________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મા અથવા “હું” ને સાક્ષાત્કાર,
ઉટ સત્ય અને વાસ્તવિક જણાય છે, અને મેટે ભાગે એ મનમય સૃષ્ટિમાંજ તેને મુકામ હોય છે. કેટલીક ઉંડી આલોચનાની ક્ષણેમાં અને બારીક અભ્યાસ વખતે પોતાના શરીરનું અસ્તિત્વ પણ તે ભૂલી જાય છે. આ પ્રમાણે સંજ્ઞાત્મક શારીરિક “હું” થી તે મનમય “હું” ના પ્રદેશમાં પ્રવેશે છે-એક પગલું આગળ વધે છે.
આ અવસ્થામાં તે પોતાના “હું” ને એક મને મય (mental) તત્વ માને છે અને શરીરને એક સેતીના રૂપમાં ગણે છે. તે વખતે એને એમ જણાય છે કે હું પૂર્વના કરતા આગળ વધે છું છતાં તેનું નવું “હું” તેના પ્રશ્નને સંતોષ આપી શકતું હોતું નથી. એક વાતને તેને ખુલાસે મળી શકતું નથી. તેને ચિતની દશા અસમાધાનવાળી અને અતૃપ્ત રહ્યા કરે છે. દુકામાં તે બહુ દુઃખી બની જાય છે આવા મનુષ્ય બહુધા નિવેદવાદી અર્થાત્ સંસારને દુઃખરૂપ માનનારા બની જાય છે અને આ જીવનને તેઓ અનિષ્ટતા, નિરાશા, કલેશ અને સંતાપની પરંપરા માને છે. જીવનમાં તેમને લેશ પણ આનંદ કે રસ રહેતા નથી. તે કારાગ્રહ જેવું ભીષણ રૂપ ધારણ કરે છે. આ મોમય ભૂમિકા એ દુઃખવાદની (pessimism ) ની ભૂમિકા છે. આત્મા જ્યારે સંજ્ઞાત્મક જીવન ગાળતે હેય અથવા આધ્યાત્મિક જીવનની ઉચ્ચ કળા અનુભવતા હોય છે ત્યારે તેને સંસાર દુઃખરૂપ જણાતું નથી કેમકે પ્રથમ પ્રકારના જીવનમાં વિચારણ-ચિંત્વન, કે વિવેકને અવકાશ નથી, અને ઉત્તર પ્રકારના જીવનમાં મનને વિષેથી “હ”પણાની ભ્રાન્તિ નીકળી ગયેલી હોય છે. આમિક જીવન ભેગવનાર આત્મા જાણે છે કે સર્વ પ્રકારના જ્ઞાનની કુંચી તેની પાસે રહેલી છે-અને તે મારા વાસ્તવ “હમાં રહેલી છે. તે જાણે છે કે જાગૃત થએલા સંકલ્પના બળવડે એ મનને કેળવી શકાય છે, વિકસીત બનાવી શકાય છે અને ઈષ્ટમાર્ગમાં “હુનાસંકેત અનુસાર જી શકાય છે. આ પ્રકારના સાક્ષાત્કારવાળે જ્ઞાની આત્મા કદી નિરાશ બની જતો નથી અને પોતાનું સ્વરૂપ અને સંભાવ્યતા કે સમજીને, તેમજ પોતાની શકિતના ભાનમાં પ્રવેશીને, તે પોતાના જુના નિરાશાપૂર્ણ અને દુઃખમય ખ્યાલો ઉપર હસે છે અને એવી અજ્ઞાન જન્ય ભાવનાઓને જીણું વસ્ત્રની માફક ત્યજી દે છે. માનસિક ભૂમિકા ઉપરને મનુષ્ય પોતાના અસાધારણ સામર્થ્યના ભાનવિનાના એક પ્રચંડ શરીરવાળા હાથી જે છે એ ધારે તે ગમે તેવા સંગો અને પરિસ્થિતિઓને પિતાને વશ કરી શકે તેમ છે અને ગમે તેવા અંતરાયે અને વિદને તોડી ફ્રી અને ઉલટાવી નાખી શકે તેમ છે, પરંતુ પિતાની ખરી શકિતના બેભાનવાળે તે એક નાના સરખા મનુષ્યના અંકુશ વડે અધિકૃત બની બેસે છે અને પવનમાં ફડફડ થતા સુકા પાંદડાથી પણ તાપ વડે કંપતે રહે છે. આ કાળે સોએ નવાણું ટકા મનુષ્ય આ માનસિક ભૂમિકાને વેદે છે.
પરંતુ જ્યારે આત્મા આ માનસિક અવસ્થાને વળેટીને આત્મિક ભૂમિકા
For Private And Personal Use Only
