Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीमद विजयकमळसूरीश्वरगुरुभ्यो नमः RRRRRRRRRXXX3334
श्री विनयविजयाभ्युदयकाव्यम्
[ भाषांतरसहितम्] तथा केटलाक कन्याविक्रयादि संवादो
-श्री. विजयदेवसरि
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમવુ વિજ્ઞયમજસૂરીશ્વરમ્યો ગમ
.........................................................................
030400000000002832 શ્રી વિજયકમળ કેશર
.
ગ્રંથમાલા ....
00200.00 -૦૦૦૦
Ethio nidos NI
૦૦૦૦૦૦૦૦♠deo
∞
d
TARIK EMANERA DINIK SRUD THINK WER GARIK SUOI TUMINK SHUULE AMUK ZINA RANK
श्री विनयविजयाभ्युदयकाव्यम्
तथा
केटलाक कन्याविक्रयादि संवादो
દેવપુષ્પ ૨૯-૩૦
$vasc-૦.૦૦૦
::
વિ. સ. ૧૯૯૩
સ શેાધક તથા લેખક:~~~
આચાર્ય શ્રી વિજયદેવસૂરીશ્વરજી મહારાજ
NIKINI
પ્ર કા શ ક ::
શ્રી વિજયકમળકેશર ગ્રંથમાલા તરફથી શા સદુભાઇ તલકચંદ, રતનપાળ~~~અમદાવાદ,
O
- ......................ever
******** 400
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુદ્રકઃ—
શેઠ દેવચંદ દામજી આનંદ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ-ભાવનગર.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રસ્તાવના
गुणाः पूजास्थानं न च लिङ्गं न च वयः ગુણની કિમતમાં લિંગ કે ઉમર જેવાતી નથી. વિનયવિજયજી મહારાજ જૈન સમાજના સાધુગણમાં એક તારક સમ હતા. દુઃખગર્ભિત કરતાં જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય જ વધુ પ્રશંસાપાત્ર છે. કંચન-કામિનીને ત્યાગ કરી તેમણે પરમ શાંતમૂર્તિ બાળબ્રહ્મચારી શ્રી વિજયકમળસૂરીશ્વરજી પાસે દીક્ષા ગ્રહણ કરી હતી.
શાંત સ્વભાવ એ એમના જીવનનું મુખ્ય લક્ષ હતું અને તેને કારણે તેમના વિહારક્રમમાં કઈ સ્થળે કલેશ કે કુસંપના બીજ ઉદ્ભવ્યા નથી. તેમને નકામી કુથલી કે બેટી વહીવટ ખરી ગમતી નહિ. પિતાની આવશ્યક ક્રિયામાંથી નિવૃત્યા બાદ પઠન-પાઠનાદિમાં મગ્ન રહેતા. જીવનના ઉત્કર્ષ માટે ચેગ એ આવશ્યક છે એમ સમજીને તેઓ
ગાભ્યાસમાં વિશેષ પ્રીતિ ધરાવતા અને ગી પુરુષના સમાગમમાં અવારનવાર આવતા. ગનિષ્ઠ શ્રી વિજયકેશરસૂરીશ્વરજી, મુનિશ્રી પદ્યવિજયજી મહારાજ તેમજ પંડિત લાલન વિગેરે ગરસિકેના સહવાસમાં આવીને વેગમાં આગળ વધવા પ્રયત્ન કરતા.
સં. ૧૭૬ થી ૧૯૮૮ સુધીના એકધારા બાર માસા જામનગરમાં કર્યા છતાં કોઈને પણ અપ્રીતિનું કારણ બન્યા
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
ન હતા તે તેઓની વ્યવહારકુશળતાની પ્રતીતિ કરાવે છે. જિંદગીમાં પંડિતમરણ થવું એ પણ સદ્ભાગ્યની નિશાની ગણાય. તેમના જેવા આત્માને તેવું જ ગ્ય મરણ-સમાધિમરણ જ સંભવે.
જામનગરના પંડિત પિપટલાલભાઈએ સં.૧૯૭૭ માં આ શ્રી. વિનયવિજયાભ્યદયકાવ્ય રચ્યું છે પણ અંતિમ ભાગ પૂરે વર્ણવા નથી. તેને અંગે જે ન્યૂનતા જણાતી હતી તે પૂજ્યશ્રી વિજયદેવસૂરીશ્વરજી મહારાજ પાસે ગુજરાતીમાં સંપૂર્ણ કરાવવામાં આવેલ છે. તે ઉપરાંત તેઓશ્રીએ પ્રફે તપાસવા, સંશોધન કરવા તેમજ ભાષાશુદ્ધિ ઉપર પણ પૂરતું લક્ષ આપ્યું છે છતાં કંઈપણ ખલના કે પ્રેસ દોષ રહી જવા પામ્યો હોય તે તે માટે ક્ષમા યાચના કરી તે ભૂલે અમને સૂચવવા નમ્ર પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
આ સાથે આચાર્ય મ. શ્રી વિજયદેવસૂરીશ્વરજીના બનાવેલા કેટલાક હિતોપદેશક સંવાદ પણ દાખલ કરવામાં આવ્યા છે જે જૈન શાળાના બાળક-બાલિકાઓને ભજવવા માટે ઘણા ઉપયોગી હવા સાથે જ્ઞાન આપનારાં છે.
આ બુકમાં મદદ કરનાર સથ્રહસ્થાનાં નામ ૭૫) ઊંઝા શ્રી જૈન સંઘ ૩૦) ઊનાવાતપગચ્છ શ્રી સંઘ ૨૦) શા. ચાંપસીભાઈ દેવજી તથા તેમની પુત્રી બેન રંભા,
જામનગર
શરદ પૂર્ણિમા
૧૯૯૩
છે ઈ
વ્યવસ્થાપકો શ્રી વિજય કમળ-કેશર ગ્રંથમાળા,
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચરિત્રનાયક
w
સ્થવિર શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ જન્મ– સં. ૧૯૧૪ જામનગર દીક્ષા--સ. ૧૯૫૫
સ્વર્ગવાસ-– સં. ૧૯૮૮ , આનંદ પ્રેસ–ભાવનગર,
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
GIL
જે
૩ એ નમઃ |
श्रीविनयविजयाभ्युदयकाव्यम् ।
મંગળાચરણ श्रीमन्महावीरजिनेन्द्रमात्म-रूपं प्रणम्याखिलसिद्धिमूलम् । अन्याञ्जिनेन्द्राँश्च यथार्थभावाद्, वक्ष्ये चरित्रं विनयाख्यसाधोः॥१॥
સમગ્ર સિદ્ધિઓના કારણરૂપ અને પરમાત્મસ્વરૂપ શ્રીમદ્ મહાવીરસ્વામીને પ્રણામ કરીને તેમજ બીજા તીર્થ કરેને પણ નમસ્કાર કરીને યથાર્થપણે શ્રી વિનયવિજયજી નામના મુનિરાજીના ચરિત્રનું હું વર્ણન કરીશ. ૧.
આ વિનયવિજ્યજી મુનિરાજના ચરિત્રનું શા માટે વર્ણન કરવામાં આવે છે એવી શંકા થતાં તેનું સમાધાન કરે છે. धर्मार्थसन्मार्गसदानुयायिनां, सतां चरित्रश्रवणात्सुबोधः। भव्यात्मनां स्यादिति भव्यहेतो-विरच्यते साधुसुवृत्तमेतत् ॥२॥
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ 2 ] કેવળ ધર્મ પામવાના સંકલ્પથી, હંમેશા સપુરુષના માગને અનુસરીને ચાલનારા સાધુપુરુષના ચરિત્રને સાંભળવાથી ભવ્ય પ્રાણુઓને ઉત્તમ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે અને પરિણામે અખંડ કલ્યાણનો લાભ પણ થાય છે, તેટલા માટે ભવ્ય લોકોના હિત-કલ્યાણ માટે આ સાધુપુરુષનું ચરિત્ર રચવામાં આવે છે. ૨. नृरत्नसन्तानजनौ प्रसिद्ध-श्रीभारताख्यातवसुन्धरायाम् । जिनागमाख्यातसुपश्चतीर्थ्या, सौराष्ट्रदेशोऽस्ति पवित्र भूमिः ॥३॥
ઉત્તમ મનુષ્યોરૂપી રન ખાણ સમાન એવી સર્વત્ર પ્રખ્યાત ભરતખંડની ભૂમિમાં સારાષ્ટ્ર નામને દેશ છે કે જે પૃથવી શ્રી જિનપ્રણીત આગમ-સિદ્ધાંત ગ્રંથોમાં વર્ણવેલા પાંચ તીર્થોથી અત્યંત પવિત્ર છે. ૩. तीर्थङ्कराणां गतिवाक्प्रचारैः, सम्यक् पवित्रेऽत्र पुराऽधुना च । हालारसज्ञोऽस्ति तदङ्गभूत-प्रदेशवर्योऽतितरां समृद्धः ॥ ४ ॥
ઉપર જણાવેલા સૌરાષ્ટ્ર દેશમાં તેના અંગભૂત જે હાલાર એવા નામથી પ્રસિદ્ધ અવાંતર પ્રદેશ છે, જે હાલાર પ્રદેશ પ્રાચીન કાળમાં તેમજ સાંપ્રત-વર્તમાન કાળે જૈન તીર્થકર મહારાજાઓ તથા તેમના અનુયાયી સાધુ મુનિરાજોના વિહારથી તથા જૈન સિદ્ધાંતના વ્યાખ્યાનપદેશથી અત્યંત પવિત્ર અને સર્વ પ્રકારની લક્ષ્મીથી સમૃદ્ધ છે. ૪. श्रीकच्छदेशाभिजनैः स्वधर्म-निष्ठैः समागत्य कृतं स्वराज्यम् । अस्मिन पुरा क्षत्रियवंशभूष्य-र्जाडेजनाम्ना प्रथितैः पृथिव्याम्॥५
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૩ ]
પૂર્વ સમયમાં કચ્છ દેશમાંથી આ દેશમાં ઉતરી આવેલા અને પિતાના ધર્મમાં પ્રીતિવાળા તેમજ પૃથ્વમાં પ્રખ્યાતિ પામેલા એવા “જાડેજા” નામના ઉત્તમ ક્ષત્રિય વંશને શોભાવનારા રાજાઓએ તે હાલાર દેશમાં પિતાનું રાજ્ય સ્થાપ્યું હતું. પ. जामाभिधानैर्नृपतिप्रधान-स्तद्राज्यधानीनगरं गुणाढ्यम् । अलंकृतं भात्यमरैरिव स्त्र-लोकेऽमरावत्यभिधं पुरं तत् ॥ ६ ॥
જેમ દેવલેકમાં દેવોથી અમરાવતી શેભી રહી છે તેમ જાડેજા વંશના ક્ષત્રિય રાજાઓમાં “જામ” નામના ઉત્તમ રાજાઓ વડે ગુણોથી ભરપૂર એવું તે હાલાર દેશની રાજ્યધાનીનું શહેર (જામનગર) શેભી રહેલ છે. ૬.
તે જામનગર-નવાનગર કેવું છે ? द्विजादिवणरखिलागमः, कलासु विद्वद्धिरनेकलोकैः। परिष्कृतं कीर्तिमवाप बही-मनन પૂર્વાણ | ૭
સર્વ શાસ્ત્રોના પારને પહોંચેલા એવા બ્રાહ્મણ વિગેરે વર્ષોથી તેમજ પુરુષની બોંતેર કળાઓમાં વિદ્વત્તાવાળા બીજા અનેક લકેથી વ્યાપ્ત એવા તે નગરે અનુપમેય અને અસાધારણ કીર્તિ મેળવી. (સાહિત્યશાસ્ત્રમાં જે અનન્વયાલંકાર કહે છે તેના જેવું આ નગર છે. આકાશ કોના જેવું? એ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં આકાશ આકાશ જેવું તથા સમુદ્ર કેના જે? એ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં સમુદ્ર સમુદ્ર જે છે તેમજ કહી શકાય
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ 8 ] તેવી રીતે આ નગર આ નગર જેવું જ છે અર્થાત્ આ. નગરને કેઈપણ ઉપમા લાગુ પડી શકે તેમ નથી) ૭. जैनागमद्वितभव्यवर्य-क्लुप्त रसोद्धारकचैत्यसङ्घः।। नवीनपूर्व नगरं जिनेन्द्र-धर्माढ्यमुत्तेजितमुव्यभासीत् ॥ ८ ॥
જૈન દર્શનના આગમો ઉપર સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખનાર એવા ભવ્ય શ્રાવક કેવડે રચાયેલા અને પૃથ્વીનાં પ્રાણીએને દુર્ગતિમાંથી ઉદ્ધાર કરનારા એવા જિનેશ્વર ભગવંતના મંદિરના સમુદાયથી દેદીપ્યમાન તેમજ જિદ્રોના ધર્મથીજૈનધર્મથી યુક્ત એવું તે નવાનગર-જામનગર શેભે છે. ૮. विशेत्युपाटके जिनधर्मयुक्त श्रीमालिवैश्यान्वयके प्रजाताः। सच्छ्रावकास्तत्र वसन्ति सङ्घ, प्रतिष्ठिता धार्मिकवृत्तिभाजः ॥९॥
તે નવાનગર શહેરમાં જૈનધર્મમાં પરાયણ એવા વિશાશ્રીમાલી વણિકની વંશપરંપરામાં ઉત્પન્ન થયેલા, સંઘમાં પ્રતિષ્ઠાને પામેલા તથા ધાર્મિક વૃત્તિવાળા સુશ્રાવકો વસે છે. ૯. वंशेत्र शाहोपपदाढ्यलाधा-भिख्यात सुपुत्रोजनि देवजिद्यः। गार्हस्थ्यमेतस्य तु सद्गुणौधै-रतीत्य सर्वान् धनिनो बभासे ॥१०
એ વિશાશ્રીમાળી જ્ઞાતિની એક વંશપરંપરામાં લાધાશાહ એ નામના પુરુષ થયા, તેમને દેવજી નામના ઉત્તમ પુત્ર થયા. એ દેવજીભાઈનું ગૃહસ્થપણું સારા ગુણેના સમૂહથી બીજા સઘળા ધનવાન ગૃહસ્થો કરતાં અધિક પ્રકાશતું હતું. ૧૦. स्वपूर्वजानां प्रबलप्रभावैः, पुण्यवजैः श्रीजिनधर्मयुक्तम् । मानुष्यमासीत् सफलं तदीयं, कुटुम्बयुक् शुद्धतया प्रतीतम् ॥११॥
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પ ]
પિતાના પૂર્વજોના પ્રબળ પ્રભાવવાળા પુણ્યના સમૂહથી અતિપવિત્ર, જૈનધર્મથી યુક્ત અને કુટુંબ સહિત તે દેવજીભાઈનું માનવજીવન સફળ હતું. ૧૧. तद्देवजिच्छावकयोग्यपत्नी, पतिव्रता दीपितसत्कुलीना । श्रीचोथिबाईति पवित्रनामा, सुश्राविका तुष्टमनाः सदासीत्॥१२
તે દેવજીભાઈ શ્રાવકની પત્ની થીબાઈ નામના હતા જે સર્વ પ્રકારે ગ્ય, પતિવ્રતા, ખાનદાન કુળવાળા, પવિત્ર નામવાળા, શ્રાવિકાઓમાં ઉત્તમ અને હંમેશાં સંતોષી સ્વભાવના હતા. ૧૨. तौ दम्पती जातिसदार्यवृत्तात, स्वगेहसम्पत्परिपूर्णवृत्तेः । धर्मादिसत्कार्यरतित्वतश्च, परां प्रतिष्ठा प्रररक्षतुस्तौ ॥ १३॥
શ્રેષ્ઠ કુળ, ઉત્તમ સદાચાર, ઘરમાં ધન-ધાન્યાદિ સંપત્તિના વિશેષપણાથી તેમજ ધર્મ વિગેરે સત્કાર્ય કરવામાં પ્રીતિને
અંગે તે દેવજીભાઈ તેમજ ચેથીબાઈ એ બંને પતિ-પત્ની ઉત્કૃષ્ટ પ્રતિષ્ઠાને પામ્યાં હતાં. ૧૩. वेदेन्दुनन्दाब्जमिते शकान्दे, श्रीविक्रमार्कप्रथिते धरायाम् । श्रीमार्गशीर्षे धवले सुपक्षे, पुत्रं प्रसूता किल चोथिबाई ॥१४॥
એ પ્રમાણે એ સ્ત્રી-પુરુષને ઘરસંસાર ચાલતું હતું તેવામાં સમગ્ર પૃથ્વીમાં વિખ્યાત એવા વીર વિક્રમ સંવત ૧૯૧૪ માં માગશર માસના શુક્લ પક્ષના તેરશના દિવસે તે ચેથીબાઈએ પુત્રને જન્મ આપે. ૧૪.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
सत्पुत्ररत्नस्य जनेः प्रभावात्, दिनं तु तच्छ्रीप्रभुजन्मतुल्यम् । व्यमाद्यतः पुत्रवरोऽयमुच्चै-र्यतीन्द्रधर्मा भविता व्रताद्यैः ॥१५॥
દેવજીભાઈને ત્યાં જે દિવસે આ પુત્રરત્નનો જન્મ થયે તે દિવસ પુત્રરત્નના પ્રભાવથી તીર્થકર ભગવંતના જન્મદિવસ જે ઉત્તમ પ્રકા, તે એમ સૂચવતું હતું કેશ્રાવક અવસ્થામાં તેમજ તે પછી વિરક્ત દશામાં વ્રતના આચરણ આદિદ્વારા આ પુત્ર શ્રી તીર્થંકર પ્રભુના ધર્મને પાળનારે થશે. ૧૫. संसारवार्धेस्तरणाय भावी, संवेगनावोऽधिपतिः कुमारः। नाम्नोद्धवः सञ्जगदे पितृभ्याम्, प्रभावशालीति जनेः सुबोधः।१६
ઉત્તરાવસ્થામાં સંસારરૂપી સમુદ્રને પાર ઉતરી જવા માટે સંવેગરૂપી નકાને અધિપતિ થશે એમ સમજીને જ હેય શું? તેમ માત-પિતાએ ઓધવજી એવું નામ આપ્યું. કારણ કે તે ઓધવજીકુમાર જન્મથી જ પુણ્ય પ્રભાવવાળે તેમજ ઉત્તમ જ્ઞાનવાળે હતો. ૧૬. बाल्या भविष्यद् गुणराशितेजः प्रकाश आसीत् सति काल एव । बुद्धिः स्थिरा शांततमो मनोऽस्य, कौमारलीलाप्यनवद्ययुक्ता ॥१७॥
એ ઓધવજીભાઈમાં ભવિષ્યકાળમાં પિતામાં ઉન્ન થનારા અનેક સદ્ગુણને જે સમુદાય તેના તેજને પ્રકાશ બાલ્યાવસ્થાથી આરંભી વર્તમાન સમયમાં જ દેખાવા લાગે હતા, કારણ કે એમની બુદ્ધિ વિશેષપણે સ્થિર હતી,
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
[
૭ ]
અંતઃકરણ અત્યંત શાંત સ્વભાવનું હતું અને બાલ્યાવસ્થામાં જે રમત-ગમત કરતાં તે કઈ પણ જાતના પાપ રહિત એટલે કે નિર્દોષ હતી. ૧૭. संकल्पशुद्धेः सुविचारवल्ली-प्ररोहसंघा अपि हृद्यभुः स्म । योग्ये वयस्युद्वभुरस्य पुर्या, विद्याः प्रपाठात्सुगुरोः सकाशात् ।१८
પવિત્ર વિચારવાળા તે ઓધવજીભાઈના હૃદયમાં ઉત્તમ ઉત્તમ વિચારરૂપી વેલડીના અંકુરાઓને સમૂહ પ્રકાશવા લા. જ્યારે તેની અવસ્થા વિદ્યાભ્યાસ કરવા એગ્ય થઈ ત્યારે પિતાના જ ગામમાં સારા વિદ્યાગુરુ પાસેથી વિદ્યાઓને યત્નપૂર્વક અભ્યાસ કરવાને લીધે તેની વિદ્યાઓ ભવા લાગી.૧૮. सद्धर्मसन्नीतिभवप्रबोधाऽ-मरदुराराद् गमितोऽतिवृद्धिम् । अस्यापरैः साकममेयपूज्य-र्गुणैः प्रसिक्तः सुकृताख्य वार्मिः।१९।
એ ઓધવજીભાઈએ ઉત્તમ વિદ્યાભ્યાસ કર્યો તેથી તેના ઉત્તમ ધર્મ તથા શ્રેષ્ઠ નીતિના પ્રભાવથી પ્રગટેલે સર્વોત્તમ બધ-જ્ઞાનરૂપી કલ્પવૃક્ષ તે બીજા પૂજ્ય એવા અનેક સદ્દગુણોની સાથે એકદમ વૃદ્ધિ પામ્ય; કારણ કે તેને બેધરૂપી કલ્પવૃક્ષ ઉત્તમ પુષ્યરૂપી જળથી હમેશાં સિંચાયા જ કરાતું હતું. ૧૯ सत्तोषकारमितैर्गुणैर्यत, पित्रोश्चिरं हृत्कमले सुरेमे । सत्पुत्रलाभादिह यत् सुखं स्यात्, तत्पात्रभूतौ पितरावभूताम्।।२०
સપુરુષને સંતેષ કરનારા એવા પિતાના અસંખ્ય
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૮ ] સદ્ગુણો દ્વારા પ્રસન્ન થયેલા પોતાના માતાપિતાના હદયરૂપી કમળમાં તે ઓધવજીભાઈ ઘણું સમયપર્યંત રમણ કરતા હતા; તેથી જગમાં ઉત્તમ પુત્રના લાભથી જે સુખ થવાનું કહેવાય છે તેવા સુખનું ભાજન તેમના માતા-પિતા થયાં. ૨૦. आत्मैव पुत्रो नितरां तयोस्तत्, प्रेमाप्यपूर्व ववृधेत्र पुत्रे । भविष्यति स्वात्मपरात्मसिद्धे-र्दातेति शीतांशुरिवोद्धवोऽभात् ॥२१
માતાપિતાને આત્મા છે તે જ પુત્રરૂપે કરી પ્રગટ થાય છે એવું જે શાસ્ત્રવચન છે તે પ્રમાણે તે ઓધવજીભાઈ ઉપર તેના માતા-પિતાને અપૂર્વ પ્રેમ હમેશાં વૃદ્ધિ પામતે હતે. ભવિષ્યમાં એ પુત્ર પિતાનું તથા બીજા ભવ્ય પ્રાણઓના આત્માનું કલ્યાણ કરશે એટલા માટે પ્રથમથી જ ચંદ્રની જેમ સર્વને શાંતિકારક હોવાથી ચંદ્રની પેઠે શેલવા લાગ્યા. ૨૧ अज्ञानराशि विनिवर्त्य शीघ्रं, तमश्चयं चन्द्र इवाथ रेजे। सज्ज्ञानसंपतप्रतिभाप्रभावात, कुटुम्बनिर्वाहकृते प्रवृत्तः ॥२२॥
ચંદ્ર જેમ પિતાના તેજથી અંધકારના સમૂહને નાશ કરીને શેભે છે તેમ પિતાના ઉત્તમ જ્ઞાનથી ભરપૂર નવા નવા ચમત્કારવાળી બુદ્ધિના તેજથી અજ્ઞાન–અંધકારને નાશ કરવાવડે તે ઓધવજીભાઈ પોતાના કુટુમ્બના નિર્વાહ માટે પ્રવૃત્તિ કરવા લાગ્યા. ૨૨. व्यापारलक्ष्मीवसति धरायां, भूषां पुरीं मोहमयीं प्रयातः। तत्राथ सत्पुण्यवशात् सुलक्ष्मी, विद्यां च लेभे सुनयान्वितः सः॥२३
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૯ ] હવે તે ઓધવજીભાઈ વ્યાપારદ્વારા પ્રાપ્ત થતી લક્ષ્મીના એક નિવાસસ્થાનરૂપ અને પૃથ્વીના આભૂષણરૂપ મુંબઈ નગરીએ ગયા. ત્યાં જઈને ઉત્તમ નીતિયુક્ત રહીને પુણ્યના
ગથી સારી લક્ષ્મી કમાણ તથા તે સાથે વિદ્યાને લાભ પણ મેળવ્યો. ૨૩. लक्ष्मीश्चला चालयति प्रजानां, चित्तं चलं प्राय इति प्रवादम् । मिथ्याचकारोवजित् स्वचित्ते, संकल्पतोऽभिग्रहधारणेन ॥२४॥
લક્ષમી-ધન પોતે ચપળ છે તેથી તેના સંબંધમાં આવનાર મનુષ્યના ચપળ ચિત્તને ઘણે ભાગે ચલાયમાન કરે છે એ જે જગતમાં પ્રવાદ-કહેવત પ્રસરી રહ્યો છે તેને સંકલ્પ-મનથી અભિગ્રહ ધારવાપૂર્વક ઓધવજીભાઈએ પેટે પાડ્યો. (તેણે પિતાના મનમાં સંકલ્પદ્વારા અમુક સંખ્યાનું જ ધન નિર્વાહ માટે રાખવું અને તેથી વિશેષ થાય તે તે ધનને સત્કાર્યમાં વાપરી નાખવું એવો ઉત્તમ અભિગ્રહ ધારણ કરેલ હતું એટલે લક્ષ્મી ઓધવજી ભાઈના ચિત્તને ચલાયમાન કરી શકી નહિં) ૨૪. संतोषमाधाय नयाप्तवित्ते, ततो निवृत्याथ ययौ स्वभूमिम् । जैनागमप्राप्तसुधर्ममाजां, करोति किं मोहमयीं प्रमादम् १ ॥२५॥
નીતિયુક્ત વ્યાપારદ્વારા જે કંઈ ધન મળ્યું તેમાં સંતોષ માની લઈ ઓધવજીભાઈ પિતાની જન્મભૂમિરૂપ જામનગરમાં પાછા આવ્યા. જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતમાં નિરૂપણ કરેલા શ્રેષ્ઠ દયાપ્રધાન ધર્મને ભજનારા ભવ્ય પ્રાણુઓને મેહમયી–મેહ
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૧૦ ] પમાડવાના સ્વભાવવાળી મુંબઈ નગરી શું મેહમાં નાખી શકે ? ન જ નાખી શકે. ૨૫. हृद्दाळमस्यासममाविरासीत्, सत्कर्मणि प्रत्युत तत्पुरीतः। बाह्याद्यतः सुन्दरतादिदृश्यात्, चलेन्न चित्तं महतां कदापि ॥२६
તે નગરી-મુંબઈમાં રહેવા છતાં ઊલટું શુભ કાર્યમાં તે ઓધવજીભાઈના હૃદયની દઢતા પ્રગટી, કારણ કે બહારની સુંદરતા આદિ દથી–દેખાથી મહાત્મા પુરુષનું મન કદી. પણ ચળાયમાન થતું નથી. ૨૬. तस्याग्रतो भाविविरक्तभावात, संसारकार्याणि कथं भवेयुः ? व्यामोहकानीति प्रवृत्तिरासीत्, गृहेऽपि चित्तस्य ममत्वहीना ॥२७
ઉત્તરાવસ્થામાં વૈરાગ્યદશાને પ્રાપ્ત કરી સંસારને ત્યાગ કરનાર છે તેથી તેમને સંસાર સંબંધી કાર્યો મેહ ઉપજાવનારા કેમ થઈ શકે ? આ કારણથી ઘરમાં પણ તેમના ચિત્તની પ્રવૃત્તિ મમત્વ વગરની હતી. ર૭. कुटुम्बवृद्धेस्तु तदावभूतां, गोविन्दजिच्चापसीनामधेयौ।। सुभ्रातरावस्य चतस्र आसन्, भगिन्य आराधितजैनधर्माः॥२८॥
કુટુંબની વૃદ્ધિને લીધે ઓધવજીભાઈને ગોવીંદજી અને ચા પી એવા નામવાળા બે ભાઈ તથા ચાર બહેને હતી. એ ભાઈ તથા બહેને સર્વે શ્રી જૈનધર્મનું આરાધન કરનાર હતાં. (રાગદ્વેષરૂપી કર્મ શત્રુઓને જય કરવાથી વીતરાગ થયેલા દેવાધિદેવ તીર્થકરોએ પ્રરૂપેલે અહિંસાપ્રધાન ધર્મ તે જૈનધર્મ કહેવાય છે.) ૨૮.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
|[ ૧૧ ] पित्रोविशाले स्वकुटुम्बकेऽस्य, सुस्नेह आसीदतिरागभावात् । तेनेनयोरुद्धवजित्सुपुत्रे, सागारितां कर्तुमभूद्विचारः ॥ २९ ॥
એ ઓધવજીભાઈના માતાપિતાને વિશાળ કુટુંબ ઉપર ઉત્તમ નેહભાવ હતા તથા પિતાના પુત્ર ઉપરના ઘણા રાગભાવથી એમના માતાપિતાને ઓધવજીના વિવાહ-લગ્ન કરવા માટે વિચાર થ. ૨૯ (માતાપિતાને પુત્રને વિવાહ કરી સ્ત્રી પરણાવવાની ઈચ્છા થાય એ સ્વાભાવિક જ હોય છે. ) भाविन्यनेहस्यनगारितास्य, मा गोचरीभूदनयोः स्वपित्रोः। वैवाहिकं शोभनमुत्सवं तौ, निश्चिक्यतुः शीघ्रमनन्यचित्तौ ॥३०
ઉત્તરાવસ્થામાં-પાછલી જિંદગીમાં ઓધવજીભાઈ સંસારને ત્યાગ કરીને અનગારિત્વ–સાધુપણાને સ્વીકાર કરશે એ વિષયને તેના માતાપિતા જાણતા ન હતા, તેથી પુત્રને વિવાહ સંબંધી ઉત્તમ ઉત્સવ કરવા માટે માતા-પિતાએ બીજા વ્યવહારમાંથી પિતાના ચિત્તને ખેંચી લઈ જેમ બને. તેમ તુરત જ નિશ્ચય કર્યો. ૩૦. यस्य स्वचित्तेन सुखस्पृहापि, सांसारिकी दुःखयुता विपाके । क्षणभ्रमत्संसृतिचक्रकूपे, स्वयं पतेयुः किमु भव्यवर्याः १ ॥३१॥
સંસાર સંબંધી સુખની ઇચ્છા કે જે પરિણામે દુઃખદાયી નીવડે છે તેવી ઈચ્છા ઓધવજીભાઈના મનમાં પણ. ન હતી, કારણ કે ક્ષણે ક્ષણે ભમતે-ફરતે એ જે આ સંસારરૂપી ચક્રને કુવે છે તેમાં શ્રેષ્ઠ ભવ્ય પ્રાણીઓ શું
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ 2 ] પડવાની ઈચ્છા કરે ? ન જ કરે, અર્થાત્ પિતાને વિવાહાદિ કાર્ય દ્વારા સંસારમાં પડવાની ઈચ્છા ન હતી પરંતુ માતાપિતા પરની દાક્ષિણ્યતાથી તે પ્રસંગને નિષેધ કરતા નથી. ૩૧. संसारवैचित्र्यमनन्यतुल्यं, जानननादिप्रभवं स्वचित्ते ।। युवत्वसंपतप्रियजीवितानि, प्रदृष्टनष्टानि व्यभावयन् सः ॥३२॥
તે ઓધવજીભાઈ બરાબર જાણતા હતા કે-અનાદિ કાળથી આ સંસારની વિચિત્રતા કઈ એવી અકથ્ય છે કે તેને કેઈ ઉપમા આપી શકાય તેમ નથી, કારણ કે યૌવન, સંપત્તિ-દ્ધિસિદ્ધિ, સગાંસંબંધીઓ અને જીવિત જોતજેતામાં નાશ પામી જાય તેવાં છે. ૩૨. श्रीमन्महावीर इव स्वपित्रो-विवाहकार्य प्रति निममोऽसौ । निर्बन्धतः सज्जनबांधवानां, चकार पाणिग्रहणं सुपत्न्याः ॥३३॥
- લગ્ન સંબંધે પોતે મમતા રહિત હતા છતાં મહાવીર પ્રભુની માફક એટલે કે જેમ શ્રી મહાવીરસ્વામીએ માતપિતાના આગ્રહથી તેને સ્વીકાર કર્યો તેમ ઓધવજીભાઈએ પણ સગાંસંબંધીઓના આગ્રહથી ઉત્તમ સ્ત્રીનું પાણિગ્રહણ કર્યું. ૩૩. महाशयोऽसावधिकैस्त्रिभिस्तद्-विशे स्ववर्षे जनितो ह्यगारी । जातस्तदा यौवनतोऽस्य देहः, सौन्दर्यसद्पगुणी बभूव ॥ ३४ ॥
એ પ્રમાણે ઉચ્ચ આશયવાળા એ ઓધવજીભાઈએ જન્મથી ત્રેવીસમે વર્ષે ગૃહસ્થપણું સ્વીકાર્યું હતું અને તે વખતે તેમને દેહ યુવાવસ્થાને અંગે સોંદર્યયુક્ત દર્શનીય રૂપાદિ ગુણવાળે થયે. ૩૪.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૧૩ ]
युवत्वयोगाद्रमणीयतायाः, पात्रं शरीरं कविवर्णनीयम् । जातं जनानन्दकरं सतोऽस्य, सुपुण्यभाजो हि सुदेहवन्तः ॥ ३५ ॥
ચુવાવસ્થાને લીધે સુંદરતાના સ્થાનરૂપ થયેલુ. તેમનું શરીર વિલેાકાને વર્ણન કરવા ચાગ્ય થયું હતું તેમજ જોનાર લેાકેાને આનંદદાયક હતું; કારણ કે પુણ્યશાળીઓની દેહકાંતિ સુંદર હાય છે. ૩૫. सन्नीतिमार्गाद्धनयोगदक्षः, समर्जयामास सुखेन रायम् । तथापि चित्तेऽस्य विरागभावः, समुज्जजृम्भेऽतितरां सदैव | ३६ |
ઉત્તમ નીતિપરાયણુતાથી ધનને મેળવવામાં ચતુર એવા તે એધવજીભાઇએ સુખપૂર્વક ધન મેળવ્યું તે પણ ( ધનવાન્ થયા પછી પુરુષાનું મન ઠેકાણું-ધર્મક્રિયામાં લીન રહેવું મુશ્કેલ છે તથાપિ ) એના મનમાં તા હમેશ અધિકાધિક વૈરાગ્યભાવ જ પ્રકાશી રહ્યો હતા. શાસ્ત્રમાં પણ કહ્યું છે કે વિષ્ઠારહેતો પાર્શ્વત્વે નિવિદ્રારા મહારાયા:-વિકાર થવાનું કારણ નજીક હાય છતાં પણ જેને વિકાર ન થાય તે જ મહાત્મા પુરુષા કહેવાય છે. ૩૬.
