Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
THEATMANANDPRAKASE REGISTERED No. B. 481
Emmmmmskammmnewwww SAR श्रीमधिजयानन्दसूरिसद्गुरुज्यो नमः
ESERVEER REPRENSEEN DRSSCREEN SCREEEEEEEEDSSSMEEEEEOS
श्री
आत्मानन्दप्रकाश.
S
感必然会会长esse SECREASES:
必感德国法医学论gee सेव्यः सदा सद्गुरु कल्पवृक्षः
सम्यक्त्वं सत् प्रदत्ते प्रकटयति गुरौ वीतरागे च भक्ति। माधुये नीतिवल्या मवरफलगत राति संसारमार्ग। भव्यानारोहयत्यात्महितकर गुणस्थानपाटी प्रकृष्टों
आत्मानन्दप्रकाश: सुरतरुरिव यत्सर्वकामान् प्रसूते ॥शा mare saareSeeds १ पुस्तक १३. वीर संवत् २४४२ चैत्र, आत्म सं. २ अंक ९ मो.
Sesege-de-se -NAGAR प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा, भावनगर.
વિપ્રથાનમણિકા નબર, વિષય, ४. नमविषय
४ मांगलि पछ........२०१७म मिमांसा.......२०८ २ समयस्तुति........ २०१८श्रामवतामर -३२-सनु हुस
यनिमत्रा (५)......२०२मु साभवान ... . २१८ ४ ७वन भने मृत्यु.......२०७रसूतमुस्तावनालाषा अनुवाद. २२० ૫ શ્રાવક ધોચિત આચારોપદેશ ૨ ૦ ૬ ૧૦ વતમાન સમાચાર. २२३ मनुष्यने शाथा ७२ भावी पछ?२०८११ अथावान.......२२४
વાષિ ક્ર-મૂલ્ય રૂા. ૧) ટપાલ ખર્ચ આના ૪. | \/7 ધી આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ છાપ્યું-ભાવનગર.
immaaiwwmmmmmwww
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અમારા માનવતા ગ્રાહકોને ખુશખમ્બર,
| તેરમા વર્ષની અપૂર્વ ભેટ , * * શ્રી ચંપકલાલા ચરિત્ર 15
( ગુજર-અનુવાદ ) . (અદભુત મનાવેધક શીયલના મહાસ્યને જણાવનાર રસયુકત કથા. )
આહત ધર્મના શ્રીમાન ભાવવિજયજી વાચકના રસ-અલકારયુકત આ લેખ ઉત્કૃષ્ટ પદે આવેલ છે. આલ'કારિક અને રસિક ભાષામાં ઉતારેલું આ સતીચરિત્ર અતિ રસિક અને સુબાધક છે. ચરિતાનુયેગની ઉપયોગિતા જે જે વિષય પરત્વે સિદ્ધ કરવામાં આવી છે તે આ ચરિત્રના વિષયમાં સંપૂર્ણ રીતે દર્શાવવામાં આવી છે. ધર્મ ના પ્રભાવ, શીયલ સદાચારનું મહા
ન્ય, ભાવનાની ભવ્યતા આ ચરિત્રમાં પ્રત્યેક પ્રસંગે ઉછળે છે. કાવ્યકળાના સમુદ્રનું મર્થન કરી રત્નરૂપે પ્રગટ કરેલા આ ગ્રંથ ઉત્તમે ત્તમ કાવ્યને અપ્રતિમ નમુના છે. એકંદર રીતે જૈનોના ધાર્મિક અને સુખાધક ચિત્ર તરીકે આ ચરિત્રનો લેખ અતિ ઉપયોગી છે, જેથી વાચકના હૃદયમાં આ ગ્રંથનું સ્વભાવિક અનુમાન થાય તેવું છે. સર્વ સ્ત્રી પુરૂષોને વાંચતા આનંદ સાથે ધર્મ યુક્ત બાધ આપે અને સવર્તનશીલ બનાવે તેવો આ ગ્રંથ છે. - - આ ચરિત્રને મૂળ ગ્રંથ (સંસ્કૃત) અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલા છે. તે મૂળ ગ્રંથના આશયને અવલંબી તેનો અનુવાદ પણ શ્રીમાન મહારાજ શ્રી મૂળચંદ્રજી ગણીના પ્રશિષ્ય મુનિન રાજશ્રી મણિવિજયજીએ શુદ્ધ અને સરલ કરેલો છે, વળી સંસ્કૃતના અભ્યાસીઓને સુગમ પડે તેટલા માટે ભાષાંતરમાં પણ શ્લોકના અંકો મુકવામાં આવ્યા છે.
સદરહુ ગ્રંથના બહોળા ફેલાવો થવા, તેમજ અમારા માનવતા ગ્રાહકો પણ આવા ઉત્તમોત્તમ અપૂર્વ ગ્રંથને અમૂલ્ય લાભ લે તેવા ઈરાદાથી આ વર્ષે ઉકત ગ્રંથ ભેટ આપવાનો ઠરાવ કરવામાં આવેલ છે, જેથી સદરહુ ગ્રંથ છપાવવો શરૂ થયો છે જે આવતા માસમાં તૈયાર થશે,
દરેક વર્ષે ધારા મુજબ નિયમિત ભેટની બુક આપવાને કેમ માત્ર અમારાજ છે, તે અમારા સુજ્ઞ બંધુ એના ધ્યાન બહાર હોજ નહીં..
આઠ આઠ માસ થયા ગ્રાહકો થઈ રહેલા અને તેમાં આવતા વિવિધ વિષયોનો આસ્વાદ લેનારા અમારા માનવતા ગ્રાહકો ભેટની બુકનો સ્વીકાર કરી વી. પી. સ્વીકારી લેશે જ એમ અમને સંપૂર્ણ ભરૂસે છે, છતાં અત્યારસુધી ગ્રાહક રહ્યા છતાં ભેટની બુકનું વી. પી. જે ગ્રાહુકાને પાછું વાળવું હોય અથવા છેવટે બીજા બહાના બતાવી વી. પી. ન સ્વીકારવું હોય તેઓએ મહેરબ્બાની કરી હમણાંજ અમાને લખી જણાવવું કે જેથી નાહુક પોસ્ટના પૈસાનું નુકસાન સભાને ખમવું પડે નહીં, તેમજ અમાને તથા પોસ્ટખાતાને નકામી તદીમાં ઉતરવુ ન પડે. એટલી સૂચના વી. પી. નહીં સ્વીકાર નાર ગ્રાહકે દયાનમાં લેવો એવી વિનતિ છે.
-વાબ-01--
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લલા કક્ષાના અધિકાર
શ્રી . છેક . ( ૩ ઈન પી. કશાન
(5ઝ બ% +
591) કબ
જે
98
%
09
श्ह हि रागद्वेषमोहाद्यन्निनूतेन संसारिजन्तुना
शारीरमानसानेकातिकटुकःखोपनिपात. पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञाने यत्नो विधेयः॥
હું પુસ્તક ર ] વીર સંવત ૨૪૪૨, ચૈત્ર, શ્રમ સંવત ૨૦. [
મો.
અક્કલદબદ કહિ ,
मांगलिक पद्य.
(શાર્દૂલવિક્રીડિત.) જેનું પ્રઢ ચરિત્ર ના ખલિત છે દુષ્ટતણા દર્પથી, જેમાં દેવી વ્યતિકરે પ્રકટતાં, સધ્યાન સંકલ્પથી; જેની પુણ્યપ્રભા દિગંત વિલસે, વિશ્વત્ર સર્વદા, અંતર્યામી શ્રી પાર્શ્વનાથ અમને, અર્પે શુચિ સંપદા.
जैनेंद्र समय स्तुति.
(શિખરિણું.) અનાદિ સંસારે અવિચલપણે સામ્ય ધરતું, મહાનુભાવોનાં હૃદય તિમિરે સદ્ય હરતું વળી સંગે જેના ક્ષતિ, દૂર થતી આત્મ ગુણમાં, પ્રસારે શાંતિ એ સમય જિનનું ભવ્ય ગણમાં.
૧ ગર્વથી ૨ આધ્યાત્મિક ૩ જ્ઞાનાદિ ગુણોનું પ્રકટીકરણ. ૪ ચોતરફ. ૫ વસ્તુ સ્વરૂપ એળખનારા. ૬ ઝાંખપ. 9 શાસ્ત્ર.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨
શ્રી આત્માના પ્રકાશ.
૯૧–નિમંત્રણા,
નીર્થ.
• નાથ.
નાથ.
(કાકી-હેરી) નાથ અમ હદય પધારે, સંશય સકલ સંહારે, વિવિધ રસમાં રસિક બનાવી, નવનીત નવ ઉપજાવ, સુખમય શાંત સુધારસ સિંચી, અનહદ સુર વજાવો; શાંતિ અકળ સંચારે. . . જ્ઞાનમેઘ મહાગર્જન સુણતાં, ભવ્ય મયુરે નાચે, ઝરમર વરસે અભિનવ ધારા, અમર આનંદે માચે; અમારા આંતર અરિઓ વારે. ભિન્ન ભિન્ન જે નયવાદમાં, અકળ કળા વિલિસે છે, સકળ નાએ તવદર્શનમાં, સામ્યપણે નિવસે છે; અદ્દભુત અનુભવ સારે. . રાગદ્વેષના શાશ્વત સત્ય, પ્રકટપણે સમજાવો, ભાવના એ અક્ષય સ્થિર સ્થાપી, દર્શન એગ સજાવ; અમારા એ ઉદ્દગારે. ... ... ... ચંદ્ર ઉદયથી રાત્રિતણ જે, એગ નિદ્રા અળપાતી, તવ મુખ ચંદ્રની જ્યોતિ ઝળકતાં, કુમતિ જાય લપાતી; સુમતિ સંગ સત્કાર. જ્ઞાનતાણું ગંગા રેલાવો, સર્વ પ્રદેશ સમા, રાગદ્વેષ વળી કમરતણું બળ, હરવા અમ ઉર આવે; સવ ભવજલધિ તા. .... ... ... આત્મિક ગાન આ સહજ રુચિમાં, સમ્યમ્ દર્શન અપે, પકરણ વિશેષે વીર્ય ઉછળતાં, અવિચલ સુખ સંત; અમીદ્રષ્ટિ વિસ્તારો.
..
નાથ,
નાથ.
.... નાથ.
નાથ.
૧ અદ્દભુત રહસ્ય. ૨ લોડર્ વનિ. ૩ સરખાઈથી. જ દૂર થતી. ૫ અપૂર્વ કરણ વિગેરે આત્મિક બળ વિશેષ. ૬ પમાડે.
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જીવન અને મૃત્યુ
૨૩
જીવન અને મૃત્યુ.
(અનુસંધાન ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૯૭થી શરૂ.) જીવનમાં પુરૂષાર્થનું સ્થાન વિચારવાની સાથે જે ભૈતિક ભાવના-જડવાદ મનુષ્ય બંધારણમાં મૂળ ઘાલીને પેઠેલે છે, તે તરફ પ્રથમ દષ્ટિક્ષેપ કરવાની જરૂર છે. એ તો ચોક્કસ સિદ્ધ છે, અને શાસ્ત્ર પણ પુનઃ પુનઃ એજ નિવેદન કરે છે કે જીવ-જડને વિવેક સમજ્યા વગરની જ આ કાળે આપણું આત્માની પરિસ્થિતિનું નિયમન હાઈ આપણી ભાવના જડવાદના રંગથી ઓતપ્રોત છે. ચાલી આવતી પૂર્વજન્મની કુવાસનાઓ અને જે વાસનાઓ આ જન્મમાં દૂર થવા યોગ્ય છે અને જે સહજ પ્રયત્ન દૂર કરી શકીએ તેવા વિકાસવાળી સ્થિતિમાં છીએ એ વાસનાઓને આપણે એવા સંગેમાં વધવા દીધી છે કે તે વાસનાઓ દૂર કરવાને બદલે, આપણે તેમને પાષણ આપતા આવ્યા છીએ; પરંતુ જે દૈતિક ભાવના આત્મા ઉપર અવિરતપણે સત્તા જમાવી રહી છે તેનું કેન્દ્રસ્થાન પુરૂષાર્થ વગર જાણી શકાય તેવું નથી.
પુરૂષાર્થમય જીવનવાળી વ્યક્તિઓના વૃત્તાંતથી ભરપૂર ઈતિહાસ જનસમાજને કહે છે કે “તું ભલે આ જગતમાંથી ચાલ્યો જઈશ પરંતુ હું તને કદાપી ભૂલી જઈશ નહિ.” જ્યારે ઈતિહાસનો આ મધુર સ્વર વિકાસ પામેલા મનુષ્યના હૃદયમાં નવજીવન પ્રેરે છે, ત્યારે મનુષ્ય જડ ઘાલી બેઠેલી જડવાદની ભાવનામાંથી ટટ્ટાર થાય છે, અને સમજી શકે છે કે જગતું મને ભૂલી જશે પરંતુ મારા પુરૂષાર્થમય જીવનને અમર ઈતિહાસના પૃષ્ટા તે સાચવી રાખશે. પરંતુ આ ઉપરથી એ સિદ્ધ થતું નથી કે એ મનુષ્ય ભવિષ્યના ઈતિહાસને માટે અથવા અમર યાદગીરીની ખાતર
સ્વકર્તવ્ય સિદ્ધ કરવા પ્રેરાય છે. મતલબ કે તેને પોતાને તે પરિસ્થિતિ સાથે કોઈપણું લાગતું વળગતું નથી, પરંતુ કાળના સ્વભાવ અનુસાર એ જીવન અને તેની ભાવના જળવાઈ રહે છે; એ અહીં સત્ય સમજવાની ખાતર કુદરતનો એક વિશિષ્ટ પ્રકારનો નિયમ અંકિત કરી પુરૂષાર્થમય જીવન વાસ્તવિક જીવન તરીકે દર્શાવવામાં આવેલું છે. જીવનના દષ્ટિબિંદુઓને વિવેકપુર નિર્ણય કરી લઈ પૃથ્વીમાં ગમે તે સ્થાને રહી મનુષ્યપણાને ઉચ્ચ આદર્શ (Ideal) જગત્ સમક્ષ રજુ કરે, માનુષી શક્તિને વિકાસ કરે, અને જનસમાજની ઉન્નતિમાં પ્રતિપળ હાજર રહેવું એ પુરૂષાર્થની ઉત્તમ ભાવનાનું અને તેને નીભાવવાનું રહસ્ય છે.
ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ ચાર પુરૂષાર્થો નીતિશાસકારે આપણું સમક્ષ ચોક્કસ પ્રકારના નિર્ણય પછી રજુ કરેલા છે, પરંતુ એ પુરૂષાર્થો વિવેકદ્રષ્ટિ
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૦૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
( analytical eye ) માં જેટલે અંશે સમાય તેટલે અંશે ચિરતા વાળા છે. દષ્ટાંત તરીકે અનું ઉપાર્જન હિંસા અને અસત્યના કાર્યને જન્મ આપતું હાય, ધર્મને નામે જીવનકલહો ઉત્પન્ન થવાની સાથે સમાજ ભાવના છિન્નભિન્ન થતી હાય, વિષયસેવન મર્યાદાને ઉલ્લુ ઘી મનુષ્ય જીવનને મૃત્યુની છાંયાથી છાઈ દેતુ હોય તા નીતિશાસ્ત્રકાર એ સ્થિતિમાં પુરૂષાર્થ કદી કહેતા નથી. આ ઉપરથી એ સિદ્ધ થાય છે કે ‘ જીવનનું પ્રત્યેક કૃત્ય નીતિ અથવા ધર્મની પુષ્ટિ કરનારૂ હાય એજ પુરૂષાર્થ નામને સુધટત છે. ’
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનુષ્યાના મોટા વિભાગ . આપણને પ્રાપ્ત થયેલા દશ પ્રાણા તેજ જીવવાનું સાધન અને એ દશ પ્રાણાનું અસ્તિત્વ હાય ત્યાંસુધીજ જીવન અને તેની સમાપ્તિમાંજ જીવનની સમાપ્તિ માને છે; અને એ સ્થૂલદષ્ટિએ એમને માટે યાગ્ય છે, પરંતુ બુદ્ધિના પ્રદેશ ઉપર વિહરવાથી એ દશ પ્રાણેામાં જીવનની માન્યતા માત્ર આરીપિત માન્યતા જણાશે એમ શાસ્ત્રના અભ્યાસના સૂક્ષ્મ અવલેાકનથી સિદ્ધ થવુ જોઇએ.
જીવનના પ્રત્યેક વિભાગમાં ઇંદ્રિય અને મન જે વડે જીવનની હયાતી અત્યારસુધી માનેલી છે, તે ઇંદ્રિયા અને મન આત્માને શુભાશુભ ફળની પ્રાપ્તિ માટેના સાધના માત્ર છે. શરીરશક્તિ જગમાં રહેલા સ્વયાગ્ય પદાર્થાના સ્પર્શીદ્વારા અનુભવ કર્યે જાય છે, છઠ્ઠા સ્વાદથી વસ્તુઓમાં સુખ દુ:ખની ભાવના સ્થાપે છે, નાસિકા ગધદ્વારા સ્વશક્તિની મર્યાદા સિદ્ધ કર્યે જાય છે, આંખ નિરીક્ષ્ય વસ્તુઓને સમીપ રાખી હ શાકમાં તદ્દીન મનાવે છે. અને મન પણ પ્રત્યેક પળે કાંઇને કાંઇ ચિંતવનમાં મસ્ત થયેલુ હાય છે. આ રીતે નિરકુશપણે આત્મા એ સાધનાને કામે લગાડતા હેાવાથી, જો કે તે શક્તિ વિશેષ હાવાથી સ્થૂલ-ષ્ટિએ કેટલાક પુરૂષા માની લીએ છે, પરંતુ એ ભાવનાની પાર જઇ વિચારવાની આવશ્યક્તા છે કે પુરૂષા હમેશાં વિવેકષ્ટિના વર્તુળમાંજ રહે છે. પૂર્વોક્ત ઇંદ્રિયા અને મનની પરિસ્થિતિએ ચાક્કસ આકારમાં—મર્યાદામાં સુશ્લિષ્ટ થાય અને એવી પરિસ્થિતિ માં નાનામાં નાના પુરૂષા ને જન્મ આપે તે એ પુરૂષાર્થ મય જીવન વાસ્તવિક જીવન તરીકે ગણાવા ચેાગ્ય છે.
અમુક ગંતવ્ય તરફ જવાના ઉદ્દેશપુરતી વિવેક દૃષ્ટિ શાસ્ત્રના સૂક્ષ્મ અવલાકન દ્વારા જાણી શકાય છે. જો તે અમુક પદ્ધતિથી શરૂ થાય તે બહુ અસરકારક અને ફળપ્રદ નીવડે છે. કેટલાએક મનુષ્ય વિજ્ઞાનવિદ્યાની સિદ્ધિમાંજ પુરૂષાર્થ માની લે છે, કેટલાએક ક્રિયા કાંડામાંજ મશગુલતાને જીવનક બ્ય માની લે છે, અને અભિમાન, મશ્કરીએ અને એવીજ બીજી વાસનાઓને આધીન થઈ પુરૂષાર્થ - મય જીવન માનતાં કેટલાએક કેટલી ગભીર ભૂલ કરતા હોય છે, એ આથી હવે સ્પષ્ટ
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જીવન અને મૃત્યુ
૨૦૫ થશે. જેમના હદયની ભાવનાઓ અને કાર્યો ઇતિહાસના અમર પૃષ્ઠ ઉપ૨ પતિમેય અક્ષરે કોતરાઈ રહેલાં છે, અને રહે છે, તેઓજ વાસ્તવિક–પુરૂષાર્થમય–જીવનવાળા છે. તેઓ મરી જવા છતાં આ મૃત્યુલોકમાં અમર રહી જાય છે, અનેક જાતની આસમાની-સુલતાનીએ આ જગત્ ઉપર ઉથલપાથલ કરે છતાં તે મહાત્મા એના નામને કોઈપણ જાતને ફેરફાર સુંશી શકશે નહિ. અનિત્યતાના પ્રબળ તોફાનમાં પણ એ પ્રભાવશાળી મનુષ્ય હમેશાં નવયુવક રૂપે અમર રહેશે.
આ ઉપરથી આપણે જીવન બે પ્રકારની છે, એવા નિર્ણય ઉપર આવીએ છીએ; અને તે પશુ જીવન અને માનવ જીવન. પશુ જેવું વર્તન જ્યાં સુધી આપણું હોય છે, ત્યાં સુધીમાં આપણે મનુષ્ય છતાં પશુ જીવન જીવતાં ગણાવા યોગ્ય છીએ; એવી જ રીતે મૃત્યુના પણ બે પ્રકારો શાસ્ત્રમાં કહ્યા છે, એ આપણી દષ્ટિ સમીપ વિચારણાના વિષયમાં આવી શકે છે, અને તે બાળમૃત્યુ અને પંડિતમૃત્યુ. પશુ જીવન ગાળી દશ પ્રાણથી વિમુક્ત થવું, એ બાળમૃત્યુની ગણનામાં આવે છે; જ્યારે પુરૂષાર્થમય જીવનવાળાને બાહ્ય પ્રાણેને ત્યાગ એ પંડિત મૃત્યુની કેટીમાં આવે છે.
આવી સ્થિતિમાં જીવન મૃત્યુની ભાવના સિદ્ધ કરી, પણ વિચાર કરી જીવન નના દષ્ટિબિંદુઓની ગ્રંથિઓ જુદા જુદા અનુભવથી આપણે ઉકેલવાની છે અને એ ઉકેલવા ઉપર આપણા બાળ અને પંડિત મૃત્યુનો આધાર રહેલો છે. વિશ્વધર્મની સાથે આપણે ઈચ્છા જ્યારે મેળ ખાય ત્યારે જ આપણે ખરેખરા પુરૂષાર્થપ્રેમી બની શકીએ. વિવિધ પ્રકારના પૂર્વ પરિચિત આસક્તિઓના બળથી આપણી પ્રકૃતિ લગભગ પથ્થર જેવી કઠોર થઈ ગઈ છે; એ પાષાણ ફાટવાને માટે આપણું મનોબળને તીવ્ર કરવું જોઈએ; એ ફાટવાની સાથે જીવનનું સર્વવ્યાપી આકાશ ખુલ્લું થશે અને સત્ય સ્વરૂપ દેખાતાં પુરૂષાર્થમય જીવનની કિંમત સમજાશે. મૃત્યને ભય પણ લગાર રહેશે નહિ. તે વખતે મૃત્યુને આપણે “સત્કાર કરવા લાયક અતિથિ ગણશું. પણ તે ક્યારે ? સ્વાર્થભેગની ભાવનાથી પુરૂષાર્થમય જીવન વ્યતીત કર્યું હશે અને એ ભાવનાનું સતત્ પિષણ કરી જીવનમાં તે ઓતપ્રેત થઈ હશે ત્યારે જ પ્રાણ વિગે મૃત્યુ છતાં અમરપણું છે. એક વિદ્વાન કહે છે કે – Aim of civilization is to tame the beast in man “Onlashd લક્ષ્યબિંદુ પશુ જીવન ને માનવજીવનમાં કેળવવાનું છે.”
સંજય.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શ્રાવક ધમોચત આચાપદેશ.
(ષષ્ટ વર્ગ.)
(ગતાંક પૃષ્ટ ૧૮૧થી શરૂ.) (લેખક શાસનરૂચિ મુનિ મહારાજ શ્રી કપૂરવિજયજી.) ૧ શ્રાવક રૂડાં ધર્મનાં કામ કરીને સંતોષ માની લેતું નથી. તે તે પ્રતિદિન અધિકાધિક રૂચિ સહિત ધર્મનાં કામો કર્યા કરે છે.
૨ ધર્મના પ્રભાવથીજ ઐશ્વર્ય–સુખ સંપદાને પામી જે ધર્મને જ લેપ કરે છે તે સ્વસ્વામી દ્રોહી પાતકીનું ભવિષ્ય કેમજ સુધરે?
૩ દાન, શીલ, તપ અને ભાવ ભેદે કરીને ધર્મ ચાર પ્રકારનો છે સદાય ભુક્તિ ( સ્વર્ગાદિક ભાગ સુખ) અને મુક્તિ સુખદાયક એવા ઉક્ત ધર્મનું સેવન સુબુદ્ધિજનેએ આદરથી કરવું.
૪ ઘેડામાંથી પણ થોડું દેવું (દાન). મોટા ઉદયની અપેક્ષા ન રાખવી. (ઘણું સંપદા થાશે ત્યારે બહોળું દાન આપીશ એમ સમજી રાખી છેડામાંથી થોડું આપવાનો પ્રસંગ જતો ન કર.) મનમાનતી લક્ષ્મી-સંપદા કેને ક્યારે થવા પામે છે?
દાનફળ.” ૫ જ્ઞાનનું દાન દેવા વડે જ્ઞાની થવાય છે, અભયદાન વડે નિર્ભય-ભય રહિત થવાય છે, અન્નદાન વડે સુખી થવાય છે અને ઔષધ ભેષજ આપવા વડે સદાય વ્યાધિ રહિત થવાય છે.
૬ કીતિ પુન્ય થકી થવા પામે છે, પણ દાન થકી નહિ. એમ છતાં જે કંઈ કીર્તિને માટેજ દાન આપે છે, તેને સુજ્ઞજનોએ વ્યસન સમજવું.
૭ વ્યાજે દેતાં (બહતો) દ્રવ્ય બમણું થાય, વ્યવસાય (વ્યાપાર) કરતાં ગણું થાય, ક્ષેત્રમાં વાવતાં સોગણું થાય, પરંતુ સારા પાત્ર (સુપાત્ર) માં આપવાથી તો અનંતગણું થવા પામે છે.
૮ (જીણું ) દેરાસર, પ્રતિમા (પૂજા-ભક્તિ,) પુસ્તક પ્રકાશનાદિ, અને સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા રૂપ ચતુર્વિધ શ્રી સંઘની યથાયેગ્ય સેવા ભક્તિ ( સંભાળ) એ સાત ક્ષેત્રોમાં અમાપ ફળની પ્રાપ્તિ માટે યથાશકિત દ્રવ્ય વ્યય કરવો ઘટે છે.
૯ જિનેશ્વર પ્રભુની ભકિતથી ભાવિત જે ભાગ્યશાળી શ્રાવક ખાસ જરૂરી
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રાવક ધર્મોચિત આચારપદેશ.
૨9૭ સ્થળે ચૈત્ય કરાવે છે તે એ ચૈત્યનાં પરમાણું જેટલા કસુધી દેવકનાં સુખ પામે છે. (જીર્ણોદ્ધાર કરાવવામાં આઠગણો ફાયદો શાસ્ત્રમાં કહ્યો છે.)
૧૦ કરાવેલ દેરાસર જેટલા દિવસ ટકે તેના જેટલા સમય થાય, તેટલા વર્ષોપર્યત તે દેવગતિનાં સુખ ભેગવે છે.
૧૧ સોનાની, રૂપાની, રત્નની, પાષાણની કે માટીની જિનપડિમા જે વિધિવત કરાવે છે, તે તીર્થકર પદ પામે છે.
( આ બાબતમાં આજકાલ ઘણોજ અવિધિ દોષ ચાલતો દેખાય છે અને વગર સમજે આશાતનામાં વધારે થાય છે, તે વાત ખાસ લક્ષમાં રાખી જ્યાં દેશકાળમાં આ કાર્ય કરાવવું વધારે લાભદાયક હોય ત્યાંને માટે ઉક્ત ઉપદેશની સાર્થકતા સમજવી.)
૧૨ એક અંગુઠા જેવડી પણ પ્રભુની પ્રતિમા જે મહાનુભાવ વિવેકથી કરાવે છે, તે ઇદ્રની પદવી પામીને અંતે પરમપદ મોક્ષને પામે છે.
૧૩ ધર્મરૂપી વૃક્ષનાં મૂળરૂપ ઉત્તમ શાસ્ત્ર મિક્ષફળને આપનાર છે, એમ સમજી સુજ્ઞજને ભાવશુદ્ધિને કરનારાં શાસ્ત્ર પોતે લખે, લખાવે, વાંચે–વંચાવે અને સાંભળ–સંભળાવે.
