Atmanand Prakash Pustak 013 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

જીવન અને મૃત્યુ
૨૩
જીવન અને મૃત્યુ.
(અનુસંધાન ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૯૭થી શરૂ.) જીવનમાં પુરૂષાર્થનું સ્થાન વિચારવાની સાથે જે ભૈતિક ભાવના-જડવાદ મનુષ્ય બંધારણમાં મૂળ ઘાલીને પેઠેલે છે, તે તરફ પ્રથમ દષ્ટિક્ષેપ કરવાની જરૂર છે. એ તો ચોક્કસ સિદ્ધ છે, અને શાસ્ત્ર પણ પુનઃ પુનઃ એજ નિવેદન કરે છે કે જીવ-જડને વિવેક સમજ્યા વગરની જ આ કાળે આપણું આત્માની પરિસ્થિતિનું નિયમન હાઈ આપણી ભાવના જડવાદના રંગથી ઓતપ્રોત છે. ચાલી આવતી પૂર્વજન્મની કુવાસનાઓ અને જે વાસનાઓ આ જન્મમાં દૂર થવા યોગ્ય છે અને જે સહજ પ્રયત્ન દૂર કરી શકીએ તેવા વિકાસવાળી સ્થિતિમાં છીએ એ વાસનાઓને આપણે એવા સંગેમાં વધવા દીધી છે કે તે વાસનાઓ દૂર કરવાને બદલે, આપણે તેમને પાષણ આપતા આવ્યા છીએ; પરંતુ જે દૈતિક ભાવના આત્મા ઉપર અવિરતપણે સત્તા જમાવી રહી છે તેનું કેન્દ્રસ્થાન પુરૂષાર્થ વગર જાણી શકાય તેવું નથી.
પુરૂષાર્થમય જીવનવાળી વ્યક્તિઓના વૃત્તાંતથી ભરપૂર ઈતિહાસ જનસમાજને કહે છે કે “તું ભલે આ જગતમાંથી ચાલ્યો જઈશ પરંતુ હું તને કદાપી ભૂલી જઈશ નહિ.” જ્યારે ઈતિહાસનો આ મધુર સ્વર વિકાસ પામેલા મનુષ્યના હૃદયમાં નવજીવન પ્રેરે છે, ત્યારે મનુષ્ય જડ ઘાલી બેઠેલી જડવાદની ભાવનામાંથી ટટ્ટાર થાય છે, અને સમજી શકે છે કે જગતું મને ભૂલી જશે પરંતુ મારા પુરૂષાર્થમય જીવનને અમર ઈતિહાસના પૃષ્ટા તે સાચવી રાખશે. પરંતુ આ ઉપરથી એ સિદ્ધ થતું નથી કે એ મનુષ્ય ભવિષ્યના ઈતિહાસને માટે અથવા અમર યાદગીરીની ખાતર
સ્વકર્તવ્ય સિદ્ધ કરવા પ્રેરાય છે. મતલબ કે તેને પોતાને તે પરિસ્થિતિ સાથે કોઈપણું લાગતું વળગતું નથી, પરંતુ કાળના સ્વભાવ અનુસાર એ જીવન અને તેની ભાવના જળવાઈ રહે છે; એ અહીં સત્ય સમજવાની ખાતર કુદરતનો એક વિશિષ્ટ પ્રકારનો નિયમ અંકિત કરી પુરૂષાર્થમય જીવન વાસ્તવિક જીવન તરીકે દર્શાવવામાં આવેલું છે. જીવનના દષ્ટિબિંદુઓને વિવેકપુર નિર્ણય કરી લઈ પૃથ્વીમાં ગમે તે સ્થાને રહી મનુષ્યપણાને ઉચ્ચ આદર્શ (Ideal) જગત્ સમક્ષ રજુ કરે, માનુષી શક્તિને વિકાસ કરે, અને જનસમાજની ઉન્નતિમાં પ્રતિપળ હાજર રહેવું એ પુરૂષાર્થની ઉત્તમ ભાવનાનું અને તેને નીભાવવાનું રહસ્ય છે.
ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ ચાર પુરૂષાર્થો નીતિશાસકારે આપણું સમક્ષ ચોક્કસ પ્રકારના નિર્ણય પછી રજુ કરેલા છે, પરંતુ એ પુરૂષાર્થો વિવેકદ્રષ્ટિ