पतन्ति ये संसृतिचक्रकूटे, व्यामोहबद्धा मनुजाः सुदुःखाः । भवन्ति ते निश्चयतः स्वचित्ते, चकार सद्भावमसौ विरागात् ॥ ३७ જે લેાકેા માહુપાશથી મ ધાઇ રહે છે તે લેાકેા જન્મમરણના ફેરારૂપ સ'સારચક્રમાં વારંવાર પડ્યા કરે છે અને ઉત્તરાત્તર અનેક દુઃખા ભાગવે છે એમ વિચારીને વરાગ્ય
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૧૪ ]
* ભાવથી ઓધવજીભાઈએ પિતાના મનમાં સારા વિચાર સ્થાપન કર્યા. શાસ્ત્રમાં પણ કહ્યું છે કે-“નાત મેદસમા રિપુ – મિહ સમાન કઈ દુશમન નથી. ૩૭. समुच्चसद्भावनिधेळभासीन. मनःप्रसादोऽस्य दयाभावात् । तेनैव विक्षेपविधानदक्षाः, पक्षाः सुदूरं प्रययुः सदैव ॥ ३८॥
ઉત્તમ ભાવનાના ભંડાર જેવા એ ઓધવજીભાઈના અંતઃકરણમાં દયાભાવ ઘણે હતું તેથી તેમના મનમાં પ્રસન્નતા-આનંદ જ પ્રકાશત હતા. તે જ કારણથી જે જે પ્રસંગે વિક્ષેપ-બાધા-કલેશ-વિદ્મ કરનારા હતા તે તેનાથી ઘણું જ દૂર ચાલ્યા હતા. એટલે કે જ્યાં દયાભાવ સંપૂર્ણ પણે જણાતું હોય ત્યાંથી કલેશે વિગેરે નાશી જાય છે. ૩૮. रसोऽपि शृङ्गार इति प्रसिद्धो, भियेव मोहात्मककार्यदक्षः। स्वकार्यभारेऽप्यसमर्थ आसीन, महात्मसल्लक्षणभाजितस्मिन् ॥३९
શંગાર” એ નામથી લોકપ્રસિદ્ધ એ જે રસ કે જે પ્રાણીઓને મેહમાં ફસાવવાના કાર્યમાં અતિચતુર છે તે શંગાર રસ પણ બીકને લઈને જ મહાત્માના લક્ષણેથી યુક્ત એવા ઓધવજીના સંબંધમાં કશું પણ કરવાને અસમર્થ હતે એટલે કે તે શૃંગાર રસ પણ કઈ અસર કરી શકો નહિ. ૩૯. दाक्षिण्यतायाः परमत्र पित्रोः, संसारितां स्वीकृतवानसौ यत् । तेनास्य चित्तं सुविरक्तभावाद्, वारिस्थपङ्केरुहवद् बभासे ॥४॥
જે કે માતાપિતાની દાક્ષિણ્યતાથી તે ગૃહસ્થાશ્રમી થયા
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૧૫ ]
હતા તે પણ વૈરાગ્ય ભાવનાવાળા હોવાથી જળમાં ઉત્પન્ન થનારું કમળ જેમ જળથી ન્યારું રહે છે તેમ તે પણ સંસારથી નિરાળા રહેતા હતા. ૪૦. कुलीनसच्छ्राविकया सहास्य, विवाह आसीद्यमुनाख्यया यत् । सौशील्यसत्स्वामिपरायणा सा, पति सिषेवे जिनधर्मरक्ता॥४१॥
એ ઓધવજીભાઈને વિવાહ જમનાબાઈ નામની ખાનદાન કુળની શ્રાવિકા સાથે થયા હતા, કારણ કે ઉત્તમ શિયાળવાળી, પતિસેવામાં તત્પર તેમજ જિનેંદ્રભાષિત ધર્મમાં પ્રીતિવાળી તે જમનાબાઈ પતિની સેવા કરતી હતી. ૪૧. उमेशयोः शच्यमरेन्द्रयोश्च, क्षीराब्धिपुत्रीस्त्रभुवोरिवैषः । .. संयोग इत्याद्यतुलैः प्रशंसा-वाक्यैः स्तुवन्ति स्म बुधास्तयोस्तम् ॥४२ - ઉમા અને મહેશ્વર, ઈંદ્ર અને ઈંદ્રાણી તેમજ લક્ષ્મીજી અને વિષ્ણુના સંગ જે આ બંનેને સંગ-મેળાપ છે એવા અનેક પ્રશંસાના વાક્યોથી પંડિત પુરુષ તેની (ઓધવજીભાઈ તથા જમનાબાઈના મેળાપ સંબંધી ) સ્તુતિ કરતા હતા. ૪૨. सुशीलसद्भाग्यजिनेन्द्रधर्म-युक्तेन पत्या सह भोगजालम् । भोक्तुं स्वधर्माप्रतिकूलबुद्धि-जज्ञेऽस्य पत्न्या यमुनाभिधायाः॥४३.
ઉત્તમ શીલવાળા, ભાગ્યશાળી તેમજ નિંદ્ર ભગવાને પ્રરૂપેલા ધર્મથી યુક્ત એવા પતિની સાથે સંસારનો ભોગ સમુદાય ભેગવવાને તે જમનાબાઈની ધર્મને અનુકૂળ એવી બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થઈ ૪૩.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૧૬ ]
तौ दम्पती स्नेहमयेन भावे -- नावेष्टितौ सद्गृहकार्यभाजौ । धर्मादिचेयं परिगृह्य कालं, प्रमादमुत्सृज्य च निन्यतुस्तौ ॥ ४४ ॥
સ્નેહભાવથી પરસ્પર બધાએલા અને ઘરકાના સારા કામેામાં તત્પર થએલા તે મને સ્ત્રી-પુરુષ મનુષ્ય ભવમાં પ્રાપ્ત કરવા ચેાગ્ય ધર્મ, અર્થ, કામ અને મેાક્ષના કારણાને ગ્રહણ કરીને પ્રમાદ રહિતપણે સમયને નિગ મન કરવા લાગ્યા. ૪૪, सच्छ्रावको छुद्धवजित स्वबाल्यात, शांतिप्रियत्वात् निजजन्मसार्थम् चिकीर्षुरासीत्परमात्मतत्त्व - सत्साधनायैव विचारयुक्तः ॥ ४५ ॥
આલ્યાવસ્થાથી જ શાંતિપ્રિય તેમ જ પેાતાના જન્મનુ સાફલ્ય કરવા ઇચ્છતા એવા તે આધવજીભાઈ પરમાત્મભાષિત તત્વની સાધના-પ્રાપ્તિ માટે સારા વિચારવાળા થયા. ૪૫. परंतु काले सुकृतं कृतं यत्-तत्स्यादिति प्रोच्य विवेकयुक्तः । प्रतीक्षते स्म प्रतिभाविशेषात्, सम्यक् स्वयोग्यावसरं विधिज्ञः ॥४६
ધર્મવિધિને જાણનાર તેમજ વિવેકવાળા તે આધવજીભાઈ જાણતા હતા કે સમયસર જે કઈ ધકા કરી લીધું તે જ થયુ... પણ ‘ ભવિષ્યમાં કરીશુ` ’ એમ વિચારીને બેસી રહે તેા પછી થતુ નથી, તેથી પાતામાં ધાર્મિક સંસ્કારવાળી બુદ્ધિ વિશેષ હાઇને તે પેાતાને ચાગ્ય અવસર આવવાની રાહ જોયા કરતા હતા. ૪૬. संसारविक्षेपविपक्षवाता - हतिस्तु तन्मानसवृक्षमारात् । नैवेषदप्यत्र चलं विधातुं, शशाक देवद्रुमिव स्वभावात् ॥ ४७॥
જેમ કલ્પવૃક્ષને ગમે તેવા જોરાવર પવન પણ ચળાવી
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૧૭ ]
શકતું નથી તેમ આ સંસારના વિક્ષેપરૂપી અનેક તોફાની પવનને સપાટે ઓધવજીભાઈના મનરૂપી વૃક્ષને લેશ પણ ચલાવવાને શક્તિમાન છે નહિ. ૪૭. संवित्सुवैराग्यशमादयसम्यग्-दृष्टित्वमुख्येषु गुणेषु तस्य । भावोऽधिकः संववृधेनुकालं, सुगन्धिपुष्पेष्विव षट्पदस्य॥४८॥
જેમ ભમરે સુગંધી પુપિ પર ભાવવાળ હોય છે તેમ ઉત્તમ જ્ઞાન, વૈરાગ્ય અને શાંતરસ યુક્ત સમ્યગ્ગદર્શન વિગેરે મુખ્ય ગુણેમાં દિવસે દિવસે તેમને ભાવ વધવા લાગે. ૪૮. संसारयोगीव महाशयोऽसौ, शुद्धागमोबोधितहृत्कजत्वात् । .. संसारपाशात्प्रमुमुक्षुरत्र, व्रतानि चेरे शिवसाधनानि ॥४९॥
સંસારમાં રહેવા છતાં નિલેપ હોવાથી યોગી જેવા તથા ઉરચ આશયવાળા તેમજ શુદ્ધ સિદ્ધાંતના સંસ્કારોથી પ્રફુલ્લિત હૃદયકમળવાળા અને સંસારરૂપી જાળમાંથી છૂટવાને ઈછતા તેણે મેક્ષના સાધનરૂપ શ્રાવકના બાર વ્રતે આચર્યા–સ્વીકાર્યા. ૪૯. एवं हृदन्तव्रतभावमुच्चै-बिभ्रद्विरागिनतमुख्यलिप्सुः ।। प्रापोद्धवोऽसावनगारिभक्तः, सत्कार्यतो मोहमयीं पुरी सः॥५०॥
એ પ્રમાણે અંતઃકરણમાં ઉત્તમ પ્રકારના વતની ભાવનાને ધારણ કરતા તેમજ સર્વવિરતિ-સાધુના વતની ઈચ્છાવાળા અને સાધુઓની ભક્તિમાં તત્પર એવા તે ઓધવજીભાઈ સત્કાર્ય પ્રસંગે મેહમયી-મુંબઈ નગરી ગયા. ૫૦.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૧૮ ]. તામવન્મોનાન્નિત્ત, યાત: શિડ્યૂઃ સહિતના जैनेन्द्रधर्म कलयन सुविस्तृत, सदोपदेशैरमृतैरिवोत्किरन् ॥५१॥
હમેશાં અમૃત સમાન ઉપદેશ દેવાવડે શેલતા અને વિશાળ એવા જૈન ધર્મને ફેલાવે કરતા તેમજ પિતાના શિષ્ય સમુદાયથી યુક્ત પ્રસિદ્ધ એવા શ્રી મોહનલાલજી મહારાજ તે વખતે મુંબઈમાં બિરાજતા હતા. ૫૧. जिघृक्षुरासीत् प्रथमं सुदीक्षां, तत्पार्श्वतोऽप्युद्धवजिद् विवेकी । अभिग्रहं संनिदधे स्वदीक्षा-ग्रहायकालं असमीक्षमाणः ॥५२॥
પ્રથમ તે ઉત્તમ વિવેકવાળા ઓધવજીભાઈ તે મેહનલાલજી મહારાજ પાસે દીક્ષા લેવાની ઈચ્છાવાળા હતા, તો પણ સામાન્ય રીતિથી દીક્ષા લેવા ગ્ય સમયની રાહ જોતા તેમણે મનમાં અભિગ્રહ ધારણ કર્યો. પર. पत्न्यादिलोकान् प्रतिबोध्य दीक्षा-ग्रहे स्वकीये यदि दीक्षितः स्यात् । तदाहि दीक्षा मम योग्यतायै, भवेदिति प्रारभताथ बोधम् ॥५३॥
સ્ત્રી વિગેરે સંબંધી જનોને પ્રતિબંધ કરીને–સમજાવીને જે હું દીક્ષા ગ્રહણ કરું તે મારી દીક્ષા સફળ ગણાય તેવા વિચારથી તેણે પિતાની સ્ત્રી વિગેરે સંબંધીજનને સમજાવવાની શરૂઆત કરી. પ૩. पत्न्या हृदि मोचतरं जिनेन्द्र-मतार्थतत्वं प्रणिनेतुमिच्छन् । यत्नं चकारानुपमं सुजातं, शान्तेन सद्भावरसेन युक्तम् ॥५४॥
પિતાની સ્ત્રીના હૃદયમાં જિદ્ર ભગવાનના મતના યથાર્થ
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૧૮ ]
સ્વરૂપને સ્થિર કરવા ઈચ્છતા તેઓ અસાધારણ છતાં કેમળ, શાંત અને સદ્ભાવ રસથી યુક્ત એ પ્રયત્ન કરતા હતા. ૫૪. अनित्यतायाः क्षणभङ्गरत्वं, देहादिसाम्राज्यवतोऽपि जन्तोः । यतस्ततः संप्रभवेत् कथं तद्-विधातुमात्मीयसुखं भवेत्र ॥५५॥
સામાન્ય કેટિના મનુષ્યોને માટે તે ઠીક પણ ચકવતી જેવા રાજાઓના શરીર વિગેરે સર્વ પદાર્થો સંસારના અનિત્યપણને લીધે ક્ષણભંગુર છે, માટે આ સંસારમાં આધ્યાત્મિક સુખ કઈ રીતે પ્રગટે? પપ. जन्मार्थदं यन्मनुजस्य योनौ, तद्धर्मकर्माचरणात स्वतो न । संसाररागस्तु सदैव बन्ध-स्यारम्भको निश्चयतो न मुक्तेः ॥५६॥
શાસ્ત્રમાં મનુષ્ય જન્મ સર્વ પુરુષાર્થને આપનાર કહ્યો છે તે ધર્મ-કર્મનું આચરણ કરવાથી કહે છે પણ મનુષ્ય જન્મ પ્રાપ્ત થવા માત્રથી જ સિદ્ધિ મળી જાય છે તેવા આશયથી કહ્યું નથી, તેથી સંસારમાં અનાદિ કાળથી પ્રાણુંઓને જે રાગ બંધાયેલ છે તે રાગ હંમેશાં બંધનને જ આપ્યા કરે છે; મુક્તિને નહિ, એટલે કે જ્યાં સુધી રાગનું અસ્તિત્વ રહે છે ત્યાં સુધી આત્માને મુક્તિ મળતી નથી. ૫૬. पूर्वेऽपि ये चक्रधरादिभूपा-स्तेऽप्यत्र रागं परिमुच्य देहे । सादावनन्ते प्रविधाय मोक्षे, बुद्धि गता नित्यसुखे निरीहे ।।५७॥
પૂર્વ સમયમાં પણ ચક્રવર્તી આદિ જે રાજાઓ થઈ ગયા તે પણ શરીર વિગેરે પદાર્થો ઉપરના રાગને તજીને સાદિ અનંત,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ર૦ ] નિત્ય સુખવાળા તેમજ ઈચ્છા–કિયા વગરના સ્થાનની પ્રાપ્તિને માટે મેક્ષમાં ગએલા છે. પ૭. आहारनिद्राभयरागदोष-देहाभिमानादि तु पाशभूतम् । पश्वादिजंतुष्वपि दृश्यतेत्र, ततस्तु धर्मो मनुजेऽत्र मुख्यः॥५८॥
આહાર કર, નિદ્રા લેવી, ભય પામવે, રાગ કર, દ્વેષ કર તથા શરીરનું અભિમાન કરવું વિગેરે પાશ સમાન બાબતે તે પશુઓ આદિ પ્રાણુઓમાં પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી જેવાય છે પણ મનુષ્ય અને તિર્યંચમાં તફાવત–અંતર એટલે. જ છે કે મનુષ્યમાં ધર્મ મુખ્ય છે; જ્યારે પશુ વિગેરે તિર્યમાં તે નથી. અર્થાત્ કે મનુષ્યમાં જે ધર્મ ન હોય તે તે પશુ સમાન જ ગણી શકાય. કહ્યું છે કે – धर्मेण हीनाः पशुभिः समानाः । इत्यादि बोधं हृदि कोमलेऽस्याः, पत्न्याः सुसंस्थाप्य विचक्षणः सः। वर्षैस्तु सार्व्हरससंख्यकैस्तत् , ज्ञानात्ममुद्रांकितमाततान ॥५९॥
ચતુર એવા તે ઓધવજીભાઈએ સાડાછ વરસ સુધી પિતાની સ્ત્રીના કમળ અંતઃકરણમાં ઉપર પ્રમાણેને ઉપદેશ સ્થાપન કરીને-આપીને તેના આત્માને પણ જ્ઞાનરૂપી. છાપવાળ-જ્ઞાનવાન કર્યું. ૫૯. प्रबुद्धपत्न्या सह खड्गधारा-समं चतुर्थ व्रतमादधार । घृतादिभक्ष्यं च जहौ महात्मा, साकवर्ष मुनिदेश्यधर्मः ॥६॥
ઓધવજીભાઈએ તે પછી બેધ પામેલી પિતાની સ્ત્રી સાથે ખાંડા-તલવારની ધાર જેવું ચતુર્થ વ્રત-બ્રહ્મચર્ય વ્રત ધારણ કર્યું.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ] આ ઉપરાંત શ્રાવકાવસ્થામાં પણ મુનિ યોગ્ય ધર્મનું પાલન ફરતા એવા તે મહાત્માએ ઘી વિગેરે વિકૃતિજનક પદાર્થ– વિષયને દેઢ વર્ષ સુધી ત્યાગ કર્યો. ૬૦. मुनिव्रताचारपरंपरां स-च्छास्त्रात्सुशीलाच विचिन्त्य चित्ते । चिकीर्षुरासीदनगारितां सद्-गृहाश्रमेऽपि स्थितिमादधानः॥६१
ઉત્તમ શાસ્ત્રના શ્રવણથી તેમજ ઉત્તમ પ્રકારના શિયળથી ગૃહસ્થાશ્રમમાં હતા તે પણ તે ઓધવજીભાઈ સાધુ ધર્મની પરંપરા-સમાચારીને મનમાં વિચારીને સાધુપણને અંગીકાર કરવાની ઈચ્છાવાળા થયા. ૧. तदागतास्तत्र सुसाधुवर्या, उद्योतसंज्ञा विजयादिशब्दाः । प्रवर्तकोपाधियुताश्च कान्ति-संज्ञा यतीन्द्रस्तिथिमानयुक्तैः॥६२॥
તે વખતે સાધુઓમાં ઉત્તમ શ્રી ઉદ્યોતવિજયજી તથા પ્રવર્તક શ્રી કાંતિવિજયજી મુનિરાજ પંદર સાધુઓના ઠાણું સહિત ત્યાં પધાર્યા. દર. तदोवाख्यश्रमणोपसेविनोऽ-नगारितासङ्ग्रहणोत्सवो हृदि । समुल्लासांवनिचयस्तथा यथा, शीतांशुसानिध्यवशात्पयोधेः।।६३
ચંદ્રમાના સમીપપણુથી–ઉદય પામવાથી જેમ સમુદ્રનું જળ વૃદ્ધિગત થઈને ઉછળે છે-ઉલ્લાસ પામે છે તેમ ઉપર્યુક્ત સાધુ-મુનિરાજોના સમાગમથી ઓધવજીન્નાઈના હૃદયમાં દીક્ષા લેવાનો ઉત્સાહ ઉલ્લાસ પામે. ૬૩. तथापि पन्यासपदाढ्यसरी-त्युपाधियुक्तात्कमलाख्यसाधोः । दीक्षां जिघृक्षुस्तदपि प्रदूर-वर्त्तित्वतस्तस्य सुभावनाऽत्र ॥६४॥
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ર૨ ] ઓધવજીભાઈ દીક્ષા લેવાની ઈચ્છાવાળા થયા પરંતુ તેમની ભાવના તે પંન્યાસ પદવીથી યુક્ત શ્રી વિજયકમળ સૂરીશ્વરજી મહારાજ પાસે દીક્ષા લેવાની હતી, પણ તે વખતે તેઓશ્રી દૂર પ્રદેશમાં વિચરતા હોવાથી તરત આવી શકે તેમ ન હોવાથી તેઓશ્રીના નામથી અત્રે જ દીક્ષા લેવાની ભાવના થઈ. ૬૪. उद्योतपूर्वे विजये सुसाधौ, तद्भावयत्वादनगारितां ततः।। गृहीतुकामोऽपि कुटुम्बवर्ग, प्रबोधयामास सुबोधहेतोः ॥६५।। - આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયકમળસૂરીશ્વરજી પાસે દીક્ષા લેવાની ઇચ્છાવાળા છતાં તેઓશ્રી દૂર હોવાથી શ્રી ઉદ્યોતવિજયજી મહારાજ પાસે આચાર્યશ્રીના નામથી દીક્ષા લેવા તૈયાર થયા. દીક્ષા લીધા પહેલા કુટુમ્બ વગેરેની દીક્ષા માટે રજા લેવા તેમને ઉપદેશવાનું શરૂ કર્યું. પ. (માતા-પિતાની રજા સિવાય દીક્ષા ન લેવી એવા વિચારથી તેમણે પ્રથમ માતાપિતાદિ કુટુંબવર્ગને સમજાવવું શરૂ કર્યું.) असारसंसारसमुद्रमध्या-दुद्धर्तुमात्मानमसौ विपश्चित् । बंधून स्वपत्नी भगिनीः स्वतातं, जनुप्रदां मातरमन्वबोधयत॥६६॥
અસાર એવા આ સંસારરૂપી સમુદ્રમાંથી પિતાના આત્માને ઉદ્ધાર કરવા માટે વિચારશીલ એવા ઓધવજી ભાઈએ પોતાના ભાઈઓ, સ્ત્રી, બહેને, પિતા તથા જન્મદાત્રી માતાને દીક્ષામાં અનુકૂળ થવા માટે સમજાવ્યા. ૬૬.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ર૩ ] तेषां हृदन्तबहुकालतो यत् , प्ररूढमासीदतिमोहजालम् । तिरश्चकार क्षणदात्ययेऽसौ, सहस्त्रभानुस्तमसामिवोच्चयम् ॥६७॥
સૂર્ય જેમ રાત્રિના પ્રાંતભાગના અંધકારને દૂર કરે છે તેમ તે ઓધવજીભાઈએ તેઓના હૃદયમાં લાંબા વખતથી જામેલું આવરણ દૂર કર્યું. ૬૭. ततस्तदिष्टव्रतपालने तेऽ-नुज्ञां ददुः पुण्यसुधाप्रसिक्ताः । अस्मत्कुलेऽसावमरद्रुमोपमो, नुनं त इत्थं हृदि धन्यतां जगुः।।६८॥
તેથી પુણ્યરૂપી અમૃતથી આદ્ર અથવા પુણ્યશાળી તે સંબંધીઓએ તેમને દિક્ષા લેવાની રજા આપી અને પિતાના અંતઃકરણમાં આ આપણા કુળ-વંશમાં કલ્પવૃક્ષ સમાન છે એમ વિચારીને ધન્યવાદ આપવા લાગ્યા. ૬૮. अनन्यसाधारणपुण्यपुञ्जतः, संकल्पमतस्य व्रतार्थदर्शिनः । । समुज्ज्वलं चक्रुरपूर्वभावात् , कुटुम्बिनो धर्मपरायणा ये ॥६९॥
અસાધારણ પુણ્યના સમુદાયથી ધર્મમાં રક્ત એવા તે સંબંધીઓએ અપૂર્વ સદ્દભાવથી ઓધવજીભાઈની દીક્ષાના અભિલાષને ઉજજવળ ક–પૂર્ણ કર્યો. ૬૯ अनुज्ञया स्वीयजनस्य यद्वद्-धत्तेऽनगारित्वमतीव शोभाम् । तद्वत्स्ववर्ग परिताप्य शोभा, नैवापि धत्ते व्यवहारदृष्ट्या ॥७०॥
પિતાના કુટુંબી જનની રજાપૂર્વક લીધેલી દીક્ષા જેમ ઉત્તમ શેભાને ધારણ કરે છે તેવી રીતે સ્વજનવર્ગને દુઃખી કરીને-કકળાવીને લીધેલી દીક્ષા વ્યવહારદષ્ટિથી પણ શોભાને પામતી નથી. ૭૦.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ર૪ ] महोत्सवोऽष्टान्हिकसंज्ञकस्तदा, दीक्षासमारम्भनिमित्तको द्राक् । आरभ्यताथ स्वकुटुम्बलोकै-दृढं जिनेन्द्रागमबद्धभावैः ॥७१॥
તે ઓધવજીભાઈની દીક્ષાની શરૂઆતના નિમિત્તરૂપ અષ્ટાદ્ધિકા–અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ નિંદ્ર ધર્મમાં સંપૂર્ણ શ્રદ્ધાવાળા એવા તેના કુટુંબી જનેએ શરૂ કરાવ્યો. ૭૧. नवीनपूर्या जिनधर्मसङ्घ-नापि स्वधर्माभिरतेन सद्यः । प्रादीप्यतासौ सुकृतामृताब्धि-लाभस्य हेतोः प्रमदाचितैः॥७२॥