૧૪ જે શ્રાવકો ધર્મશાસ્ત્રો લખી–લખાવી સદ્દગુણી (પાત્રજનો) ને આપે છે તે શાસ્ત્રના અક્ષર જેટલાં વર્ષો સુધી સ્વર્ગનાં સુખને પામે છે.
૧૫ જ્ઞાન-વિજ્ઞાનવડે શોભિત જે સુજ્ઞજનો જ્ઞાનભક્તિ કરે છે તે અંતે જેને કદાપિ ક્ષય ન થાય, એવું સર્વજ્ઞપદ પામે છે.
૧૬ સર્વ સુખનું કારણ અન્નદાન છે, એમ જાણો શ્રાવક સાધમીવાત્સલ્ય શક્તિ અનુસારે પ્રતિવર્ષ કરે.
૧૭ પિતાના ભાઈભાંડુ વગેરે કુટુંબીઓને ઘણું હેતથી (સ્વાર્થબુદ્ધિવડે) જમાડવા એ સંસાર વૃદ્ધિનું કારણ છે ત્યારે (નિ:સ્વાર્થ પણે) સાધમી બંધુઓને પ્રેમપૂર્વક જમાડવા તે સંસારસમુદ્ર તરવાને સાધનરૂપ છે. (વસ્તુ એકજ છતાં આશયભેદથી ફળમાં માટે તફાવત પ્રગટ સમજાય એવે છે.)
૧૮ એમ સમજી સુજ્ઞ શ્રાવકે પ્રતિવર્ષ શક્તિ અનુસાર શ્રી સંઘને પિતાના ઘરે પધરાવી તેની યાચિત્ત સેવાભક્તિ કરે અને શ્રી ગુરૂ મહારાજ પ્રત્યે શુદ્ધનિર્દોષ વો ભક્તિપૂર્વક આપે.
૧૯ વસતી (રહેવાનું સ્થાન) આહાર, પાણી, પાત્ર, વસ્ત્ર, ઔષધ ભેષજ પ્રમુખ સાધુ જનને ખપે તેવી નિર્દોષ વસ્તુઓ પિતે સંપૂર્ણ સુખી ન હોય તે પણ તે યથાશક્તિ આપે.
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૨૦૮
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ
૨૦ સુપાત્રમાં જે નિર્દોષ દાન અપાય છે, તેથી કશી હાનિ થતી નથી પણ કૂવા, આરામ ( અગીચા ) અને ગાય પ્રમુખની પેરે સપદાની વૃદ્ધિ થવા પામે છે. (કૂવા પાણી આપે છે, અગીચા ફળ આપે છે, અને ગાય વીગેરે દૂધ પ્રમુખ આપે છે, તેને કશી હાનિ થતી દેખાતી નથી, પણ તેથી ઘણાના ઉપગાર સધાય છે એ લાભ મળે છે અને ખરી શાલા પણ એમાંજ છે.)
૨૧ દાન અને ભાગમાં મેાટુ અંતર છે. ખાધેલી વસ્તુ વિષ્ટારૂપ (મળરૂપ ) થઇ જાય છે પણ દીધેલી (સત્પાત્રમાં અપાયેલી) વસ્તુ અક્ષય થવા પામે છે. ૨૨ હજારા પરિશ્રમ વેઠીને મેળવેલ અને પ્રાણ કરતાં પણ અધિક વ્હાલાં દ્રવ્યનું ખરૂં ફળ દાનજ છે.
૨૩ પૂર્વોક્ત સાત ક્ષેત્રામાં પોતાનુ ન્યાય દ્રવ્ય જે વિવેકથી વાવે છે તે શ્રાવક પેાતાના ધન અને જન્મ મન્નેની સફળતા કરે છે.
શાન્તિ શાન્તિ. શાન્તિ.
66
OCEAN
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનુષ્યને શાથી હાર ખાવી પડે છે ? ”
જ્ઞાન એ પ્રકાશ, ત્યારે અજ્ઞાન એ અન્યારૂ છે. જ્ઞાનથી માણસ પવિત્ર અને છે ત્યારે અજ્ઞાનથી માણસ મલિન રહે છે અને જ્ઞાનધર માણસ દેશ વિદેશે વિજય મેળવે છે, ત્યારે અજ્ઞાનધર માણસને હાર ખાવી પડે છે.
લાભી મનુષ્ય પોતાની મીલ્કતના એક ત્રસ્ટી તરીકે વહીવટ ચલાવનાર માત્ર ગણાય છે અને તેનુ જીવન પણ તેજ કહીએ તેા ચાલે. કેમકે ચામડી જવાનું કબુલ કરતા પણ એક પાઈ સત્કામે વાપરતા નથી તેવા મનુષ્યને હાર ખાવી પડે છે. સત્યની સત્તા જયજ થાય છે. કદાચ દૈવયેાગ્યે ક્ષણભર હૅને અસત્યમાં રહેવુ પડે છે, પરન્તુ પછી તેા તે પ્રગટે છેજ, અને અસત્યથી અન્તે મનુષ્યને હાર ખાવી પડે છે.
સારા અને નરસા કામના બદલા પરભવમાંજ મળશે એવુ કાંઇ ચાકસ નથી. જુઓ કેટલેક અંશે અહીં પણ પ્રત્યક્ષ અનુભવાય છે કે સારા કામે પ્રવર્તી થતા મનુષ્ય વિજયી, ત્યારે નરસા કામે મનુષ્યને હાર ખાવી પડે છે.
કુમળું ઝાડ જ્યમ વાળીએ ત્યમ વળે એ કહેવત અનુસાર ખાલ્યાવસ્થામાં મનુષ્યમાં સારા વા તેા નઠારા સંસ્કારો પાડવા હોય તે પડી શકાય છે, અને તે માટે માબાપને તેવું બનવુ જોઇએ, કારણ કે ખાલકા તા દેખે વ્હેવુ શીખે એથી ઉલટુ ‘ પડી ટેવ તે તેા ટળે કેમ ટાળી ’ એ દલપત વાકય પ્રમાણે પછીથી પડેલા સ્વભાવને ફેરવવામાં મનુષ્યને હાર ખાવી પડે છે. અપૂ.
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ક્રમ મિમાંસા.
કર્મ મિમાંસા.
(૧)
પ્રત્યેક ધર્મના સ ંસ્થાપકે તેણે પ્રવર્તાવેલા દર્શનમાં સત્યની સઘળી ખાજીને ન્યુનાધિક અંશે ન્યાય આપ્યા હોય છે, અને આત્માના પ્રત્યેક અંશને તૃપ્તિ આપવા તેણે બનતા પ્રયત્ન કરેલા હાય છે, તે છતાં જે કારણથી તેને નવું દર્શન ઉપજાવવા જરૂર પડેલી હાય છે, તે કારણ ઉપર વિશેષ ભાર મુકવા વિના તેને ચાલતુ નથી, અને તેમ કરવા જતાં તે વિભાગને વિશેષ મહત્ત્વ તેને આપવું પડે છે અને અન્ય વિભાગા ગણપણાને પામે છે. જ્યારે સત્યના કોઇ અશ વિલુપ્ત થવાના ભયમાં આવી પડે છે, અને જનસમાજને તેનું વિસ્મરણ થાય છે, ત્યારે તેના પુન: સ’સ્થાપન અર્થે, પ્રકૃતિના કાઈ ગહન નિયમને અનુસરીને એક બળવાન આ ત્માના આવિર્ભાવ થાય છે, અને તેવા આત્માનું મુખ્ય જીવન-કાર્ય એ વિસ્તૃત થએલા સત્યાંશને તેના ચેાગ્ય સ્થાન ઉપર પુન: અધિષ્ટાપન કરવાનું હોય છે.
For Private And Personal Use Only
૨૦૯
આ દૃષ્ટિએ જોતાં જૈન ધર્મના (આદિપુરૂષ) વર્તમાન શાસનના મુખ્ય પુરૂષ શ્રીવ માન–મહાવીર મહાત્માનું મુખ્ય જીવન-કાર્ય સત્યના કયા અંશને સ્થાપવાનું હતું, એ પ્રશ્ન થયા વિના રહેશે નહીં. જેમ (વેદમાન્ય) કૃષ્ણના મુખ્ય પ્રમાધ નિષ્કામ ક યાગ, ચૈતન્યના ભક્તિયાગ, પતલિના રાજયોગ, શંકરાચાર્યના જ્ઞાનયેાગ, બુદ્ધદેવની સમાનતાની ભાવના ( ejnal rights of all ) જેસસ ક્રીસ્ટની નમ્રતા અને આમરણાંત પ્રેમની ભાવના માટે હતા તેમ મહાવીર પ્રભુના મુખ્ય પ્રમાધ કઇ ભાવનાના પ્રચાર માટે હતા? હમને જણાય છે કે તે કર્મના મહા નિયમનુ વિશ્વને દર્શીત કરાવવાના મુખ્ય હતા. અર્થાત્ આ જગમાં કાઈ ઈતર સત્તા પ્રાણીના શુભાશુભની નિયામક નથી, પરંતુ આત્મા પોતેજ પેાતાના નિયમદાતા છે, પાતેજ પાતાની શુભાશુભ કૃતિના પરિણામે પારિતાષિક પામે છે અને શિક્ષા પણ પામે છે. કર્મ ફળ પ્રદાત્રી સત્તા કોઇ ઇતર નથી પણ આત્મા પાતેજ છે. પાતાનું સ્વર્ગ, નર્ક, મેાક્ષ અને સંસાર આત્મા પોતાનીજ મેળે અનાવે છે. અન્ય કોઈ સત્તાના અવલંબનની તેને જરૂર નથી. માત્ર પોતાનાજ અવલંબનની તેને અપેક્ષા છે. પારકાના પ્રસાદ અને કૃપા અથવા અપ્રસાદ અને અકૃપા આત્માના હિ તાહિતમાં કાંઈજ ડખલ કરવા શક્તિમાન નથી, પાતે પાતાની કૃતિવડે જે કારણેા ઉપજાવે છે તેના પિરણામે-કાર્યાં તે અનુભવે છે. મહાવીર પ્રભુના આ પ્રાધ આ શબ્દોમાં બહુ સરલ અને સાદા ભાસે છે, અને તેથી મનુષ્ય-સમાજ આવા દેખીતા સત્યની અવગણના કરતા હોય એમ પ્રથમ દષ્ટિએ માની શકાતુ નથી, પરંતુ આ પ્રોાધથી એક વિરોધી ભાવના મનુષ્ય હૃદય ઉપર અનેકવાર પ્રાધાન્ય ભાગવે છે અને તેથી આત્માના બધા ધર્મોનું સમતાલપણું સચવાતુ બંધ પડે છે,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ આ ભાવના તે પ્રસાદવાદની ભાવના છે. નિર્બળ મનુષ્યને તેની પિતાની સત્તામાં વિશ્વાસ હોતે નથી તેથી તે પિતા કરતાં કઈ મહદ સત્તાની કલ્પના કરી તેના ચરણમાં પોતાનું શીર નમાવે છે અને આ સંસારના પરિતાપથી બચવા તેની કૃપા માટે દીનપણે કરગરે છે. મનુષ્ય હૃદયની નિર્બળતામાંથી ઉદભવતી આ યાચકપણુની વૃનિ તેનું બહુ અહિત કરે છે, તે તેની કપેલી મહા સત્તા ઉપર પિતાનો બધો ભાર મુકી દે છે. અને પિતે સ્વપુરૂષાર્થથી રહિત બની જાય છે. પિતાથી ઈતર સત્તા ઉપર પિતાના હિત માટે આધાર રાખવાની આ વૃતિ જ્યારે અમયર્દીપણે વધે છે, ત્યારે મનુષ્યનું મુખ્ય કર્તવ્ય એ સત્તાને રાજી રાખવા ભણુંજ રહ્યા કરે છે. તેનીજ સેવા અર્ચના પૂજા કર્યા કરે છે. અને પોતે એક સ્વતંત્ર વ્યક્તિ છે, એવું ભાન ભૂલી જઈ પિતાનું શીર ઝુકાવી પ્રાપ્ત કર્તવ્યથી ભ્રષ્ટ થાય છે. આ વૃતિથી મનુષ્યને બચાવી લેવા માટે મહાવીર પ્રભુએ કર્મની ઉપરોક્ત મહાભાવના વિસ્તારી જગને એક નવા તત્વનું પુન: ભાન કરાવ્યું હતું એમ હમે માનીએ છીએ. જેન ધર્મની કર્મ ફલેસેટ્ટી કારણથી જ સુવિખ્યાત છે અને કર્મના વિષય ઉપર એ કારણથીજ આટલી બધી ઉહાપે એ દર્શનમાં થએલી છે.
હમે આ સ્થળે કર્મના વિભાગો તેના પેટા વિભાગો અને જૈન ગ્રંથોમાં પ્રતિત થતી ભંગાળ ઉપર વિવેચન કરવાની ઈચ્છા ધરાવતા નથી. હમને પિતાને એવા પ્રકારનું અતિ વિવેચન બહુ પ્રજનવાળું જણાતું નથી. કેમકે એવા વગીકરણોથી મનુષ્યના સામાન્ય જીવન ઉપર બહુ અસર થતી જોવામાં આવતી નથી. કર્મના કેટલા પ્રકાર છે તે કહેવા કરતાં કેવું કર્મ કેવા પ્રકારે પ્રવર્તે છે અને આત્માના કયા અંશ ઉપર અસર કરે છે, એનું વિવેક અને બુદ્ધિને અનુસરતું વિવેચન વર્તમાન મનુષ્ય-જીવનને અધિક ઉપગી છે. આથી મહાવીર પ્રભુના મુખ્ય કથિતાશયને– કર્મવાદને-સામાન્ય જનસમાજને ઉપયોગી થાય, તેવારૂપે કાંઈક સ્પષ્ટ કરવા પ્રયત્ન કરીશું.
