Book Title: Agam Satik Part 21 Pragnapana Sutra Gujarati Anuwad 2
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
View full book text
________________
૧૬/-/-/૪૪૧
ચતુપુરુષ પ્રવિભક્ત ગતિ. (૧૫) વક્રગતિ – ચાર ભેટે, ઘનતા, સ્તંભનતા, શ્લેષણતા, પતનતા. (૧૬) પંકગતિ - જેમ કોઈ પુરુષ કાદવ કે પાણીમાં પોતાના શરીરને ટેકો આપીને ગતિ કરે.
-
૧૩૭
(૧૭) બંધન વિમોચનગતિ કેવી છે ? પડ્ત થયેલા અને બંધનથી જુદા થયેલા આમ, અંબાડક, બીજોરા, બીલાં, કોઠાં, ભય, ફણસ, દાડમ, પારાવતુ, અખોડ, ચાર, બોર અને હિંદુકની નિવ્યઘિાત, નીચે સ્વાભાવિક ગતિ થાય તે
બંધનવિમોચન ગતિ. તે વિહાયોગતિ કહી.
• વિવેચન-૪૪૧ :
ગતિ ગમન, પ્રાપ્તિ. તે દેશાંતર કે પર્યાયાંતર વિષયક જાણવી, કેમકે ગતિ શબ્દ પ્રયોગ બંને અર્થમાં દેખાય છે. જેમકે દેવદત્ત ક્યાં ગયો ? પાટણ ગયો - x
- લોકોત્તરમાં પણ બંને પ્રકારે પ્રયોગ મળે છે. જેમકે - પરમાણુ એક સમયમાં એક લોકાંતથી બીજા લોકાંત સુધી જાય છે, તથા તે-તે અધ્યવસાયાંતરને પ્રાપ્ત થાય છે. ગતિપ્રપાત - કયા કયા અર્થમાં ગતિ શબ્દની પ્રવૃત્તિ થાય છે ? તે પાંચ ભેદે છે - પ્રયોગ ગતિ ઈત્યાદિ.
પ્રયોગરૂપ ગતિ તે પ્રયોગ ગતિ. અહીં દેશાંતર પ્રાપ્તિરૂપ ગતિ સમજવી. કેમકે જીવ વડે વ્યાવૃત થયેલા સત્ય મન વગેરે પુદ્ગલો અા કે અધિક દેશાંતર સુધી જાય છે.
તત-વિસ્તારવાળી ગતિ, તે તતગતિ. જેમકે-ગ્રામાદિ પ્રતિ દેવદત્તાદિએ ગમન કર્યું, ત્યાં સુધી પહોંચેલ નથી, માર્ગમાં એકેક પગલું મૂકતાં દેશાંતર પ્રાપ્તિરૂપ ગતિ હોય. અહીં ગતિનો વિષય વિસ્તીર્ણ હોવાથી જુદી કહી, અન્યથા તેનો પ્રયોગગતિમાં અંતર્ભાવ થાય. કેમકે પગે ચાલવું તે શરીરના પ્રયોગરૂપ છે.
બંધન છેદનગતિ - બંધનનો છેદ થવાથી ગતિ થાય તે. તે જીવથી મુક્ત શરીરની છે, કોશથી મુક્ત એરંડની નહીં. કેમકે તે વિહાયોગતિના ભેદરૂપે કહેવાશે. ઉપપાત ગતિ - ૩પપાત એટલે પ્રાદુર્ભાવ. તે ક્ષેત્ર, ભવ, નોભવના ભેદથી ત્રિવિધ છે. - ૪ - તેમાં ક્ષેત્ર - આકાશ, જયાં નાસ્ક આદિ જીવો, સિદ્ધો, પુદ્ગલો રહે છે. ભવ-કર્મ સંબંધથી ઉત્પન્ન થયેલ નાકાદિ પર્યાય. કેમકે ભવ - જેમાં કર્મવશ પ્રાણી ઉપજે તે અને નોમવ - ભવરહિત. - x - તેમાં પુદ્ગલ અને સિદ્ધ છે. તે બંને પૂર્વોક્ત સ્વરૂપવાળા ભવથી રહિત છે તે રૂપ ઉપજવું તે ગતિ.
