________________
૧૪
શ્રુતસ્કંધર,ભૂમિકા
છે શ્રુતસ્કંધ-૨-“આચારગ્ર” છે
૦ આરંભે કંઈક ૦ અચારસંગ જુનો પહેલો કુતસ્કંધ પૂરો થયો. તેમાં નવ અધ્યયનો હપ્તા (શે કે તેમાં સાતમું અયન વિયોદ પામ્યું છે.] ઇત્યાદિ કમ પૂર્વે પણ થયું છે અને અહીં ભૂમિકામાં પણ થશે. વિભાગ ને પેય વિભાગની દષ્ટિએ જોઈએ તો પહેલા વૃતષ્કમાં અમો હતા, અદયયનોમાં ઉદ્દેશા હa. તેમાં સૂકો હતા. તેથી ૧/૧/૧/૧ લખ્યું.
ધ શતક વિભણપેય વિભાગમાં ભેદ છે. શતકંધમાં ચાર યાલિકાઓ છે. મૂળિકામાં અારનો પણ છે, અયનોમાં ઉદ્દેશા છે અને ઉદ્દેશામાં સૂપો છે. તેથી વિભાગીકરણ ૧/૧/૧// હોવા પસંય વિભાગોમાં થશે. સંક્ષેપમાં કહીએ તો ૫///i./.
• ભૂમિકા *
અનાદિ અનંતકાળ રહેનારું, અનેક ગુણરત્નોથી ભરેલું. બધાં મતવાળાને સીધે રસ્તે લાવનાર તીર્થકરે નમસ્કાર કરેલ એવું તીર્થ જયવંતુ વર્તે છે. [અહીં અમાસ ‘આગમ' સંપાદનમાં ભૂલથી વિમુકિત-૨૮૫-લખાયું છે.)
સદાચાર બતાવનારા અને નમેલા બધા દેવતાના મુકુટ રનોથી જેમના પગ પૂજિત છે, એવા શ્રી વર્ધમાન સ્વામીને નમસ્કાર થાઓ. (અહીં અમારા ‘આગમ' સંપાદનમાં ભૂલથી નિયુક્તિ-૨૮૬-લખાયું છે.]
આચારાંગ સૂણરૂપ મેરૂપર્વતની ચૂલિકા સમાન આ ચૂલિકામાં જે થોડો વિષય આવેલ છે, તેને થોડામાં કહું છું. કેમકે હંમેશા કૃત્ય કરનાર ગુણવાનું પુરુષ આરંભેલા ઇતિ અર્થમાં બાકી રહેલી ક્રિયા કરવાથી જ અર્થ સિદ્ધિ પામે છે. [અહીં અમારાથી ભૂલથી નિયુકિત-૨૮-ખાયું છે.)
નવ અધ્યયનામક “બ્રાહ્મચર્ય” નામક પ્રથમ શ્રુતસ્કંધ કહ્યો હવે ‘આચાર' સૂત્રના બીજા ‘અણ' મૃતષ્ઠાને કહે છે. તેનો સંબંધ આ પ્રમાણે-પહેલા ‘આચાર'ના પરિમાણને બતાવેલ છે • નવ બ્રહ્મચર્યવાળો, ૧૮,૦૦૦ પદવાળો, પાંચ ચૂલા સહિત પદાગ્ર વડે ઘણો ઘણો આ વેદ છે.
- તેમાં પ્રથમ શ્રુતસ્કંધમાં નવ બ્રાહાચર્ય અધ્યયનો કહ્યા. તેમાં પણ સમસ્ત વિવક્ષિત અર્થ કહ્યો નથી. કહેલો વિષય પણ સંક્ષેપથી કહ્યો છે. જેથી ન કહેવાયેલ વિષયને કહેવા માટે તથા સંક્ષેપથી કહેલા વિષયને વિસ્તારથી કહેવા માટે તેના અગ્રભૂત ચાર સૂડાઓ ઉક-અનુકત વિષયનો જ સંવાહિક અર્થ બતાવે છે તેથી તે અવાળો આ બીજો અણ શ્રુતસ્કંધ છે. આ સંબંધે આવેલા આ સ્કંધને કહે છે—
નામ, સ્થાપના સુગમ હોવાથી તેને છોડીને દ્રવ્ય પણ કહે છે.
[નિ.ર૮૮] દ્રવ્ય અમ બે પ્રકારે - આગમચી, તો આગમચી. ઇત્યાદિ કહીને તવ્યતિરિક્ત દ્રવ્યાપ્ય ત્રણ પ્રકા-સચિવ, અયિત, મિશ્ર. તેમાં વૃક્ષ, ભાલા આદિનો અગ્રભાગ લેવો. અવહિના મા જે દ્રવ્યના નીચલા ભાગને અવગાહે છે. જેમકે મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં મેગ્ને છોડીને બીજ પર્વતોની ઉંચાઈનો ચોથો ભાગ જમીનમાં અવગાઢ હોય છે - ૪ - [2]8]
આચારાંગસૂત્ર-સટીક અનુવાદ/ર માવેશ - આદેશ એટલે વ્યાપાની નિયોજના. અહીં અગ્ર શબ્દ પરિમાણવાયી છે, તેથી જ્યાં પરિમિત પદાનો આદેશ અપાય તે આદેશાણ છે. જેમકે ત્રણ પુરુષો વડે જે કૃત્ય કરાય છે કે તેમને જમાડે છે.