પુણ્યરૂપી અમૃત મહાસાગરના લાભની ઈચ્છાએ કરીને પિતાના ધર્મમાં રક્ત-પ્રીતિવાળા શ્રી જામનગરના શ્વેતાંબર શ્રીસંઘે હર્ષથી ભીંજાયેલ અંતઃકરણ વડે તરત જ તે ઉત્સવને શેભાયમાન કર્યું. ૭૨. बाणेषु नन्दपृथिवीमितेऽब्दे, श्रीविक्रमार्काच्छुभराधमासे । शुक्ले सुपक्षे गृहदेवताके, तिथौ सुदीक्षादिवसो व्यभासीत् !!७३॥
વિક્રમ સંવત ૧પના ઉત્તમ વૈશાખ માસના શુક્લપક્ષ-શુદિમાં છટ્ઠને દિવસ તે ઓધવજીભાઈની દીક્ષાતિથિ હોવાથી શોભવા લાગે એટલે કે તે દિવસે તેમણે ભાગવતી દીક્ષા અંગીકાર કરી. ૭૩. विरक्तिसौधाब्धिपयस्तरङ्गे-बालीनहृद् युद्धवजिन्महेभ्यः । दानादिपुण्यं प्रचरन् यथार्ह, सन्मङ्गलोद्वाहनगो बभूव ॥७४॥
વૈરાગ્યરૂપી અમૃતસમુદ્રના તર ગોમાં આસક્ત અંતઃકરણવાળા તેઓધવજીભાઈ સમયને યેગ્ય દાનાદિક પુણ્ય કરતા દીક્ષા માટે ઉત્તમ મંગળકારી વાહન–શીબિકા-પાલખીમાં બેઠા. ૭૪.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૨૫ ] अनेकसाहस्रनरैस्तथात्र, मृगीदृशां सन्निचयैः परीतः । सुवाद्यसन्मङ्गलगीतनिःस्वन-मध्ये पुरं संप्रचचार पूतः ॥७५॥
દીક્ષા સમયના વરઘોડા વખતે હજારો લેકે તેમજ હજારોગમે નારીઓથી ચારે તરફ વીંટળાયેલા તેમજ ઉત્તમ વાજીત્ર અને સ્ત્રીઓના ધવળમંગળ ગીતના શબ્દથી યુક્ત એ તે પુણ્યશાળી ઓધવજીભાઈને વરઘેડે જામનગર શહેરના મધ્યમાર્ગ-રાજમાર્ગમાં થઈને ચાલ્યા. ૭૫. पुर्या बहिः सत्परमे पवित्रे, प्रदेशवर्य विधितः स दीक्षाम् । सद्भावतः संजगृहे महाशयो, ह्युद्योतपूर्वाद्विजयाख्यसाधोः।।७६
દીક્ષાને વરઘોડો નગરમાં ફર્યા પછી નગરની બહાર ઉત્તમ અને પવિત્ર પ્રદેશમાં શ્રી ઉતવિજયજી મહારાજ પાસે આચાર્ય મા. શ્રી વિજયકમલસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રીના નામથી મહાત્મા એવા તે ઓધવજીભાઈએ શાસ્ત્રોક્ત વિધિ પ્રમાણે ઉત્કૃષ્ટ ભાવથી દીક્ષા અંગીકાર કરી–લીધી. ૭૬. तं दीक्षितं जैनवरोपदिष्टेऽ-नगारिताख्येऽसिसमे सुधर्मे । वीक्ष्य प्रहृष्टः सकलोऽपि सङ्घ-श्चकार वासोत्क्षपणं तदर्थम् ॥७७॥
પૂજ્ય તીર્થકર દેવોએ ઉપદેશેલ ખાંડાની ધાર સમા સાધુપણામાં તેને દીક્ષિત-સાધુ થએલા જોઈને અત્યંત હર્ષ પામેલા શ્રી સંઘે તેમના પર વાસક્ષેપ નાખે. વાસક્ષેપ એ દીક્ષાનું સંપૂર્ણ પાલન થવાના આશીર્વાદરૂપ છે. ૭૭. विनयविजयसंज्ञोऽसौ, सुसाधुधर्मप्रभावको वयः। संमत्या गुरुशिष्टप्रसिद्ध-धर्माऽजनि प्रकाशात्मा ॥ ७८ ॥
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૨૬ ] ઉત્તમ સાધુ ધર્મને ઉઘાત કરનાર, શ્રેષ્ઠ, ગુરુ તેમજ શિષ્ટ જનથી વખણાયેલ ચારિત્ર ધર્મવાળા એવા તે શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ પિતાની બુદ્ધિથી જ્ઞાન-દર્શનચારિત્રરૂપ ગુણથી પ્રકાશવા લાગ્યા. ૭૮. सागारिताभिधानप्रभृति-समं व्यावहारिकं जालम् । त्यक्त्वाऽनगारिताख्यं, शिवदं नामादि संप्रपेदेऽसौ ॥ ७९ ।।
સાગારી-સંસારીપણાનું નામ વિગેરે બધી વ્યવહારિક જાળને ત્યાગ કરીને પ્રાંતે મેક્ષને આપનારા અનગારીપણુંસાધુપણનું નામ વિગેરે તેમણે નવા ધારણ કર્યા. દીક્ષાને અંગીકાર એ પરમાર્થ સાધક હેઈને ન જન્મ લીધા બરાબર છે. નવા જન્મમાં જેમ નામ વિગેરે ફરી જાય છે તેમ ગૃહસ્થપણામાંથી સાધુપણામાં આવ્યા પછી નામ વિગે-- રેને ફેરફાર કરાય છે. ૭૯. प्रच्छिद्य मोहपाश मुनि-वेशं धर्मतो दधारासौ । तमथो वन्दनविषयं, चकार सर्वोऽपि जनवर्गः ॥ ८० ॥
સંસારના મોહપાશરૂપી ફસલાને કાપી નાખીને-દૂર કરીને કેવળ ધર્મપ્રાપ્તિ માટે તેમણે મુનિવેશ રવીકાર્યો. ત્યારબાદ સમસ્ત જનતાએ તેમને નમસ્કાર કર્યો. ૮૦. श्रीविनयविजयनामा, साधुश्चारित्रभृजिनेन्द्रस्य । श्रीकान्तिविजयसहितोऽ त्रैवातिष्ठच्चतुर्मासीम् ॥ ८१ ॥
શ્રી જિનેંદ્ર ભગવાનના ચારિત્રને ધારણ કરનારા શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ પ્ર. શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજની
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૨૭ ] સાથે ત્યાં-જામનગરમાં જ ચાતુર્માસ રહ્યા. (વૈશાખ માસમાં દિક્ષા લીધેલ હોવાથી ચાતુર્માસ નજીક હોવાને લીધે એ પ્રમાણે કરવું પડ્યું હતું. ) ૮૧. ततस्त्वसौ साधुवरः प्रयातो-विहारतः सिद्धगिरौ सुसाधुः । जिनागमेषक्तशिवप्रदत्वे, तीर्थाधिराजे न्यवसहतुद्वयम् ॥ ८२॥ - તે ચેમાસુ ઉતર્યા પછી સાધુના આચાર પાળનારા તે સાધુવર્ય વિહાર કરતાં કરતાં અનુક્રમે શ્રી સિદાચા-પાલીતાણા પધાર્યા અને શ્રી જૈન સિદ્ધાંતમાં મેક્ષસુખ આપનાર કહેલ તે શ્રી સિદ્ધાચળ તીર્થાધિરાજમાં બીજું ચોમાસું પણ રહ્યા.૮૨. ततस्त्वसौ संविहरन्सुराष्ट्र , त्यक्त्वा ययौ गुर्जरदेशभूमिम् । ” जिनालयभूषितभूमिभागां, संपत्समृद्धां गुणपूर्णलोकाम् ॥८३॥
ત્યારપછી વિહાર કરતા તે વિનયવિજયજી મુનિરાજ સૌરાષ્ટ્ર દેશનો ત્યાગ કરીને જિનમંદિરથી શોભાયમાન ભૂમિવાળા, ધન-ધાન્ય વિગેરે સંપત્તિથી આબાદ તેમજ સજન લેકથી વ્યાસ એવા ગુર્જરદેશમાં–ગુજરાતમાં પધાર્યા. ૮૩. कमलविजयपन्न्यासैः स्वेष्टैः, सत्साधुभिः सुयोगोऽस्य । म्हेसाणाख्ये ग्रामे जज्ञे, दीक्षां गुरुं जिघृक्षोश्च ॥ ८४ ॥
મેટી દીક્ષા-વડી દીક્ષા ગ્રહણ કરવાને ઈછતા તે શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજને મહેસાણા ગામમાં પિતાને ઈષ્ટ પવિત્ર પંન્યાસ શ્રી કમળવિજયજી મહારાજને સમાગમ થ. ૮૪. नगेषुनन्देन्दुमिते सुवर्षे, श्रीवैक्रमे संप्रति वर्तमाने । दीक्षां महायोगवतीं प्रपेदे, सत्साधुवर्यः कमलाख्यसूरेः ॥८५॥
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૨૮ ]
ત્યારબાદ વિક્રમ સંવત ૧૯૫૭ ની સાલમાં સુસાધુ તે વિનયવિજયજી મહારાજે વિજયકમળસૂરીશ્વર પાસેથી (પંન્યાસ શ્રી કમળવિજયજી મહારાજ આચાર્ય પદવીથી વિભૂષિત થઈને હવે સૂરિ બન્યા હતા) મહાયોગવાળી દીક્ષા-વડીદીક્ષા પ્રાપ્ત કરી. ૮૫.
तीक्षया साधुवरस्य चास्य, समुज्जजृम्भे चरितं विशेषात् । प्रायेण सूत्कर्षजनिर्भवेद्वै विधेयपात्रे गुरुवर्ययोगात् ॥ ८६ ॥
તે વડીદીક્ષાથી આ વિનયવિજયજી મહારાજનું ચરિત્ર વિશેષે કરીને ઉજજવળ પ્રકાશવા લાગ્યું. ઘણું કરીને સારા ગુરુના ચેાગથી સુશિષ્યરૂપ પાત્રમાં સારા ઉત્કષ પ્રગટે છે. ૮૬ श्रीमन्महावीर जिनेन्द्रवर्योs - प्यत्रोपदेशं ससृजे गुणाढ्यम् ॥ विपश्चित्रार्थ इदं सुवाक्यं, पुरातनः कश्चिदवासृजच्च ॥ ८७ ॥
શ્રી મહાવીર પરમાત્માએ પણ ગુણુયુક્ત તેવા પ્રકારના ઉપદેશ આપેલા છે. આ વિષયમાં જ કાઇ એક પ્રાચીન પંડિતે પણ નીચેના સારે। શ્લાક જણાવેલ છે. ૮૭. शोधनीया हि गुरवः, शिष्योत्कर्षविधायिनः । શિષ્યો વિધાતારો, ગુરવસ્તુ સુરુર્જમાઃ !! ૮૮
શિષ્યના ઉત્કર્ષ ઉન્નતિને કરનારા હાય તેવા ગુરુ મેળવવા જોઇએ કારણ કે વિદ્યાભ્યાસ આદિ સદ્ગુણૢાદ્વારા શિષ્યને ઉત્કૃષ્ટ પદે ચઢાવનાર ગુરુએ મળવા કઠિન-દુર્લભ છે. ૮૮. सुश्लोकोऽयं महार्थो हि धर्मेप्सुभिरसत्वरैः । નૌઃ સ્વાન્તે સંપ્રચાર્યઃ, તત્રાયતથ સન્ ! ૮૧ ||
'
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૨૯ ] ધર્મની ઈચ્છાવાળા ગંભીર મનુષ્યએ શબ્દથી અને અર્થથી મહારહસ્યવાળ ઉપર લેક-શિખામણ પિતાના અંતઃકરણમાં ધારણ કરી લે–એટલે કે શિલાલેખની પેઠે મનમાં કતરી રાખવું જોઈએ. ૮૯. विनयाख्यमुनिस्तस्या-नुसारेण प्रवृत्तवान् । શિવં નિમિષો સાધર્વિચારતાદ હિં ૧૦ છે.
તે શ્લેકના ઉપદેશાનુસાર જ તે વિનયવિજયજી મહારાજ પ્રવૃતિ કરતા હતા, કારણ કે મેક્ષાભિલાષી સાધુ પુરુષને વિચાર-વર્તન તે જ હોય છે. ૦. एवं सुदीक्षां महतीं प्रलभ्य, चारित्रमापूर्णतमं दधार । स्वोच्चस्थिति यान्ति नरा नरार्थ-प्रलिप्सवो ये जिनधर्मरक्ताः॥९॥
એ પ્રમાણે સારી દીક્ષા–વડી દીક્ષાને મેળવીને સંપૂર્ણ ઉત્તમ ચારિત્રને ધારણ કર્યું. શ્રી જિનેંદ્રભાષિત ધર્મમાં પ્રીતિવાળા તેમ જ પુરુષાર્થને પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છાવાળા મનુષ્ય ઉત્તરોત્તર ઉચ્ચ સ્થિતિ–મેક્ષને પહોંચતા જાય છે–પ્રાપ્ત કરે છે. ૯૧. महासुदीक्षां विनयाख्यसाधौ, विधाय पूज्याः कमलाख्यसूरयः । सन्तोषमापुः परमं सुशिष्य-सद्धर्मचारित्रसमुज्ज्वलं ते ।। ९२ ॥
એ પ્રમાણે શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજમાં મેટી દીક્ષાનું આરોપણ કરીને શ્રી વિજયકમળસૂરીશ્વરજી મહારાજ ઉત્તમ શિષ્યમાં ઉત્તમ તથા ઉજજવળ ચારિત્ર જોઈને ઘણું જ સંતોષ પામ્યા. ૯૨.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૩૦ ] तं दीक्षितं सद्विनयाख्यसाधु, ररक्ष हर्षानिजसाधुसङ्के । सद्धर्मरक्तं सुपवित्रवृत्तं, पन्न्यासर्यो गुणनीरधिः सः ॥ ९३ ॥
પછી ગુણના સમુદ્ર એવા તે શ્રી કમળવિજયજી પાસે સારા ધર્મમાં પ્રીતિવાળા તેમજ સારા આચરણવાળા અને દીક્ષા અંગીકાર કરેલા શ્રી વિનયવિજય મહારાજને હર્ષથી પિતાના સાધુ સમુદાયમાં સારી રીતે રાખ્યા. ૯૩. पन्न्यासवर्यस्य विशालविद्वद्-वृन्देन सार्द्ध मुनिपुंगवानाम् । सुमाधुवर्या विनयाख्यमुनयो, विहारमाकापुरतीव मोदात् ॥१४॥
શ્રી કમળવિજયજી પંન્યાસના ઉત્તમ મુનિઓના મેટા સમુદાય સાથે પવિત્ર એવા તે મુનિ શ્રી વિનયવિજ્યજી મહારાજ ઘણુ જ આનંદપૂર્વક વિહાર કરતા હતા. ૯૪. ते गुजरेषु व्यहरजिनेन्द्र-धर्मप्रबोधेन भवित्रजानाम् । हृदम्बुजातेषु विकस्वरेषु, संस्थापयन्तश्च सुबोधलक्ष्मीम् ॥१५॥ - જૈન ધર્મના ઉપદેશવડે ભવ્ય લેકેના પ્રફુલ્લિત હૃદયકમળમાં સદ્ધ રૂપ લક્ષ્મીને સ્થાપન કરતાં તેઓશ્રી ગુર્જરભૂમિમાં વિચરવા લાગ્યા. લ્પ. मासं विहृत्य प्रबलस्वधर्म-संस्कारदेवद्रुमभूमयस्ते । विरक्तिभावेन सुसंविदा च, युक्तां मतिश्रेणिमवापुरत्र ॥ ९६ ॥
એ પ્રમાણે એક મહિના પર્યત વિહાર કરીને ઉત્કૃષ્ટ સ્વધર્મના સંસ્કારરૂપી કલ્પવૃક્ષની ભૂમિ જેવા તેમણે વૈરાગ્ય ભાવથી તથા ઉત્તમ જ્ઞાનથી યુક્ત વિચારશ્રેણી પ્રાપ્ત કરી. ૯૬.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૩૧ ]
पुरातनान् श्रीजिनमार्गबोधान, विचारयामासुरतीव यत्नात् । तत्त्वार्थजातं जगृहुः सदा ते, क्षेमे च योगे च विशेषदक्षाः॥९७॥
પછી ઘણું યત્નપૂર્વક–વિચારપૂર્વક પ્રાચીન શ્રી જિનેન્દ્ર ધર્મના આત્મિક તત સંબંધી ઉપદેશને વિચાર કર્યો અને એ વસ્તુ પ્રાપ્ત કરવારૂપ ક્ષેમમાં અને આત્માને મોક્ષની સાથે જોડી દેનારરૂપ ગમાં વિશેષે કરી ચતુર અન્યા. ૯૭. शास्त्रोपदेशं हृदये निधाय, क्रमेण विद्वद्वरसाधुवर्गात् । अबोधयामासुरतीच शीघं, जिनेन्द्रधर्म जनतापुरस्ते ॥९८॥
વિદ્વાન સાધુ-મુનિરાજે પાસેથી કમે કેમે કરીને શાસ્ત્રને ઉપદેશ અંતઃકરણમાં સ્થાપીને તેઓ ભવ્ય લોકો સમક્ષ તત્પરતાથી શ્રી જિનંદ્ર ધર્મને ઉપદેશ આપતા હતા. ૯૮. विशेषयुक्त्या प्रविधीयमानं, धर्मोपदेशं जिनशास्त्रदृष्टम् । गृह्णीयुराराज्जनताः सुखेन, जानन्त इत्थं विदधुस्तथात्र ।।९९॥
જેનાગોમાં કહેલ ધર્મનો વિશેષ યુક્તિપૂર્વક ઉપદેશ કરવામાં આવે તે લેકે તરત તે સુખપૂર્વક ગ્રહણ કરી શકે એમ જાણતા એવા તેઓશ્રી તે પ્રકારે ઉપદેશ દેવા લાગ્યા. . वीजापुराख्ये नगरेऽत्रसंस्ते, सत्साधुधंदेन समन्विता द्राक् । मासान युगैः संप्रमितान विराग-भावोज्ज्वला भावितजैनतत्वाः॥
બાદ વૈરાગ્ય ભાવથી ઉજજવળ તેમજ જૈન તના જાણનારા તે શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ ઉત્તમ સાધુસમુદાય સાથે વીજાપુર નામના નગરમાં ચાતુર્માસ–ચોમાસુ રહ્યા. ૧૦૦.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૩૨ ] सम्पूर्णचारित्रधरा मुनीन्द्रा, गुरोरनुज्ञामधिगम्य भूयः । विहारमार्गक्रमतः पवित्रं, सौराष्ट्रदेशाभिमुख ययुस्ते ॥ १०१॥
ફરી વાર ગુરુમહારાજની રજા મેળવીને સંપૂર્ણ ચારિત્ર ધર્મને પાળનારા તે મુનિરાજશ્રી વિહાર કરતાં કરતાં પવિત્ર સૌરાષ્ટ્ર દેશ તરફ ચાલ્યા-વિહાર કર્યો. ૧૦૧. ततस्ते वढवाणाख्य-पुरशाखापुरे शुभे । कश्चित्कालं समातस्थु-जैनधर्मप्रकाशकाः ॥१०२ ॥
ત્યારબાદ શ્રી જૈન ધર્મને ઉઘાત કરનારા તેઓ વઢવાણ શહેરના સુંદર શાખા નગરમાં-વઢવાણ કેમ્પમાં ચાતુર્માસ રહ્યા. ૧૦૨. ततस्तु राजदुर्गाख्ये, नगरेऽप्यवसन ततः । मयूरध्वजसंज्ञेऽपि, गोधराख्ये पुरे तथा ॥ १०३ ॥ *. ત્યાંથી વિહાર કરીને રાજદુર્ગ-રાજકેટ નામના નગરમાં ચોમાસુ રહ્યા અને પછી “મયૂર વજ”—રબી નામના ગામમાં તથા ગેધરા શહેરમાં સ્થિરતા કરી–ચાતુર્માસ રહ્યા. ૧૦૩. पुरे धवलसंज्ञेऽपि, न्यवसन धर्मभावकाः । પરોપર વળ–સ્તાદ્રશાદ સાધવા સા | ૨૦૪
ગોધરાથી પાછા વિહાર કરતાં કરતાં ધર્મમાં પ્રીતિવાળા તેઓશ્રી ધોળ ગામમાં ચાતુર્માસ માટે પધાર્યા. તેમની જેવા સાધુએ હંમેશા પોપકાર કરવામાં જ પ્રવીણ હેય છે. ૧૦૪, तत्तत्प्रदेशेषु यथाधिकारं, जिनेन्द्रधर्म प्रतिबोधयन्तः । શાન્તા સુવિરત્તિમાનો, નાનપુર્વિનરજાનાપા
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૭૩ ] તે તે પ્રદેશોમાં યોગ્યતાનુસારે શ્રી જૈન ધર્મને ઉપદેશ કરતા શાંત, મહાંત અને સુવૈરાગ્યવાન તેઓએ લોકોને ધર્મપ્રેમી બનાવ્યા. ૧૦૫. क्षेत्रेषु योग्येषु निजप्रबोध-शक्त्या दृढं धर्मतरुं विधाय । तोषं वहन्तो निजहृत्कजे ते, मिथ्याभिमानं प्रजहुः सदैव ॥१०६॥
પિતાની જ્ઞાનશક્તિથી યોગ્ય સ્થાનેમાં ધર્મરૂપી વૃક્ષને મજબૂત કરીને પોતાના હૃદયકમળમાં સંતોષને ધારણ કરતા શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજે હંમેશને માટે મિથ્યાભિમાનઆડંબર વૃત્તિને ત્યાગ કર્યો. ૧૦૬. मानादिलाभेऽपि सदाऽसतृष्णा, धर्मार्थसत्साधनमात्रयुक्ताः । श्रीजामपूर्वे नगरे स्वपूर्वा-श्रमस्य भूमौ पुनरागमंस्ते ॥१०७॥
હંમેશા બહુમાન-આદરસત્કાર આદિની પ્રાપ્તિ થવા છતાં પણું લાલસા રહિત તેમજ ધર્માનુષ્ઠાનાદિ સારા સાધનથી યુક્ત તેઓશ્રી ફરી વાર પિતાની પૂર્વાશ્રમ-ગૃહસ્થાશ્રમની ભૂમિ-જામનગર શહેરમાં આવ્યા. ૧૦૭. स्वदेशिनं सजिनधर्मभूषणं, जितेन्द्रियं तं विनयाख्यसाधुम् । संवीक्ष्य तोषं वहता गुणाढ्यं, सङ्घनसन्मान्य सुभक्तिभावात्।१०८ तद्वत्रतो धर्मसुधां प्रपातुं, संप्रार्थितोऽसौ मुनिधर्मरक्तः । स्वजन्मभूमेः कुशलं समिच्छं–श्चकार वासं चतुरः सुमासान् ।।
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૭૪ ] પિતાના જ શહેરના, પવિત્ર જૈનધર્મના શણગારરૂપ, ઇંદ્રિને વશ કરનાર અને સદ્દગુણાલંકૃત શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજને આવેલા જોઈને, ઉત્કૃષ્ટ સંતોષ-આનંદને ધારણ કરતા શ્રી સંઘવડે ભક્તિભાવપૂર્વક સત્કાર કરાઈને મુનિધર્મમાં એકનિષ્ટ તેમના મુખમાંથી ઝરતા ઉપદેશરૂપી અમૃતને પીવાને માટે પ્રાર્થના કરાએલા તેઓશ્રીએ પોતાની જન્મભૂમિનું કલ્યાણહિત ચાહતા ત્યાં જ ચાતુમસ કર્યું. ૧૦૮–૯. ततोऽपि सङ्घाग्रहतो न्यवात्सी-दत्रैव भूमौ जिनधर्मयुक्तः । मार्गादिशीर्षः सुपवित्रमास-स्तदागतः शैत्यवहोऽपि सौम्यः।११०
ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયા પછી શ્રી સંઘના અતિ આગ્રહથી જૈનધર્મપરાયણ તે મુનિશ્રીએ તે જ સ્થાનમાં સ્થિરતા કરી. તે વખતે ઠંડીને ધારણ કરતે, શાંત અને પવિત્ર એ ભાગશર મહિને પણ આવી પહોંચે. ૧૧૦ (માગશર માસની શુદિ અગ્યારશને માન એકાદશી કહેવામાં આવે છે, અને તે દિવસ ૧૫૦ કલ્યાણકને ઉત્સવ દિન હેઈને માગશર માસને પવિત્ર કહેવામાં આવ્યો છે.) कच्छाख्यदेशस्थपवित्रपत्री-ग्रामे निवासी युवकस्तदानीम् । घेलाख्यशाहस्य पवित्रपुत्रः, शाधारशी स्थानकवासिधर्मा॥१११ दीक्षां गृहीत्वापि निजप्रवाहात्, सज्जैनधर्म प्रविलिप्सुरारात् । धर्मादिचन्द्रो मुनिहत्कजे स्वे, विचारयामास जिनेन्द्रधर्मम् ॥११२ .