* પરમાત્માની સેવા, પૂજા-અર્ચા કરવી એ આત્માની નિર્મળતા કરવા માટે છે. પ્રભુની ભક્તિ, તેનું ધ્યાન તે આત્માની ઉન્નતિ માટે આલંબન અને નિમિત્ત કારણ છે. તેવા આલંબન અને નિમિત્તાની પણ પ્રાણીને જરૂર છે. આગળ ઉપર વધવાને માટે પણ તેવા નિમિત્તાની જરૂર પડે છે. તેથી જ જેન દર્શનમાં પરમાત્માની પૂજા, અચાં ભક્તિ કરવા માટે ફરમાન કરેલું છે. જેથી તેની પણ જરૂર છે. હકીકત એવી છે કે એક વ્યક્તિ કમેં ઉપાર્જન કરતો હોય અને તેના ફળ ભગવતી વખતે પીડાઈ દુ:ખ પામી દીનપણે પરમાત્માની પાસે તેમાંથી દુર થવા યાચના કરે અને કર્મ કરતી વખતે ઉપયોગ ન રાખે, હવે પછી પણ ન કરવાનો વિચાર ન રાખે છે તેવી માત્ર ઉપલક પ્રાર્થના કરે તેથી પ્રભુ કોઈના કમ કાપતા નથી. પરંતુ તેઓના ઉપદેશ પ્રમાણે ઉપયોગ પૂર્વક ચાલવાથી શરૂઆતમાં તેવા આલંબનો વડે અને પછી આત્મવીર્ય ફેરવવાથી કર્મ કાપી આત્મ મુક્ત થઈ શકે છે.
મેનેજર.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કમ મિમાંસા. - પશ્ચિમ તરફના દેશોમાં કર્મના નિયમને (law of karma) કાર્ય કારણal len (law of cause and effect ) 249191 (law of causation ) ના નામથી ઓળખાય છે. અમુક કારણથી અમુક કાર્ય ઉદભવવું જ જોઈએ, એ આ સૃષ્ટિમાં જે નિયમ પ્રવૃત છે, એને આ દેશમાં “કર્મને નિયમ” કહેવામાં આવે છે. પશ્ચિમના દેશોમાં તેને “કાર્ય-કારણના નિયમ” ની સંજ્ઞા અપાય છે. એકજ સત્યની ભાવનાને ઉભય દેશના તત્વવેત્તાઓએ બે જુદા જુદા નામથી ઉદેશી છે. પરંતુ એકજ સત્યને અમુક પ્રકારની સંજ્ઞા આપવાની રિતીમાંથી તે તે તત્વવેત્તાઓની અંતર્દષ્ટિ અને જ્ઞાનનું તારતમ્ય ક૯૫વાની પદ્ધતિ જે ખરી હોય તે હમારે કહેવું જોઈએ કે અત્રત્ય મહાજનો ઉપરક્ત નિયમને પશ્ચિમ તરફના તત્વવેત્તાઓ કરતા સારી રીતે સમજેલા છે. કાર્ય અને તેનું પરિણામ જુદા નથી, પરંતુ સાથેજ છે. કર્મ (action) અને તેનું ફળ એ બે જુદી વસ્તુઓ અથવા ભાવનાઓ નથી, પરંતુ એકજ છે. એ સત્યના આપણું પુર્વપુરૂષે સારી રીતે જ્ઞાતા હોવાથીજ તેમણે એ સત્યને “કર્મનો નિયમ” એવું નામ આપેલ હતું. તેઓ જાણતા હતા કે એ સત્યને કર્મ અને તેમાંથી ઉદ્દભવવા યોગ્ય પરિણામને નિયમ” એવી સંજ્ઞા આપવી એ જનસમાજને એ સત્યનું માત્ર અરધું દર્શન કરાવવા તૂલ્ય છે કેમકે કર્મ અને તેના પરિણામને જુદા પાડી શકાય તેમ નથી, તેમ તેઓ સારી રીતે જાણતા હતા. કર્મની (action ) સાથે તેનું પરિણામ તાદાસ્યભાવે સંકળાએલું છે એથી માત્ર “કમ” ની સંજ્ઞામાં “ક” ” અને તેનું પરિણામ” ઉભયને સમાવેશ થઈ જાય છે.
અમેરિકાનો મહાત્મા Emerson આ સત્યને ઉત્તમ પ્રકારે ઓળખી શક્યો હોત તેણે એક સ્થાને કહ્યું છે કે “with every action its results are bound up” અર્થાત પ્રત્યેક કર્મ સાથે તેનું પરિણામ ગ્રંથીભૂત છે. જેમ પાણીની સપાટીના ભાગ અને તળીઆના ભાગ વચ્ચે કોઈ ભેદક લીંટી નથી પરંતુ તે ઉભય ભાગ એકજ રૂપે છે. તેમ કર્મ અને તેનું પરિણામ એ ઉભય એકજ તત્ત્વ છે. માત્ર કર્મ એ પાણીના સપાટીના ભાગની પેઠે બાહાતત્વરૂપે છે અને તેનું પરિણામ એ પાણીના તળીઆના ભાગની પેઠે અંતર્તસ્વરૂપે છે. કર્મ એ
વર્તમાનમાં” છે અને પરિણામ એ “ભાવિ” માં છે એમ આપણે ઘણીવાર અનુભવીએ છીએ પરંતુ એ “વર્તમાન” અને “ભાવિ ” એ પાણીની સપાટી અને તળીઆની માફક એકજ અખીલ વસ્તુને બાધાંતર દશ્ય છે અને તે ઉભય એકજ સંજ્ઞાથી ઓળખાવા ગ્ય છે આથીજ આપણું તત્વવિદોએ “ કર્મ” એ શબ્દમાં તેના પરિણામો પણ સમાવેશ કર્યો હતો અને કર્મ અને તેના પરિણામને એકજ ભાવનાવડે સંબોધી હતી.
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રીર
શ્રી આત્માન પ્રકાશ. કર્મ અને તેનું ફળ એ એક જ વસ્તુ એકજ દશ્ય, અથવા ભાવના છે એ સત્ય આપણે આ કાળ ભૂલી ગયા છીએ. આપણે દશ્ય અને અદશ્ય એવા વસ્તુના બે વિભાગ કર્યા સિવાય કોઈ વસ્તુને જોઈ શકતા નથી. પરંતુ એ ખામી આપણી બાહ્યદષ્ટિમાંથી ઉદભવેલી છે. વસ્તુત: એ બંને (visible and invisible) દશ્ય અને અદશ્ય એ બન્ને એક જ વસ્તુની બે બાજુઓ છે. જેમ આપણે ટકરે અને તેથી ઉદ્ભવતા અવાજને જુદા પાડી શકીએ નહી તેમ કર્મ અને તેના ૫રિણામને પણ જુદા પાડી શકીએ નહી એકજ તત્વના આવિષ્કારરૂપે છે. આપણે જ્યારે કઈ કર્મ કરીએ છીએ ત્યારે તે ત્રણ વિભાગમાં વિભક્ત જોઈએ છીએ (૧) તે કર્મનું પૂર્વકારણું અર્થાત તે કર્મની પ્રેરકભાવના (motive) અથવા ભાવકર્મ. (૨) તે પૂર્વકારણથી ઉદભવતું વર્તમાન કર્મ અને (૩) તે કર્મથી ભાવિનાં પ્રગટવા યોગ્ય પરિણામ તત્વદષ્ટિથી જોતાં એ ત્રણે એકજ પ્રવૃત્તિના વિભાગો છે. જેમ ભૂત વર્તમાન અને ભાવિ એ એકજ કાળતત્વની કલ્પિત વહેંચણી છે. અને જેમ તેવી કલ્પનાથી કાળતત્વના કટકા થતા નથી તેમ કર્મનું પ્રેરક કારણ, કર્મ અને કર્મનું પરિણામ એ એકજ પ્રવૃત્તિના કલ્પીત કટકા છે.
કર્મને નિયમ” એ વાક્ય ઘણુવાર બ્રાન્તિનું કારણું થઈ પડે છે. જેને સમાજના નિયમ” “ સરકારના નિયમો” જ્ઞાતિના નિયમ” વિગેરે નિયમ છે તેમ કર્મના પણ “નિયમ” છે એમ માનવા તરફ આપણે ઘણીવાર દેરાઈએ છીએ. વસ્તુતઃ તેમ નથી. ઉપરોક્ત સર્વ પ્રકારના નિયમ એ એક પ્રકારની આજ્ઞાઓ (Commands) છે. કર્મને નિયમ એ ખરા અર્થમાં–વિજ્ઞાન દષ્ટિએ “નિયમ” (Law) છે. સમાજ, સરકાર કે જ્ઞાતિ તમને આજ્ઞા કરે છે કે “આમ કરે” “તેમ કરે”, અને તેમ કરવામાં તમે નિષ્ફળ નિવડે તે એક પ્રકારની મનસ્વી શિક્ષા કરે છે. જો કે આ આજ્ઞાઓ નૈસર્ગિક નિયમને અનુસરીને ઘડી કાઢવામાં આવેલી હોય છે, તેમ છતાં દેશકાળની પ્રચલિત ભાવનાને અનુસરવા જતાં તેમાં પૂર્ણશે નૈસર્ગિકતા સાચવી શકાતી નથી. કઈ આજ્ઞાના પાલનનું શું ફળ આપવું અને કઈ આજ્ઞાના અનાદરની શું શિક્ષા આપવી એનું ધોરણ સમાજ કે સરકાર, કુદરત એ પાલન કે અનાદર માટે શું ઇનામ કે સજા કરત એ ઉપર રાખતી નથી, પરંતુ પિતાને વર્તમાનમાં શું સગવડ કે અગવડ એ પાલન કે અનાદરમાંથી ઉદ્દભવશે એના ઉપર રાખે છે. તમે પારકી જ્ઞાતિના મનુષ્ય સાથે ખાનપાનાદિ વ્યવહાર રાખે તે માટે કુદરતને કાયદો અથવા કર્મનો નિયમ કાંઈ સજા કરતું નથી કેમકે તે વૈશ્વિક નિયમ ( universal law ) ની દષ્ટિમાં મનુષ્યના ભેદ નથી, તે તો મનુષ્ય માત્રને એક માનવ જાતિ (human race) રૂપે ઓળખે છે. પરંતુ સમાજ એવા પ્રકારના વ્યવહાર માટે તમારે બહિષ્કાર કે દંડ કરે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કર્મ મિમાંસા.
૨૧૩
આ શિક્ષા એ ઉપરોક્ત કર્મનું સાહજીક પરિણામ (natural result) નથી, પણ સમાજ પોતાની સગવડ ખાતર એ કૃતિનું એ પરિણામ આપે છે. તેથી એ નિયમ” નથી પણ આજ્ઞા” છે.
કુદરતની સૃષ્ટિમાં અથવા કહો કે કર્મના ક્ષેત્રમાં (the realm of cansation)
તેવી આજ્ઞાઓને સ્થાન નથી. જેમ વિજ્ઞાનના નિયમો અચળ અને સર્વકાલીન છે તેમ કર્મના નિયમો પણ અચળ અને સર્વકાલીન છે. ઉભય નિયમો, વસ્તુતઃ એકજ છે. એકનું પ્રવર્તન સ્થળ ઉપર હોય છે, બીજાનું સૂક્ષમ સૃષ્ટિ ઉપર છે. ઉભય કુદરતી છે–સહજ છે–સ્વાભાવિક છે-વિજ્ઞાનના નિયમોનું પ્રવર્તન સ્થળ સૃષ્ટિ ઉપર હેવાથી અમુક દશ્યને અમુક દશ્ય અનુસરે છે એમ અનેકવાર અવલેકનથી સિદ્ધ થઈ શકે છે અને “કર્મના નિયમોનું ” પ્રવર્તન આત્માના ક્ષેત્ર ઉપર થતું હોવાથી કયા ભાવનું શું ફળ આવે છે તેનું અવલોકન ઈન્દ્રીય વ્યાપારથી બની શકતું નથી, તેથીજ આપણે કર્મની ગતિને “ગહન” કહીએ છીએ. ખરી રીતે તે તે પણ વિજ્ઞાનના નિયમની પેકેજ સ્વાભાવિક છે અને કઈ ભાવનાનું શું ફળ મળશે એ કહી શકાવા યોગ્ય છે. પરંતુ એ સામર્થ્ય જેમણે આંતર સૃષ્ટિને દીર્ઘ અભ્યાસ સેવેલો હોય છે તેમને જ પ્રાપ્ત થએલું હોય છે. અને તે પણ પિતાનાજ સંબંધે કઈ ભાવનાનું શું ફળ આવશે તે સામાન્ય રીતે, કહી શકે છે, કેમકે પારકા અંતઃકરણના રાગ દ્વેષ કે બંધારણની સંપૂર્ણ અશે, સર્વજ્ઞતા વિના તેને માહીતી મળી શકતી નથી. આમ હોવાથી કર્મના નિયમે, એ વિજ્ઞાનના નિયમેની માફક મનુષ્ય બુદ્ધિની મર્યાદામાં આવી શકતા નથી. પરંતુ એટલું ચેકસ છે કે ઉભય નિયમ એકજ ધોરણ ઉપર પ્રવર્તે છે અને એકજ મહાનિયમના સ્થળ સૂક્ષ્મ વિભાગે છે.
મનુષ્ય ધારે તો સમાજ વગેરેના નિયમને તોડી શકે છે અને છતાં તે માટે ઠરાવેલી શિક્ષામાંથી કદાચ ભાગી છુટી પણ શકે છે, કુદરતને નિયમ મનુષ્ય તેડી શકતો નથી. કદાચ અનાદર કરે ખરે પરંતુ તે અનાદર માટે ઉદ્દભવવા યોગ્ય શિક્ષાથી ભાગી છુટી શકતો નથી. અમુક સંયોગો અથવા પરિસ્થિતિને અમુક પરિણામ અનુસરે છે અને તેમાં અન્યથા થાયજ નહીં એનું નામ કુદરતી નિયમ કહેવાય છે. એ નિયમ તમને અમુક કરવાની કે ન કરવાની આજ્ઞા અથવા નિર્દેશ કરતે નથી. પરંતુ જો તમારે અમુક પરિણામ જોઈતું હોય તો અમુક કાર્ય કરે એમ કહે છે. ઘઉં વાવવાથી ઘઉં લણાય છે, જવ વાવવાથી જ પાકે છે એમ કુદરત તમને કહે છે. પરંતુ બેમાંથી શું વાવવું એ તમને કુદરત હુકમ કરી શકતી નથી. ઉભયમાંથી તમને પસંદ હોય તે વાવે. પરંતુ વાવ્યા પછી એકને બદલે બીજું મળે એ આશા રાખવી વ્યર્થ છે. કેમકે મનુષ્યકૃત નિયમની પેઠે કુદરતના નિયમ પરિ.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
વર્તનશીલ કે ક્ષણિક નથી. અલબત તમને શું લાવવું તેની પસંદગી અથવા સ્વાતંત્ર્ય એ નિયમ પ્રથમથી જ આપે છે. પરંતુ પાછળથી તેમાંથી બીજું પરિણામ તમે માગો તે કુદરત તમને કઈ રીતે આપી શકે નહીં. તમને ઘઉંની ઈચ્છા હોય તો બાજરે અથવા મગ વાવવા એ તદ્દન નકામું છે. ઘઉં વાવ્યા પછી ઘઉંના પરિશુમથી તમે કઈ રીતે નાશી છુટી શકે તેમ નથી. આ અચળ, સ્થીર નિયમને અમે કર્મને મહા નિયમ કહીએ છીએ. “વાવે તેવું લણે” એ અત્યંત સાદા અને સરળ નિયમનું રહસ્ય જ્યારે વિચારીએ છીએ ત્યારે આશ્ચર્ય નિમગ્ન થયા વિના રહેવાતું નથી.