વિહાયોગતિ - આકાશમાં ગતિ. તે વિશેષણ ભેદથી ૧૭-પ્રકારે છે. તે સ્પૃશદ્ગતિ ઈત્યાદિ. [સૂત્રાર્થમાં આ બધાંનો અર્થ લખેલ હોવાથી પુનરુક્તિ અહીં કરતાં નથી, પરંતુ જે કંઈ વિશેષ છે, તેની જ નોંધ કરેલ છે. (૧) પરસ્પર સ્પર્શી સ્પર્શીને - સંબંધ અનુભવી અનુભવીને. (૨) તેથી વિપરીત તે અસ્પૃશદ્ધતિ. (૩) ઉપસંપધમાન - ધન સાર્થવાહના અવલંબનથી ધર્મઘોષ સૂરિનું ગમન તે અન્યને આશ્રીને ગતિ. (૮) નૈગમાદિ નયોની પોતપોતાના મતની પુષ્ટિ અથવા પરસ્પર સાપેક્ષ બધાં નયોએ પ્રમાણ વડે અબાધિત
પ્રજ્ઞાપનાઉપાંગસૂત્ર - સટીકઅનુવાદ/૨ વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરવું. તે નયગતિ. (૧૨) લેશ્યાનુપાત ગતિ. અનુપાત - અનુસરણ. જે લેશ્યા દ્રવ્યોને ગ્રહણ કરી જીવ કાળ કરે છે, તે લેફ્સાવાળામાં ઉત્પન્ન થાય. પણ બીજી લેશ્યાવાળામાં ઉપજતો નથી. તેથી જીવ લેશ્યા દ્રવ્યને અનુસરે છે.
(૧૩) ઉદ્દિશ્ય પ્રવિભક્તિ - પ્રવિભક્ત એટલે પ્રતિનિયત. (૧૫) વક્રગતિ - તેમાં - ઘટ્ટન શબ્દનો ભાવ એટલે પ્રવૃત્તિ નિમિત્ત તે ઘનતા - લંગડી ગતિ. સ્તંભન - ગ્રીવામાં ધમતી આદિનું રહેવું અથવા આત્મામાં શરીર પ્રદેશનું રહેવું. શ્લેષ્ણસાથળ આદિનો જાનુ આદિ સાથે સંબંધ. પતન-ઉભતા કે ચાલતાં પડવું તે. આ ઘટ્ટનાદિ જીવને અનિષ્ટ અને પ્રશસ્ત હોવાથી વક્રગતિ કહ્યા. (૧૬) પંકગતિ - પંકના ગ્રહણથી પાણી પણ લેવું. અતિદુસ્તર પોતાના શરીરને કોઈની સાથે બાંધીને તેના બળથી ગમન કરવું. સૂત્રકાર જણાવે છે - પ્રયોગગતિ આદિ તે બધું સુગમ છે. વિશેષ આ – સિદ્ધ ક્ષેત્રોષપાતગતિમાં કહ્યું છે – પક્ષ પ્રતિવિદ્ - વિધમાન પૂર્વાદિરૂપ ચાર પાર્શ્વ ભાગો તથા અગ્નિકોણ આદિ વિદિશાઓ. ઉ૫સંપધમાનગતિસૂત્રમાં રાના - પૃથ્વીપતિ, યુવાન - રાજ્ય ચિંતાકારી, રાજાનો પ્રતિનિધિ, ર્ - અણિમાદિ ઐશ્વર્યયુક્ત. તનવર - સંતુષ્ટ થઈ રાજાએ આપેલ પટ્ટબંધ વડે વિભૂષિત, રાજ સ્થાનીય. માવિષ્ઠ - છિન્ન મડંબનો અધિપતિ. ૌટુમ્બિક - કેટલાંક કુટુંબનો સ્વામી. રૂક્ષ્ય - ધનવાન્. શ્રેષ્ઠી - શ્રીદેવીયુક્ત સુવર્ણ પટ્ટથી વિભૂષિત મસ્તકવાળો.
-
૧૩૮
મુનિ દીપરત્નસાગરે કરેલ પદ-૧૬-નો ટીકાસહિતનો અનુવાદ પૂર્ણ