તે યુરમ |
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૩૫ ] ( આ સમયે) ઘેલાશાહને સદાચારી પુત્ર, સ્થાનકવાસી ધર્મનું પાલન કરનાર, કચ્છ દેશમાં આવેલ સુંદર પત્રી ગામને રહીશ ધારશી શાહ નામના યુવાને પોતાના સંધાડામાં દીક્ષા લઈને ધર્મચંદ્ર મુનિ બન્યા પછી જલદીથી શુદ્ધ જૈનધર્મને પામવાની ઈચ્છાવાળા તે પિતાના અંતઃકરણમાં શ્રી જિનેંદ્રપ્રરૂપિત શુદ્ધ માર્ગને વિચાર કરવા લાગ્યા. ૧૧૧-૨. जिनेन्द्रचैत्यप्रतिमादिपूजा-युक्तं सुधर्म धवलाम्बराणाम् । सत्साधुवयैरिति दीर्घकालात, सत्संसेवितं स्वे हृदये विवेद॥११३
ત્યારબાદ સજજન પુરુષવડે લાંબા સમયથી સેવાયેલા, જિનમંદિર, પ્રતિમાપૂજાથી યુક્ત શ્વેતાંબરના મૂર્તિપૂજારૂપ ધિર્મને ઉત્તમ સાધુ-મુનિરાજેદ્વારા પોતાના હૃદયકમળમાં
સ્થા –એટલે કે તે જ મૂર્તિપૂજારૂપ ધર્મ સાચે છે એમ જાયું. ૧૧૩. प्रमाणवत्तत्र निजार्थबोधे, स्वप्नोऽपि दैवात्सदृशो बभूव । । सेनास्य विश्वासपदं विशेषा-जातःस धर्मः प्रतिमापराणां॥११४
સ્વાર્થના બધમાં–આત્મકલ્યાણની જાગૃતિમાં પ્રમાણની માફક ભાગ્યગથી તેમનું સ્વપ્ન (વિચાર) સફળ બન્યું અને તેથી મૂર્તિપૂજારૂપ ધર્મ (શ્વેતાંબર સંપ્રદાય) અધિક રીતે તેમના વિશ્વાસનું-શ્રદ્ધાનું સ્થાન બન્ય. ૧૧૪. ततः स्वचिते दृढभाव आसी-त्तद्धर्मदीक्षाग्रहणे तदानीम् । कुमार्गमुत्सृज्य स धीरवर्यः, प्रत्यग्रपुर्या सहसाऽऽजगाम ॥११५
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૩૬ ] ત્યારબાદ તે ધર્મની શ્વેતાંબરમતની દીક્ષા સ્વીકારવામાં પિતાના મનમાં દઢ ભાવનાવાળા થયા એટલે તે વૈર્યશાળી મહાપુરુષ ખેટક માર્ગને ત્યાગ કરીને એકદમ જામનગર આવી પહોંચ્યા. ૧૧૫. तत्राशृणोत्सद्विनयाख्यसाधो-जिनेन्द्रधर्मप्रवणं चरित्रम् । तेनायमासीत्पुनरस्य पार्श्वे, दीक्षां जिघृक्षुर्मतिमाँस्तदानीम्।११६
જામનગરમાં આવીને મહાત્મા શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજનું જૈનધર્મપરાયણ ચારિત્ર સાંભળ્યું જેથી તે બુદ્ધિમાન ધર્મચંદ્રમુનિ તેમની પાસે ફરી વાર તાંબરમતની દીક્ષા લેવાની ઈચ્છાવાળા થયા. ૧૧૬ परस्परं धर्मकथाप्रसंगात, सत्पूज्यबुद्धिविनयाख्यसाधौ।। जज्ञेऽस्य पाखण्डपथान्मुमुक्षोः, सत्पुण्यभाजो नहि दुर्लभाऽसौ११७ - અરસ્પરસ ધર્મકથા-ધર્મચર્ચાના વાર્તાલાપથી મિથ્યા માર્ગને છેડવાની ઈચ્છાવાળા તેમની શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ પ્રત્યે પૂજ્યબુદ્ધિ ઉત્પન્ન થઈ. પુણ્યશાળી જેને સત્ય વસ્તુની પ્રાપ્તિ થવી દુર્લભ નથી. ૧૧૭. तदा समासीत्सुसमागमोऽस्य, सच्छ्रावकैश्चैत्यपरार्द्रचित्तैः । तारादिचंद्रैः परमर्द्धियुक्तै-घेलाख्यशाहैश्च जिनेंद्रभक्तैः ॥११८॥
ત્યારબાદ અતુલ સંપત્તિશાળી તારાચંદ શેઠ તેમજ જૈનધર્મ પ્રત્યે ભક્તિભાવવાળા ઘેલાશાહ આદિ જિનભક્તિપરાયણ શ્રાવકો સાથે તેને સમાગમ–મેળાપ થયે. ૧૧૮.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૩૭ ] ततो विक्रमतो विष्णु-पदषट्नंदभूमिते ।। वर्षे पवित्रचारित्र-योग्ये योगं समागते ॥११९ ॥ मार्गशीर्षाख्यमासस्य, दशम्यां शुक्लपक्षके । विनयाख्यमुनीन्द्रेण, दीक्षितोऽसौ पुनर्मुनिः॥ १२०॥
વિક્રમ સંવત ૧૬૦ ના માગશર શુદિ દશમને દિવસે પવિત્ર ભાગવતી દીક્ષાને ઉચિત શુભ યુગમાં શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ દ્વારા તેમને ફરી વાર દીક્ષા અપાઈ એટલે કે તે દિવસે દંઢકપંથી દીક્ષાને ત્યાગ કરીને શ્વેતાંબર આમ્નાયની દીક્ષા સ્વીકારી. ૧૧૨૦.
सदुत्साहाच्छ्रद्धया च, शुद्धधर्म प्रपेदुषः । चारित्रविजयेत्याख्या, दत्ता तद्गुरुणा तदा ॥ १२१ ।।
સારા ઉત્સાહથી તેમજ શ્રદ્ધા-ભક્તિથી શુદ્ધ જૈનધર્મને પ્રાપ્ત કરનાર તેમનું ગુરુવડે ચારિત્રવિજય એવું નામ અપાયું. ૧૨૧. ( આ ચારિત્રવિજયજી મહારાજ તે જૈન સમાજમાં ખ્યાતિ પામેલી સંસ્થા શ્રી યશવિજયજી જૈન ગુરુકુળ પાલીતાણાના સ્થાપક સમજવા.) तस्मिन्नवीनेऽपि मूनौ प्रवीक्ष्य, गुणान्स्वधर्मस्य विवर्द्धकान् सः । तुष्टोऽनगारिप्रवरस्ततस्तं, नेतुं मनोधाद् गुरुवर्यपाद्ये ॥ १२२ ॥
તે નવદીક્ષિત મુનિરાજમાં ધર્મને ઉત્કર્ષ કરનાર ગુણે જોઈને સંતોષ પામેલા શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજે તેમને
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૩૮ ] પોતાના ગુરુમહારાજ સમક્ષ લઈ જવાને ઈરછા કરીવિચાર્યું. ૧૨૨ श्रीविजयकमलसूरेः पार्श्वे, निन्ये विनेयवर्यः सः । विनयविजयगुरुणा द्राक्, गुणयुक्तः किं न गौरवं यायात १॥१२३
પછી ગુરુ શ્રી વિનયવિજયજી દ્વારા તે ઉત્તમ શિષ્યને વિના વિલએ-જલ્દીથી પિતાના ગુરુ આચાર્યશ્રી વિજયકમળસૂરીશ્વરજી પાસે લઈ જવામાં આવ્યા. ગુણવાન પુરુષ કઈ મહત્તા-ગૌરવને પ્રાપ્ત થતા નથી ? અર્થાત્ ગુણશાળી પુરુષને મહત્તા પગે પડતી આવે છે. ૧૨૩. देवचराडीग्रामे, विजयकमलसन्मुनींद्रपार्श्वेऽसौ । गुर्वी दीक्षां ग्राहित-आसीद् गुरुणा जिनेंद्रधर्माढ्यः ॥१२४॥
દેવચરાડી નામના ગામની અંદર દેરાસરની પ્રતિષ્ઠા કરવાના સમયે પૂજ્ય ગુરુદેવ આચાર્યશ્રી વિજયકમળસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રીએ જિદ્ર ધર્મમાં દઢ એવા તે શ્રી ચારિત્રવિજયજી મહારાજને વડી દીક્ષાથી વિભૂષિત કર્યા. ૧૨૪. विनयविजयसत्साधो-द्वितीयशिष्योऽप्यजायतैवं च । . गुणगणचमत्कृति-वशादाकृष्टः पुण्यपाथोधिः ॥१२५॥
ત્યારબાદ શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજના ગુણસમૂહના ચમત્કારથી આકર્ષાયેલ અને પુણ્યના ભંડારરૂપ એ બીજે શિષ્ય પણ નીચે જણાવેલ સમયે થયે. ૧૨૫.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૩૯ ] रम्येऽब्दके सागरपट्नवेन्दु-मिते पवित्रे नृपविक्रमार्कात् । श्रीमार्गशीर्षे धवले सुपक्षे, रुद्राधिदैवत्यतिथौ विरक्तः ॥१२६।। श्रीमालिवैश्यो युवको जिनेन्द्र-दीक्षां प्रजग्राह सुमुक्तिकामः । सत्पालियादाख्य पुराधिवासी, पुण्यैर्युतो मोहनलालसंज्ञः॥१२७
| | ગુમ છે સુંદર અને પવિત્ર વિક્રમ સંવત ૧૯૬૭ ના માગશર શુદિ અગ્યારશ-મૌન એકાદશીના શુભ દિવસે પાલીયાદ ગામના રહીશ, પુણ્યશાળી, વૈરાગ્યવાન અને મુમુક્ષુ મોહનલાલ નામના શ્રીમાળી જ્ઞાતીય યુવકે દીક્ષા અંગીકાર કરી. ૧૨૬-૧૨૭. एकोनविंशाब्दयुतः सनिम्ब-पुर्यो सुनाम्ना विजयान्तमित्रः । विद्याभिलाषी गुरुवर्यसंवा--द्यनेकनीत्यादि गुणाढ्यशीलः॥१२८
વિદ્યાપ્રિય, સુગુરુ સમાન તેમજ નીતિ આદિ અનેક ગુણગણવિભૂષિત તે મોહનલાલ લીંબડી શહેરમાં ઓગણીશ વર્ષની ઉમરે (દીક્ષા લઈને) મિત્રવિજય એવા સુંદર નામથી પ્રસિદ્ધ થયા. લીંબડીથી વિહાર કરી પોતાના ગુરુ મહારાજશ્રી વિજયકમલસૂરીશ્વરજી પાસે વઢવાણ કેમ્પમાં મિત્રવિજયજીને વડી દીક્ષા સં. ૧દ્ર૬૭ ના માહ સુદ દશમે અપાવી અને વઢવાણુકેમ્પના સંઘના અતિ આગ્રહથી તે ચાતુર્માસ ત્યાં જ કર્યું. ૧૨૮ विनयविजयमुनिवर्यो, राणपुराख्ये पुरेऽथ संघेऽसौ । जिनेन्द्रवाणीबोधो-दयतो बोधं चकार सफलं द्राक् ॥१२९।।
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૪૦ ] ઝડપથી જૈન સિદ્ધાંતના સુંદર અભ્યાસને અંગે તે પવિત્ર શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજે રાણપુર ગામના શ્રી સંઘને સુંદર ઉપદેશામૃતનું પાન કરાવ્યું, અર્થાત્ શ્રી સંઘના અત્યાગ્રહથી ત્યાં ચાતુર્માસ કરી અનેક જીને પ્રભુના અમૃતમય વચનનું પાન કરાવ્યું. ૧૨૯. चतुरो मासान् स्थित्वो-धोतं धर्मस्य राणपुरमध्ये । कृत्वा गच्छन् मार्गे, तत्तत्क्षेत्रेऽप्यधात्सुधर्मजनिम् ॥१३० ॥
તે રાણપુર નગરમાં સં. ૧૯૯૮ નું ચાતુર્માસ કરીને સારી રીતે ધર્મપ્રભાવના કર્યા બાદ આગળ વિચરતાં તેમણે તે તે રામ-નગરાદિ ક્ષેત્રમાં જૈનધર્મને સુંદર પ્રચાર કર્યો. અહીંથી વિહાર કરી સં. ૧૯૬૯ નું ચાતુર્માસ રાજકેટમાં કર્યું અને ત્યાંથી પાછા પિતાના વતન જામનગરમાં સં. ૧૭૦ નું ચાતુર્માસ કર્યું. ૧૩૦. विहरन्नेवं मच्छू-नधास्तीरेऽवसत्पुरे गुणाढ्योऽसौ। मोरबीसंज्ञे गत्वा, श्रावकवर्गेण सत्कृतस्तस्थौ ॥ १३१ ॥
ગ્રામાનુગ્રામ વિહાર કરતાં તે ગુણશાળીએ મરછુ નદીના કાંઠા પર આવેલ મેરી ગામમાં જઈને નિવાસ કર્યો. ત્યારબાદ ત્યાંના શ્રાવક સમુદાયથી સત્કાર કરાએલા તેમણે ત્યાં સ્થિસ્તા કરી. ૧૩૧. श्रीमोरबीश्रावकवर्यभावा-चन्द्राद्रिनंदेन्दुमिते सुवर्षे । मासानुवास प्रतिबोधयन्सन , वेदैमितान्सजनवंद्यविद्यः ॥१३२॥
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૪૧ ] સજનગણથી વખણાયેલ શાસ્ત્રાભ્યાસવાળા તે મુનિરાજે ભવ્ય જીને પ્રતિબંધ આપતા સતા મેરબીના શ્રાવકકુળભૂષણ ગૃહસ્થની સદ્દભાવનાથી વિક્રમ સંવત્ ૧૯૭૧ નુ ચાતુર્માસ પણ ત્યાં કર્યું. ૧૩૨. तत्राप्यसौ वीरजिनेन्द्रधर्मो-धोतं चकारोत्तमबोधदानात् । सतां हि संयोगवशाद् भवन्ति, कुबोधभाजोऽपि सुबोधभाजः।।१३३
ત્યાં પણ પિતાની અવિરલ ઉપદેશશક્તિથી શ્રી વીરજિનેશ્વરભાષિત ધર્મને ઉદ્યોત કર્યો, કારણ કે પુરુષના સંગથી મિથ્યાત્વી પણ સમકિતધારી બને છે. ૧૩૩. ततो विहारक्रमतो गुणाढ्य-सुसाधुरेष प्रतिबोध्य जीवान् । प्रतापतः श्रीजिनधर्मजाता-ययौ पुरं रंगपुरेति संज्ञं ॥ १३४ ॥
ત્યારબાદ અનુક્રમે વિહાર કરતાં શ્રી જૈન ધર્મના સુપાલનથી પ્રગટેલા પ્રભાવથી ગુણયુક્ત તે પવિત્ર સાધુ શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ માર્ગમાં ભવ્ય જીને પ્રતિબંધઉપદેશ આપતા રંગપુર નામના ગામમાં પધાર્યા. ૧૩૪. श्रीप्रेमचन्द्रस्य तनुजजूठा-संज्ञोऽस्य बोधानगरेऽत्र जज्ञे । जिनेन्द्रधर्मेऽभिरुचिर्ययासौ, संघ प्रणिन्ये गिरिराजतीर्थे ॥१३५॥
આ ગામમાં શ્રી વિનયવિજ્યજી મહારાજના ઉપદેશથી પ્રેમચંદ શાહના સુપુત્ર જુઠાશાહને શ્રી જિનધર્મમાં અનુરાગ ઉત્પન્ન થયા અને તેથી શ્રી જૈનધર્મ ઉપરના અતિશય પ્રેમને લઈને તેમણે પણ પવિત્ર ગિરિરાજ શ્રી સિદ્ધાચલજીને છ–રી પાળતે સંઘ કાઢ્યો. ૧૩૫.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૪૨ ] तदब्दसत्फाल्गुनमासशुक्ल-द्वितीयतिथ्यां विनयादिसाधुः । सङ्घन साधं प्रविवेश तत्र, सिद्धाचलोपान्तभुवि प्रधर्मा ॥१३६॥
તે જ વર્ષના—સંવત ૧૭૨ ના ફાગણ શુદિ બીજને દિવસે ઉત્કૃષ્ટ રીતે ધર્મ પાળતા શ્રી વિનયવિજયજી આદિ મુનિ મહારાજાઓએ શ્રી સિદ્ધાચળજીની નજીક ભૂમિ પાલીતાણામાં સંઘ સાથે પ્રવેશ કર્યો. ૧૩૬. सङ्घस्य तत्रागमनादनेक सद्धर्मकार्याणि बभूवुरारात् । पवित्रससिद्धगिरिप्रभावः, किं वर्ण्यते शास्त्रविदाप्यनन्तः॥१३७
શ્રી સંઘના ત્યાં આવવાથી તત્કાળ અનેક સત્કાર્યો થયા. શાસ્ત્રના રહસ્યને જાણનારા કુશળ પુરુષોથી પણ શ્રી પવિત્ર સિદ્ધગિરિન અનંત-અખૂટ પ્રભાવ શું વર્ણવી શકાય છે?
અર્થાત્ અનંત સિદ્ધોના સ્થાનરૂપ તે પાપવિદારક પવિત્ર ગિરિરાજને પ્રભાવ અને પ્રતાપ અવર્ણનીય જ છે. આ પવિત્ર શત્રુંજય તીર્થની કેટલીક યાત્રાઓ શાંતિથી કરી. તે પછી અનુક્રમે અહીંથી વિહાર કરી રાણપુર તરફ ગયા. ૧૩૭. शरीरवार्द्धक्यवशान्मुनीश-स्तस्मात्प्रदेशात्तु शनैः शनैः सः । विहारतोराणपुरं पुरं तत् , प्राप्यावतस्थे चतुरोऽपि मासान् ॥१३८
વૃદ્ધાવસ્થાને કારણે તે તે ગ્રામ-નગરોમાં ધીમે ધીમે વિહાર કરતાં તે મુનીશ્વર અનુક્રમે રાણપુર નામના શહેરમાં પધાર્યા અને ત્યાં જ ચાતુર્માસ કર્યું. ૧૩૮. अस्वास्थ्यतोऽयं निजविग्रहस्य, विहारशक्ति प्रविचार्य मंदाम् । गुरोरनुज्ञा कमलाख्यसूरेः, प्राप्याथ तत्रैव सुखेन तस्थौ ॥१३९
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૪૩ ]
પોતાના શરીરની અસ્વસ્થતાને અગે વિહાર કરવાની શક્તિ ક્ષીણ થએલ સમજીને પેાતાના ગુરુમહારાજ આચાર્ય વિજયકમળસૂરીશ્વરજીની આશા મેળવીને તે શાંતિપૂર્વક સં. ૧૯૭૨-૭૩-૭૪–ના ત્રણ ચાતુર્માંસ ત્યાં
શ્રી
રહ્યા. ૧૩૯.