સ્થળ સૃષ્ટિ ઉપર પ્રર્વતતો આ અચળ નિયમ જ્યારે મનના સૂક્ષ્મ પ્રદેશ ઉ. પર આપણે ખેંચી જઈ તેનું તે પ્રદેશ ઉપરનું પ્રવર્તન વિચારીએ છીએ ત્યારે ત્યાં પણ એ નિયમ એજ પ્રકારે કાર્ય કરે છે. એમ માનવામાં કોઈ બાધ આવત નથી. સ્થળ અને સૂક્ષ્મ એ અખલિત સળંગ સંબંધવાળી સૃષ્ટિઓ છે અને તે સર્વ ઉપર એકજ મહાનિયમનું આધિપત્ય છે, એકજ નિયમ સતત, નિત્ય અવિકાર્ય રૂપે ઉભય સૃષ્ટિ ઉપર સામ્રાજ્ય ભોગવી રહ્યો છે, (as below so above ) (જેમ આંહી તેમ ત્યાં) એ કેઈ યુરપવાસી મહાપુરૂષનું કથન ખરેખર સત્ય છે. તમારે જે સૃષ્ટિ ઉપર જે પરિણામ ઈષ્ટ હોય તેવી સામગ્રી ત્યાં એકત્ર કરે અને એમાથી જે ફળ ઉદ્દભવવા ગ્ય છે. તેનાથી તમને કેાઈ સત્તા વિમુખ રાખી શકે તેમ નથી, પરંતુ તે સાથે એ પણ ખરું કે એક પરિણામને યોગ્ય સામગ્રીમાંથી બીજા પ્રકારનું પરિણામ તમારી ગમે તેટલી યાચના છતાં તે આપી શકતું નથી. અચળતાની સાઇ ઘાતકીપણું રહેલું જ છે. નિયમ છે ત્યાં દયા હોતી નથી. કૃપા કે પ્રસાદને ત્યાં અવકાશ નથી. જે તેમ હોય તે એ નિયમ અચળ અને સ્થીર કહી શકાય નહીં. અચળ અને સ્થીર ન હોય તે કઈ સામગ્રીમાંથી કયું પરિણામ આવશે એનો નિર્ણય બની શકે નહીં અને તેમ છતાં મનુષ્યને સર્વ પુરૂષાર્થ અટકી પડવાને. કુદરત એવી ક્રૂર અને ઘાતકી છે એજ અમે તેની દયા અને ન્યાય-પ્રીયતા લેખીએ છીએ. એ સતા જે દયાવાન અને નબળા હૈયાની હોત તો પિતાનો નિયમ મનુષ્યોની કરૂણામય આજીજીથી હરવખત પલળી જઈ ફેરવી નાખત અને તેમ છતાં કઈ કૃતિમાંથી અથવા સામગ્રીમાંથી શું ફળ આપવું તેનું કાંઈ પણ ચોકસ એક સરખું છેરણ રહેત નહીં.
સર્વ પ્રકારના પરિણામે સુખરૂપ કે દુ:ખરૂપ ફળ મનુષ્ય પોતાની જ કૃતિ વડે મેળવે છે. એ સત્યનું વિશ્વને દર્શન કરાવવામાં પ્રભુ મહાવીરના જીવનનું પ્રધાન સાર્થક્ય હતું. એ વિજ્ઞાનસિદ્ધ, શાસ્ત્રસિદ્ધ અને અનુભવસિદ્ધ નિયમમાં ઉચ્ચતર સતા ડખલ કરવા શક્તિમાન નથી. એ સત્ય જ્યારે જ્યારે ભૂલી જવાય છે,
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કમ મિમાંસા.
૨૧૫ ત્યારે ત્યારે મહાવીર સરખા ઈશ્વર કેટીના તનુઓને પ્રાદુર્ભાવ થઈ વિશ્વને એ પરમ સુંદર સત્યના પુન: લાભને યોગ બને છે. કુદરતની કઈ સૃષ્ટિમાં કૃપા કે પ્રસાદને સ્થાન નથી એવું ડિડિંમ નાદથી જૈન દર્શનના મહાત્મા પ્રભુ મહાવીરે જગતને પ્રધ્યું છે. કેઈ કેઈને સુખ કે દુઃખ ઉપજાવી શકવા સમર્થ નથી. એક નાની કડીથી લઈ એક ચક્રવૃતિ નૃપતિ પર્યત જેને જેને જ્યારે જ્યારે જે જે સુખ દુઃખ પ્રાપ્ત થાય છે તે સુખ દુ:ખ તેમને પિતાની યોગ્ય અથવા અગ્ય કૃતીથીજ મળેલું હોય છે તેમનું કર્મ જ તેમના તે સુખદુખનું કારણ હોય છે. અન્ય કાંઈ હેતુભૂત હોતું નથી જે કૃતિમાંથી જે ફળ મળવા યોગ્ય છે તેમાંથી દેવ કે રાક્ષસ, મનુષ્ય કે ઈશ્વર, પશુ પક્ષી, કીટ કે જંતુ કે ભાગી છુટવા સમર્થ નથી જ જે દુખને લાયક નથી તેને દુખ આવતું જ નથી. જે મનુષ્ય પોતાના ખેતરમાં ઘઉં વાવી ઘઉંનાં પાકના પરિણામને લાયક બન્યા છે તેને બંટી કે બાવટાનું પરિણામ આવતું નથી દુ:ખને લાયક કૃતિના બિજ જેણે વાવેલા છે તેને તે તે પ્રકારના ફળથી બચી શકાતું નથી. ખ્રીસ્તી ધર્મના મહાત્મા જેસસકીટે ખરૂ કહ્યું છે કે (Be not deceived, God is not mocked whatever a inan Soweth that shall he also reap) અર્થાત “બ્રાંતિવશ થાઓ નહી, ઈનવરી ન્યાયને તમે મુર્ખ બનાવી શકે તેમ નથી. મનુષ્ય જે જે વાવે છે તેજ લણે છે” આ સત્ય મનુષ્ય ભૂલી જઈ ઘણીવાર એક કલ્પિત મહા સત્તા આગળ, જે કૃતિમાંથી જે ફળ મળવું જોઈએ તે કૃતિમાંથી તે ફળ ન મળવા અને કાંઈ બીજુજ મળવા કરૂણુસ્વરે પ્રાર્થના કરે છે. અને એ અચળ નિયમને પોતાના સંબંધે જરા ફેરવી નાખવા વિનવે છે મુખે બ્રાન્તિવશ મનુષ્ય?
- તમારી કૃતિના પરિણામમાંથી ભાગી છુટવાનો પ્રયત્ન નિષ્ફળ છે. અને તે તે કૃતિના પરિણામની આપત્તિ તમારા ઉપર ન થાય એ અર્થે કઈ મહાસત્તા આગળ આંખમાં આંસુ લાવી દયામણું મુખ કરવું તે પણ વ્યર્થ છે. પૂર્વે અને ગ્ય કૃતિ કરી હોય તો અને તેનું પરિણામ ઉદયમાં આવી ગયું હોય તો સિંહની માફક મરદાઈથી તે દુખરૂપ ભેગવી લ્યો. પણ બકરાની માફક આરડવું એ યોગ્ય નથી. ઉચ્ચતર સત્તા આગળ તમારું દુખ દુર કરવા માટેની આજીજી શા માટે કરે છે? તે સત્તાના હાથમાં તે નથી. જે કાંઈ છે તે તમારા હાથમાં જ છે. તમે એક સ્વતંત્ર અને અમુક મર્યાદામાં મુક્ત આત્મા છે તમારું પ્રથમ વ્યકિતત્વ છે. પુરૂષાર્થને અવકાશ છે. અને કઈ કૃતિનું શું ફળ મળવા યોગ્ય છે તે ન્યતાધિક અંશે સમજો છો પછી જે કર્મનું જે ફળ આવવું ઘટે છે તે ન આવવાની અને ન ઘટતું ફળ આવવાની બેવકુફાઈ ભરેલી પ્રાર્થના કરી શા માટે હેરાન થાઓ છે? તેને બદલે પ્રથમથીજ કર્મ કરતી વખતે વિચાર રાખી તેનું ફળ મળવા વખત ન આવે તેમ કરવું જોઈએ તેવી પ્રાર્થનાને બદલે તેઓએ શી રીતે મોક્ષ
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રકાશ, સાથે, કર્મની નિર્જરા શી રીતે કરી તેવા તે પદને પામ્યા તેની ચિંતવના તેનું સ્વરૂપનું ધ્યાન કરવું અને તેવી પ્રાર્થના કરવી જોઈએ.
મનુષ્યો એક તદન સાદા અને સરળ સત્યને કેમ ભૂલી જાય છે અને અવળે રસ્તે ચઢી જાય છે તેનાં દષ્ટાંતની શોધમાં તમે હોતે તે અહીજ છે. “કમ તેવું ફળ” એ સુંદર સત્ય ભૂલી જઈ મનુષ્ય ઈચ્છા પ્રમાણે ફળ મેળવવાને છે લઈ બેઠા છે, અને દેવળોમાં એ મુર્ખાઈ ભરેલી પ્રાર્થનાઓને ઉચ્ચ સ્વરે પોકાર કરી રહ્યા છે. મહાવીર પ્રભુએ કઈ સ્થાને એમ નથી કહ્યું કે મારી પ્રાર્થના કરશે તે હું અમુક અગ્ય કર્મમાંથી ઉદભવવા ગ્ય પરિણામને પરિહાર કરીશ અને કાંઈ બીજું જ તમને ઈષ્ટફળ આપીશ. તેમણે જગને કર્મને મહા નિયમ સમજાવી “કૃતિ તેવું ફળ” નું સ્વરૂપ સમજાવ્યું છે. અને તે હકીકત ધ્યાનમાં લઈ તેઓનું આલંબન ગ્રહી અનેક મનુષ્યો તેવા ઉપદેશથી મુક્ત થાય છે આમ છતાં હજારે જેને અત:કરણમાં એજ પ્રાર્થના પૂજાકાળે રહ્યા કરતી હોય છે કે અમને અમુક મળો અને અમુક ન મળે બંધુઓ? તે મળવાનું કે ન મળવાનું, જેને તમે પ્રાર્થના કરી રહ્યા છે તેના હાથમાં નથી તો પછી શા માટે એવી અયોગ્ય માગણીઓ કરે છે ? એ પ્રભુએ તો તમને સ્પષ્ટપણે કહ્યું છે કે આત્માજ પિતાના સ્વર્ગ કે નર્કને, સંસાર કે મોક્ષને, સુખ કે દુ:ખને કર્તા છે. જે એ પરિણામ તેમણે પિતાના હાથમાં રાખ્યું હોત તો તેઓ એમ કહેવાને બદલે આમ કહેત કે “તમને જે ઠીક પડે તે આચરણ કરજે, પણ મારી પ્રાર્થના અને ખુશામત હમેશા કરતા રહેજે એટલે હું તમને ધારેલું ફળ આપીશ.” પણ પ્રભુએ તેવું કશું કહ્યું નથી. તેઓ કર્મના નિયમને યથાર્થ
સ્વરૂપે સમજતા હતા અને તેથી જગતને પોતાની તેવી પ્રાર્થના કરવાનું કહ્યું નથી જેને જે પરિણામ ઈષ્ટ હોય તેવું પરિણામ લાવવાને ચગ્ય કર્મ કરવાનું કહ્યું હતું અને અનેક આત્માની મુક્તિ થાય તે સ્પષ્ટ ઉપદેશ આપે હતે. છતાં લોકે રસ્તો બતાવનારને લઈ પડ્યા છે. તેઓ કરવાનું છે તે કરતા નથી. જે ફળ તેમને ઈષ્ટ છે તે ફળને ઉપજાવનારી કૃતિ કરતા નથી. પણ રસ્તો બતાવનાર ઉપર પોતાના તારણો બધો બોજો નાખી પતે તે પિતાની (સંસાર વૃદ્ધિની) નિત્ય કૃતિ કર્યો જાય છે. ખરેખર મહાવીર પ્રભુએ “કર્મ તેવું ફળ” સમજાવતી વખતે આવું ૫રિણામ નહીંજ ધારેલું હોય?
જે સુખ દુખ કે જે ફળ મનુષ્ય પિતાની કૃતિથી ઉત્પન્ન ન કર્યું હોય અને જેને માટે તે લાયક ન હોય એવું એક પણ ફળ મનુષ્યને આજ પર્યત મળ્યું નથી એ વાત નિ:સંશય છે. અને હવે મળવાનું પણ નથી એ બીના પણ તેટલી જ સંદેહ વિનાની છે. શુળીએ ચઢનાર, ફાંસીને લાકડે લટકનાર, તપને મેઢે ઉડનાર, શમશેરથી કપાઈ મરનાર, અગ્નિમાં બળી મરનાર કે પાણીમાં ડુબી જનાર એ સર્વ પિ
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કર્મ મિમાંસા.
