________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કર્મ મિમાંસા.
૨૧૩
આ શિક્ષા એ ઉપરોક્ત કર્મનું સાહજીક પરિણામ (natural result) નથી, પણ સમાજ પોતાની સગવડ ખાતર એ કૃતિનું એ પરિણામ આપે છે. તેથી એ નિયમ” નથી પણ આજ્ઞા” છે.
કુદરતની સૃષ્ટિમાં અથવા કહો કે કર્મના ક્ષેત્રમાં (the realm of cansation)
તેવી આજ્ઞાઓને સ્થાન નથી. જેમ વિજ્ઞાનના નિયમો અચળ અને સર્વકાલીન છે તેમ કર્મના નિયમો પણ અચળ અને સર્વકાલીન છે. ઉભય નિયમો, વસ્તુતઃ એકજ છે. એકનું પ્રવર્તન સ્થળ ઉપર હોય છે, બીજાનું સૂક્ષમ સૃષ્ટિ ઉપર છે. ઉભય કુદરતી છે–સહજ છે–સ્વાભાવિક છે-વિજ્ઞાનના નિયમોનું પ્રવર્તન સ્થળ સૃષ્ટિ ઉપર હેવાથી અમુક દશ્યને અમુક દશ્ય અનુસરે છે એમ અનેકવાર અવલેકનથી સિદ્ધ થઈ શકે છે અને “કર્મના નિયમોનું ” પ્રવર્તન આત્માના ક્ષેત્ર ઉપર થતું હોવાથી કયા ભાવનું શું ફળ આવે છે તેનું અવલોકન ઈન્દ્રીય વ્યાપારથી બની શકતું નથી, તેથીજ આપણે કર્મની ગતિને “ગહન” કહીએ છીએ. ખરી રીતે તે તે પણ વિજ્ઞાનના નિયમની પેકેજ સ્વાભાવિક છે અને કઈ ભાવનાનું શું ફળ મળશે એ કહી શકાવા યોગ્ય છે. પરંતુ એ સામર્થ્ય જેમણે આંતર સૃષ્ટિને દીર્ઘ અભ્યાસ સેવેલો હોય છે તેમને જ પ્રાપ્ત થએલું હોય છે. અને તે પણ પિતાનાજ સંબંધે કઈ ભાવનાનું શું ફળ આવશે તે સામાન્ય રીતે, કહી શકે છે, કેમકે પારકા અંતઃકરણના રાગ દ્વેષ કે બંધારણની સંપૂર્ણ અશે, સર્વજ્ઞતા વિના તેને માહીતી મળી શકતી નથી. આમ હોવાથી કર્મના નિયમે, એ વિજ્ઞાનના નિયમેની માફક મનુષ્ય બુદ્ધિની મર્યાદામાં આવી શકતા નથી. પરંતુ એટલું ચેકસ છે કે ઉભય નિયમ એકજ ધોરણ ઉપર પ્રવર્તે છે અને એકજ મહાનિયમના સ્થળ સૂક્ષ્મ વિભાગે છે.
મનુષ્ય ધારે તો સમાજ વગેરેના નિયમને તોડી શકે છે અને છતાં તે માટે ઠરાવેલી શિક્ષામાંથી કદાચ ભાગી છુટી પણ શકે છે, કુદરતને નિયમ મનુષ્ય તેડી શકતો નથી. કદાચ અનાદર કરે ખરે પરંતુ તે અનાદર માટે ઉદ્દભવવા યોગ્ય શિક્ષાથી ભાગી છુટી શકતો નથી. અમુક સંયોગો અથવા પરિસ્થિતિને અમુક પરિણામ અનુસરે છે અને તેમાં અન્યથા થાયજ નહીં એનું નામ કુદરતી નિયમ કહેવાય છે. એ નિયમ તમને અમુક કરવાની કે ન કરવાની આજ્ઞા અથવા નિર્દેશ કરતે નથી. પરંતુ જો તમારે અમુક પરિણામ જોઈતું હોય તો અમુક કાર્ય કરે એમ કહે છે. ઘઉં વાવવાથી ઘઉં લણાય છે, જવ વાવવાથી જ પાકે છે એમ કુદરત તમને કહે છે. પરંતુ બેમાંથી શું વાવવું એ તમને કુદરત હુકમ કરી શકતી નથી. ઉભયમાંથી તમને પસંદ હોય તે વાવે. પરંતુ વાવ્યા પછી એકને બદલે બીજું મળે એ આશા રાખવી વ્યર્થ છે. કેમકે મનુષ્યકૃત નિયમની પેઠે કુદરતના નિયમ પરિ.
For Private And Personal Use Only