एवं वसंस्तत्र पवित्रराण - पुरे पुरे धर्मवरं प्रबोधयन् । सद्भक्तिभावेन सुसङ्घमुख्यैः, सन्मान्तिोऽस्थात्कियतोऽपि मासान्
એ પ્રકારે પવિત્ર રાણપુરમાં નિવાસ કરતા, અને ઉત્તમ ધમના ઉપદેશ કરતા તેમજ સંઘના અગ્રેસરાથી ભક્તિભાવપૂર્વક સન્માન કરાયેલા તેઓએ કેટલાક મહિના ત્યાં સ્થિરવાસ કરીને રહ્યા. ૧૪૦
एतन्मुनेरेव सदोपदेशा - द्धर्मप्रकाशोऽजनि तत्र नित्यम् । चरित्रचातुर्यवरो मुनीन्दु - वकार धर्माब्धिजलं विवृद्धम् ॥ १४१ ॥
આજ મુનિશ્રીના સતત ઉપદેશથી ત્યાં હુંમેશા ધમ ને સારા ઉદ્યોત થયા. શ્રેષ્ઠ ચારિત્ર પાલનમાં પ્રવીણ તે મુનિરૂપ ચંદ્રે ધર્મરૂપી સાગરમાં ભરતી આણી, એટલે કે ધવિસ્તાર વધાર્યાં. ૧૪૧ विनयविजयसत्साधुः, संप्रत्यपि धर्मतत्परः शान्तः । स्वपरहितेच्छायुक्तो - ज्ञानाभ्यासाय यत्नवानस्ति ॥ १४२ ॥
તે સમયે શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ ધર્માનુરાગી, શાંત, પેાતાનુ તેમજ પારકાનું કલ્યાણ કરવાની ચાહનાવાળા તથા જ્ઞાનવૃદ્ધિ માટે પ્રયત્નશીલ રહેતા હતા. ૧૪૨.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
| [ ૪૪ ]. अखण्डितं स्वाध्ययनं प्रकुर्वन् , संसारवैराग्यकरान्पवित्रान् । जिनेन्द्रसिद्धान्तवरान् पपाठ,सत्प्रेमतोऽसौ विनयाख्यसाधुः॥१४३
બાદ સતત શાસ્ત્રાભ્યાસ કરતા તે મુનીશ્વર સંસાર પ્રત્યે ઉદાસીનભાવ ઉપજાવનાર પવિત્ર જૈન સિદ્ધાંતે સુંદર પ્રેમભાવપૂર્વક શિખ્યા. ૧૪૩. साहित्यसंदर्भवराजिनेन्द्र-मार्गप्रसिद्धान्प्रविचारयन् सः । प्राचीनतत्तत्सुमहात्मवृत्तं, ज्ञात्वा चचारायमपि प्रयत्नात् ॥१४४
શ્રી જિનમતમાં પ્રસિદ્ધ-ખ્યાતિ પામેલા સાહિત્યના ઉત્તમ પ્રબંધ-ગ્રંથને વિચારતાં તેઓશ્રી પણ પ્રાચીન પવિત્ર મહાત્મા પુરુષના જીવનચરિત્રને જાણીને યત્નપૂર્વક વિચારતા હતા. ૧૪૪. द्रव्यानुयोगे चरितानुयोगे, तथा तृतीयेऽप्यनुयोगमार्गे । व्यवस्थितान् ग्रंथवरान विचार्य,चारित्रभूषां विमलां चकार।१४५
દ્રવ્યાનુયેગ, ચરિતાનુયોગ તથા ત્રીજા કથાનુગ સંબંધી ચેસ–પ્રમાણભૂત ગ્રંથને વિચારીને-મનન કરીને તેઓશ્રીએ ચારિત્રને નિર્મળ બનાવ્યું. ૧૪૫. सारस्वतं व्याकरणं पठित्वा, तत्पाणिनीयं विबुधैरुपास्यम् । गीर्वाणभाषास्त्रपि वर्यबोधा-दनेकसंदर्भवरान्पपाठ ॥ १४६ ॥
સારસ્વત વ્યાકરણ તથા પંડિત પુરુષેથી ઉપાસના કરવા લાયક પાણિની વ્યાકરણને ભણને ગીર્વાણ ગિરા-સંસ્કૃત ભાષામાં શ્રેષ્ઠ બેધ થવાને કારણે તેઓશ્રીએ ઉચ્ચ કેટિના ગ્રંથોનું -વાંચન કર્યું. ૧૪૬.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
[
૫ ]
सूत्रप्रकरणमुख्यान , ग्रंथानवलोक्य जैनसत्पथगान् । चरितानुयोगविषये, दत्तादर आस मुख्यभावेन ॥ १४७॥
જૈન સદ્ધર્મને બતાવનાર સૂત્ર, પ્રકરણ વિગેરે મુખ્ય મુખ્ય ગ્રંથોને જોઈને મુખ્યતાએ કરીને તેઓશ્રી ચરિતાનુ ચોગના વિષયમાં વિશેષ અભિરુચિવાળા થયા. ૧૪૭. पंचशती ग्रंथानां, तद्विषया दृष्टिगोचरं याता। प्रत्येकजैनसाधू-द्भवगुणरत्नादरो बभूवासौ ॥१४८॥
લગભગ પાંચ જેટલા પુસ્તકોના તે તે વિષયનું (ગષણપૂર્વક) અવલોકન કર્યું. સમગ્ર જૈન સાધુમાં પ્રગટેલા, ગુણરૂપી રને પ્રત્યે તે પ્રેમવાળા હતા, એટલે કે કઈ પણ સાધુમાં ગુણ જોતાં તે ભક્તિભાવથી તેમનું મસ્તક નમી પડતું. ૧૪૮. अध्यात्मतत्वावृतचित्तवृत्तिः, सुसाधुरेवं जिनधर्मरागः । जैनागमाभ्यासवशादवाप, नयद्वयेऽपि प्रतिबोधभावम् ॥१४९॥
આધ્યાત્મિક તામાં આસક્ત ચિત્તવાળા અને શ્રી જૈન ધર્મ પ્રત્યે રાગી તે મુનિશ્રીએ જૈન સિદ્ધાંતના અભ્યાસથી બંને નય-વ્યવહાર તથા નિશ્ચયમાં વિચક્ષણતા પ્રાપ્ત કરી.૧૪ चारित्रसज्जीवनलाभमेवं, प्रबुध्य तत्त्वार्थनिविष्टबुद्धिः।। दृष्टिं विहायैव परत्रभावे, दत्तावधानोऽभवदात्मतत्त्वे ॥ १५० ॥
નવતવાદિ પદાર્થના જ્ઞાન વિષે વિચક્ષણ તેમણે ચારિત્રરૂપી પવિત્ર જીવનની પ્રાપ્તિને વિચારીને પૌગલિક ભાવ પર
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૪૬ ] ત્વેથી દષ્ટિને ખેંચી લઈને આત્મતત્વભાવ-આત્મસ્વરૂપમાં મન જોયું. ૧૫૦. जगद्विबुध्य क्षणमात्रदृष्ट-नष्टं तथा मानसमप्यथैवम् । कालत्रयालुप्तनिजात्मतत्त्वेऽ नंतेन सौख्येन युतेऽवतस्थे॥१५१
જોતજોતામાં નાશ પામી જતા એવા જગતના વિચિત્ર ભાવે જાણીને તેમજ મનને પણ ચંચળવૃત્તિવાળું સમજીને અનંત સુખથી ભરપૂર એવા ત્રિકાલાબાધિત આત્મતત્વમાં તેઓશ્રી રમણ કરતા હતા. ૧૫૧. संसारदुःखं गहनं प्रपश्यन्न-सावनादि प्रगतिः स्वजीवः । कथं न वैराग्यभवं सुसौख्यं, वाञ्छत्ययं नापि यतेत तत्र ॥१५२
અનાદિ કાળથી ઉત્તરોત્તર વિકાસ સાધતે મારો આત્મા સંસારના ગાઢ-ભયંકર દુઃખને જેતે થકે વૈરાગ્ય ભાવથી નીપજતા સારા સુખને કેમ ઈચ્છતે નથી? અને તેને વિષે કેમ ઉદ્યમ કરતે નથી? ૧૫૨. स्थूलं शरीरं शरसंख्यभूत-भवं विकारैर्बहुभिर्युतं तत् । तदात्मभावेन सुखं समिच्छ-जीवः कथं संसृतिपारगामी ॥१५३।।
પંચભૂત-પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, પવન અને વનસ્પતિમાંથી નીપજેલ સ્થલ શરીર ઘણું રેગાદિ વિકારોથી યુક્ત છે તેને જ આત્મસ્વરૂપે લેખીને સુખને અભિલાષી પ્રાણું કઈ રીતે સંસાર-સમુદ્રને પાર પામે ? અર્થાત્ આ વિનાશી જડ શરીરને આત્મવત્ સમજીને તેમાં રપ રહેનાર જીવ ભવાટવીમાંથી બહાર નીકળતું જ નથી. ૧૫૩.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૪૭ ] શાહિસકથા ઇના-ન્યુ વિનોડપ સમાનિવૃા मिथ्यावायं किं प्रकरोति चिंता-मणी सदृशं मनुजायुरेषः ॥१५४
ક્ષણભંગુર-ક્ષણવિનાશી શબ્દાદિ-શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શ-સુખને સમ્યક્ પ્રકારે ગ્રહણ કરવાને ઈચ્છત અને પ્રયત્ન કર્યા છતાં ખેદયુક્ત બનેલે આ આત્મા ચિંતામણિ રત્ન સમાન આ મનુષ્યભવને શા માટે ફોગટ વેડફી નાખે છે? ૧૫૪. सांसारिकीवृत्तिरियं मरीचिका-तुल्येन्द्रजालेन समा तथापि । मोहाढ्यजीवः प्रविबुध्य सत्यां, कथं विरक्तिं न करोति तस्याः१५५
મૃગજળ-ઝાંઝવાના જળ તથા ઇંદ્રજાળ જેવી આ સંસારની રહેણીકરણું હોવા છતાં પણ તેને સાચી માનીને મોહવશ પડેલે પ્રાણી તેનાથી–સંસારથી વૈરાગ્ય દશાને કેમ પામતે નથી? ૧૫૫. अज्ञानभावं प्रविनाश्य सम्यक, सुज्ञानभावं हृदि संप्रधार्य । शिवेन भाव्या सततं शिवाप्त्यै, धर्मादिभावात्सुविरक्तिरेव ॥१५६
મિથ્યાત્વ રૂપ અજ્ઞાન દશાને દૂર કરીને અને અંતઃકરમાં સમ્યગ્દષ્ટિ-સમક્તિને ધારણ કરીને શિવસુખની પ્રાપ્તિ માટે હંમેશા ધર્મબુદ્ધિથી શાંતિપૂર્વક વૈરાગ્ય ભાવના જ ભાવવી જોઈએ. ૧૫૬. मनोहयं दुर्विषयेषु लुब्ध, धावन्तमारात्सुनियंत्र्य भूयः । जिनेन्द्रमार्गे सुखदे सदैवा-स्थाप्यो हयो मानससंज्ञ एषः॥१५७
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૪૮ ]. કલુષિત ભાવે-આત્માને અહિતકર વિષયમાં વૃદ્ધઆસક્ત અને અતિચપળ મનરૂપી ઘેડાને વિશેષ પ્રકારે કાબૂમાં લાવીને હંમેશા સુખદાયી શ્રી જૈન ધર્મમાં જ તેને સ્થિર કરે. શ્રી કુંથુનાથજી મહારાજના સ્તવનમાં શ્રી આનદઘનજીએ ગાયું છે કે-“મન સાધ્યું તેણે સઘળું સાધ્યું” મનને વશ કરવું તે ઘણું દુર્ઘટ કાર્ય ગણાય છે, તેને વશ કરવા માટે શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ જણાવે છે. ૧૫૭ अनादिकालोद्भवमूढभावा-जीवो जिनेन्द्रागमनष्टचक्षुः । अनन्तसौख्यात्मनिजात्मतत्त्व-पराङ्मुखी मज्जति दुःखवाडौं ।
અનાદિ કાળથી પ્રગટેલ મૂઢતા-મૂર્ખતાને લીધે જિનેંદ્રતીર્થકર મહારાજના ઉપદિષ્ટ સિદ્ધાંતરૂપી નેત્ર વિહુ, અનંત સુખના સ્થાનરૂપ પિતાના આત્મસ્વરૂપને નહિં જાણનાર આ જીવ દુઃખરૂપી ભવસાગરમાં બે છે. ૧૫૮. शास्त्रीयसज्ज्ञानफलं तु शास्त्रे, मनोगतरात्मविभिन्नमार्गे । निरोध एवोक्त इति विबुध्य, तत्त्वात्मनि प्रेमपरेण भाव्यम् ॥१५९
સિદ્ધાંતમાં, પગલિક ભાવેને વિષે રમણ કરતી મનની ગતિનું નિયંત્રણ કરવું તે જ શાસ્ત્રાભ્યાસરૂપી પવિત્ર જ્ઞાનનું ફળ છે એમ જાણને આત્મતત્વમાં–આત્મસ્વરૂપમાં અત્યંત આદરવાળા થવું જોઈએ. ૧૫૯. मनोऽस्थिरं यावदसौ स्वकीयं, तावन्न जीवः सुखभाग्भवेद् वै । स्थिरे मनस्यात्मनि सौख्यवाद्धि,सदैव नित्योभवतीति सिद्धम्।१६०
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૪૯ ] જ્યાં સુધી આ મન અસ્થિર–ચંચળ હોય છે ત્યાં સુધી આ આત્મા જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રરૂપી રત્નત્રયીને ભાગી બની શકતું નથી. જ્યારે આત્મ-પરિણતીમાં-સ્વરૂપમાં મન નિયં. ત્રિત થાય છે ત્યારે હરહંમેશને માટે સુખસાગર ચિરસ્થાયી બને છે. ૧૬૦. तपःसुविद्यादिगुणाः समस्ताः, नैष्फल्यभाजो मनसश्चलत्वे । सर्वैरपि स्वस्वपुराण उक्तं, परो हि योगो मनसः समाधिः॥१६१॥
મનના ચલિતપણમાં એટલે કે મન અસ્થિર હોય છે ત્યારે બાહ્ય-અત્યંતર આદિ તપ, ઉત્તમ વિદ્યા વગેરે ગુણે નિષ્ફળ-નકામા બને છે. બધા પંડિત પુરુષોએ પોતપોતાના પુરાણ-પ્રાચીન ગ્રંથમાં કહ્યું છે કે-મનની શાંતિ એ જ ઉત્કૃષ્ટ
ગ છે. એવી ઉક્તિ છે કે મન gવમનુષ્યનાં શરણં વંથમીક્ષય ૧૬૧. इत्यादिवैराग्यविचारदक्षः, सुसाधुवर्यो नितरां प्रसन्नः । तपःसमाधेः फलभाग् बभूव, धर्मार्द्रभावो हि भवेत्सुभव्यः।१६२
એ પ્રમાણે ઉપર્યુક્ત વૈરાગ્ય-વિચારધારામાં ચતુર, હંમેશાં પ્રસન્ન-આનંદી તે શ્રેષ્ઠ મુનિશ્રી તારૂપી સમાધિ-સુખના ભક્તા બન્યા, કારણ કે ધર્માનુરાગ કલ્યાણકારી હોય છે. ૧૯ર. अध्यात्मभावाय निजात्मबोधो-द्भवाय दीक्षा विहिता जिनेन्द्रैः। अतोत्र संसारपथे विराग-शाली सुसाधुर्विनयाख्य आसीत् ।१६३
આત્મજાગૃતિને માટે તથા આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ પ્રગટ કરવા ખાતર શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માઓવડે પંચમહાવ્રતધારી
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૫૦ ] પણું ઉપદેશાયું છે, આથી શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ આ આધિ-વ્યાધિ-ઉપાધિમય સાંસારિક જીવનને દૂર કરવા વૈરાગ્યવાસિત બન્યા હતા. ૧૬૩. दीक्षां प्रगृह्यापि सदा प्रमत्त-भावात सुचारित्रपरो न चेत्स्यात् । मानादिलामे प्रविलुब्धभाव-चेनव शैवं पदमश्नुवीत ॥१६४॥
દીક્ષાને સ્વીકારીને પણ હરહંમેશ પ્રમાદવશથી સુંદર ચારિત્ર ધર્મને પાળવામાં તત્પર ન બને તથા માન-સત્કારાદિ મેળવવામાં આસક્તિ ધરાવે તો તે મોક્ષમાર્ગને અધિકારી ન જ બની શકે. ૧૬૪. विचारयामास ततोऽप्ययं य-च्छीवीरजैनेन्द्रसुधर्म एषः । समुन्नति वै कथमत्र काले, कलौ समेयात्सुखदो हि नित्यम् ॥१६५॥ --.. ત્યારબાદ તેમણે વિચાર્યું કે હંમેશા ઐહલૌકિક અને પારલૌકિક સુખ આપનાર શ્રી વિરજિનભાષિત આ શ્રેષ્ઠ ધર્મજૈન ધર્મ કલિકાળને વિષે કઈ રીતે જાહોજલાલીને પામે? અર્થાત્ જૈન ધર્મની પ્રભાવના-ઉન્નતિ માટે તેમણે વિચારણા કરી. ૧૬૫. विचारवार्द्धरमृतेन तुल्यो-बभूव बुद्धिविनयाख्यसायो। सच्छास्त्रतत्त्वप्रदिपादकाचे-ल्लेखाः क्रियेरञ्जनताप्रसिद्धा॥१६६
- શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજના વિચારરૂપી સમુદ્રમાંથી સુધા-અમૃત તુલ્ય સદ્બુદ્ધિ પ્રગટીક જે પવિત્ર ધર્મશાસ્ત્રના રહોને પ્રતિપાદન કરનારા એવા લેખે-ગ્રંથે પ્રગટ કરવામાં આવે તે અનેક છે તેને લાભ લે અને તે ચારે દિશાએ લેકસમૂહમાં પ્રસિદ્ધિને પામે. ૧૨૬.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પ ]. तदोपकारो भविता जनानां, तद्वाचनादर्थगतेश्च सम्यक् । निदर्शनैर्दिग्गुणितैर्दुरापो, मनुष्यभावः सफलो भवेद् वै ॥१६७॥
પવિત્ર સિદ્ધાંતના વાચનથી અને તેના રહસ્યપૂર્ણ અર્થને સમજવાથી લેકે પર સારો ઉપકાર થઈ શકે અને ત્યારે જ દશ દષ્ટાંતથી દુર્લભ એ મનુષ્ય જન્મ સપળ બને. ૧૭. एवं विचार्य प्रवरो यतीनां, लेखाञ्जिनेन्द्रागमसत्प्रमाणान् । प्रकाशयामास यथास्वशक्ति, स्वबोधसन्तोषकृते जनानाम् ॥१६८
ઉપર્યુક્ત બીના વિચારીને સાધુશિરામણ એવા શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજે પિતાને પ્રાપ્ત થએલ બેધના અનુસારે ભાવનાભૂષણ, અધ્યાત્મિક વચનામૃત, અષ્ટાદ્ધિક વ્યાખ્યાન, સૂક્તરત્નાવળી, મહાવીર ચરિત્ર વિગેરે ઘણુ ગ્રંથે. મનુષ્યના આનંદ ખાતર-કલ્યાણ ખાતર છપાવી પ્રસિદ્ધ કર્યા. ૧૬૮. विनयविजयमुनिचन्द्रोद्-भवां सुधातुल्यसत्फलां सुविदम् । जिनेन्द्रधर्मानुगतां, भावयमानो लभेत सम्यक्त्वम् ॥ १६९ ॥ - શ્રી વિનયવિજયજી મુનિચંદ્રદ્વારા પ્રગટેલા, અમૃત તુલ્ય સુંદર ફળવાળા, જૈન ધર્માનુસાર સુંદર ઉપદેશવાળા ગ્રંથને સારી રીતે વિચારનારા પ્રાણીઓ બોધિબીજ-સમકિતને પ્રાપ્ત કરી શકે છે. એટલે કે શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજના બતાવેલા ગ્રંથના રહસ્યને શુદ્ધ અંતઃકરણથી વિચારીને ગ્રાહ્યા કરવામાં આવે તે જ સમ્યક્ત્વને જરૂર મેળવે. ૧૬૯. पूर्वापरवयसोः सच्चरित, सद्धर्मपालनप्रवणम् । परिभाव्यं ग्राह्यं च, स्वशक्तितुल्यं मनीषिभिर्भव्यम् ॥ १७० ॥
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પ ] આ શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજનું ગૃહસ્થ તેમજ સાધુ જીવનના પવિત્ર ધર્મનું પાલન કરવામાં શ્રેષ્ઠ એવું મનહર સદ્વર્તન-સુચારિત્ર પંડિત પુરુષેએ પિતાપિતાની શક્તિ અનુસાર વિચારવા લાયક તેમજ ગ્રહણ કરવા લાયક છે. ૧૭૦.
મુનિશ્રીનું ચરિત્ર શા માટે રચવામાં આવ્યું તેને હેત જણાવે છે – विनयादिविजयसाधो-रागमपाठादिबोधवाचनतः । जिनदीक्षादिप्रगुणा-चरितात्तज्जीवनं लिखितम् ॥ १७१ ॥
શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજના જૈન સિદ્ધાંતના વિશાળ અભ્યાસાદિ સુંદર બેધ અને ઉત્તમ વાચનથી તેમજ ભાગવતી દીક્ષાના ઉત્તમ પ્રકારના સેવનથી તેમનું આ જીવનચરિત્ર બીજા છ શ્રવણ, મનન અને નિદિધ્યાસન કરે તે ઘણે લાલ મેળવશે એ હેતુથી ગૂંથવામાં–રચવામાં આવ્યું છે. ( જ્ઞાનક્રિયાખ્યામ મોક્ષમા, આ ઉક્તિ અહીં બરાબર લાગુ પડી શકે છે. શાસ્ત્રાભ્યાસથી જ્ઞાન અને ભાગવતી દીક્ષાના પરિશીલનથી ક્રિયા-એ બંને વસ્તુને અહીં નિર્દેશ કરવામાં આવ્યું છે.) ૧૭૧. अनित्यभावप्रभृतिप्रभावना-शीलस्य धर्मे विनयाख्यसाधोः । चरित्रमेतच्छुभभावनाथै, हृत्पंकजे स्थाप्यमहो सुधीभिः ॥१७२॥
સાધુ ધર્મને પુષ્ટિ કરનાર અનિત્યાદિ બાર ભાવનાના પ્રચારાર્થે કટિબદ્ધ શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજનું આ જીવનચરિત્ર શુભ ભાવના-વિચારણાને માટે પંડિત
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૫૩ ] પુરુષોએ વાસ્તવિક રીતે ખરેખર પિતાના અંતઃકરણમાં સ્થાપવું જોઈએ. ૧૭૨. सुवर्णकान्ताकमनीय तत्तत्-पदार्थसंगात्सुविरक्तबुद्धेः । साधोः किमन्यदुपदीक्रियेत, संदर्भरूपादनगारिवृत्तात् ॥१७३॥
ત્યાગપરાયણ આચરણવાળા આ મુનિરાજશ્રીના સુંદર અક્ષરોથી સુશોભિત અને મનોહર પદાર્થોથી યુક્ત સાધુચરિત્રરૂપી ઉત્તમ પ્રબંધ–ગ્રંથ સિવાય બીજું શું ભેટ ધરાય? એટલે કે આવા શુદ્ધ ચરિત્રમય મુનિશ્રીના જીવનવૃતાંત સિવાય બીજી કઈ વસ્તુ ભવ્ય જીવોને ઉપકારક નીવડી શકે? ૧૭૩. जैनानगारिसुविरक्तिमयं चरित्रं, सल्लेखरूपत इंदं प्रकटीकृतं यत् । तद् भव्यवर्गहृदये सुविचार्यमाणं,सद्धर्मबीजमनघ कुरुतात् फलान्यम्
સુંદર લખાણરૂપે પ્રસિદ્ધ કરાયેલું જૈન સાધુ યેગ્ય ઉત્કૃષ્ટ વૈરાગ્યભાવથી ભરપૂર આ ચરિત્ર ભવ્ય જીવોના અંતઃકરણમાં વિચારાતું થયું અતિચાર રહિત-નિર્દોષ ધર્મરૂપી બીજને વિકસિત કરે. ૧૭૪. विनयविजयस साधुः, शान्तो दान्तः सदागमाध्यायी । आत्मविचारप्रवणो, ह्यास्ते निर्वात दीप इव सुस्थः ॥ १७५ ।।
પવન રહિત પ્રદેશમાં દીપકની માફક આ શાંત, દાંત, સલ્સિદ્ધાંતના અભ્યાસી, અધ્યાતમ તરવમાં–આત્મસ્વરૂપ વિચારણામાં લીન શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ ખરેખર (જૈન શાસનમાં) પ્રકાશી રહેલ છે. ૧૭૫.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૫૪ ] वार्द्धक्याच्छारीराशक्ते-रसमर्थ एष मुनिवर्यः । मुनिकर्तव्यविहारे, सौराष्ट्रेषु स्थितः स्वधर्मपरः ॥१७६।।
સાધવાચાર તરીકે અવશ્ય કરવા લાયક ગ્રામાનુગ્રામ વિહારમાં વૃદ્ધાવસ્થાથી તેમજ શારીરિક અશક્તિના કારણે અસમર્થ (વિહાર નહિં કરી શકતા) ચારિત્રધર્મમાં તત્પર આ શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજે સૌરાષ્ટ્ર દેશમાં સ્થિરતા કરી. ૧૭૬.
व्याख्यानदानसद्वत-वैराग्योद्भावकरणाधैः ।। यत्नैरनेकजनता-परोपकारार्थमुद्यतो ह्यास्ते ॥ १७७ ॥ પુષ્કળ જનસમૂહ ઉપર ઉપકાર કરવા માટે તેઓશ્રી વ્યાખ્યાન-વાંચન દ્વારા પવિત્ર વ્રત અને વૈરાગ્યને ઉપજાવનારા. પ્રયત્નોવડે હંમેશાં કટિબદ્ધ રહેતા હતા. ૧૭૭.
मानाडम्बरलाभकीर्तिजनताप्रख्यातिलिप्सादिकात् । . स्वात्मानं प्रवियोजयनू मुनिरसावध्यात्मभावं श्रयन् ।। शान्तावेव सुखं विरक्तिपरमानंदं विभाव्यादरात् । पद्यं स्वं हृदयं पुनः पुनरपीदं पाठयामास सः ॥ १७८ ।।
અભિમાનજન્ય આડંબર વૃતિની પ્રાપ્તિ, યશ અને જનપ્રસિદ્ધિ આદિ આકાંક્ષાઓથી પોતાની જાતને અળગી રાખતાં એવા આ મુનીશ્વર આત્મિક ભાવને જ અવલંબતા થક સમતા રસમાં વૈરાગ્યરૂપી ઉત્કૃષ્ટ સુખ છે એમ સમજીને પોતાના હૃદયકમળમાં નીચેના શ્લોકોને નિરંતર વિચાર કરતા હતા. ૧૭૮.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૫૫] यतः शुचीन्यप्यशुचीभवन्ति, कृम्याकुलात्काकवृकादिभक्ष्यात् । द्राग्भाविनो भस्मतया ततोऽस्मात,मांसादिपिण्डात्स्वहितं गृहाण ॥
કૃમિ–શુદ્ર જંતુથી વ્યાસ, કાગડાઓ અને વરૂ આદિ શિકારી પશુ-પક્ષીઓથી ભક્ષણ કરવા લાયક, તાત્કાલિક ભરમ રૂપે પરિણમનાર અને જેના સંગથી પુનિત વસ્તુઓ પણ અપવિત્ર બને છે તેવા આ માંસાદિ સપ્ત ધાતુમય શરીરથી હે ચેતન ! તું તારું આત્મકલ્યાણ સાધી લે. ૧૭૯૦ संध्याभ्रवर्णैस्तुलनामुपेतात, क्षणप्रभाभासतां गताच । करीन्द्रकर्णाचलचञ्चलाद्वै, मनुष्यकायात्स्वहितं गृहाण ॥१८०॥
વળી–
સાયંકાળના રંગબેરંગી વાદળા સરખા, વિજળીના ચમકારા જેવા અને ગજેન્દ્રના કાનના પ્રાંતભાગના જેવા ચપળ આ મનુષ્ય દેહથી હે ચેતન ! તું આત્મકલ્યાણ સાધી લે. ૧૮૦. रे जीव ! बुध्यस्व बहुनि जन्मा-न्यासादितान्यप्यशुचित्वभावात् । तुल्यान्यपि प्राग्भवपुण्यजाल-प्रभावतो यन्मनुजस्य जन्म।।१८१
અપવિત્ર ભાવનાથી--અશુભ યુગોના સમૂહથી (મનુષ્ય ગતિ સિવાય ) સમાન જાતિમાં તું અનેક વાર જન્મે છે, પરંતુ પૂર્વના અનંત પુણ્યરાશિના પ્રભાવથી આ દુર્લભ માનવદેહ પ્રાપ્ત થયેલ છે એમ હે જીવ ! તું સમજ. ૧૮૧. सम्यक् समाश्रय जिनेन्द्रपदप्लवन्तं,
पारं गमिष्यसि यतो भवसागरस्य ।
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પ ] पुत्राः कलत्रसुहृदो न हि ते सहायाः, ___सर्व विलोकय सखे ! मृगतृष्णिकाभम् ॥ १८२॥
શ્રી જિનેશ્વર પ્રભુના ચરણકમળરૂપ નૌકાને સારી રીતે આશરે કે જેથી ભવરૂપી સમુદ્રને પાર પામી શકીશ. હે મિત્ર-આત્મન ! પુત્રે, સ્ત્રી, ભાઈબંધ વિગેરે તને મદદકર્તા નથી, તે સર્વને તું ઝાંઝવાના જળ સમાન જાણું. એટલે કે ઝાંઝવાના જળમાંથી જેમ પાણીની પ્રાપ્તિ થતી નથી તેમ આ સંસારી સંબંધીઓથી સાચા-આત્મિક સુખની પ્રાપ્તિ થતી નથી. ૧૮૨. सांसारिक सुखमिदं मधुलिप्तखड्ग
धारावलेहसदृशं परिणामदुष्टम् । तत्सत्परात्ममननं कुरु जीव ! सद्य. ચરવા મોહજ્ઞરિતાં વિષયામિાણ ૨૮રૂ I
હે જીવ! મધથી લેપાયેલ તલવારની ધારને ચાટવા સરખું અને પરિણામે દુઃખદાયી એવું આ સાંસારિક સુખ છે તેથી મેહવશ થવાને અંગે પ્રગટેલ પાંચે ઇંદ્રિના ત્રેવીશ વિષયેની ઈચ્છાને ત્યજી દઈને “તત્સત્ ” પરમાત્મા છે તે જ સત્ય છે એમ તું પવિત્ર પરમાત્માનું ચિંતવન કર. ૧૮૩. देहाभिमानममताविषवेगवीर्य-विप्लुष्टशुद्धसुखमापतितं भवाब्धौ आत्मानमुद्धरति यो गुरुशास्त्रवाक्य-पीयूषपाननिरतः स भवे
સુમળ્યા છે ૨૮૪ |
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પ૭ ]
સદૂગુરુ અને સિદ્ધાંતના વચનામૃતને પિપાસુ જે પ્રાણી, શારીરિક અભિમાન તેમજ મમતારૂપી ઝેરના અતિશયપણુવાળા વીર્યથી નાશ પામેલ આંતરિક શુદ્ધ સુખવાળા સંસારરૂપી સમુદ્રમાં ખુંચી ગએલ આ આત્માને ઉદ્ધાર કરે છે તે જ ખરેખર ભવ્ય-સુલભબધી–મેક્ષાથી જીવ છે. ૧૮૪.