ર૧૭ તાનું મૃત્યુ પોતાની જ કૃતિથી ઉત્પન્ન કરે છે. એવા પ્રકારના મૃત્યુનાબીજ તેમણે અવશ્ય પૂર્વે વાવેલાજ હોય છે. તેમને તે વાવ્યાની વર્તમાનમાં ખબર નથી હોતી તેથી કદાચ તેઓ કુદરતના ઘરે અંધેર કલ્પે તે પણ વસ્તુત: ત્યાં એ ઘેટાળો ચાલતો નથી. અથવા એકને મળવાનું બીજાને કે બીજાનું ત્રીજાને ભૂલથી મળી જતું નથી. આંધળા, લુલા, રાગી, મુંગા કે કેઢીઆએ પિતાની જ કૃતિથી તે તે સ્થિતિ ઉપજાવી હોય છે. નિર્ધન, પુત્રહિન, ઘરબાર રહિત કે સ્ત્રી વિનાના મનુષ્યોને કઈ બીજાએ તેવા બનાવ્યા નથી, પોતે જ પોતાને તેવા બનાવ્યા છે. તેજ પ્રમાણે શ્રીમાન, સત્તાવાન અને સુખી મનુષ્યના ઉપર કેઈએ પક્ષપાત કરી તેવા બનાવ્યા હોતા નથી, પણ તેમણે પિતાની કૃતિ વડે પિતાને તેવા સંગેમાં મુક્યા છે. કર્મના અપ્રતિહત નિયમને અનુસરીને જ તેઓ સર્વ પિતપોતાની વર્તમાન સ્થિતીમાં આવ્યા હોય છે. એ નિયમની સાણસીમાંથી કઈ બચ્યું નથી કે કોઈ બચનાર નથી. મહાવીર પ્રભુના આ ઉપદેશને ગમે તેટલી વાર પુનઃ પુન: કહીએ તો પણ પુનરૂક્તિ દોષનું કલંક લાગતું નથી, એ સત્ય પરમ સુંદર છે. પરમ મંગળ છે. હમારી કૃતિ અને તેમાંથી મળવા યોગ્ય ફળ વચ્ચે કેઈ આડખીલ ન કરે એના જેવું સૌભાગ્ય કયું હોઈ શકે? અન્યથા હોત તો હમને પુરૂષાર્થને અવકાશજ ન રહતે અને કેાઈ મનસ્વી સત્તાના તરંગના ભેગા થઈ પડત. પરંતુ તેમ નથી એજ આપણું ધન્યભાગ છે.
મનુષ્યોએ એ નિશ્ચયને પોતાના અંતઃકરણમાં સતત આરૂઢ રાખવો ઘટે છે કે “મને સુખ આપનાર કે દુ:ખ આપનાર કેઈ નથી પણ હું પોતેજ છું. મારી અને રોગ્ય કૃતિ વિના મારે વાળ વાંકે કરનાર કેઈજ નથી.” એ નિશ્ચયમાંજ મનુષ્યનું વાસ્તવબળ સમાએલું છે. એટલાજ માટે મહાવીર દેવે આત્માને નિશ્ચયથી પિતાનેજ સર્વ દેવોના અધિપતિ રૂપે સિદ્ધ સમાન કહ્યો છે. મનુષ્યની નિર્બળતા બીજા ઉપર પોતાના સુખદુખને આધાર રાખવા પ્રેરે છે. આ અનિષ્ટ પરિણામમાંથી ઉગારવાતે મહાપ્રભુએ સમજાવ્યું કે “મનુષ્યો ? તમે વાવો તેવું જ લણશે.” આમ છે તો પછી આપણે બીજા ઉપર આધાર ન રાખતા આપણા ઉપરજ રાખવો ઘટે છે.
દુષ્કાળ, ધરતીકંપ, લેગ, જળની રેલ, જ્યાળામુખીનું ફાટવું, મેટી આગે એ સર્વેને કર્મફળ પ્રદાયી સત્તા લાયકમનુષ્યોને લાયકફળ આપવાજ મોકલે છે પ્રચંડયુદ્ધનો દાવાનળ પણ એજ ફળપ્રવર્તક સત્તા સળગાવે છે. આપણી અ૫ષ્ટિને કદાચ એમ ભાસે છે કે એમાં લાખો અને કરેડો, નિર્દોષ લેને કચ્ચડઘાણ વળી જાય છે તેમાં કુદરતને ન્યાય કયાં છે? પરંતુ જે ફળને માટે જે પ્રાણી લાયક છે તેને તેટલું તેવા પ્રકારનું પરિણામ આપીને એ સત્તાને વેગ વિરમે છે આગ જેટલું બાળવાનું વ્યાજબી હોય છે તેટલું જ બાળીને કર્મસત્તાની પ્રેરણાથી પાછી શમી જાય છે. લેગ જેટલા તળુઓને વિનાશ સાધવા આવેલો હોય છે
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૮
આત્માન પ્રકાશ તેટલાનેજ નાશ કરી થડે પડે છે. યુદ્ધ પણ જેટલા મનુષ્યનો સંહાર કર્મફળ પ્રદાયી સત્તાની દષ્ટિએ યોગ્ય હોય તેટલેજ કરી બંધ પડે છે. ધરતીકંપ કે
જ્વાળામુખી, રેલ કે દુષ્કાળ જેટલા દેશને ઉજડ કરો વ્યાજબી ઘટે છે તેટલેજ ઉજડ કરી અદશ્ય થાય છે. વિવિધ યુક્તિઓવડે સુરક્ષિત કરેલા ઘરે ક્ષણમાં ભસ્મીબૂત થાય છે અને જેનું રક્ષણ કરનાર કઈ હોતું નથી એવું એકાદ ઝુંપડું બચી જવા પામે છે. કારણ એજ છે કે એ સુરક્ષિત ગ્રહ બળવાને અને ઝુંપડું નહી બળવાને યોગ્ય હતું. અગ્યને યોગ્યની અને યોગ્યને અયોગ્યની આપત્તિ થતી નથીજ. આખો દિવસ લેગથી બચવાની વેતરણ કર્યા કરનાર અને દીવસમાં દશવાર પ્લેગબાધક દવા પીનારને લેગ ટેટ પકડે છે અને પ્લેગના વાતાવરણની મધ્યમાં રહેતી ડેશીને વાળ પણ વાંકે થતો નથી. એ સર્વનું કારણ સ્પષ્ટ છે. અને તે એજ કે જ્યાં જ્યાં જે જે થવું યોગ્ય છે અને જેના કારણે પૂર્વે રચાયા છે ત્યાં ત્યાં તેવું તેવું અવશ્ય થાયજ છે. આત્માને જ્યારે કર્મફળદાત્રી સત્તા ગ્ય સમય થયે ફળ આપવા ઉઘુક્ત થાય છે ત્યારે કરડે મનુષ્ય તે ફળથી ઉગારવા તમારે હારે ધાય પણ કાંઈજ તે લેખે લાગતું નથી. અને આખું વિશ્વ તમારૂં બુરું કરવા એક સંપ કરી તમારી પાછળ પડયું હોય છતાં અંતરાત્માથી તમે રક્ષાએલા હો તો તમને કશું જ થવાને સંભવ નથી. સર્વ પ્રકારની કારણ સામગ્રી એ અંતરાત્માના ક્ષેત્ર ઉપર રચાય છે, અને ફળ પણ ત્યાંથી ઉપજે છે. મારનાર કે જીવાડનાર આત્મા જ છે. નિર્ધનતા, વ્યાધિ, મૃત્યુ એ આત્મા પોતાને માટે પોતે જ પોતાની કૃતિવડે ઉપાજે છે. આત્મા જાણે અજાણ્યે તેવા પરિણામને એગ્ય કૃતિ કરી તે તે ફળ મેળવતા હોય છે.
પુનઃ પુન: એજ વાત પ્રભુ મહાવીરે પ્રબોધી છે કે આપણે આપણને પિતાનેજ ઉગારી શકીએ છીએ. આપણે બીજાને કે બીજા આપણને ઉગારી શકતા નથી. આપણે આપણું પોતાનું દુઃખ ટાળી શકીએ છીએ. આપણે બીજાનું કે બીજા આપારું દુઃખ ટાળી શકતા નથી. એટલું છે કે આપણે બીજા અથવા બીજા આપણને સુખ મેળવવા અને દુઃખ ટાળવા શું કૃતિ કરવી યોગ્ય છે તેની સમજણ–બોધ-ઉપદેશ આપી શકે. સત્કર્મમાં પરસ્પરસ ઉત્સાહ આપી શકીએ, દુષ્કર્મનો ત્યાગ કરવા ચેતવણી આપી શકીએ. આ કરતા અધિક એક મનુષ્ય બીજાનું કશું જ હિતાહિત કરવા સમર્થ નથી. આપણે બીજાના ઉપર જે કાંઈ ઉપકાર કરી શકીએ તે એટલેજ કે સામા મનુષ્યને પિતાના અંત:કરણમાં ઉત્તમ ફળને પ્રગટાવનારી બીજક સામગ્રી વાવવા ભલામણ કરી શકીએ. અને આપણું ચારિત્ર્ય કે નૈતિક પ્રભાવથી તેને સન્માર્ગે વાળવાની છાપ પાડી શકીએ. તેનું દુ:ખ ટાળવાની કે સુખ આપવાની આપણામાં તાકાત નથી. પણ તે કઈ કૃતિ વડે ઈષ્ટ લાભ અને અનિષ્ટ પરિ
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
wwwww
શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કેનફરન્સનું દશમું સમેલન
૨૧૯ હાર કરી શકે તેને રસ્તો બતાવી શકીએ. એક મનુષ્ય બીજાને પિતાની સામગ્રી સમપી શકતો નથી અથવા અનુભવાવી શકતો નથી. જેનું હદય પિતાની કર્મફળ સત્તાના પ્રભાવથી દુ:ખ ભોગવવા ચાગ્ય બન્યું છે તેને સુખને અનુભવ કરાવી શકવાના નહીં જ. કેમકે સુખનું ઉત્પત્તિ સ્થાન તેના હૃદયમાં છે. અને જ્યારે ત્યાં સુખનુભવને યેગ્ય કારણ નથી ત્યારે બહારથી તેના ઉપર વળગાડવામાં આવતા સુખના સાધને તેને સુખનું ભાન કરાવી શકતા નથીજ. અંતરાત્માને જે જે ફળ આપવું ઇષ્ટ હોય છે તેમાં ફેરફાર કરવા કેઈ સમર્થ નથી. જે કાંઇ સામર્થ્ય છે તે એટલું જ કે સૂક્ષ્મ પ્રદેશ ઉપરની કારણ સામગ્રીમાં ફેરફાર કરવા સલાહ આપી તેને સન્માર્ગમાં વાળવા સુચવી શકે. કર્મના નિયમની આ અચળતા અને અમેઘતા જોઈ ઘણા અજ્ઞાન મનુષ્યો ભડકી ઉઠે છે અને કહે છે કે આ વિશ્વમાં મનુષ્યને સ્વાતંત્ર્ય જેવું કશું જ નથી. મનુષ્ય ચારે તરફથી કર્મની સાંકળથી સજજડપણે સંકડાએલો છે, અને કર્મસત્તાના દબા
માં ચોતરફથી જકડાઈ ગયો છે વસ્તુત: તેમ નથી. મનુષ્ય અમુક મર્યાદામાં એક સ્વતંત્ર વ્યક્તિ છે (Free agent) છે. આ સ્વાતંત્ર્ય કેવા પ્રકારે ઘટી શકે છે. અને કર્મના નિયમની અચળતા સાથે એ સ્વાતંત્ર્યને સમન્વય કેવી રીતે હોઈ શકે તે આગલા અંકમાં જણાવીશું.
(અપૂર્ણ.) લેખક-અભ્યાસી.
દશમી શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ મુંબઈમાં
તા. ૨૧-૨૨-૨૩ એપ્રીલ, ચૈત્ર વદી ૪૫–. ગયા વર્ષમાં શ્રી સુજાનગઢ ભરાયેલ નવમી કેન્ફરન્સમાં આમંત્રણ કર્યા મુ. જબ આ વખતે ઉપરની તારીખે અલબેલી મુંબઈ નગરીમાં ઉક્ત પરિષદ ભરવાની આમંત્રણ પત્રિકાઓ બહાર પડી ગયેલ છે. આ વખતે વડોદરા નિવાસી ડાક્તર બાલાભાઈ મગનલાલ નાણાવટી એલ. એમ. એન્ડ એસ. જેઓ ગાયકવાડ સરકારના ચીફ મેડીકલ ઓફીસર છે, તેઓએ પ્રમુખસ્થાન લેવાનું સ્વીકાર્યું છે.
રીસેપશન કમીટીના પ્રમુખશેઠ કલ્યાણચંદ ભાગ્યચંદ ઝવેરી અને સેક્રેટરીઓ તરીકે રા. રા. મકનજી જુઠાભાઈ મહેતા અને મોતીચંદ ગીરધરલાલ કાપડીયાની નીમનેક કરવામાં આવી છે. સિવાય શુમારે વીશ ઉપપ્રમુખોની પણ નીમક કરવામાં આવી છે. સિવાય મંડપકમીટી, ભેજનકમીટી, ઉતારાકમીટી, ટીકીટ કમીટી વિગેરે કમીટીઓ પણ નીમાઈ ગઈ છે. લટીયર કમીટીની નીમનોક થઈ છે, જેમાં પ્રમુખ શેઠ નરોતમદાસ ભાણજીની નીમનેક કરવામાં આવી છે. વોલટીયર કમીટીના નીમાયેલ પ્રમુખ ઘણુજ બાહોશ અને શાંત છે, જેઓ પોતાની કારકીદી માટે સુપ્રસિદ્ધ
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
છે. વોલટીયર સુપરીનટેન્ડેન્ટ તરીકે બરેડીયા વાડીલાલ દેલતચંદની નીમનેક કરવામાં આવી છે, જેઓ મુંબઈ શહેરની પોલીસખાતામાં એક અધિકારી હોવા છતાં શાંત અને મીલનસાર છે, જે નિમક ચોગ્ય થયેલ છે. વળી રેગ્યુલેસન ડ્રાફટ (વિષય ચર્ચવાનો ખરડા)ની કમીટીની નીમનેક થયેલ છે, જેના પ્રમુખ શેઠ લખમશી હીરજી મિસરી અને સેક્રેટરી તરીકે રા. રા. મેહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ તથા બરેડીયા ઉમેદચંદ દોલતચંદની નીમનોક કરવામાં આવી છે, તેઓ તરફથી નક્કી કરેલા રેજ્યુલેશનને કાચ ખરડે દરેક સ્થળે મોકલવામાં આવેલ છે, જે વાંચતા દરેક વિષયે આદરણીય અને ખરેખર ચર્ચવા જેવા છે અને સમાજ ભવિષ્યની ઉન્નતિના બીજરૂપ છે. કેમના હિતનું વિચાર કરનારું, અને સમાજની ઉન્નતિની નૌકા સમાન આ મંડળ બધી રીતે આવકાદાયક છે. આ મંડળને દરેક મનુષ્ય (જૈન બંધુઓએ) પોતાની બુદ્ધિને, પૈસાને અને વખતને ભેગ આપી સર્વ પ્રકારે સહાયક થવું જોઈએ. સર્વેએ તેમાં ભાગ લઈ પૂર્ણ લાગણી બતાવવી જોઈએ. અને તેમ થતાં સર્વની સહાય અને સર્વના કાર્યોને સરવાળે કેન્ફરન્સ કર્યું છે, એમ અંત:કરણપૂર્વક માનવું મનાવવું જોઈએ.
