________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કમ મિમાંસા. - પશ્ચિમ તરફના દેશોમાં કર્મના નિયમને (law of karma) કાર્ય કારણal len (law of cause and effect ) 249191 (law of causation ) ના નામથી ઓળખાય છે. અમુક કારણથી અમુક કાર્ય ઉદભવવું જ જોઈએ, એ આ સૃષ્ટિમાં જે નિયમ પ્રવૃત છે, એને આ દેશમાં “કર્મને નિયમ” કહેવામાં આવે છે. પશ્ચિમના દેશોમાં તેને “કાર્ય-કારણના નિયમ” ની સંજ્ઞા અપાય છે. એકજ સત્યની ભાવનાને ઉભય દેશના તત્વવેત્તાઓએ બે જુદા જુદા નામથી ઉદેશી છે. પરંતુ એકજ સત્યને અમુક પ્રકારની સંજ્ઞા આપવાની રિતીમાંથી તે તે તત્વવેત્તાઓની અંતર્દષ્ટિ અને જ્ઞાનનું તારતમ્ય ક૯૫વાની પદ્ધતિ જે ખરી હોય તે હમારે કહેવું જોઈએ કે અત્રત્ય મહાજનો ઉપરક્ત નિયમને પશ્ચિમ તરફના તત્વવેત્તાઓ કરતા સારી રીતે સમજેલા છે. કાર્ય અને તેનું પરિણામ જુદા નથી, પરંતુ સાથેજ છે. કર્મ (action) અને તેનું ફળ એ બે જુદી વસ્તુઓ અથવા ભાવનાઓ નથી, પરંતુ એકજ છે. એ સત્યના આપણું પુર્વપુરૂષે સારી રીતે જ્ઞાતા હોવાથીજ તેમણે એ સત્યને “કર્મનો નિયમ” એવું નામ આપેલ હતું. તેઓ જાણતા હતા કે એ સત્યને કર્મ અને તેમાંથી ઉદ્દભવવા યોગ્ય પરિણામને નિયમ” એવી સંજ્ઞા આપવી એ જનસમાજને એ સત્યનું માત્ર અરધું દર્શન કરાવવા તૂલ્ય છે કેમકે કર્મ અને તેના પરિણામને જુદા પાડી શકાય તેમ નથી, તેમ તેઓ સારી રીતે જાણતા હતા. કર્મની (action ) સાથે તેનું પરિણામ તાદાસ્યભાવે સંકળાએલું છે એથી માત્ર “કમ” ની સંજ્ઞામાં “ક” ” અને તેનું પરિણામ” ઉભયને સમાવેશ થઈ જાય છે.
અમેરિકાનો મહાત્મા Emerson આ સત્યને ઉત્તમ પ્રકારે ઓળખી શક્યો હોત તેણે એક સ્થાને કહ્યું છે કે “with every action its results are bound up” અર્થાત પ્રત્યેક કર્મ સાથે તેનું પરિણામ ગ્રંથીભૂત છે. જેમ પાણીની સપાટીના ભાગ અને તળીઆના ભાગ વચ્ચે કોઈ ભેદક લીંટી નથી પરંતુ તે ઉભય ભાગ એકજ રૂપે છે. તેમ કર્મ અને તેનું પરિણામ એ ઉભય એકજ તત્ત્વ છે. માત્ર કર્મ એ પાણીના સપાટીના ભાગની પેઠે બાહાતત્વરૂપે છે અને તેનું પરિણામ એ પાણીના તળીઆના ભાગની પેઠે અંતર્તસ્વરૂપે છે. કર્મ એ
વર્તમાનમાં” છે અને પરિણામ એ “ભાવિ” માં છે એમ આપણે ઘણીવાર અનુભવીએ છીએ પરંતુ એ “વર્તમાન” અને “ભાવિ ” એ પાણીની સપાટી અને તળીઆની માફક એકજ અખીલ વસ્તુને બાધાંતર દશ્ય છે અને તે ઉભય એકજ સંજ્ઞાથી ઓળખાવા ગ્ય છે આથીજ આપણું તત્વવિદોએ “ કર્મ” એ શબ્દમાં તેના પરિણામો પણ સમાવેશ કર્યો હતો અને કર્મ અને તેના પરિણામને એકજ ભાવનાવડે સંબોધી હતી.
For Private And Personal Use Only