शब्दादिसौख्यनिवहेष्वपि मोहकेषु, ___ यद्रासनं सुखमतीव तदार्त्तिकारि । देवाद्रितुल्यमपि भुक्तमनेकशो यद
नादि तोषमुपयाति न चित्रमेतत् ॥ १८५ ॥ મોહજનક શબ્દાદિ-શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શ, સુખના સમૂહમાં જે અત્યંત રચ્યાપચ્યા રહેવું તે પીડાકારક છે. અનેક વાર મેરુપર્વત જેટલી અનાદિ સામગ્રીને ઉપભોગ કરવા છતાં આ આત્મા તૃપ્તિ-સંતેષ પામતે નથી એ ખરેખર આશ્ચર્ય પામવા જેવું છે. ૧૮૫. संतोषपीयूषरसं जुषस्व, न सौख्यमस्तीह विहाय तं यत् । आत्मन् ! यदा प्राप्यसि तं तदैव, संलप्स्यसे सौख्यसुधासमुद्रम्॥
હે આત્મન ! તું સંતેષરૂપી અમૃતરસનું સેવન કર, કારણ કે આ જગતમાં તેને ત્યાગ કરવાથી અન્ય કંઈ સુખ નથી. જ્યારે તું તેને મેળવશે ત્યારે જ સુખરૂપી અમૃતસાગરને તું મેળવશે. ૧૮૬. अनेकसंकल्पविकल्पजाल-पाशावृतो जीव इहास्ति मूर्खः । कथं विमुक्तेः पदमश्नुवीत-बद्धः शकुंतो हि यथा तथातः।१८७
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૧૮ ] આ વિશ્વમાં અનેક પ્રકારના તર્ક-વિતર્કના સમૂહરૂપી ફાંસાથી વીંટળાએ આ આત્મા મૂઢ છે, કારણ કે બંધાયેલું પક્ષી જેમ છૂટકારાને મેળવી શકતું નથી તેમ આ પીડાયેલે. પ્રાણી મુક્તિના પદને કેવી રીતે મેળવી શકે ? ૧૮૭. अनादिकालीनमहार्तिदायि-क्रोधादिशत्रूद्भवदुःखजालं । अनेकशो जन्मजरादिचक्रे, संभ्रामयत्येव जनं जडं तं ॥१८८॥
અનાદિ કાળથી મહાપીડા કરનાર ક્રોધાદિ-ક્રોધ, માન, માયા અને લેભ આંતરશત્રુઓથી પ્રગટેલ દુઃખરાશિ, જન્મ, વૃદ્ધાવસ્થા-ઘડપણ તેમજ મૃત્યરૂપી ચક્રાવામાં આ મૂર્ખ પ્રાણીને અનેક વાર માટે જ છે–વમળમાં નાખે છે. ૧૮૮. यथा नदीनां बहवोऽम्बुवेगाः, समुद्रमेवाभिविशन्ति तद्वद् । मनोऽभिलाषाः शतशो विशन्ति, क्रोधादयश्चापि कषायसंघोः।१८९
જેમ નદીઓના પુષ્કળ જળપ્રવાહો સાગરને જઈ મળે છે તેમ કોધાદિ કષાયે પણ સેંકડે મને રથ-વિચારતરંગને આવી મળે છે. ૧૮૯ मुनि सुशान्तं यदुपैति सौख्य, निरामयं नित्यमनन्यसिद्धम् । कषायपके पतितस्य जंतो-स्तन्नैव सौख्यं भवति प्रमादात॥१९॥
આધિ-વ્યાધિ-ઉપાધિ રહિત, ચિરસ્થાયી, અન્યને અપ્રાપ્ય એવું જે સુખ ઉપશમરસનિમગ્ન મુનીશ્વરને પ્રાપ્ત થાય છે તે કષાયરૂપી કાદવમાં ખૂંતી ગયેલા પ્રાણને પ્રમાદસેવનથી કદી પણ પ્રાપ્ત થતું નથી. ૧૯૦.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૫૯ ] माहात्म्यमेतनिजपूर्वपापा-चारस्य विज्ञाय विचारयुक्तः । रे जीव ! सम्यग् जिनधर्ममारात , समाश्रय त्वं निजसौख्यहेतोः।
હે પ્રાણી! પિતાના પૂર્વભવની પા૫વૃત્તિનું જ આ ફળ છે એમ સમજીને વિચારવાન એ તું આત્મિક સુખને અર્થે જલદીથી શ્રી જિનેન્દ્રભાષિત ધર્મને આશરો લે. (એટલે હજુ પણ જે આગામી ભવ બગાડ ન હોય તે જેમ ધર્મમાં કહેલ વ્રત-તપ-જપ-ધ્યાન-નિયમનું તું સારી રીતે પાલનકર)૧૯૧ संसारसौख्यं विषवद्विदित्वा, परात्मसौख्यामृतमाश्रय त्वं । यतस्व सज्जैनवरोपदिष्टे-ध्वाचारवर्येषु मनो नियोक्तुम् ॥१९॥
સાંસારિક સુખને ઝેર સમાન જાણીને ઉત્કૃષ્ટ આધ્યાત્મિકઆત્મિક સુખામૃતને તું સ્વાદ લે, અને ઉત્તમ જિનેશ્વરદેવોએ. ઉપદેશેલ શ્રેષ્ઠ આચારવિચારમાં મનને જોડવાને તું યત્ન કર. ૧૨. इदं शरीरं क्षणनाश्यनित्यं, गतित्रयाद्यास्यति तामवस्थाम् । विड्भस्म जीवोद्भवसंज्ञकाद्य-त्तस्मात्प्रमोहं न कुरु त्वमस्मिन् ॥
જોતજોતામાં નાશ પામનાર, અનિત્ય, વિષ્ટાની રાખ સમાન અથવા દુર્ગધમય એવા આ શરીર ઉપર રે જીવ! તું મોહ ન કર. તેમજ દેવ, નરક તથા તિર્યંચ ગતિરૂપ ત્રણ, ગતિમાં આ જીવ વારંવાર ઉત્પન્ન થયા કરે છે. આ ગતિમાં મોક્ષ છે જ નહિ; પણ મનુષ્યગતિમાં મોક્ષ છે. અને તે ગતિમનુષ્યભવ તું પામે છે માટે હવે તેનું સાર્થક કર. ૧૩.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૬૦ ]. मोहाख्यशत्रुस्तु महाबलिष्ठो, जगज्जनान स्वे वदने निवेश्य । संचूर्णयन भक्षयते प्रकामं, तस्मात्तमुज्जासय धर्मवर्मा ॥१९४॥
તદુપરાંત મેહ નામને મહાબળવાન શત્રુ વિશ્વના પ્રાણીગણુને પિતાના મુખમાં પકડીને અધિક ચૂરેચૂરા કરી નાખતે ખાઈ જાય છે તેથી ધર્મરૂપી બખ્તરવાળે તું તેને હાંકી કાઢ. ૧૯૪. पूर्वेऽपि ये जैनवरा बभूवु-स्तथा मुनीनां प्रवराश्च सन्तः । ते यत्नमाराध्य जिनेन्द्रधर्मे, मोक्षाख्यमापुः पदमव्ययं तत् ॥१९५
પૂર્વે પણ જે ગણધરાદિ મહારાજાઓ, શ્રેષ્ઠ મુનિએ તથા સત્પષ થઈ ગયા તેઓએ પણ યત્નપૂર્વક શ્રી જૈનધર્મને આરાધીને અક્ષય-એવું મેક્ષસ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું હતું. ૧૫. अतः प्रमाद सहसा विमुच्य, प्रयत्नतः सजिनधर्ममार्गे । पांथत्वमासाद्य समाप्नुहि त्वं, जीवामरं मोक्षपदं सुनित्यम्॥१९६
આથી પ્રમાદને સત્વર ત્યાગ કરીને, શ્રી જૈનધર્મરૂપી માર્ગને મુસાફર બનીને હે જીવ! તું શાશ્વત-મૃત્યુ રહિતમક્ષસ્થાનને પ્રાપ્ત કર. ૧૯૬. तपश्चयं ब्रह्मरति निवृत्ति-मनित्यशारीरसुखादिजालात् । संप्राप्य नित्यं निजसौख्यतचं, लभस्व जीव! प्रमदाढ्यपूर्णम् ॥१९७
હે આત્મન્ ! નશ્વર શારીરિક સુખના સમૂહદ્વારા તપના બાહ્ય-આત્યંતરાદિક બાર પ્રકારના તપને સમૂહ,
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૧ ] બ્રહ્મચર્યમાં પ્રીતિ તેમજ વિરક્તિ-વૈરાગ્ય પ્રાપ્ત કરીને તુ શાશ્વત સચ્ચિદાન દમય આત્મિક તત્ત્વને પ્રાપ્ત કર. ૧૯૭ ज्ञानक्रियाभ्यां पदमाप्नुवन्ति, मोक्षाख्यमानंदनिधिस्वरूपम् । समुच्चयोऽभीष्ट इति प्रबुध्य, भजस्व जीव ! प्रतिबोधभावम् ॥ १९८
પ્રાણીઓ જ્ઞાન અને ક્રિયાના સયાગથી આનંદના સાગર તુલ્ય મેાક્ષપદ મેળવે છે. આ એનુ એકીકરણ ઇચ્છિત પૂળને આપે છે એમ જાણીને હું જીવ ! તું જ્ઞાનદશાનુ સેવન કર. ૧૯૮, नमोsस्तु पूर्वर्षिगणेभ्य आदौ यैर्दर्शितः शास्त्रनिधिः प्रकृष्टः । ततः परं पालित आदराद्यै- नमोऽस्तु तेभ्यो मुनिसङ्घकेभ्यः ॥
જે મહાનુભાવાએ શાસ્રરૂપી ઉત્તમ ભંડાર બનાવ્યા છે તે ગણુધરમહારાજાઓને પ્રારંભમાં નમસ્કાર થાશે. ત્યારખાદ તે શાોપદેશ જેનાથી આદરપૂર્વક પળાયા છે તેવા મુનિસમૂહને પ્રણામ થાઓ. ૧૯૯. श्रीविक्रमार्क नृपतेर्नगसागरांक - चन्द्रैर्मितेऽब्द इदमारचितं चरित्रं । सन्माघमासधवले गुणगौरवस्य, साधोः पवित्र जिनदर्शनरक्तबुद्धेः।।
વિક્રમ સંવત્ ૧૯૭૭ ના પવિત્ર માઢુ માસના શુક્લ પક્ષમાં પવિત્ર જૈન દનમાં આસક્ત બુદ્ધિવાળા ગુણના ભંડાર એવા મુનિરાજશ્રી વિનવિજયજી મહારાજનું મા ચરિત્ર રચવામાં આવ્યુ છે. ૨૦૦ श्रीमन्नवीननगरे कृतधर्मबोध - स्यास्योत्तममेर्गुणगणैरतितुष्टबुद्धिः । श्रीवीरशासनपरायणचित्तवृत्तिः कश्चिच्चकार चरितं ग्रथितं
',
મુથૈઃ ॥ ૨૦૨ ॥
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૬૨ ] સુંદર નવાનગર-જામનગર શહેરમાં ધર્મોપદેશ આપ-નાર આ મુનિશ્રી વિનયવિજયજી મહારાજના ઉત્તમ ગુણ સમૂહથી અતિ પ્રસન્ન ચિત્તવાળા, શ્રી વીર શાસન-જૈનધર્મમાં અસાધારણ પ્રેમવાળા કેઈ એકે (કર્તાએ પિતાનું નામ સૂચવ્યું નથી) સુંદર શ્વેકથી ગૂંથેલું આ ચરિત્ર બનાવ્યું. ૨૦૧. विनयविजयसत्साधो-चरितं परमं पवित्रमेतद्यः । वाचयति धर्मयुक्तः स, भवेत्कल्याणसन्ततिः सततम् ॥ २०२॥
જે કઈ ધર્માત્મા પવિત્ર એવું આ શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજનું ચરિત્ર વાંચશે તે હંમેશા કલ્યાણની પરંપરાવાળે બનશે-અનેક કલ્યાણને પ્રાપ્ત કરશે. ૨૦૨.
ૐ શાન્તિઃ શાન્તિઃ શાન્તિઃ
॥ इति श्रीविनयविजयाभ्युदयकाव्यं सम्पूर्णम् ॥
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂ ર વ ણી
e 9 આ જીવનચરિત્રના છેલ્લા શ્લેકે ઉપરથી જણાય છે કે પૂજ્ય મુનિરાજશ્રી વિનયવિજયજી મહારાજના જીવનને લગતી અંતિમ હકીકતને સંપૂર્ણ સમાવેશ આમાં કરી શકાય નથી. રચનાકારે કારણવશાત્ પિતાનું નામ જણાવ્યું નથી પરંતુ તપાસ કરતાં જણાયું છે કે જામનગરના જ નિવાસી બહેશ પંડિત પિોપટલાલભાઈએ મુનિરાજના ઉત્તમ ગુણોથી આકર્ષાઈને આ કાવ્યની રચના કરી છે. આ કાવ્ય મહારાજશ્રીની હયાતિમાં તૈયાર કરેલ હોવાથી પાછળની જિંદગીને ભાગ દાખલ થવા પામ્યો નથી અને પછી પંડિતજીનું અવસાન થવાથી બાકીને ભાગ રહી ગયા છે.
ગુટક હકીકત આપવાથી ખાસ હેતુ સરી શકે નહિ તેથી તેઓશ્રીના પરમ ભક્ત શિષ્ય મુનિશ્રી મિત્રવિજયજી દ્વારા કેટલીક હકીક્ત સંપાદન કરીને અત્રે આપવામાં આવી છે.
સદ્દગતશ્રી શુદ્ધ ચારિત્રપાલનમાં ઉદ્યમી હતા એટલું જ નહિ પરંતુ સાહિત્યસેવક પણ હતા. પોતાની વિદ્વત્તાને લાભ જનતા ઉઠાવે એ ઉદ્દેશથી તેમણે ભાવનાભૂષણ, ઉવસ
તેવી હકીકત
શાપિાલનમાં ને વિદ્વતાને
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૬૪ ] ગહર વિગેરે તે તથા અઠ્ઠાઈ વ્યાખ્યાન વિગેરે પુસ્તકાદિ છપાવી ભવ્ય જીને ભેટ આપ્યા હતા.
તેઓશ્રીને અધ્યાત્મને પૂરો શોખ હતે. ન્યાય, વ્યાકરણ આદિમાં વિશેષ રસ લેતા ન હતા પરંતુ તેમણે પિતાનું જીવન આત્મતત્વ સાથે સંલગ્ન કર્યું હતું.
અનુભવીને એકલા આનંદમાં રહેવું રે, ભજવા પરબ્રહ્મને બીજું કાંઈ ન કરવું રે, એક જાણુને આત્મા કેઈને દુઃખ ન દેવું રે,
દુઃખ સુખ જે પડે તે સહીને રહેવું છે. ઉપરોક્ત પદનું તેઓશ્રી અહેનિશ રટણ કરતા હતા. આચાર્યશ્રી વિજયકેશરસૂરીશ્વરજીના સહવાસથી તેઓને વેગ પ્રત્યે પણ પ્રેમ વધે હતે. . જૈન ધર્મના પ્રચારની ઉત્કટ ભાવના તેઓ હંમેશા સેવતા અને સર્વ જગતને ધર્મમય બનાવી દેવાના ઉલ્લાસથી તેઓ વિહાર કરતા; પણ શારીરિક અશક્તિ તેમના ઉદ્દેશની આડે આવી. બંને બાજુ સારણની ગાંઠ થવાથી તેઓને વિહારક્રમ અટક્ય અને સં. ૧૯૭૬ થી ૧૯૮૮ સુધીના બાર ચોમાસા પોતાના મૂળ વતન-જામનગરમાં હરજી જૈન શાળામાં રહેવું પડયું.
જામનગરમાં રહીને પણ તેમને શ્રીસંઘ ઉપર અતિશય ઉપકાર કર્યો. શ્રાવકવર્ગને તેમના સાચા સ્થાનની સમજ પાડી અને ઘણું ભવ્ય લેકોને ધર્મને પથે ચડાવ્યા. સ્વભાવે શાંત હોવાથી લોકો હર્ષથી તેમની પાસે આવતા અને ધીમે
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પ ] પદેશ સાંભળી સંતોષ લેતા. દિવસને મોટે ભાગ જ્ઞાન-ધ્યાનમાં અને રાત્રિને ભાગ પણ ધ્યાનસ્થ દશામાં વિતાવતા.
ગુરુ મહારાજશ્રી વિજયકમનસૂરીશ્વરજી મહારાજ તથા ગનિષ્ઠ શ્રી વિજયકેશરસૂરીશ્વરજી મહારાજની સાથે વિજાપુર, જામનગર, પાલીતાણ વિ. સ્થળોએ માસા કર્યા હતા. શરીરની અશક્તિને કારણે તેઓએ મુખ્યત્વે કાઠિયાવાડમાં જ વિહાર કર્યો છે. ગુજરાતમાં તે ફકત વિજાપુર તેમજ ગેધરાના બે ચોમાસા જ થયા હતા.
તેઓશ્રીના ચોમાસાની યાદી નીચે મુજબ છે – ૧૭ જામનગર ૪ પાલીતાણા ૧ મેરબી
૧ ધ્રોળ ૪ રાણપુર
૩ રાજકોટ ૧ વઢવાણ કેમ્પ ૧ વિજાપુર
૧ ગોધરા
કુલે તેત્રીશ તેઓ પુસ્તક સંગ્રહ સારે કરતાં, પણ તેને પેટી-પટારામાં ગોંધી રાખી સૂર્યકિરણથી વંચિત ન રાખતા. જે કઈ ભાવુક આત્મા આવતા તેને તે અર્પણ કરતા. પિતાના સંગ્રહને જનતાને લાભ મળે તે ઉદ્દેશથી તેમની ખાયેશ એક જ્ઞાન- . મંદિર ઉઘાડવાની હતી. શ્રાવક શાંતિલાલ ખેતશીભાઈને તે માટે ઉપદેશ કરતાં જ્ઞાનમંદિરના મકાનને અને તેના નિભાવને
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૬૬ ] ખર્ચ તેમણે કબૂલ કર્યો અને પરિણામે વિનય જ્ઞાનમંદિર જામનગરમાં અસ્તિત્વમાં આવ્યું. આ ઉપરાંત કેટલાક પુસ્તકો તેમજ ગ્રંથ મેંઘીબાઈ જ્ઞાનમંદિર તથા શ્રી મિત્રવિજયજી મહારાજને સંપ્યા.
વ્યાધિને કારણે દિનપ્રતિદિન શક્તિ ક્ષીણ થતી જતી હતી; જ્યારે બીજી બાજુ ધર્મકરણી અને ધર્મપ્રીતિ વૃદ્ધિ પામવા લાગી. પોતાની હંમેશની આવશ્યક ક્રિયામાં જરા પણ ખાં આવતું ન હતું. સકળ સંઘ અને પાલણપુરવાળા ડેકટર મગનલાલભાઈ, જૈન શાળાના કાર્યવાહકે અને મહારાજશ્રીના સંસારીપણાના ભાઈ ચાંપશી તથા ધર્મ પત્ની જમનાબાઈ પણ અવારનવાર ખબર લેતાં.
વ્યાધિએ જરા વિષમ રૂપ લેવા માંડયું પણ તેમની શાંતિમાં તે અજબ વધારે થતો રહ્યો. જેમણે આત્મા સાથે એકતાર કર્યો હોય તેને આ ભાડાના દેહ પિંજર પરત્વે મમત શ? તેને તે જૂના ઘરને બદલી નવા ઘરમાં જવાને આનંદ થતું હતું. જેમણે જિંદગીમાં સુકૃત જ સંગ્રહ્યું છે તેને મોતને ભય પણ શે? તેમની શાંતિ તે તેવી ને તેવી જ જામતી જતી હતી. - પૂજ્યશ્રી મિત્રવિજયજી મહારાજને તેઓશ્રી પ્રત્યે ઘણે અનુરાગ હતું. તેઓશ્રી કાયમ તેમની પાસે જ સૂતા, પણ સં. ૧૯૮૮ ના પસ શુદિ દશમની પાછલી રાતે તેઓએ તેમને જરા દર સૂવાની સૂચના કરી. પોતે ધ્યાનસ્થ દશામાં હતા. સવારના ચાર વાગ્યાને શુમાર થશે અને
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૬૭ ]
મહારાજશ્રીને ફક્ત એક ખાંસી–ઉધરસ આવી ને તેમને અમર આત્મા આ દેહપિંજર છેડી સ્વર્ગલેક પ્રતિ વિદાય થયો. જૈન શાળાને મેતે સામાયિક કરતે હતે. સામાયિક પાર્યા પછી તેમણે અને મુનિશ્રી મિત્રવિજયજીએ જોયું તે મહારાજશ્રીને સ્થળ દેહ પડ્યો હતો. સામાન્ય રીતે અંતાવસ્થા દુઃખદાયી મનાય છે–હાય છે, પરંતુ મહારાજશ્રીનું પ્રાણુ–પંખેરું કશા પણ હાય-વેયના ઉચ્ચાર સિવાય, સમાધિ દશામાં, કોઈને પણ તકલીફ આપ્યા સિવાય ઊડી ગયું.
ગામમાં સમાચાર કહેવરાવતા હજારે ભાવુક શ્રાવકો હાજર થઈ ગયા. સુંદર પાલખીમાં દેહને પધરાવીને ભવ્ય સ્મશાનયાત્રા નીકળી. જામનગરે પિતાના ઉપકારીને ઉચિત માન આપ્યું. ત્યાં આગળ જીવદયાની ટીપ થતાં સારી રકમ એકઠી થઈ અને તેમાંથી અનાથને અનાજ અને પશુઓને ઘાસ આપવામાં આવ્યું. ગામમાં પાખી પાળવામાં આવી અને દેવવંદન પણ કરવામાં આવ્યું.
સગત મહારાજશ્રીની પાછળ એક અઠ્ઠાઈ મહત્સવ કરવામાં આવ્યું, અને પિસ શુદિ એકાદશીની કાયમી આંગી-પૂજા માટે રૂા. ૩૦૦) ની રકમ શેઠના દેરાસરે સંઘને પડે જમા કરાવવામાં આવી.
મહારાજશ્રીને જન્મ ૧૯૧૪ માગશર સુદ ૧૩, દીક્ષા સં. ૧૫૫ વૈશાખ વદ ૬ અને સ્વર્ગગમન ૧૯૮૮ પિસ શુદિ ૧૧-એ પ્રમાણે તેત્રીશ વર્ષના દીક્ષા પર્યાયમાં અનેક
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
[१८] ભવ્ય જીને પ્રતિબંધવા ઉપરાંત જૂનાગઢ, પાલીતાણા, ભેંચણીજી, પાનસર તેમજ તારંગાની યાત્રા કરી હતી.
અંતમાં, આધુનિક સાધુ સમાજ આવા ગ્ય, ચારિત્રશીલ મુનિરાજના જીવન પરથી કંઈક ધડો લઈ જીવન ઉજવાળવા ગ્ય કરશે એ જ અંતિમ અભ્યર્થના!
इति श्रीतपागच्छाधिपतिमुक्तिविजयगणिशिष्यपरमशांतमूर्तिविजयकमलसूरीश्वराणामंतेवासी योगनिष्ठ परमशांतमूर्तिविजयकेशरसूरीश्वराणां लघुभ्रात्रा श्रीविजयदेवमरिणा संस्कारित संशोधितं च श्रीविनयविजयाभ्युदयकाव्यं विनयविजयचरित्रं विक्रम सं. १९९३ वर्षे आश्विनमासे शुक्लपक्षे पूर्णिमातिथौ समाप्तिरगमत् गुरुवर्यश्रीविजयकमल
सूरीश्वरप्रसादात् ।
૩૪ શાંતિઃ શાંતિઃ શાંતિઃ
In
HALLITIHA
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
એ હિતોપદેશક સંવાદો છે
૧. આચાર્ય શ્રી વિજયકમળસૂરીશ્વરજીની જયંતિ
ચંપા-કેમ બહેન સવિતા, આટલા ઉતાવળા કયાં જાઓ છે? શું કાંઈ નવીન છે?
સવિતા–ચંપાબેન, શું તમને ખબર નથી કે આજે આચાર્ય શ્રી વિજયકમળસૂરીશ્વરજી મહારાજની જયંતિ છે?
ચંપા-જયંતિ એટલે શું? વળી તે દિવસે શું કરવાનું? મને તેની થોડી સમજણ પાડશે ?
સવિતા–બેન ચંપા, શાંત ચિત્તથી સાંભળ. જયંતિ એટલે મહાપુરુષની જન્મતિથિ. શ્રી મહાવીર પ્રભુને જન્મદિવસ ચિત્ર શુદિ તેરસ એટલે તે દિવસ તે પ્રભુશ્રીને જયંતિ-દિવસ.
ચંપા–ત્યારે શું આજે મહાત્મા કમળસૂરિને જન્મદિવસ છે?
સવિતા–ના બહેન, જયંતિ બે અર્થમાં પ્રવર્તે છે. હાલમાં સ્વર્ગ–ગમનના દિવસને પણ જયંતિ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.
ચંપા–ઠીક, હવે હું સમજી કે આજે આપણું ધમચાર્ય કમળસૂરિની વર્ગવાસ તિથિ છે. વારુ બહેન, તમે
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ s ]
ઉક્ત મહારાજશ્રીને જોયા હતા? તેમને વિષે મને થાડીઘણી માહિતી આપશે ?
સવિતા—મારા સદ્ભાગ્યયેાગે મને તેમના દર્શનને લાભ મળ્યેા હતેા. તેઓશ્રીએ આપણા ઉપર મહદ્ ઉપકાર કરી જૈન શાસનની ઘણી જ ઉત્તમ પ્રભાવના કરી છે. ચપા—બહેન સવિતા, મને તેમની સ'સારાવસ્થાનુ દિગ્દર્શન કરાવશે ?
સવિતા—હા જરૂર, કેમ નહિ. તેવા મહાત્માના જીવન પરથી જ આપણને ધડા મળે છે અને આપણુ' મન સુમાગે વળે છે. તેઓશ્રી મૂળ પાલિતાણાના રહેવાસી હતા. પાછળથી પરબડી ગામના વાસી અન્યા હતા. તેમની માતાનુ નામ મેઘાબાઇ અને પિતાશ્રીનુ* નામ દેવચંદ હતુ.
ચપા—પણ બહેન, તેમના જન્મ ક્યારે થયા હતા ? સવિતા—તેઓશ્રીના જન્મ વિક્રમ સંવત ૧૯૧૩ ના ચૈત્ર શુદ્ધિ ૨ નારાજ થયા હતા અને જાણે જગમાત્રનુ કલ્યાણુ સાધવાને જ ન અવતર્યાં હોય તેમ તેમનુ* સ`સારીપણાનું નામ પણુ કલ્ચાણુચ'દ રાખવામાં આવ્યું હતું. ચંપા--મહેન, તેઓએ દ્વીક્ષા કયારે લીધી ? સવિતા—તેઓશ્રીએ આધુનિક જૈનપુરી અમદાવાદમ સ. ૧૯૩૬ ના વૈશાખ વિદે આઝમના રાજ ભાગવતી દીક્ષ્ણ અંગીકાર કરી હતી.