આ વખતે ભરવામાં આવતી કેન્ફરન્સનું સ્થળ આખા હિંદના જૈન બંધુઓને બેવડી રીતે લાભકારક છે. વ્યાપારને સંબંધ આ શહેરને સર્વ સાથે હોવાથી આ મંડળમાં ભાગ લેવાશે, અને પોતાના વ્યાપારાદિ કાર્યો પણ થશે. જેથી જેમ બને તેમ વધારે સંખ્યામાં અવશ્ય જૈન બંધુઓએ હાજરી આપવી–ભાગ લે. ગમે તે કારણથી મતભેદ હોય તો દુર કરી, તેમના હિતના અંગે થતા આ ઉત્તમ કાર્યમાં અવશ્ય ભાગ લેશે.
સૂકત સૂક્તાવલી (સુગમ ભાષા અનુવાદ)
(ગતાંક પૃષ્ટ ૧૮૫ થી શરૂ.) (લેખક–શાંતમૂર્તિ કપૂરવિજયજી મહારાજ)
સુખદાયી સજ્જનતા આદર.” ૬૧ કોપાયમાન થયેલા કાળા નાગના મુખમાં હાથ ઘાલવો સારે, જાજ્વલ્યમાન અગ્નિ કુંડમાં ઝંપાપાત ખા સારે, અને ભાલાની અણી જદી પેટમાં ખોસી દેવી સારી, પરંતુ સુજ્ઞ જનેએ સકળ આપદાના સ્થાનરૂપ દુર્જનપણું આદરવું સારૂં નહિં.
૬૨ સજજનતાજ જશને જમાવ કરે છે, તેમજ સ્વશ્રેય, લક્ષ્મી અને મોક્ષ
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સૂક્તમુક્તાવલી.
રરા પણ મેળવી આપે છે. તેમ છતાં હું પામર જીવ! તું જે દુર્જનતા આદરે છે તે તે ઉલટું લેવાનું દેવું કરે છે. એટલે જળ સિંચવા વડે મેળવી શકાય એવા ધાન્ય-ક્ષેત્રમાં અગ્નિ મૂકે છે. સજજનતા વડે મેળવી શકાય એવા યશ લક્ષમી અને મોક્ષાદિકની પ્રાપ્તિ દુર્જનતા આદરવા વડે કદાપિ પ્રાપ્ત થઈ શકેજ કેમ?
૬૩ સજજનતાવંત જનને કદાચ નિર્ધનપણું હોય તો પણ સારું પરંતુ દુર્જનતાવાળા નિંઘ આચરણવડે વિશાળ લક્ષમી પેદા કરી હોય તે સારી નથી જ કેમકે પરિણામે સુંદર-સુખદાયી એવું સ્વાભાવિક દુર્બળપણું પણ શોભે છે પરંતુ પરિણામે દુઃખદાયી એવી સજા પ્રમુખ વિકારજનિત સ્થલતા શોભતી નથી. સજા પ્રમુખ વિકારજનિત સ્થલતા જેવી નિંદ્ય આચરણુવડે પ્રાપ્ત કરેલી અને સ્કૂલ દ્રષ્ટિવડે દેખવામાં–માનવામાં આવતી વિશાળ લક્ષ્મી જે પરિણામે અતિ દુઃખદાયી નીવડે છે.
૬૪ સજજનતાનું લક્ષણ શું એમ પૂછવામાં આવે તેનું સમાધાન કે જે પારકાં દૂષણ ખેલે (કથે) નહિ, અલ્પ માત્ર પણ અન્યના ગુણ ઉચ્ચરે–અનુમદે, પારકી સમૃદ્ધિ જોઈ સંતેષ ધરે (રાજી થાય); અને પરપીડાને દેખી શેચ ધરે (દિલગીર થાય); આપ પ્રશંસા ન કરે, ન્યાય-નીતિ તજે, ઉચિતતાનું ઉલ્લંઘન ન કરે, વળી કટુક-કઠોર વચન કેઈએ કહ્યાં છતાં તેના ઉપર રીસ ન કરે-ક્ષમાં રાખે એવું ઉદાર ચરિત્ર સજજનેનું હોય છે. ઉકત લક્ષણ જેમનામાં લાભે તેમને સજજન સમજવા. સજજનતાવડેજ જીવ ધર્મને બને છે; જ્યાંસુધી સજનતાજ આવી નથી ત્યાંસુધી ધર્મકરણી લેખે લાગવી મુશ્કેલ છે એમ સમજી સર્વ સુખના મૂળરૂપ શુદ્ધ ધર્મની યોગ્યતા પ્રાપ્ત કરવા માટે પણ સજનતા પ્રાપ્ત કરવી ઉચિત છે.
જેવા તેવાને સંગ તજી ગુણીજનોને સંગ કરે.” ૬૫ ગુણીજનેને સંગ તજી, જે મતિહીન કલ્યાણની ઈચ્છા કરે તે દયાહીનને જેમ ધર્મની ઈચ્છા, નીતિ રહિતને યશની ઈચ્છા, પ્રમાદીને પૈસાની ઇચ્છા, પ્રજ્ઞા-બુદ્ધિ રહિતને કાવ્ય કરવાની ઈચ્છા, સમતા અને દયા રહિતને તપને લાભ લેવાની ઈચ્છા, બુદ્ધિ રહિતને શાસ્ત્રપઠનની ઈચ્છા, ચક્ષુ રહિતને વસ્તુ દેખવાની ઈચ્છા અને અસ્થિર ચિત્તવાળાને ધ્યાનની ઈચ્છા થાય તેના જેવી (સત્સંગ રહિત ને કલ્યાણની ઈચ્છા) વ્યર્થ સમજવી.
૬૬ ઉત્તમ ગુણજનેને સમાગમ મનુષ્યને શું શું ઈચ્છિત લાભ નથી પેદા કરી આપતે? સત્સંગ કુમતિને હરે છે, મેહને ભેદે છે, વિવેક જગાડે છે, સંતોષ આપે છે, નીતિ પેદા કરે છે, ગુણેને વિસ્તારે છે, (વિનીતતા-નમ્રતા લાવે છે),
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. યશ કીર્તિને ફેલાવો કરે છે, ધર્મને ધારે છે અને દુર્ગતિને ફેડે છે. આ બધે પ્રભાવ સત્સંગને જાણ.
૬૭ હે શાણા ચિત્ત! જે તું બહુ બુદ્ધિ મેળવવા, આપદાને દુર કરવા, ન્યાયમાર્ગમાં પ્રવર્તાવા, જશ પામવા, પાપફળને રોકવા અને સ્વર્ગ તથા મોક્ષની સંપદા અનુભવવા ઈચ્છતું હોય તે ગુણીજનેને સંગ આદર.
૬૮ જે નિર્ગુણ-ગુણહીનને સંગ મહત્વને લેપ કરે છે, ઉદયન અસ્ત કરે છે, દયારૂપ ઉદ્યાનને ફેંદી નાખે છે, કલ્યાણને ભેદી નાખે છે, દુબુદ્ધિને વધારે છે અને અન્યાયને ઉત્તેજન આપે છે, તેને આશ્રય કલ્યાણના અથજનેને કરવા યોગ્ય કેમ હોય? નજ હેય. નીચ–નાદાનની સંગતિથી અનેક પ્રકારે હાનિજ થાય છે. એમ સમજી નીચ સંગતિ તજી સત્સંગતિજ સેવવા લક્ષ રાખવું.
ઇન્દ્રિયને મેકળી નહિ મૂકતાં કાબૂમાં રાખતા રહે.” ૬૯ જે ઇન્દ્રિા આત્માને ઉભાગે લઈ જવા ઉદ્ધત ઘોડાઓ જેવી છે. કૃત્યાકૃત્ય સંબંધી વિવેકરૂપ જીવિતને હરવા કાળા નાગ જેવી છે, અને પુન્યરૂપ વૃક્ષને ખડખંડ કરવા તીર્ણ કુહાડા જેવી છે તે વ્રતની મર્યાદા તોડી નાંખનારી ઇન્દ્રિયને જીતી તું કલ્યાણભાગી થા.
૭૦ જે ઈન્દ્રિયે પ્રતિષ્ઠાને લેપ કરે છે, નીતિનું ધોરણ બગાડી નાંખે છે, અકૃત્ય કરવા બુદ્ધિને પ્રેરે છે, સ્વેચ્છા મુજબ વર્તવામાં રાગ વધારે છે, વિવેકની ઉજતિને વિનાશ કરે છે, અને આપદા ઉપજાવે છે. એ રીતે અનેક દેષના સ્થાનરૂપ તે ઈન્દ્રિયેને તું વશ કર.
૭૧ હાય તે મન ભજે, ગ્રહવાસ તજે, સર્વ આચાર ચાતુર્ય સે, ગચ્છવાસમાં રહો અથવા વન મધ્યે વસે, સિદ્ધાન્ત પઠન કરે, અથવા તપ તપ, પરંતુ જ્યાં સુધી કલ્યાણરૂપ વનવૃક્ષેને ભાંગવા મહાવાયુ સમાન ઈન્દ્રિયોના સમૂહને જીતવા લક્ષ આવ્યું નથી ત્યાં સુધી પૂર્વોક્ત મૅન વ્રતાદિક સઘળું રાખમાં હોમેલાં જેવું જાણવું.
૭૨ ધર્મને વંસ કરવામાં મુખ્ય, સત્ય જ્ઞાનને આચ્છાદન કરનાર, આપદાને વિસ્તારવા સમર્થ, દુ:ખ ઉત્પન્ન કરવાની કળામાં પારગામી, વળી નિશે સર્વ અન્નક્ષક, આત્માને અહિતકારી, અન્યાય માગે અત્યંત ગમન કરનાર, યથેચ્છ વર્તનાર, અને અવળે માર્ગે ચાલનાર એવી ઇન્દ્રિય સમૂહને જીત્યા વગર જીવનું કલ્યાણ થતું નથી.
લક્ષ્મીને ચપળ સ્વભાવ સમજી તેને સદવ્યય કરે.” ૭૩ લક્ષ્મી, નદીની પેરે નીચી વાટે વહે છે, નિદ્રાની પેઠે જ્ઞાન-ચૈતન્યને
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વત માન સમાચાર.
૨૨૭૩
મૂતિ કરે છે, મદિરાની પેરે મઢ-અહંકારને વધારે છે, ધૂમાડાના ગોટાની પેરે અધ કરી મૂકે છે, વીજળીની પેરે ચપળતાને ભજે છે, અગ્નિજવાળાની પેરે તૃષ્ણા વધારે છે, અને કુલટા નારીની પેરે સ્વેચ્છા મુજબ ફર્યા કરે છે.
૭૪ ગાત્રીયા જેની સ્પૃહા કરે છે, ચાર લોકો ચારી કરે છે, રાજાએ છળ જોઇ ખુંચવી લે છે, અગ્નિ ક્ષણમાત્રમાં માળી નાંખે છે, પાણી ઠુમાવી દે છે, ધરતીમાં દાટવુ યક્ષા હઠથી હરી લે છે, અને દુરાચારી દીકરા વણુડ્ડી નાંખે છે તેવા પરત ંત્ર ધનને ધિક્કાર પડા.
૭૫ દ્રવ્યના અથી એવા પંડિતજના પણ શું શું કષ્ટ સહન કરતા નથી તેઓ નીચની પણ ખુશામત કરે છે, તથા તેમને નીચા વળીને નમન ( મજરા ) કરે છે. નિર્ગુણી શત્રુના પણ મુકતક કે ગુણુ વ વે છે, અને કદર વગરના મીની પણ સેવા કરવામાં ખેદ લાવતા નથી.
સ્વા
૭૬ જાણે સમુદ્રના જળના સસથીજ હાય તેમ લક્ષ્મી નીચ પ્રત્યે જાય છે, કમલનીના સંસર્ગથીજ પગમાં કાંટા વાગ્યા હોય તેમ કોઇ સ્થળે પગ મૂકતી નથી ( ટકતી નથી ), અને વિષ સાથે વસવાથીજ હોય તેમ મનુષ્યેાના જ્ઞાન ચૈતન્યના એકાએક નાશ કરે છે, એમ સમજી ગુણી જનાએ લક્ષ્મીને ધર્મસ્થાનમાં જોડીને ( પુન્ય માગે ખચી ) તેનુ ફળ લેવું.
′ પાત્ર—સુપાત્ર દાનના પ્રભાવ, ’
૭૭ સુપાત્રમાં દીધેલું ઉત્તમ ન્યાયાપાર્જિત દ્રવ્ય સંયમની વૃદ્ધિ કરે છે, વિનય ગુણુને ખીલેવે છે, જ્ઞાનને અજવાળે છે, સમતા રસને પોષે છે, તપને પ્રખળ કરે છે, શાસ્ત્ર પઠનને જોર આપે છે, પુન્યને ઉત્પન્ન કરે છે, સ્વર્ગનાં સુખ આપે છે અને અનુક્રમે મેાક્ષ લક્ષ્મી પણ મેળવી આપે છે. અપૂર્ણાં.
