________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રીર
શ્રી આત્માન પ્રકાશ. કર્મ અને તેનું ફળ એ એક જ વસ્તુ એકજ દશ્ય, અથવા ભાવના છે એ સત્ય આપણે આ કાળ ભૂલી ગયા છીએ. આપણે દશ્ય અને અદશ્ય એવા વસ્તુના બે વિભાગ કર્યા સિવાય કોઈ વસ્તુને જોઈ શકતા નથી. પરંતુ એ ખામી આપણી બાહ્યદષ્ટિમાંથી ઉદભવેલી છે. વસ્તુત: એ બંને (visible and invisible) દશ્ય અને અદશ્ય એ બન્ને એક જ વસ્તુની બે બાજુઓ છે. જેમ આપણે ટકરે અને તેથી ઉદ્ભવતા અવાજને જુદા પાડી શકીએ નહી તેમ કર્મ અને તેના ૫રિણામને પણ જુદા પાડી શકીએ નહી એકજ તત્વના આવિષ્કારરૂપે છે. આપણે જ્યારે કઈ કર્મ કરીએ છીએ ત્યારે તે ત્રણ વિભાગમાં વિભક્ત જોઈએ છીએ (૧) તે કર્મનું પૂર્વકારણું અર્થાત તે કર્મની પ્રેરકભાવના (motive) અથવા ભાવકર્મ. (૨) તે પૂર્વકારણથી ઉદભવતું વર્તમાન કર્મ અને (૩) તે કર્મથી ભાવિનાં પ્રગટવા યોગ્ય પરિણામ તત્વદષ્ટિથી જોતાં એ ત્રણે એકજ પ્રવૃત્તિના વિભાગો છે. જેમ ભૂત વર્તમાન અને ભાવિ એ એકજ કાળતત્વની કલ્પિત વહેંચણી છે. અને જેમ તેવી કલ્પનાથી કાળતત્વના કટકા થતા નથી તેમ કર્મનું પ્રેરક કારણ, કર્મ અને કર્મનું પરિણામ એ એકજ પ્રવૃત્તિના કલ્પીત કટકા છે.
કર્મને નિયમ” એ વાક્ય ઘણુવાર બ્રાન્તિનું કારણું થઈ પડે છે. જેને સમાજના નિયમ” “ સરકારના નિયમો” જ્ઞાતિના નિયમ” વિગેરે નિયમ છે તેમ કર્મના પણ “નિયમ” છે એમ માનવા તરફ આપણે ઘણીવાર દેરાઈએ છીએ. વસ્તુતઃ તેમ નથી. ઉપરોક્ત સર્વ પ્રકારના નિયમ એ એક પ્રકારની આજ્ઞાઓ (Commands) છે. કર્મને નિયમ એ ખરા અર્થમાં–વિજ્ઞાન દષ્ટિએ “નિયમ” (Law) છે. સમાજ, સરકાર કે જ્ઞાતિ તમને આજ્ઞા કરે છે કે “આમ કરે” “તેમ કરે”, અને તેમ કરવામાં તમે નિષ્ફળ નિવડે તે એક પ્રકારની મનસ્વી શિક્ષા કરે છે. જો કે આ આજ્ઞાઓ નૈસર્ગિક નિયમને અનુસરીને ઘડી કાઢવામાં આવેલી હોય છે, તેમ છતાં દેશકાળની પ્રચલિત ભાવનાને અનુસરવા જતાં તેમાં પૂર્ણશે નૈસર્ગિકતા સાચવી શકાતી નથી. કઈ આજ્ઞાના પાલનનું શું ફળ આપવું અને કઈ આજ્ઞાના અનાદરની શું શિક્ષા આપવી એનું ધોરણ સમાજ કે સરકાર, કુદરત એ પાલન કે અનાદર માટે શું ઇનામ કે સજા કરત એ ઉપર રાખતી નથી, પરંતુ પિતાને વર્તમાનમાં શું સગવડ કે અગવડ એ પાલન કે અનાદરમાંથી ઉદ્દભવશે એના ઉપર રાખે છે. તમે પારકી જ્ઞાતિના મનુષ્ય સાથે ખાનપાનાદિ વ્યવહાર રાખે તે માટે કુદરતને કાયદો અથવા કર્મનો નિયમ કાંઈ સજા કરતું નથી કેમકે તે વૈશ્વિક નિયમ ( universal law ) ની દષ્ટિમાં મનુષ્યના ભેદ નથી, તે તો મનુષ્ય માત્રને એક માનવ જાતિ (human race) રૂપે ઓળખે છે. પરંતુ સમાજ એવા પ્રકારના વ્યવહાર માટે તમારે બહિષ્કાર કે દંડ કરે છે.
For Private And Personal Use Only