ચંપા—તે વિવાહિત થયેલા કે ?
F
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૭૧ ] સવિતા—નહીં જ. તેએ આજીવનહ્મચારી જ રહ્યા હતા. ચપા—તેઓને દીક્ષા લેવાનું શું કારણ ? શું તે ગૃહસ્થાવસ્થામાં દુઃખી હતા ?
સવિતા—-બહેન, આ પ્રશ્ન પૂછવામાં તમારી ભૂલ થાય છે. દુઃખી માણસે જ દીક્ષા લ્યે છે તે તે તમારી નરી ભ્રમણા જ છે. દુ:ખગર્ભિત વૈરાગ્ય કરતાં જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય જ ચિરસ્થાયી અને આત્મહિતકર છે. આ વિશ્વ જ વૈરાગ્યની પાઠશાળા છે–ર'ગભૂમિ છે. જ્ઞાનષ્ટિવાળા મનુષ્ય ડગલે ને પગલે કમરાજાની વિચિત્રતા અને માહરાજાનું પ્રાખલ્ય જોઈ શકે છે. એકને ઘરે જન્મના મહાત્સવ ઉજવાય છે; જ્યારે ખીજાને ઘરે મરણ પ્રસંગની રાકકળ ચાલતી હૈાય છે. એક આલીશાન મહેલમાં માજ ઉડાવે છે, જ્યારે ખીજાને પેટપૂરતુ અન્ન ખાવાને પણુ મળતુ' નથી. જુઓને એક છીપમાં પાકેલા એ માતીઓની જુદી જુદી સ્થિતિ સ ́પજે છે. એકના દવા માટે ભૂકા થાય છે, જયારે ખીજું રાજાના મુકુટમાં જડાય છે. એક જ સાથે ખીલેલા એ પુષ્પામાંથી એક પ્રભુના મસ્તક પર ચડે છે અને બીજું ધૂળમાં રગદોળાય છે. આમ ચિત્રવિચિત્ર સ્થિતિ જ ભવભીરુજનને વૈરાગ્યવાસિત બનાવે છે.
ચંપા—તેમના દીક્ષા અવસરે તેમના પિતાશ્રીને ઘણુા જ આનન્દ્વ થયા હશે ?
સવિતા—તેમના પિતાશ્રી સ’. ૧૯૨૭ માં મૃત્યુ પામ્યા હતા તેથી પણ તેમનું મન સ`સારથી ઉદ્વેગ પામ્યું હતું.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
વળી શાંતમૂર્તિ શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજના સહવાસથી તેમની આકાંક્ષાને સિંચન થતું હતું.
ચંપા-શું ત્યારે તેમણે દીક્ષા લીધા અગાઉ શ્રમણવસ્થાને અનુભવ કર્યો હતો કે તેમને તેમજ દીક્ષા લઈ લીધી હતી ?
સવિતા–તેમને દીક્ષા લેવાને દ્રઢ નિશ્ચય હતું તેથી તેઓ ગૃહસ્થજીવનમાં પણ સાધુ અવસ્થાને અનુભવ કરતા હતા. ઉકાળેલું પાણી પીવું, જમીન પર સૂવું, આવશ્યક ક્રિયાઓ કરવી તેમજ એકાસણા, આયંબિલાદિ તપશ્ચર્યા પણ કરતા.
ચંપા-ત્યારે તો તેઓ એક આદર્શ મહાપુરુષ નીવડ્યા હશે.
સવિતા–જરૂર. તેઓશ્રી તે જમાનાના સાધુઓમાં મુકુટમણિ સમાન હતા. શાંતતાની પ્રતિમૂર્તિ હોય તેમ તેની આકૃતિ જોતાં સૌ કોઈ શાંતિ અનુભવતું. તેમનું વિશાળ લલાટ તેમની જ્ઞાનપ્રજા સૂચવતું. ખટપટ કે કલેશને તે તેઓ નવ ગજના નમસ્કાર કરતા અને તેથી જ તેઓશ્રીએ પિતાના જીવનમાં અનેક સ્થળોએ કલેશ-કસ્પના બીજને સદંતર નાશ કર્યો હતે.
ચંપા–ત્યારે તે તેમને કલિકાળના યુગપ્રધાન જ માનવા જોઈએ.
સવિતા-ખચિત, તેમના જેવા ત્યાગીઓ હાલમાં અલ્પ સંખ્યામાં નજરે ચડે છે.
ચંપા પણ તેમની ઉપદેશ શૈલી તે જણ.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૭૩ ] સવિતા–તેઓશ્રીને મુખ્ય ઉપદેશ પ્રભુપૂજા, પરોપકાર, સામાયિક, આવશ્યક કર્મ-કર્તવ્ય, દયા વિ૦ હતે જે કરવાથી શ્રાવક પુત્ર કદી દુઃખી ન થાય. આ ઉપરાંત શાસન-પ્રભાવના માટે તેઓ ઉજમણા, ઉપધાન, વરઘોડાઓ વિગેરે કરાવતા.
ચંપા–પણ બેન, તેમને આચાર્ય પદવી કયાં મળી અને તેમના ગુરુ કોણ હતા તે તે સમજાવે.
સવિતા–તેમના ગુરુ ગચ્છાધિપતિ શ્રી મુક્તિવિજ્યજી મહારાજ હતા. સં. ૧૯૪૫ માં તેઓશ્રીએ ભાવનગરમાં કાળ કર્યો ત્યારે કમળસૂરિ મહારાજને પિતાની પાટ સેપતા ગયા. તેઓશ્રીને લીંબડીમાં પંન્યાસ પદવી અને અમદાવાદમાં આચાર્ય પદવી આપવામાં આવી.
ચંપા–તેઓશ્રીને પરિવાર જણાવશે ?
સવિતા–તેમના પરિવારમાં દશ મુખ્ય શિષ્ય, ૨૦ પ્રશિષ્ય અને ૧૫૦ લગભગ સાધ્વીજી મહારાજે હતા. શ્રાવક ભક્તગણ પણ વિશેષ હતે.
ચંપા–તેઓશ્રી કયારે કાળધર્મ પામ્યા?
સવિતા–તેઓશ્રીનું છેલ્લું માસું બારડોલીમાં થયું હતું. સં. ૧૯૭૪ ના આસો શુદિ ૧૦ ના રોજ પ્રતિકમણ કરતાં, પ્રભુ સમરણ કરતાં કાળધર્મ પામ્યા. ભેળા અને ભદ્રિક પરિણામી હેવાથી તેઓશ્રીનું સમાધિમરણ પણ તેટલું જ ઉજજવળ હતું.
ચંપા–અત્યાર સુધીમાં સૂરિજી મહારાજના જીવનને
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
- [ ૭૪ ] લગતી વાતચિત થઈ પણ જયંતિ ઉજવવાને ઉદ્દેશ છે? અને કઈ રીતે જયંતિ ઉજવવી જોઈએ ?
સવિતા--જયંતિ ઉજવવાનું મુખ્ય આશય સદ્ગતના. ગુણ ગાવા અને તેમના જીવનમાંથી જે કંઈ એગ્ય બોધપ્રદ હોય તે સ્વીકારી તેમના માર્ગનું અનુસરણ કરવું તે છે. જિન ઉત્તમ ગુણ ગાવતા ગુણ આવે નિજ અંગ *
એ પ્રમાણે મહાપુરુષના ગુણનુવાદથી આપણે પણ તેવા ગુણેના ભાગી બનીએ છીએ. જયંતિને દિવસે યથાશક્તિ તપશ્ચર્યા તેમજ પૂજા–પ્રભાવના કરી દિવસ સફળ કર..
ચંપા–બહેન તે એક આદર્શ મહાવિભૂતિનું જીવન સંભળાવી મારા અંધકારમય હૃદયમાં જ્ઞાન–પ્રકાશ ફેલા છે તેથી હું તારી અત્યંત પ્રાણી છું. ચાલ બેન, આપણે જયંતિ ઉત્સવમાં ભાગ લેવા જદી જઈએ અને ત્યાં સૂરિ જીના ગુણાનુવાદ સાંભળી આત્મા પવિત્ર કરીએ.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨. આસ્તિક નાસ્તિક
(સુમતિ એ આસ્તિક અને દુર્મતિ એ નાસ્તિક સમજવો) દુર્મતિ-કેમ ભાઈ સુમતિ, આમ બનીઠનીને કયાં ચાલ્યા
સુમતિ-ભાઈ, આજે આપણે એક જ્ઞાની ગુરુ પધાર્યા છે અને તેઓ આત્મકલ્યાણને સારો ઉપદેશ આપતા હોવાથી તેમના વ્યાખ્યાનને લાભ લેવા જાઉં છું.
દુમતિ-ભાઈ, આ સાધુ કે ધર્મના બહાના નીચે લેકેને ઊંધા પાટા બંધાવી છેતરે છે.
સુમતિ–ભાઈ, તારી સમજણમાં ફેર છે. ઠગવાનું કયારે બને કે જે તેઓને પિતાને સ્વાર્થ સાથે હેય. આપણા સાધુએ તે સતી લક્ષ્મી અદ્ધિ ત્યાગીને દીક્ષા સ્વીકારે છે અને કંઈ પણ બદલાની આશા રાખ્યા વગર દુનિયાભરમાં વિચરીને લેકેને હિતેપદેશ આપે છે. તેવા પવિત્ર પુરુષને ઠગ. કહેવા તે ખરેખર અન્યાય ગણાય.
દુમતિ-અન્યાય શા માટે ? આત્મા વિગેરે વસ્તુ જ નથી છતાં તેના નામે કલ્યાણ કરવા કહેવું, પાપ-પુન્યના. ભેદ બતાવવા એ ધતીંગ નહિ તે બીજું શું?
સુમતિ–ભાઈ ખરેખર તમે કઈ મિથ્યાત્વીને પૂરા પ્રસંગમાં આવી ગયા લાગે છે. તમારી બુદ્ધિ અવળે રસ્તે વળી છે. પુન્ય છે, પાપ છે, પરક પણ છે અને છેવટે
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૭૪ ] મોક્ષ પણ છે. આ નાસ્તિકવાદના ઝેરી ચશ્મા તમારી આંખે -વળગ્યા છે તે દૂર કરી જરા સત્ય સમજવા પ્રયાસ કરે.
દુર્મતિ–તમે ભૂલો છે ભાઈ, હું ચશ્મા પહેરત જ નથી.
સુમતિ-કાચના બાહ્ય દેખાય છે તેવા ચમા નહિ પણ અંધશ્રદ્ધારૂપી આંતરિક ચશ્મા.
દુમતિ–તે મારી અંધશ્રદ્ધા દૂર કરવા તમો પ્રયાસ કરશે ?
સુમતિ–જરૂર. મનુષ્યને સન્માર્ગે ચઢાવ-તેની સ્થિતિનું ભાન કરાવવું તે દરેક સુજ્ઞ મનુષ્યની ફરજ છે. જે સાંભળ, તારા બાપ–દાદા દરેક આસ્તિક છે અને દેવ, ગુરુ, ધર્મમાં સંપૂર્ણ પણે માને છે, પણ તારી સોબત ખરાબ હેવાથી તને બધે અધર્મ લાગે છે. તું તે એમજ માનતો જણાય છે કે સાધુઓએ પેટ પૂરવા ખાતર ઊભું કરેલું આ બધું ધાંધલ છે. દુઃખી માણસે જ સાધુ થાય છે, પરંતુ તેમ નથી. તું આપણા પૂર્વ મહાપુરુષના વૃત્તાંતે વાંચીશ તે જણાશે કે ભારત ચકવર્તી, રાજર્ષિ પ્રસન્નચંદ્ર, દશાર્ણભદ્ર, અભયકુમારાદિ રાજકુમાર અને અનેક શાલિભદ્ર જેવા ઋદ્ધિશાળી ગૃહસ્થોએ દીક્ષા અંગીકાર કરી પોતાના જીવનને સફળ બનાવ્યું છે. જે તું મારી સાથે ગુરુમહારાજના વ્યાખ્યાનમાં આવે તે તારું અજ્ઞાન દૂર થઈ જાય અને - તને સાચે રાહ-માર્ગ સાંપડે.
દુર્મતિ–ભલે ભાઈ, તારા માનની ખાતર હું સાથે
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૭૩ ]
આવું છું. જે તેઓ મારા મનની શંકાઓ દૂર કરશે તે હું તેમને આજીવન સેવક બનીશ
સુમતિ- ભલે ભાઈ તારી ઈચ્છા સાંભળી હું ઘણે ખુશી થયે છું; પણ જોજે તારા વચનમાં દ્રઢ રહેજે. | દુર્મતિ–હું કદાપિ વચનથી ફરનાર નથી. જેમ શરીરની શેભા કાંતિ છે તેમ મનુષ્યનું ભૂષણ એ તેનું વચન છે.
સુમતિ–ચાલે વ્યાખ્યાનને સમય થઈ જવા આવ્યું છે. વેળાસર જવાથી આપણને અનુકૂળતાવાળી બેઠક પણ. મળી જશે.
( જાય છે.) ગુરુ –હે ! આ સંસાર આધિ, વ્યાધિ ને ઉપાધિથી ભરપૂર છે. સંસારમાં લેશમાત્ર સુખ નથી. તલવારની ધાર પર ચૂંટાડેલા મધના બિંદુ જેવું તેનું સ્વરૂપ છે. ખરું સુખ આત્મિક સુખ છે. તેની બરાબરી કરી શકે તેવું એક પણ સુખ જગતમાં નથી. શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે
जन्मदुःखं जरादुःखं मृत्युदुःखं पुनः पुनः।।
संसारसागरे दुःखं तस्मात् जागृत जागृत ॥१॥ આ સંસારરૂપી સાગરમાં જન્મ સંબંધી, ઘડપણ સંબંધી અને મરણ સંબંધી દુખે વારંવાર આવ્યા જ કરે છે. ટૂંકમાં કહીએ તે સંસાર સાગરમાં દુઃખ સિવાય કંઈ પણ નથી. ઝાંઝવાના જળની માફક દુઃખને પણ આપણે સુખ સમજીએ છીએ. સંપૂર્ણ વ્યાધિવાળા પ્રસંગે આપણી મને દશાને વિચાર કરે. તે સમયે કંઈ કંઈ કરી નાખવાની અભિલાષાઓ જમે
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૭૪ ]. છે, પણ વ્યાધિ દૂર થયે, નબળાઈ ઓછી થવા લાગી કે પાછા આપણે “એના એ રામ અને એના એ ભગવાન.” માટે હે ભવિષ્ટ તમે જાગે, આમ મોહરૂપી નિદ્રામાં કયાંસુધી ઊંડ્યા કરશો. દેવેને પણ દુર્લભ એવું મનુષ્યત્વ, ઉત્તમ કુળ, ઉરચ ધર્મ અને શ્રેષ્ઠ ગુરુ પામીને પણ તમે ભવાટવીમાં અટવાયા કરે તે તમારી અને કાગડાને ઊડાડવા ચિંતામણિ રત્નને ફેંકી દેનારની વચ્ચે ફેર શે? વ્યાપારી પાંચના પચીશ અને પચીશના પચાશ કરવા ઈચ્છા રાખે છે તે તમે આ મનુષ્યત્વ પામીને વધારે ઉચ્ચપદ મેળવવા માટે કાં આશા રાખતા નથી ? અને તે માટે જ આત્મિક હિત સધાય તેવા દરેક પ્રયત્ન શુદ્ધ ભાવે આદરવા જોઈએ. | દુર્મતિ–ગુરુરાજ ! મને જે શંકા છે તેનું આપ નિરસન કરશે તે મારા ઉપર અને મારી જેવા બીજા અજ્ઞાન શખ્સ ઉપર મહદ્ ઉપકાર થશે. આપે આત્મિક કલ્યાણ માટે પ્રયત્ન કરવાનું સૂચવ્યું પરંતુ આત્મા જ કયાં છે કે જેથી તે માટે પ્રયત્ન કરાય?
ગુરુ–મહાનુભાવ, જે આત્મા જેવી જ વસ્તુ ન હોય તે આ હલનચલન વિગેરે ક્રિયા કેણુ અને શા માટે કરે છે ? | દુર્મતિ–પંચભૂતના મળવાથી આ બધી ક્રિયા થઈ શકે છે.
ગુજ–ભાઈ, મરણ પામ્યા પછી દેહ તે તે પંચમહાભૂતને જ હોય છે તે તેવી અવસ્થામાં કેમ ગતિ કરતું નથી?
દુર્મતિ–પંચભૂત નથી રહેતા. પ્રાણવાયુરૂપી એક
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
[Gè ]
ભૂત ( પદાર્થ ) ચાલી જવાથી તેના અભાવમાં ગતિ શકતી નથી. .
ગુરુ—વાસુ ચાલી જતા નથી તેમ ઊડી પણ જતા નથી. તે તે અંદર જ રહે છે. કાઇ કાઇ વાર આ શરીર ફૂલી જાય છે તે શું સૂચવે છે ?
દુમતિ—તે સ્થૂળ વાયુ તા હોય જ છે; સૂક્ષ્મ વાયુ ચાલ્યા જાય છે.
ગુરુ—ભાઇ, હવે તમે ઠેકાણે આવ્યા. સીધી રીતે કાન ન પકડતાં આડકતરી રીતે તમે કાન જ પકડયા છે. તે જ આત્મા છે જેને તમે સૂક્ષ્મ વાયુ કહેા છે. પ્રકાાંતરે અને વસ્તુ એક જ છે.
ક્રુતિ—ગુરુરાજ, આત્મા દેખાતા કેમ નથી. તે શરીરમાંથી ચાલી જતાં વજન ઘટતુ` કેમ નથી ?
ગુરુ—આત્મા અરૂપી છે. તે ચમચક્ષુથી ન જોઈ શકાય. તલમાં જેમ તેલ રહેલ છે. તેમ શરીરમાં આત્મા વ્યાપી રહેલ છે. શરીરમાં હલન-ચલનરૂપી ક્રિયા માત્રથી જ તે જાણી શકાય છે. આત્માના ગુણુ અલૌકિક છે. રારના દડામાં પવન ઊરીને તેને જોખા અને પવન કાઢી નાખીને વજન કરો તા અને વજન સરખું થશે. એની જ માક આત્મા સંબંધી પણુ જાણવુ.
દુમતિ—આત્મા છે તેમ મનાય, પણ પુણ્ય, પાપ, પલેાક વિગેરે શા માટે માનવા જોઈએ ?
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૮૦ ]
•
ગુરુ—એક સુખી, એક દુઃખી, એક રાજા ને એક રક શા માટે જોવામાં આવે છે. વધારે દૂર શા માટે જવુ પડે? એક જ માતાના ઉદરમાંથી જન્મેલા એ ભાઇએ પણ જુદા જુદા સ્વભાવના અને જુદી જુદી સ*પત્તિવાળા બને છે તેનુ શું કારણ? એક જ જાતના બે વેપારી સરખી મહેનતે વ્યાપાર કરવા છતાં એકને લાભ થાય છે જ્યારે ખીજાને નુકશાની વેઠવી પડે છે. આવી વિચિત્રતા એ સાબિત કરે છે કે પુણ્ય, પાપ અને પૂર્વના શુભાશુભ સ'સ્કાર પ્રમાણે મનુષ્યને તેનું ફળ પ્રાપ્ત થાય છે.
દુમતિ—કમ છે તેની ખાત્રી તેા થાય છે, પણ પરલાક છે તે કેમ માની શકાય?
ગુરુ—એ મધી વસ્તુઓ પરસ્પર સબંધ ધરાવનારી છે. એક અકાડા પછી બીજે તેમ દરેક તત્ત્વની સ્થિતિ પરસ્પર સલગ્ન છે. એકના અભાવમાં બીજાનું અસ્તિત્વ રહેતુ નથી. એક જન્મતાં સુંદર અને નિરોગી હાય છે જ્યારે કેટલાક ખેડાળ ને આંખને ન ગમે તેવા હોય છે તેનું શું કારણ ?
દુમતિ—તેનું કારણુ :સારા-માઠાં કર્યાં ગણી શકાય ? ગુરુ—તે તા હજુ સ્તનપાન કરતુ હોય છે ત્યાં તેણે કેવી રીતે કમ કર્યાં, તે જ વસ્તુ જ પૂભવ અથવા પરલેાકની સાબિતીરૂપ છે.
પૂર્વભવનાં કરેલા સાચા-ખાટા કર્મ મુજબ અત્રે ઉચ્ચનીચ સ્થિતિ પ્રાપ્ત થાય છે. માળક જન્મતાં જ રહેવા માંડે છે તે તેને ક્રાણુ શીખવાડે છે ? સ્તનપાન કરાવવાનું કાણુ
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૮૧ ]
શીખવાડે છે ? તે તેના પૂર્વભવનાં સંસ્કાર જ નહિં તે ખીજું શું?
દુ`તિ—ગુરુશ્રી, પરલેાક માની લઇએ પશુ અહિંયા મળેલ સાધન-સામગ્રીના ત્યાગ કરી અદૃશ્ય વસ્તુ માટે પ્રયત્ન કરવા તે મૂર્ખાઈ નથી ?
ગુરુ—ભાઇ, ત્યાં તમારી સમજફેર થાય છે. લાગે અ ંતે દુ:ખદાયક જ છે. એક વાર સ`પૂર્ણ ખાઇ લીધા પછી ફ્રી વાર ખાઇ જુઓ તેા ! ભય રહિત તે એક માત્ર વૈરાગ્ય જ છે. પૈસા માટે ચારને ભય રહે છે, માજ-મજામાં રાગના લય રહે છે. માં એ આપણા શરીરના દરવાજે છે. આપણા ઘરના દરવાજામાં આપણે ખરાબ કે દુષ્ટ માણસને દાખલ થવા ઢતા નથી તેમ આપણા માંઢામાં પણ ખરામ વસ્તુ દાખલ કરતા વિચાર કરવા આવશ્યક છે. અતિ ઠંડી કે અતિ ગરમ વસ્તુ કે તીખાતમતમતા પદ્માર્યાં પહેલા તે સ્વાદરૂપ નીવડે છે પણ તેનું પરિણામ દુ:ખદાયક છે. આપણા શરીરની નળી ઠંડા કે ગરમ પદાર્થથી કડક કે નરમ બની જાય છે અને તેનું અાખર કામ ન ચાલવાથી પરિણામે રાગાત્પત્તિ થાય છે. ક્રુતિ—તા ગુરુદેવ ખરું સુખ શેમાં છે ?
ગુરુ—ભાઇ માક્ષનુ' સુખ એ જ સાચુ' અને શાશ્વત સુખ છે. તે મળ્યા પછી તેના ક્ષય થતા નથી તેથી તે અક્ષચ્ચ કહેવાય છે. દુમતિ—ગુરુદેવ, તે પ્રાપ્ત કરવા શા ઉપાચા-પ્રયત્ના
કરવા જોઈએ ?
ૐ
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૮૨ ] ગુરુ–શાસ્ત્રજ્ઞા મુજબ વર્તન કરે. કોઈ જીવને દુઃખી ન કરે અને ગરીબ કે દુઃખી દેખી તેના ઉપર ઉપકાર કરે. મન-વચન-કાયાની અનિષ્ટ પ્રવૃતિ દૂર કરે અને ધર્મકિયામાં રુચિવંત બને તે પરિણામે મુક્તિ સુખ મળતાં વાર નહી લાગે.
દુર્મતિ-ગુરુરાજ, આપે મારા મનના બધા સંશ દૂર કરી ખરેખર મને જ્ઞાનામૃત પાયું છે. મારા પ્રશ્નોથી આપને માઠું લાગ્યું હોય તે ક્ષમા કરશે.
ગુસ–ભાઈ, ઉપદેશ આપ-પ્રતિબંધ પમાડે એ તે અમારો ધંધે છે. એ બાબતમાં અમારા ગ્રાહક વધે તે અમારી દુકાન પણ સારી ચાલે. તેમાં માફી આપવાની જરૂર નથી. ફરી વાર અત્રે આવી તમારી શંકાઓનું નિરસન કરશે તે તમારું જીવન ધન્ય અને પવિત્ર બનશે. જોકે એ ધમે સાંભળવાની રુચિ રાખવી જોઈએ અને તેમાંથી બને તેટલું જીવનમાં ઉતારવું જોઈએ.
દુમતિ–ગુરુદેવ, હવે મને જે જે શંકાઓ ઉદ્દભવશે તે આપને નિખાલસ દિલથી પૂછી આત્મસંતોષ મેળવીશ. બેલે –
अज्ञानतिमिरांधानां, ज्ञानाञ्जनशलाकया । नेत्रमुन्मिलितं येन, तस्मै श्रीगुरवे नमः ॥१॥
w)
&
કમાન રકમ 5. મારા -
ના
E
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩. કન્યાવિક્રય
શાંતિ–કેમ ભાઈ કાંતિ, કયા વિચારમાં મશગુલ બન્યા છે કે જેથી તમારી પાસે ક્યારને આવવા છતાં ઊંચી દૃષ્ટિ સરખી ય કરતા નથી.
કાંતિ-(હેજ ભાનમાં આવીને) અફસ ! અફસ!! ધિકાર પડે તેવા કર્મચંડાળને ! ખરેખરા પિશાચ કરતાં આ પિતૃ-પિશાચ હજારગણું ધિક્કારને પાત્ર છે. તે માતૃભૂમિ ! આવા નરાધમેને તું શા માટે તારી છાતી પર ચાલવા દે છે?
શાંતિ–ભાઈ. વાત તે કર. આટલી બધી દિલગીરી શા માટે બતાવે છે?
કાંતિ–શી વાત કરું ? કલિયુગની ખરેખરી શરૂઆત થઈ ગઈ છે.
શાંતિ-કલિયુગ તે કચારને શરૂ થઈ ગયેલ છે. આજે તે વાતને અહીં શું સંબંધ છે ?
કાંતિ–તે તે ખરી વાત છે. કલિયુગ શરૂ થયે હતું તે કેબી, ભીલ વિગેરે હલકી અને નીચ કેમમાં. તેઓ પિતાની પુત્રીને પશુ માફક વેચતા હતા. અગર તે “લાકડે માકડું'ની માપક વૃદ્ધ વરને પરણાવી કન્યાના જીવ સટેટને સદે કરતા હતા પણ હવે તેને ઝેરી ચેપ તે ઉચ્ચ ગણાતા આપણા જૈન સમાજમાં પણ લાગુ પડે છે.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૮૪ ].
શાંતિ–ભાઈ કાંતિ, આ તું શું બોલે છે ? જે જૈન કોમ ઉરચ અને પવિત્ર ગણાય, ઉચ્ચ આદર્શવાળી લેખાય તે જૈન સમાજ માટે તું આ શું બેલે છે? એકેંદ્રિય સરખા જીવને બચાવવા જે તનતોડ પ્રયત્ન કરે છે અને તે જીવદયાને તિથિઓએ લીલોતરી ન ખાવા સ્વરૂપે જીવનમાં ઉતારે છે તે પૈસા ખાતર પુત્રીને વેચે તે ન માની શકાય તેવી બાબત છે.
