Atmanand Prakash Pustak 013 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

૨૦૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
( analytical eye ) માં જેટલે અંશે સમાય તેટલે અંશે ચિરતા વાળા છે. દષ્ટાંત તરીકે અનું ઉપાર્જન હિંસા અને અસત્યના કાર્યને જન્મ આપતું હાય, ધર્મને નામે જીવનકલહો ઉત્પન્ન થવાની સાથે સમાજ ભાવના છિન્નભિન્ન થતી હાય, વિષયસેવન મર્યાદાને ઉલ્લુ ઘી મનુષ્ય જીવનને મૃત્યુની છાંયાથી છાઈ દેતુ હોય તા નીતિશાસ્ત્રકાર એ સ્થિતિમાં પુરૂષાર્થ કદી કહેતા નથી. આ ઉપરથી એ સિદ્ધ થાય છે કે ‘ જીવનનું પ્રત્યેક કૃત્ય નીતિ અથવા ધર્મની પુષ્ટિ કરનારૂ હાય એજ પુરૂષાર્થ નામને સુધટત છે. ’
મનુષ્યાના મોટા વિભાગ . આપણને પ્રાપ્ત થયેલા દશ પ્રાણા તેજ જીવવાનું સાધન અને એ દશ પ્રાણાનું અસ્તિત્વ હાય ત્યાંસુધીજ જીવન અને તેની સમાપ્તિમાંજ જીવનની સમાપ્તિ માને છે; અને એ સ્થૂલદષ્ટિએ એમને માટે યાગ્ય છે, પરંતુ બુદ્ધિના પ્રદેશ ઉપર વિહરવાથી એ દશ પ્રાણેામાં જીવનની માન્યતા માત્ર આરીપિત માન્યતા જણાશે એમ શાસ્ત્રના અભ્યાસના સૂક્ષ્મ અવલેાકનથી સિદ્ધ થવુ જોઇએ.
જીવનના પ્રત્યેક વિભાગમાં ઇંદ્રિય અને મન જે વડે જીવનની હયાતી અત્યારસુધી માનેલી છે, તે ઇંદ્રિયા અને મન આત્માને શુભાશુભ ફળની પ્રાપ્તિ માટેના સાધના માત્ર છે. શરીરશક્તિ જગમાં રહેલા સ્વયાગ્ય પદાર્થાના સ્પર્શીદ્વારા અનુભવ કર્યે જાય છે, છઠ્ઠા સ્વાદથી વસ્તુઓમાં સુખ દુ:ખની ભાવના સ્થાપે છે, નાસિકા ગધદ્વારા સ્વશક્તિની મર્યાદા સિદ્ધ કર્યે જાય છે, આંખ નિરીક્ષ્ય વસ્તુઓને સમીપ રાખી હ શાકમાં તદ્દીન મનાવે છે. અને મન પણ પ્રત્યેક પળે કાંઇને કાંઇ ચિંતવનમાં મસ્ત થયેલુ હાય છે. આ રીતે નિરકુશપણે આત્મા એ સાધનાને કામે લગાડતા હેાવાથી, જો કે તે શક્તિ વિશેષ હાવાથી સ્થૂલ-ષ્ટિએ કેટલાક પુરૂષા માની લીએ છે, પરંતુ એ ભાવનાની પાર જઇ વિચારવાની આવશ્યક્તા છે કે પુરૂષા હમેશાં વિવેકષ્ટિના વર્તુળમાંજ રહે છે. પૂર્વોક્ત ઇંદ્રિયા અને મનની પરિસ્થિતિએ ચાક્કસ આકારમાં—મર્યાદામાં સુશ્લિષ્ટ થાય અને એવી પરિસ્થિતિ માં નાનામાં નાના પુરૂષા ને જન્મ આપે તે એ પુરૂષાર્થ મય જીવન વાસ્તવિક જીવન તરીકે ગણાવા ચેાગ્ય છે.
અમુક ગંતવ્ય તરફ જવાના ઉદ્દેશપુરતી વિવેક દૃષ્ટિ શાસ્ત્રના સૂક્ષ્મ અવલાકન દ્વારા જાણી શકાય છે. જો તે અમુક પદ્ધતિથી શરૂ થાય તે બહુ અસરકારક અને ફળપ્રદ નીવડે છે. કેટલાએક મનુષ્ય વિજ્ઞાનવિદ્યાની સિદ્ધિમાંજ પુરૂષાર્થ માની લે છે, કેટલાએક ક્રિયા કાંડામાંજ મશગુલતાને જીવનક બ્ય માની લે છે, અને અભિમાન, મશ્કરીએ અને એવીજ બીજી વાસનાઓને આધીન થઈ પુરૂષાર્થ - મય જીવન માનતાં કેટલાએક કેટલી ગભીર ભૂલ કરતા હોય છે, એ આથી હવે સ્પષ્ટ