________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૧૮
બામાનદ પ્રમશ, હું” ને આકાર ગણે છે. આ મનુજેને કાંઈક વિચાર કરવાની શકિત ખીલેલી હોય છે, પરંતુ તેમનું જીવન અને મય જીવન હોતું નથી અર્થાત તે તેમની વિચાર શકિતને તેમની લાલસાઓ અને વિકારોની તૃપ્તિ સિવાય અન્ય પ્રકારે ચજી શકતા નથી. તેઓ જે કાંઈ કરે છે તે માત્ર, માત્ર સંજ્ઞાના બળથીજ કરતા હોય છે. આ માણસ કદાપી “મારા આત્મા” “મારું મન” એમ કહે તે પણ તે શરીરાદિથી ભિન્નત્વ ભાન પૂર્વક અથવા “હું” એક નિરાળું તત્વ છું એવી જ્ઞપ્તિ પૂર્વક કહેતે હેતે નથી. શરીર એજ તેમનું “હું” હોય છે અને તે ઈન્દ્રીએ અને ઈન્દ્રીઓ દ્વારા જે કાંઈ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે તે સાથે અભેદ ભાવથી સંકળાએલું હોય છે. અલબત મય જેમ જેમ કેળવણી અને અનુભવમાં આગળ વધે છે, અને પ્રત્યેક વિષયમાં સંવૃદ્ધિ મેળવતો જાય છે, તેમ તેમ તેની ઈન્દ્રીઓ અને ધિક સૂક્ષ્મ અને સંસ્કારી બને છે, અને વધારે ઉંચા પ્રકારના ભંગ દ્વારાજ તૃપ્તિ અનુભવી શકે એવી મામિક બનતી જાય છે. પ્રથમ જે સ્થળ અને ગમે તેવા અને ણઘડ રૂપમાં મળેલી ભેગ સામગ્રીથી સંતોષ માનતે તે હવે વધારે સંસ્કારી અને સુઘટિત રૂપમાં મળે તેજ તેને તૃપ્તિ આપી શકે છે. જેને આપણે “સંસ્કૃતિ અને “શિક્ષણ સામાન્યતઃ કહીએ છીએ તે બીજું કશું જ નહિ પણ ઈન્દ્રિય વિલાસોને વધારે ઉચા આકારમાં ભેગવવાની કળાજ છે. આત્મવિલાસ કે સ્વરૂપ પ્રાપ્તિ કે વિકાસના ક્રમ ઉપર પ્રગતિ જેવું તેમાં મુદલ હેતું નથી. આથી એમ માનવાનું નથી કે સ્વરૂપ પ્રાપ્ત ભેગી જનેની ઈન્દ્રિએ આપણુ સંસ્કૃતિ પૂર્ણ મનુષ્યની ઈન્દ્રિઓ કરતાં ઓછી સૂક્ષ્મ અથવા મર્મગ્રાહી છે એમ મુદ્દલ નથી તેથી ઉલટું ખરી રીતે એમ છે કે તેમના આંતર બાહ્ય કારણે તેમને બળવાન સંકલ્પના આધિપત્ય તળે એવાં કેળવાયેલાં હોય છે કે સામાન્ય મનુષ્યને તે સંબંધી ખ્યાલ આવ પણ મુશ્કેલ છે. તેમની ઈન્દ્રીઓ તેમનાં “હું”ના સ્વામિત્વ તળે રહી
જ્યાં આજ્ઞા હોય ત્યાંજ કાર્ય પરાયણ બને છે. અને તેથી સામાન્ય મનુષ્યના સંબંધ હોય છે, તેમ તેમની ઈન્દ્રીઓ આત્માના અધઃપતનમાં નિમિત્ત બનતી નથી પરંતુ નિરંતર હિતના માર્ગેજ સંકલ્પના આધિપત્ય નીચે રહી હતી હોય છે.
જેમ જેમ મનુષ્ય ક્રમિકવિકાસમાં વધતું જાય છે તેમ તેમ તેનું “હું” પણું વધારે ઉંચુ રૂપ પકડતું ચાલે છે. તે પિતાના મનને અને વિવેક બુદ્ધિને ઉપગ કરતા શીખતે જાય છે, અને આ પ્રકારે તે શારીરિક ભૂમિકા ઉપરથી ઉંચે ચઢી માનસીક ભૂમિકાને ગ્રહતા શીખે છે. પછી તેનામાં બુદ્ધિના વ્યાપાર વ. ધારે સ્પષ્ટ અને પ્રબળ બનતા જાય છે, અને એકલી શારીરિક સંજ્ઞાઓને અનુસ. રવામાં તેને રસ પડતો નથી. તેને માલુમ પડે છે કે શરીર કરતાં કાંઈક ઉચ્ચ પ્રકારનું તત્વ તેનામાં રહેલું છે. તેનું મન અને બુદ્ધિ એ તેને શરીર કરતાં વધારે
For Private And Personal Use Only