#તિમ - અધિક માસ અથવા અગ્ર શબ્દ પરિમાણ વાયક છે. તેમાં અતીતકાલ અનાદિ છે, અનાગત કાળ અનંત છે -x -
મા - પરિપાટી વડે અગ્ર. તે દ્રવ્યાદિ ચાર ભેદે છે. તેમાં દ્રવ્ય અગ્ર તે એક અણુથી બે અણુ, બે અણુથી ત્રણ અણુ ઇત્યાદિ છે.
ક્ષેત્રમr - એક પ્રદેશ અવગાઢથી બે પ્રદેશ અવગાઢ સુધી વગેરે. શાતમા - એક સમય સ્થિતિથી બે સમય સ્થિતિ સુધી વગેરે. માવા - એક ગુણ કાળાશયી બે ગુણ કાળાશ વગેરે. નાના 3 - સંખ્યા ધર્મ સ્થાન છે, દશગણું. જેમકે એક-દશ-સો.
જીવઝા - સંયિત દ્રવ્યની ઉપર જે છે તે. • x •
નવમા - ત્રણ ભેદે છે, પ્રઘાના, પ્રભૂતાણ, ઉપકારાણ. તેમાં પ્રઘાનાણ સચિવાદિ ત્રણ ભેદે છે. સયિત પણ દ્વિપદાદિ ત્રણ ભેદે છે, તેમાં દ્વિપદમાં તીર્થકર, ચતુષદમાં સિંહ, પદમાં કલાવૃક્ષ છે. અયિતમાં વૈજ્વાદિ, મિશ્રમાં અલંકૃત તીર્થકર છે. પ્રભૂતાણ તે અપેક્ષા રાખનાર છે. જેમકે - જીવ, પુદ્ગલ, સમય, દ્રવ્ય, પ્રદેશ, પર્યવ - X - X - આ બધામાં એક પછી એક અગ્ર છે અને પયયાણ સૌથી સારા છે.
ઉપકાર જણ તો પૂર્વોકત વિસ્તારથી અને અનુક્ત પ્રતિપાદનથી ઉપકારમાં વર્તે છે. જેમકે-દશવૈકાલિકની ચૂડા અથવા આ ચાર શ્રુતસ્કંધની ચૂડા તે ઉપકાર અગ્રનો જ અધિકાર છે.
| [નિ.૨૮૯] અહીં ઉપકાર ગ્રનો અધિકાર છે. કેમકે આ ચૂડાઓ ‘આચાર'ની ઉપર વર્તે છે, ‘આચાર'ના વિષયને વિશેષ ખુલાસાથી કહેવા આ ચૂડા છે, જેમ વૃક્ષ અને પર્વતને અગ્ર ટિોચ હોય છે. શેષ ગ્રના નિફોપાનું વર્ણન તો શિગની મતિ ખીલવવા માટે છે. તથા તેને લીધે ઉપકાર અગ્ર સુખેથી સમજી શકાય છે. •x - x• x • આ ચૂલાઓ કોણે સ્ત્રી ? શા માટે ? અથવા કયાંથી ઉદ્ધરી. તે કહે છે
[નિ.ર0] શ્રુત સ્થવિર, ચૌદ પૂર્વીએ આ ઉદ્ધરી છે. શા માટે ? શિષ્યના હિત માટે-અનુગ્રહ કરીને તેઓ સહેલાઈથી સમજે માટે ચી. ક્યાંથી ? ‘આચાર” સૂત્રમાંથી બધો વિસ્તાર આયારાષ્ટ્રમાં કહ્યો. હવે જે જયાંથી લીધું છે, તે વિભાગ પાડીને કહે છે.
[નિ.ર૧થી ર૯૪] શ્રુતસ્કંધ-૧માં બીજા અધ્યયન ‘લોકવિજય'ના ઉદ્દેશા-પમાં સુગ છે કામધે ત્રિાવ નિરામય fધ્યા તેમાં શબ્દથી હણવું આદિ ત્રણે કોટિ લીધી. fપ શબ્દથી બીજી ત્રણ કોટિ લીધી. આ છ એ અવિશુદ્ધિ કોટિ લીધી. તે આ પ્રમાણે - હણે, હણાવે, ણતાને અનુમોદે; રાંધે, રંધાવે, સંધતાને અનુમોદે. તે જ અધ્યયનમાં બીજું સૂત્ર છે - " ક્ષમાળો અથવ " આ સૂચી ત્રણ વિશોધિ કોટિ લીધી. તે આ પ્રમાણે - ખરીદે, ખરીદાવે, ખરીદતાને અનુમોદે.