વર્તમાન સમાચાર.
ન્યાયાંભાનિધિ જગદ્દઉપકારી શ્રીમદ્ વિજ્યાનઢસૂરિ ( આત્મારામજી ) મહારાજના પટ્ટધર શ્રીમાન આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયકમલસૂરિશ્વરજી મહારાજ તથા મહેાપાધ્યાય શ્રીમદ્ વીરવિજયજી મહારાજ તથા તેમના શિષ્ય જ્યાતિષ શાસ્ત્રવિશારદ શ્રીમાન પન્યાસજી શ્રી દ્વાનવિજયજી મહારાજ વિગેરે મળી ૧૩ ઠાણા અનેક સ્થળે વિહાર કરી અનેક સ્થળે ઉપકાર કરતા હાલ શ્રી ખંભાત શહેરમાં પધાર્યાં છે. ઉક્ત આચાર્ય મહારાજ શ્રીમદ્ વિજયકમલસૂરીરક્ષર મહારાજના વિદ્વાન શિષ્ય કે જેઓ એક ખરેખરા વ્યાખ્યાનકાર અને ભાષણ કરવાની સારી શક્તિ ધરાવનારા વિદ્વાન શ્રી માન્મુનિરાજ શ્રી લબ્ધિવિજયજી મહારાજે તા. ૧૭-૩-૧૯૧૬ ના રાજ ખંભાત જૈન શાળામાં શ્રીમાન્ પન્યાસજી મહારાજ શ્રી દાનવિજયજી મહારાજના પ્રમુખપણા નીચે “મનુષ્ય કર્તવ્ય” એ વિષય ઉપર ભાષણ
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
હું ૨
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ.
આપ્યું હતુ' જે ઘણું જ અસરકારક હતુ. જેમાં અનેક મનુષ્યા જૈન અને જૈનેતરાએ ભાગ લીધેા હતા. તે પુરૂ થયા પછી તેઓના શિષ્ય મુનિરાજ શ્રી ગભીરવિજયજીએ સાત વ્યસન ઉપર ભાષણ આપ્યું હતું. ભાષણા પુરા થયા ખાદ સર્વના આભાર માનતા સભા વિસરજન કરવામાં આવી હતી. ( મળેલું. )
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગ્રંથાવલોકન. “ પ્રનેાત્તર સંગ્રહ. '
ન્યાયાંભાનિધિ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિ ( આત્મારામજી ) મહારાજે કલકત્તા એશીયાટીક સાસાયટીના સેક્રેટરી ડેાકતર હેાનલના પ્રશ્નાના આપેલા ઉત્તરાનો સમાવેશ આ ગ્રંથમાં કરવામાં આવ્યા છે. જૈન ધર્મ સબંધી કેટલાક તત્ત્વજ્ઞાનના પ્રશ્નના ઉક્ત ડેાકતર હાલના પુછવાથી તેના જવાએ એટલાબધા સરલ રીતે આપવામાં આવ્યા છે કે આવા એક ઇતર ધર્મના યુરાપીયન વિદ્વાનને સાષ થવા સાથે ઉક્ત મહાત્માની અપરિમિત પ્રશંસા કરેલી છે, જેથી આ બુક ખરેખર તત્ત્વ જિજ્ઞાસુને વાંચવા જેવી છે. આવા ગ્રંથ જૈન સમાજને અતિ ઉપયેાગી હાવાથી શ્રીપ્રવર્ત્ત કજી મહારાજ શ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજના શિષ્ય મુનિરાજ શ્રી ભકિતવિજયજી મહારાજે સકલના કરી પ્રગટ કરવા ઇચ્છા જણાવવાથી વરતેજ નિવાસી કાન્ટ્રાકટર ભાવસાર ગાંડાલાલ માનસંગે પોતાના સ્વવાસી પ્રિયપુત્ર મગનલાલના સ્મરણાર્થે શ્રીજૈન આત્મવીર સભા–ભાવનગર મારફતે છપાવી પ્રસિદ્ધ કરેલ છે, જે માત્ર ભેટ આપવાને માટેનેજ પ્રયત્ન છે. સાધુ, સાધ્વીમહારાજ જ્ઞાનભંડાર જૈનશાળા, લાઈબ્રેરી વગેરેને પ્રસિદ્ધ કર્તાને શીરનામે (કાન્ટ્રાકટર ગાંડાલાલ માનશ ંગ વરતેજ એ નામે) લખવાથી ભેટ મળી શકશે. અમે તેઓના આ પ્રયત્નને ધન્યવાદ આપીયે છીયે.
ઉપદેશમાળા ભાષાંતર પાંડવ ચરિત્ર (જુનું )
નીચેનાં પુસ્તકા અમાને અભિપ્રાય અર્થે ભેટ મળેલા છે, જે આભાર સાથે સ્વીકારીએ છીએ.
શા. ધરમચંદ ગાવિંદજી ભાવનગર.
ભવિષ્ય ફળ. સવંત. ૧૯૭ર તુ. મેસર્સ વમાન એન્ડ સન્સ. મુબઈ. પાંત્રિશ ખાલ સરલ અ સાથે. શા દુર્લભદાસ કાળીદાસ મેસાણા. વૈદ્યવિજય, વૈદ્ય તિલકચંદ તારાચંદ સુરત.
સતી આદર્શ જીવનમાળા. જૈન પત્રની એપીસ ભાવનગર, અવિદ્યાન્ધકાર માર્તંડ, શ્રી આત્માનંદ ટ્રેકટ સાસાઈટી અખાલા.
આયુર્વેદ ઉપચાર પદ્ધતિ ભા. ૧-૨ જો. વૈદ્ય જીવરામ કાળીદાસ ગોંડળ. ચતુરખા'. દિગ ંબર જૈન આીસ સુરત.
નડીયાદ હિંંદુ અનાથાશ્રમના તા. ૧-૮-૧૪ થી તા. ૩૧-૭-૧૫ ના રીપોર્ટ નડીયાદ,
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
આ સભાનું જ્ઞાનોદ્રાર ખાતું અને હાલમાં છપાતા ઉપયોગી ગ્રંથો.
૧
૨
3
४
શા, ચુનીલાલ ખુબચંદ પાટણવાળા તરફથી. પ્રાંતિજવાળા શેઠ કરમચંદની ખીજી સ્ત્રીના
સ્મરણાર્થે
હા. શેઠ મગનલાલ કરમચંદ તરફથી. શા. હીરાચૠગહેલચંદની દીકરી બેન પશીભાઈ પાટણવાળા ત, શા. મુળજી ધરમશી તથા દુલભજી ધરમશી પારખદરવાળા ત. શા. જીવરાજ મેાતીચ દ તથા પ્રેમજી ધરમશી પારખ દરવાળા તરફથી શા. મુળજી ધરમશીના સ્મરણાર્થે. શા. કલ્યાણજી ખુશાલ વેરાવળવાળા તરફથી.
શા. પ્રેમજી નાગરદાસની માતુશ્રી ખાઇ રળીયાત બાઇ માંગરાળવાળા તરફથી.
શા. પુલચંદ વેલજી માંગરાળવાળા તરફથી.
શા. ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસપાટણવાળા તરફથી.
શા, હરખચંદ મકનજી પ્રભાસપાટણવાળા તરફથી. શા. મનસુખભાઇ લલ્લુભાઈ પેથાપુરવાળા તરફથી.
૧૨
“ સસ્તારક પ્રકીણ સટીક શા. ધરમશી ગાવીંદજી માંગરાળવાળા તરફથી,
૧૭
૧૯
૨૦
૫ “ શ્રી મહાવીર ચરિત્ર ’– શ્રીનેમિચદ્રસૂરિ કૃત. “ સખાધ સિત્તરી સટીક ’
<<
७ પસ્થાનક પ્ર–સટીક
૯
૨૧
“ સત્તરીય ઠાણ સટીક સિદ્ધ પ્રાભુત સટીક
67
૧૦
૧૧ પ્રતિક્રમણ ગર્ભ હેતુ
૩૩.
૨૬
- દાનપ્રદીપ
२७
તેમાં થતા જતા સખ્યાબંધ વધારા. માગધી—સંસ્કૃત મૂળ અવસૂરિ ટીકાના ગ્રંથા.
25
"
રત્નશેખરી કથા
"
*
ચૈત્યવંદન મહાભાષ્ય
“ સુમુખાદિમિત્ર ચતુષ્ક કથા પડાવશ્યક વૃત્તિ નમિસા. કૃત
૮
39
..
r
39
૧૩
“ શ્રાવકધર્મ વિધિ પ્રકરણુ સટીક ’શા. જમનાદાસ મારારજી માંગરાળવાળા તરફથી.
૧૪ - પ્રાચીન ચાર કર્મ ગ્રંથ ટીકાસાથે શેઠ પ્રેમચંદ ઝવેરચંદ પાટણવાળા તરફથી
૧૫ ધર્મ પરિક્ષા શ્રીજિનમંડનગણી કૃત” એ શ્રાવિકા તરફથી.
૧૬
“ સમાચારી સટીક શ્રીમદ્ યા- શા. લલુભાઈ ખુખચ દની વિધવા ખાઈ મેનાબાઈ પાટણવિજયજી ઉપાધ્યાયજી કૃત
,,
વાળા તરફથી.
,,
44
પંચસ ગ્રહ શ્રાદ્ધવિધિ
93
دو
33
92
ક્ષેત્ર સમાસટીકા ’
33
પંચનિત્ર થી સાવચૂરિ ૧૮ પ્રજ્ઞાપના તૃતીયપદ સંગ્રહની સાવસૂરિ “ અધાયસત્તા પ્રકરણ સાવરિ
www.kobatirth.org
92
ני
•
૨૩ પડદર્શન સમુચ્ચય २४ શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર શ્રીમદ્ ભાવવિજયજી ગણીકૃત ટીકા.
66
૨૫
',
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બૃહત્ સંધયણી શ્રી જિનભદ્રગણી.
ક્ષમા શ્રમણુ કૃત કુમારપાળ મહાકાવ્ય
66
શેઠે રતનજી વીરજી ભવનગરવાળા તરફથી. શેઠ જીવણભાઈ જેચંદ ગાધાવાળા.
37
- પર્યંત આરાધના સાવર ”
29
23
ખાયુ સાહેબ ચુનીલાલજી પન્નાલાલજી મુખવાળા તરફથી.
For Private And Personal Use Only
એક સભા તરફથી.
શા. મગનચંદ ઉમેદચદની વિધવા બાઈ ચંદન પામ્ભુવાળા તરફથી.
શેઠ અમૃતલાલ છગનલાલ ભાવનગરવાળા તરફથી.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * ભાષાંતરના ગ્રંથ . 28 શ્રાદ્ધગુણ વિવરણ " વારા હઠીસંગભાઈ ઝવેરચંદ તરફથી ( બાઈડીંગ થાય છે. ) f" નવા ગ્રંથાની થયેલી યોજના. 15 (મૂળ પ્રથા ) રહે “કુવલયમાળા (સંસ્કૃત) સભા તરફથી. 30 " શ્રીવિજયચંદ કેવળી ચરિત્ર " પાટણ નિવાસી એન રૂક્ષમણી તરફથી. 31 " વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવેણી " (અપૂર્વ ઈતિહાસિક ગ્રંથ) 32 શ્રી મેરૂ ત્રયોદશીની કથા. શા. વીરચંદ ખીમચંદ શ્રી ઇડરવાળા તરફથી. - ભાષાંતરના ગ્રંથા. 33 " શ્રીચં’ પકમાળા ચરિત્ર " 34 શ્રીસમ્યકત્વ સ્વરૂપ સ્તવ " [ સમ્યકત્વનું સરલ સ્વરૂપ ] | ૩પ શ્રીસમ્યકત્વ કોમુદિ " વિવિધ કથાઓ સહિત અતિ રસિક અને સુખાધક ગ્રંથ શ્રીપા છીયાપરવાળા શાહ રણ છાઠદાસ ભાઈચ'દ તરફથી. હોઠ બાલાભાઈ દલસુખભાઇના સ્વર્ગવાસ. કપડવંજ નિવાસી ઉકત શ્રીમાન ગૃહસ્થ ટુંકા વખતની માંદગી ભોગવી બાવન વર્ષ આ માસની શુદ 5 ના રોજ સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. તેઓ કપડવંજ શહેરમાં અગ્રગણ્ય પુરૂષ હતા. સ્વભાવે સરલ, ધર્મ ઉપર દઢ શ્રદ્ધાવાળા અને દેવ ગુરૂની ભકિત કરનારા એક ખરેખરા શ્રાવક રત્ન હતા. તેઓ શ્રી મેહેસાણા શ્રેયકર મંડળના એક કાર્યવાહક હતા. જાણવા પ્રમાણે છેવટની સ્થિતિએ પણ મુનિમહારાજના દર્શન કરી સમાધિ પૂર્વક દેહ છાડયા હતા. તેઓ અમારી સભાના લાઈક મેમ્બર હતા સાથે પ્રથમથી ઘણી સારી લાગણી ધરાવતા હતા જેથી, કપડવંજ શહેરની જેમ પ્રજને જેમ ખોટી પડી છે તેમ આ સભાને પણ એક લાયક સભાસદની ખેંટ પડી છે. છેવટે તેઓના કુટુંબને દિલાસો આપવા સાથે તેઓના આત્માને શાંતિ મળશે એમ પ્રાર્થના કરીયે છીયે. શાહ માણેકચંદ મોતીચ'દના સ્વર્ગવાસ. અમોને જણાવતાં અત્યંત દીલગીરી ઉત્પન્ન થાય છે કે ભાઈ માણેકચંદ મોતીચંદ માત્ર આઠ દિવસની તાવની બીમારી ભોગવી શુમારે તે તાલીશ વર્ષની ઉપરે અને આ માસની સુદ ર ના રાજ પંચત્વ પામ્યા છે. તેઓ સ્વભાવે સરલ, શાંત, માયાળુ અને ધાર્મિક વૃત્તિવાળા હતા. તેઓ આ સભાના સભાસદ હાઈ સારી લાગણી ધરાવતા હતા. તેઓના કુટુંબને દિલાસા આપવા સાથે તેઓના આત્માને શાંતિ મળે એમ ઈ છીએ છીયે. For Private And Personal Use Only