Atmanand Prakash Pustak 014 Ank 04

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

કમ મિમાંસા.
પામર મનુષ્ય ભંગદ્વારા અને વીર પુરૂ પુરૂષાર્થ દ્વારા, અર્થાત્ સૃષ્ટિના કેઈ નિયમને કામે લગાડીને પૂર્વ કર્મ ક્ષીણ કરે છે. આટલું નિરંતર સ્મૃતિમાં રાખવું ઘટે છે કે પૂર્વકર્મ કરતા પુરૂષાર્થ હમેશા પ્રબળ છે. (Exertion is greater than desting) એકજ વાસના ઉપર અત્યંત ચિંતન કરવાથી અનેક મનુષ્યએ એવા પ્રબળ સંસ્કાર ઉપજાવ્યા હોય છે કે તે વાસના તેમની આંતરીક ઘટનામાં એક પ્રબળ સવરૂપે ઘણો કાળ સુધી કાયમ રહે છે, અને ઘણે કાળ પુરૂષાર્થ સેવવાથીજ તેને દૂર કરી શકાય છે. અન્ય સર્વ વિષયમાં એવા મનુષ્યો અત્યંત વિવેકી અને સંયમી હોવા છતાં એ પૂર્વભવની વાસના તેમને એ ખાસ વિષયમાં તદ્દન નિર્બળ અને રંક બનાવી મુકતી હોય છે. આ દશ્ય આપણને એવા પુરૂષો તરફ ઉદાર અને ક્ષમાની દષ્ટિથી જોતા શીખવે છે. આવા પ્રસંગે, પૂર્વ કર્મના બળ અને સ્વરૂપને સમજનાર ડાહ્યા મનુષ્યો તેમના તરફ તિરસ્કારની ભાવનાથી જોતા નથી, પરંતુ ઉલટું ક્ષમાની નજરથી જુએ છે, અને તેમને માત્ર એટલી જ સલાહ આપે છે કે એ સંસ્કાર સામે તેમણે પિતાના સર્વ સામર્થ્યને ચોજીને તેનો પરાભવ કરવો જોઈએ. આપણે સર્વના પ્રસંગમાં એવા ઘણાં મનુષ્ય આવ્યા હશે કે જેઓ બીજા સર્વ વિષયમાં વિવેકી, સંયમી અને સમજુ હોવા છતાં એકાદ ખાસ બાબતમાં વિવેક હીન અને સંયમની હદને ઓળંગનારા બની જાય છે. આ પ્રસંગે આપણને આશ્ચર્ય થતું હોય છે કે આટલી બુદ્ધિ, વિવેક અને સારાસારની સમજણની સાથે આવી કૃતિને સમન્વય કેવી રીતે ઘટી શકે? આ વખતે તેની અક્કલ કેમ કામ કરતી અટકી પડી, અથવા આ પ્રસંગે તેને ગુરૂ કેમ ગામ ગયે છે? ખરી રીતે તેમની અક્કલ કામ કરતી અટકી પડી હોતી નથી અથવા તેમને ગુરૂ ગામ ગયો હતો નથી, પરંતુ તેમણે એ વાસના ગત સંસ્કારને એવો પ્રીતિપૂર્વક પૂર્વકાળે સેવેલો હોય છે અને તે તેની ચિત્ત-ભૂમિમાં એ સજ્જડ થઈ ગયેલ હોય છે કે તેમની હાલની વિવેક અને સમજણની માત્રા તે સંસ્કારનો પરાભવ કરવા વિજયી બની શકતી નથી. તેમને વર્તમાન ઉદયમાન વિવેક જ્યારે પવનના વેગથી એક દિશામાં ગતિ કરતો હોય છે ત્યારે તેની વિરોધી દિશામાં તેમની પૂર્વકાળની વાસના વરાળ અથવા વિદ્યુત યંત્રની ગતિથી કામ બજાવતી હોય છે. પૂર્વની દિશામાં ગમે તેટલી ઝડપથી ગતિ કરતો વાયુ જેમ પશ્ચિમ દિશામાં જતી રેલવેને પિતાના બળથી અટકાવી શકતો નથી, તેમ આવા લોકોને વર્તમાન જ્ઞાન અથવા વિવેક બુદ્ધને ઉદય, તેમના પ્રબળ સંસ્કારને દાબી અથવા રોધી શકતો હોતો નથી.
આપણે ઘણીવાર જોયું છે આપણા બુદ્ધિમાન અને ડાહ્યા ગણાતા મિત્રો અને સગા-સંબંધીઓમાં કોઈ એવા ગુપ્ત દુરાચરણો રહેલા હોય છે કે જે માટે