બની ગયું હોય છે. કેમકે પુરૂષાર્થની ગમે તેટલી માત્રા એકજ કાળે, તે વધીને રાક્ષસી બનેલી વાસનાને કાબુમાં લાવી શકે તેમ હોતું નથી. આવા પ્રકારના કર્મને આપણા શાસ્ત્રકારોએ “નિકાચીત કર્મ” અર્થાત ભેગવ્યા વિના નજ ચાલે એવી સંજ્ઞાથી પ્રબોધેલું જણાય છે. પરંતુ ત્યાં પણ પુરૂષાર્થને અનવકાશ સુચવવાનો શાસ્ત્રકારનો હેતુ નથી. શાસ્ત્રકાર માત્ર એટલું જ કહેવા માગે છે કે ગમે તેવા પ્રબળ પરંતુ એકજ પુરૂષાર્થની માત્રાથી એ કર્મને કાબુ લઈ શકાતું નથી, અને પુરૂષાર્થ અથવા ગદ્વારા એને ધીમે ધીમે ક્ષપશમ અથવા ઉપશમ થવા યોગ્ય છે. “નિકાચીત કર્મ” બધું ભેગવવું જ જોઈએ એમ કાંઈ નથી, પુરૂષાર્થને ત્યાં જરૂર અવકાશ રહેલે હોય છે, અને એ કર્મની વિધી દશામાં ગતિ કરવાથી અર્થાત એ કર્મની ઉલટી દીશામાં કર્મશીળ બનવાથી થોડા કાળમાં એ “નિકાચીત કર્મ ” શીથીલ અથવા પુરૂષાર્થ–સાધ્ય બની જાય છે. ખરી રીતે પુરૂષાર્થ એ એક પ્રકારનો ભેગજ છે, અને તેથી પુરૂષાર્થથી કને ક્ષીણ કરવા એ ભેગવીને જ ક્ષીણ કરવા તુલ્ય છે. ભેગવવામાં પણ સરખુ કષ્ટ અને મહેનત છે, અને પુરૂષાર્થમાં પણ તેટલી જ સહનશીલતા, ધૈર્ય, ઉદ્યોગ, અને ખંતની આવશ્યકતા રહેલી છે.