________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મા અથવા “હું” ને સાક્ષાત્કાર. રામ લેવા બેસે અથવા મુસાફરી દરમ્યાનમાં કઈ કઈ સ્થળે શ્રમ નિવારણ માટે રાતવાસે રહે તેટલીજ ઢીલ થાય છે. અને તેમ છતાં તે ઢીલ પણ નિરૂપયે ગી નથી. એ સર્વ સ્વાભાવિક અને હોવા ગ્ય છે માટે જ હોય છે.
છતાં પોતાનું વાસ્તવીક “હું” પણું તેના ઉચ્ચતમ સ્વરૂપે અનુભવાય તે પણ આત્માના અંતિમ લક્ષયને પરાવધિ નથી. પોતાને ઓળખો એ તે માત્ર પિતાના સ્વરૂપ પ્રત્યે જાગૃત થવા રૂપે છે. શાસ્ત્રો જેને પરમ નિર્વાણુ” ના ના મથી સંબંધે છે એ અવસ્થાને અનુભવ તે પછી આત્માને થે શરૂ થાય છે. પિતાના “હું” પણાના પૂર્ણ મહત્વનું દર્શન થાય એ ભાવિમાં પ્રાપ્ત થવા ગ્ય પરમ પ્રકાશનું એક મંદ કિરણમાત્ર છે. પિતાના ભાગમાં આવ્યા પછી તે દિક્ષિત થએલો ગણાય છે, અર્થાત્ પરમ તત્વના સંબંધમાં આવવાને તે લાયક બને છે. અને આ પ્રકારે પ્રાથમિક કળા પ્રાપ્ત કરી પરમ પ્રકાશના અરૂણદયા ભાનમાં પ્રવેશ કરનાર આત્મા દ્વિતીય કળાના મહાપથમાં પ્રથમ પગલું મુકે છે. પ્રથમ કળા એ પિતાના “હું” ને તેના વાસ્તવરૂપે સાક્ષાત્કાર કરવારૂપ છે, અને બીજી કળા એ “હું અને તે અનિર્વાચ્ય પરમ તત્વની સાથે “હું” ના વિલય પૂર્વક સંબંધ થવા રૂપ છે. પ્રથમ કળા સિદ્ધ થયા પછી જ દ્વિતીય કળાને સાક્ષાત્કાર કરવાના સાધનનું આત્માને જ્ઞાન થાય છે તે પહેલા તેનું રહસ્ય તેને લક્ષ્યગત થતું નથી અને ઉલટો તેના મનમાં એક પ્રકારને ગોટાળો ઉત્પન્ન થાય છે. જૈન શાસ્ત્રકારે મુખ્યત્વે આ પ્રથમજ પ્રકારની કળા ઉપર અધિક ભાર મુકીને પ્રવર્યા છે. તેઓ જાણતા હતા કે “હું” પણાને એક મહદ્ તત્વમાં વિલય થવાની વાત જનસમાજ ગ્રહી શકવા શકિતમાન નથી, અને તેથી તેઓએ માત્ર “હું” પણાના સાક્ષાત્કારને જ તેના અનુયાયી વર્ગના પરમ લક્ષ્ય સ્થાને થાપીને સંતોષ માન્ય છે અને એ “હું” જે પરમ તત્વને વિલાસ છે તેના સબંધમાં બહુ સ્પષ્ટ ઉહાપોહ કરેલ નથી તેમ છતાં અનુભવીજને શાશ્વેમાં કઈ કઈ સ્થળે એ વાતને મામિક સંબધ જોઈ શકયા છે. અને જૈન શાસ્ત્રકારે જે હેતુથી એ પ્રાથમીક કળાની પ્રાપ્તિ ઉપરજ પ્રધાન લફય રાખી બીજી કળા પ્રત્યે ઔદાસીન્ય ભાવ રાખે છે તે હેતુ પણ તેઓ કળી શક્યા છે. એ હેતુ શું હતો એ બીનાનું આ સ્થળે વર્ણન કરતાં આપણું મુખ્ય વિષયથી આડા ફાટવા જેવું થાય છે અને જૈન ધર્મની ઉત્પત્તિ કાળે સમાજની નીતિ અને ધર્મ સબંધી શું ભાવનાઓ હતી એ વિગેરે ઐતિહાસિક સમાલોચનામાં ઉતર્યા શિવાય એ વાતને મર્મ સમજાય તેવું નહી હાઈ કે અન્ય પ્રસંગે તે વિષય હાથમાં લેવાનું રાખીશું.
પ્રથમ કળા સિદ્ધ થયા પછી આત્મા પિતાની સ્વરૂપભૂત શકિતઓને જ્ઞાત. ઉપગપણ (Consciously) ઉપયોગ (use) કરી શકે છે. અને પોતાની માનસિક
For Private And Personal Use Only