કાંતિ–તે જણાવ્યા તેવા જૈને માટે જરૂર મગરૂર થવા જેવું છે પણ આપણા સમાજના કલંકરૂપ કેટલાક અંગારા આપણુ વચ્ચે વસે છે, જે પુત્રીને વેપાર આદરી બેઠા છે.
શાંતિ-ગામ હોય ત્યાં ઢંઢવાડે હોય, ઘઉંમાં કાંકરા હોય તે માફક અ૫ વ્યક્તિઓ તેવી હશે તેથી આખા જૈન. સમાજને શું ?
, કાંતિ–ભાઈ, તારી ત્યાં ભૂલ થાય છે. મોટા રૂના ઢગલામાં ફક્ત એક જ સળગતી દીવાસળી નાખે, સારી કેરીના ટેપલામાં ફક્ત એકાદ બે કે હાઈ ગયેલી કેરીઓ નાખે અને જુઓ કે પરિણામ શું આવે છે. આવી જ રીતે આ અલ્પસંખ્યક અંગારાઓ પણ આખા સમાજના નામને કલસાને કુચ મારી રહ્યા છે. જ્ઞાતિના આગેવાનેએ આ પ્રશ્ન ઉપાડી લઈ તેને ઘટતે બંદેબસ્ત કરે જોઈએ.
શાંતિ–આપણું ઘેળે દિવસે દિવસે ટૂંકા થતાં ગયા છે. ઘેળ બહાર કન્યા આપે તેને પૂછવામાં આવે છે પરંતુ , કન્યાવિક્રય કરનારને કઈ પૂછતું નથી.
કાંતિ–ત્યારે શું શેઠીયાઓ લાંચ લેતા હશે ?
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૮૫ ] શાંતિ––ના ભાઈ, તે આક્ષેપ મૂકી શકાય નહિ. શેઠીઆઓના હાથમાં કઈ સત્તા છે કે જેથી તે તાત્કાલિક જવાબ માગી શકે ?
કાંતિ–વાહ રે ભાઈ વાહ! આ તું શું બેલે છે? જ્ઞાતિના હાથમાં કઈ સત્તા ? સત્તા તે ઘણું છે અને ધારે તે ઘડીના છઠા ભાગમાં કન્યાવિક્રય જેવી બદનામ કરનારી રૂઢિ બંધ કરી દે. કેટ અને કચેરીઓ તે હવે થઈ. અગાઉના જમાનામાં નાતના મુખીઓ અને ગ્રામ-પંચાયતે જ આવા કજિયાએ પતાવતી. ખરું કહીએ તે આપણું શેઠીઆઓમાં શિથિલતા આવી છે. વ્યવહારના પ્રસંગે ઊભી થયેલ કડવાશ તેઓ જ્ઞાતિના પ્રકરણમાં લાવે છે અને તેઓ વચ્ચે અંતર વધતું જાય છે. સારી અને સાચી વસ્તુ હોય છતાં અંગત મતષના કારણે તે વસ્તુ મારી જાય છે. આ ઉપરાંત એક બીજી નબળાઈએ આપણા માનસમાં પ્રવેશ કર્યો છે અને તે “મારે શું ? ” ની નીતિ છે. આને પરિણામે તેઓ ઉપર જનતાએ મૂકેલા વિશ્વાસને તેઓ ઘાત કરે છે. કન્યાવિક્રય કરનાર સામે કડક પગલાં લેવામાં આવે અને તેને રોટી–બેટીને વ્યવહાર તેડી નાખવામાં આવે તે ભવિષ્યમાં બીજાઓ આવું પગલું ભરતાં જરૂર ખંચકાય.
શાંતિ–ધારે કે શેઠીઆ આ વસ્તુ મન પર ન લે તે શું થાય ?
કાંતિ–આ બાબતથી હવે ડરવાનું નથી. કન્યાવિક્રય કરનારાઓનાં પાપે આ વસ્તુ હવે સરકાર સમક્ષ ગઈ છે અને થોડા સમયમાં તે સંબંધી કાયદે પણ પસાર થઈ જશે.
ના કારણે એ અપતિ છે. આ
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૮૬ ]
શાંતિ–તેઓ ખાટકી જેવું ભયંકર કૃત્ય શા માટે કરતા
કાંતિ ખાટકી કરતા પણ આ કૃત્ય બેહદ ખરાબ છે. ખાટકી તે મરેલા પ્રાણુનું હાડ-માંસ વેચે છે અને તે પણ પારકા પ્રાણુઓના જ્યારે કન્યાવિક્રય કરનાર તે પિતાના જ ઉછેરેલા સંતાનના લેહી-માંસને વેપાર ખેડે છે.
શાંતિ–તેઓ જાણતા છતાં આવું ભયંકર કૃત્ય કેમ કરતા હશે ?
કાંતિ–ઉમુક્ષિત દિન રોતિ પામ્ ? ભૂખે માણસ શું પાપ નથી કરતો ?
શાંતિ–આવા પાપ કૃત્ય કરવા કરતાં તે પેટ ફેડી નાખવું સારું ! • કાંતિ–ભાઈ તમે જરા ઉતાવળ કરો છો. તેમાં તેઓને દેષ નથી.
શાંતિ–સરકારની દખલગીરી સિવાય આ કુપ્રથા અટકાવવાને બીજે રસ્તે નહિ હોય?
કાંતિ–હોઈ શકે જ અને છે. મૂળ વસ્તુ તે એવી છે કે કન્યાવિક્રય કરનારા ગરીબ સ્થિતિના હોય છે. તેઓની સ્વામીભાઈ તરીકે ગ્ય દેખરેખ રાખવામાં આવે, તેને ધંધે ચડાવવામાં આવે અને પ્રસંગે પ્રસંગે તેને સુસંસ્કારે. આપવામાં આવે તે જે પરજીયાત ન અટકે તે મરજીયાત જલદી અટકી શકે.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૮૭ ] શાંતિ–પણ આવા માણસને મજુરી કરી પેટ ભરવું અને મરવું બરાબર છે. વગર મહેનતના દશ-પંદર હજાર મળતાં હોય ત્યાં તેઓ મહેનત શું કામ કરે?
કાંતિ–કેળવણી એ વસ્તુ એવી છે કે ઘર અજ્ઞાનમાં રખડતાં પ્રાણીને પણ પ્રકાશ આપે છે.
શાંતિ–ભાઈ, કન્યાવિક્રયના પૈસા લઈ નાત જમાડવામાં આવે તે તેનું પાયશ્ચિત થઈ શકે ખરું?
કાંતિ–ના ભાઈ, તે તે મન મનાવવાના રસ્તા છે. પહેલા કાદવમાં પગ ખંતાડી પછી દેવા બેસવે એ ડહાપણનું કામ કહેવાય? કન્યાવિક્રયના પૈસા એ લેહીના ટીપાને વેચવા બરાબર છે એટલે તે લેનારને તે શું પણ તેના ખાનારના શરીરમાં પણ વિકૃતિ પેદા કરે છે.
શાંતિ-કન્યાવિય કરનારા તે ભલે કરે પણ તેને પૈસા આપનાર ન મળે તે આવી પરિસ્થિતિ કયાંથી જન્મે ?
કાંતિ–ભાઈ, મોતને આરે ઊભા હોય, છોકરાને ઘેર છોકરા હોય તેઓને જ્યારે નવજીવનના કેડ થાય ત્યારે આવા બબુચકેને પાણીની જેમ પૈસા વેરવા પડે છે.
શાંતિ–હવે મને તારી વાતની સમજણ પડી, પણ જ્ઞાતિના આગેવાનો કેવા પગલાં ભરે તે આ ભયંકર રૂઢી બંધ થાય ?
કાંતિ-જ્ઞાતિના આગેવાનોએ એક સંમેલન ભરવું જોઈએ. પ્રચારકાર્ય કરી એ ઠરાવ પસાર કરે જોઈએ કે ૫૦ વર્ષની ઉપરના શખ્સને પિતાની કન્યા આપવી નહિ.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૮૮ ] વળી આ ઉપરાંત આપણુ ગુરુમહારાજે પણ આ બાબતમાં સકિય ફાળે આપી શકે. પોતાના ઉપદેશદ્વારા તેઓ આવા અબુઝ પર જ્ઞાન–વારિનું સિંચન કરે તે તેને પિતાની બૂરી હાલતનું ભાન થાય. વળી આપણી કામના શ્રીમંત આગેવાને આવશ્યક ઉજમણું, સ્વામીવત્સલ, વરઘોડા, ઉપધાન આદિ ક્રિયા કરાવવા ઉપરાંત એક “ સાધારણ ફંડ” કે “જ્ઞાતિમદદફંડ” જેવી વ્યવસ્થા કરે તે તે દ્વારા પણ આવા દીન-દુઃખી ભાઈઓને ધંધે ચડાવવામાં પ્રયત્નશીલ થવાય. રછ શરૂ થતાં તેઓ આવી ઘણાસ્પદ પ્રથાઓથી પોતાની મેળે જ પાછા વળશે, માટે આ પ્રથાને જે ખરેખરી રીતે બંધ જ કરાવવી હોય તો જ્ઞાતિના આગેવાનો ઉપરાંત મુનિ મહારાજેએ પણ આ વાત મન પર લેવી ઘટે.
શાંતિ–ભાઈ તારું કહેવું બરાબર છે પણ આપણામાં એટલી બધી નિષ્ક્રિયતા આવી ગઈ છે કે આપણે શું કરી શકીએ ?
કાંતિ–ભાઈ, આ તું શું બોલે છે? આપણું સમાજને માટે આપણે કંઈ નહિ કરી છૂટીએ તે બીજા શું કરવાના હતા ! નિર્બળ વિચાર એ નિર્માલ્ય પ્રજાને વારસો છે. આપણે મહાવીરના પુત્રે પુરુષાર્થમાં પૂરેપૂરું માનીએ છીએ માટે દ્રઢ નિશ્ચય કરો અને પછી જુઓ કે પરિણામ શું આવે છે?
શાંતિ–ખરેખર, તારા કહેવાની મને બરાબર સેટ અસર થઈ છે અને હું તારી સમક્ષ પ્રતિજ્ઞા કરીને કહું છું કે જ્યાં સુધી આ પ્રથાને નાબૂદ કરીશ નહિ ત્યાં સુધી હું જંપીને બેસીશ નહિ (બંને સાથે ગાય છે)
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૮૯ ]
( વૈદ્યી વનમાં વસવલે—એ રાગ )
જાગી જુએ જૈન મધુ, માનવદેહ ધરી કરી, શ્રાવક નામ ધરી કરી,
કન્યા
પશુ
તુલ્ય
કરે કન્યાના
રત્ન વેચાય;
નિર્દય ખાય જાણ્ણા અરે !, જિન દર્શન કરવા મથે, કરતાં તિલક કપાળમાં, સામાયિક કરે પ્રીતથી, કન્યા રીમાવી મારવા, વ્યાખ્યાન શ્રવણુ કરે સદા, માળા ચઢાવે શૂળીએ, જૈન નામ ગાય અચાવે પ્રેમથી, દયાધમી નિજ કન્યાને મારવા, ચિત્તે કન્યાવિક્રય કરનાર તેા, સહાય કરે જે માનવી, શ્રીમતવર્ગ સુણ્ણા સહુ, દયા કરો અબળા પરે, લીલેાતરી ખાધા કરા,
કીડી સત્ય દયાળુ જે હશે, કન્યાવિક્રય કરવા નહિ, ઉપદેશક લેખક અબળારક્ષક જો થશેા,
નથી પૂછતા
પૂજન કરવા કેમ શરમ ન પ્રતિક્રમણમાં
નથી આવતી ભક્તિભાવ
ગણાય. જાગી૰૧
ધાત;
નાત. જાગી૦૨
ધાય;
થાય ? જાગી૦૩ પ્રેમ;
રૂમ. જાગી૦૪
ધરાય;
લજાય. જાગી૦૫
...
મનાય;
ઘડાય. જાગી હું
ઘાટ
નરક–નિંગાદે
જાય;
તે પણ સાથે સધાય. નગી૦૭ કરે બાળા બહુ શોક; આયુ વિતાવેાશ્ફાકી જાગી૦૮ લાકર જન ખચાવાલથી, નથી અખળાને સાજ. જાગી૦૯
કાજ
કરશે તે પચ્ચખાણુ; ભલે જાય રે પ્રાણુ. જાગી૰૧૦ સહુ,કરા પુન્યનું કામ;
લેશેા. શિવપદ્મ ધામ. જાગી૰૧૧
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪. ઓળી–નવપદારાધન
પ્રવીણચંદ્ર–કેમ ભાઈ પ્રબંધ, આ બધી શેની તૈયારી કરવા માંડી છે ? ચરવળ, મુહપત્તિ તથા કટાસણું લઈને કયાં જાય છે? - પ્રબોધચંદ્ર-શું ભાઈ, તમને ખબર નથી કે આવતી કાલે આપણું શાશ્વતી અઠ્ઠાઈ બેસવાની છે. આવતી કાલથી નવપદારાધન શરૂ થશે.
પ્રવીણ–ભાઈ, શાશ્વતી અને અશાશ્વતી અઠ્ઠાઈ કેટલી છે ?
પ્રબોધ–શાશ્વતી અઠ્ઠાઈ બે છે જ્યારે અશાશ્વતી ચાર ગણાય છે. ચૈત્ર તથા આ માસની ઓળીની અઠ્ઠાઈ શાશ્વતી છે અને કાર્તિક, ફાગણ, અષાડ તથા શ્રાવણ માસમાં આવતી અઠ્ઠાઈઓ અશાશ્વતી છે.
પ્રવીણ–શાશ્વતીને અર્થ શું? પ્રધ-દરેક કાળમાં જેનું નિયત સમયે આરાધન થાય તેને શાશ્વતી કહેવામાં આવે છે.
પ્રવીણું–શાશ્વતી અઠ્ઠાઈમાં દેને કાંઈ પણ કર્તવ્ય કરવાનું હોય છે ખરું ?
પ્રબોધ-હા ભાઈ, શાશ્વતી અઠ્ઠાઈના દિવસે દેવોને માટે પણ આનંદના ગણાય છે. તેઓ નંદીશ્વર નામના
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૯૧ ]. આઠમા દ્વિીપમાં જઈને નૃત્ય, ગાન, ગીત, પૂજન, ભક્તિ વગેરે ઉલ્લાસ અને ઉત્સાહપૂર્વક કરે છે અને પિતાના જન્મને સાર્થક કરે છે.
પ્રવીણુ–ભાઈ આપણે આ એનીમાં શું કરવું જોઈએ?
પ્રબોધ–આપણે માટે ઘણું કર્તવ્ય છે, માણસ ધારે તે સિદ્ધચક્રનું શુદ્ધ ભાવથી આરાધના કરી શ્રીપાળ, મહારાજની માફક આ ભવમાં અનેક અદ્ધિઓ અને પરભવમાં દેવલોકના અથાગ સુખ અનુભવે છે.
પ્રવીણ–ભાઈ સિદ્ધચક્ર એટલે શું ? અને તેનું આરાધન કેવી રીતે થાય તે મને માહિતીપૂર્વક સમજાવે,
પ્રબેધ–ભાઈ, આપણા શાસ્ત્રમાં આત્મહિત સાધવાના ત્રણ પ્રકાર બતાવ્યા છે. યંત્ર, મંત્ર ને તંત્ર. સિદ્ધચક મહારાજનું વિધિપૂર્વક આરાધન કરવું તે યંત્ર કહેવાય છે, નવકાર આદિ મંત્રનું સ્મરણ-રટન કરવું તે મંત્ર અને ચારિત્ર, તપસ્યાદિથી આત્મહિત સાધવું તેને તંત્ર કહેવામાં આવે છે. યંત્ર એ ઉત્કૃષ્ટ સાધન મનાય છે અને તેનું શુદ્ધ ભાવથી વિધિપૂર્વક આરાધન કરવામાં આવે તે પ્રાંતે મક્ષ સુખ પણ લભ્ય થઈ શકે છે,
પ્રવીણભાઈ સિદ્ધચકની રચના કેવી હોય છે.
પ્રધ–તેમાં નવ પદ હોય છે તેથી તેને નવપદજી પણ કહેવામાં આવે છે અને તે બધાને દેવ, ગુરુ અને ધર્મ એ ત્રણ તત્તવમાં સમાવેશ થઈ જાય છે,
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૯૨ ]. પ્રવીણ–તેને કઈ રીતે સમાવેશ થાય છે તે મને બરાબર સમજાવે.
પ્રબોધ–જુઓ ભાઈ પહેલા બે પદ (૧) અરિહંત (૨) સિદ્ધ એ દેવતત્વ કહેવાય, (૩) આચાર્ય (૪) ઉપાધ્યાય (૫) સાધુ એ ગુરુતત્વ કહેવાય અને (૬) દર્શન (૭) જ્ઞાન (૮) ચારિત્ર અને (૯) તપ એ ધર્મતત્વ કહેવાય છે.
પ્રવીણ–એ તે ઠીક પણ દેવતત્વ કોને કહેવામાં આવે છે ?
પ્રબોધ–રાગદ્વેષ રહિત, છોધ, માન, માયા અને તેમાં આદિ દુર્ઘટ કષાયેને જેણે જીતેલા હેય તેમજ સર્વજ્ઞ અને સર્વદશી હેઈને જે ત્રણે કાળનું યથાસ્થિત સ્વરૂપ -જાણે તેને દેવતત્વ કહેવાય છે.
પ્રવીણ–ત્યારે હરિ, હર, બ્રહ્મા અને પુરંદર વિગેરે દે પૂજનીય ખરા કે ?
પ્રબોધ-તમે તેમના જીવનચરિત્રથી સાવ અજાણ જણાઓ છો નહિતર આ પ્રશ્ન કદી ન પૂછત. જેઓને સ્ત્રીઓને સંગ ગમતે હેય, ક્રોધની સાક્ષાત્ મૂર્તિ હય, જેણે માયા રચી હોય, તેને સત્ય દેવ તરીકે કેમ પૂજનીય ગણી શકાય ?
પ્રવીણ–પણ જેઓ રાગ-દ્વેષ વિનાના દે છે તે તેને ભક્તજનને શું લાભ કરવાના ?
પ્રબોધ-તારો આ પ્રશ્ન અણસમજણભર્યો છે. લોહચુંબક જેમ લેઢાને ખેંચે છે તે મુજબ આપણી ભક્તિ
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૯૩ ] પણ આપણા ઈચ્છિત ફળને ખેંચી લાવે છે. ઉપરાંત જિનમૂર્તિના અધિષ્ઠાયક દેએ પણ ચમત્કારે બતાવ્યાના દાખલા મોજુદ છે.
પ્રવીણ–દેવતત્વ તે સમજાણું, હવે ગુરુતત્ત્વ સમજાવે.
પ્રબોધ–જેઓ કંચન-કામિનીના ત્યાગી થઈ પંચ મહાવ્રત પાળતા હોય તેને ગુરુ કહીએ.
પ્રવીણ–તે પછી સંન્યાસી, ફકીર, ગુસાંઈજી, બાવાઓ વિગેરેને શું કહેવું !
પ્રબોધ–તે તે તું પણ સમજી શકે તેવી વાત છે. જેઓ માયા-કપટ અને સ્ત્રી–પુત્ર વિગેરેમાં રચ્યાપચ્યા રહેતા હોય અને સાહ્યબી તથા માનાર્ડબર જોઈતું હોય તે તેના શિષ્યને સારો ઉદ્ધાર કયાંથી કરી શકે? પણ દુનિયા એવી છે કે પાપી અને પાખંડીનું વધારે માને. જ્યારે ફાસલામાં સપડાઈ જાય ત્યારે આખરે પશ્ચાત્તાપ કરે છે.
પ્રવીણ–આપણામાંના કેટલાક દેરા, ધાગા, મંત્ર તંત્રાદિ કરે છે તેને કઈ કેટીમાં મૂકવા?
પ્રબોધ–તેઓ તેના પરથી ચુત થયેલા માનવા, તેને શુદ્ધ સંજમધારી ન ગણી શકાય. વીતરાગ પરમાત્માને આદેશ તે નથી જ.
પ્રવીણ–ઠીક ભાઈ, હવે મને ધર્મતત્વ બતાવે.
પ્રબોધ-ધર્મનું સ્વરૂપ ગહન છે અને તેના ભેદપભેદે અનેક છે, પણ જેનાથી આત્મિક સુખ પ્રાપ્ત થાય
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૭૪ ] તેવા પ્રકારે આત્મરમણુતા કરવી જોઈએ. જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, તપ, દયા, ક્ષમા, દાન, સરળતા, વિવેક, વિનય વિગેરે આત્માના ગુણે છે અને તે દરેક ગુણને યથાશક્તિ વિકસાવવા પ્રયત્ન કરવું જોઈએ. દરેકનું વિવેચન કરતાં વિસ્તાર વધી જાય માટે ટૂંકામાં સમજાવું. કેઈપણ પ્રાણીની હિંસા ન કરવી તે અહિંસા, દીન દુઃખીને મદદ કરવી તે દાન, યથાશક્તિ કાયાને દમવી તે તપ, જ્ઞાનાભ્યાસ વધારસ્વાધ્યાય કરે તે જ્ઞાન, વડીલે પ્રત્યે માન જાળવવું તે વિનય વિગેરે.
પ્રવીણ--પણ જગતમાં તે અનેક ધર્મ પ્રવર્તે છે તે કયે સાચે માન
મધ-કેટલાક તે ધર્મના આભાસ માત્ર છે, જેનાથી આત્માને ઉદ્ધાર થાય તે જ વાસ્તવિક ધર્મ કહેવાય. કુધર્મ સેવનથી ઊલટે આત્મા અધોગતિમાં ઉતર જાય છે.
પ્રવીણું--હવે મૂળ વાત ઉપર આવીએ. સિદ્ધચક્રનું આરાધન કેવી રીતે કરવું ?
પ્રબોધ--આસે તથા ચિત્ર માસની શુદિ સાતમથી આયંબિલ કરવું ને પુનમ સુધીમાં નવ આયંબિલ કરવા. હંમેશા પદ પ્રમાણે વીશ નેકારવાળી ફેરવવી, પદના ગુણે પ્રમાણે ખમાસમણ દેવા, સાથીઓ કરવા અને તે ઉપર બદામ સોપારી વિગેરે ફળ મૂકવા, સવાર સાંજ પડિલેહણ તથા પ્રતિક્રમણ કરવું, હંમેશ અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરવી, નવ ચૈત્યવંદન
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૯૫ ]
કરવા સિદ્ધચક્ર મહારાજનું પૂજન સવારમાં વાસક્ષેપથી અને અપેારે કેશર-ચંદન-પુષ્પ વિગેરેથી કરવુ.
--
પ્રવીણ—ભાઇ આયંબિલ કેવી રીતે કરવાનું હોય છે ? પ્રમાધ—વિકૃતિજન્ય છ મહાવિળયના તેમાં ત્યાગ કરવાના હૈાય છે, (૧) ઘી. (૨) ૬૪ (૩) દહીં, (૪) સાકર, (૫) તેલ અને (૬) કડે એટલે કે તળેલા પકવાન વિગેરે એટલે કે લૂખું અનાજ જમવાનું હોય છે. પ્રવીણ—આવી જાતના તપથી અને સિદ્ધચક મહારાજના આરાધનથી શું ફળ પ્રાપ્ત થાય ? કાઇને તેવા લાલ મળ્યા છે ? પ્રાધ—જરૂર, ધર્મકરણી કદી નિષ્ફળ થતી નથી. ભાવની તરતમતા પ્રમાણે જરૂર ફળ મળે છે જ. સિદ્ધચક્રનુ એકાગ્રચિત્તે ચિંતવન આરાધન કરવામાં આવે તે તાવમાં જ મેાક્ષ જેવું અલૌકિક સુખ મળે છે. નવિનિધ અને અષ્ટ મહાસિદ્ધિ પણ તેનાથી જ પ્રાપ્ત થાય છે. આ પદના સેવનથી ઘણાયે સિદ્ધિ અને ઋદ્ધિ મેળવી છે તેમાં શ્રીપાળ મહારાજા અને મયણાસુંદરીનું વૃતાંત પરિચિત છે.
ل
પ્રવીણ—પણ ભાઈ આ વૃતાંત કાણે કાની પાસે કહ્યું ? પ્રાધ—આપણા ચરમ જિનવર, આસનૅપકારી ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવે શ્રી ગૌતમસ્વામીને કહેલ અને તેઓશ્રીએ શ્રેણિક આદિ રાજા-મહારાજાઓની પદામાં કહી સભળાવેલ. પ્રવીણ—તમે મને બહુ સારા મેધ આપ્યું. આજથી હું શ્રી સિદ્ધચક્ર મહારાજનું ભાવપૂર્વક આરાધન કરીશ.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
[es]
इति श्री तपगच्छाधिपति श्रीमत् मुक्तिविजयजीगणिपूज्यपादानामदेवासी परमशांतमूर्ति विजयकमलसूरीश्वराणां शिष्यरत्न - योगनिष्ठ - विजय केशरसूरीश्वराणां कनीयसा भ्रात्रा श्री विजयदेवसूरिणा पूज्यपाद गुरुवर्य श्रीविजयकमलसूरीश्वरस्य जयंतिसंवादः, आस्तिक नास्तिकसंवादः, कन्याविक्रयनिवारणसंवादः, पुनः नवपदात्मकश्रीसिद्धचक्रसमाराधनस्वरूपप्रतिपादकसंवादा विरचिता विक्रम सं० १९९३ वर्षे आश्विनमासे शुक्लपक्षे पूर्णिमा तिथौ समाप्तिमगमत् गुरुवयश्रीविजयकमलसूरीश्वरप्रसादात् ॐ शांतिः शांतिः शांतिः
समाप्त
ग
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ શ્રી વિજયકમળ-કેશર ગ્રંથમાલાના સર્વમાન્ય આત્મજાગૃતિનાં અપૂર્વ પુસ્તકો 1-4-0 1= = 0 27 =0 1 એગશાસ્ત્ર આ. 4 રેશમી પાકું પૂંઠું કી. રૂ. 2-0-0 2 મલયાસુંદરી આ. 4 રેશમી પાકું પૂંઠું 1-4-0 3 રેખા દશન-હસ્ત સંજીવન ભા. ૧-૨-૩-પાકુ ! 4 આત્માનો વિકાસક્રમ-ઉપમિતિભવ પ્ર. સારાંશ 5 મહાવીર તત્વ પ્રકાશ સરલ સંસ્કૃત પ્રતાકારે 6 મહાવીર તત્વ પ્ર. નીતિ વિચારામૃત, આત્મવિશુદ્ધિ '' " 1-0-0 7 દેવવિદ.અનેક વસ્તુ.સ્વરોદય વિગેરે રેશમી પાકું પુડું' '' '' 1-0-0 8 સમ્યગૂ દર્શન-સમ્યક્ત્વના 6 ૭લનું વિવરણ પાકુંપુ હું ?" " 0-12-0 9 યોગદષ્ટિસમુચ્ચય ભાષાંતર. આત્મસ્વરૂપ બતાવનાર " " 10 બૃહત જીવનપ્રભા તથા આત્મોન્નતિનાં વચનામૃત " " 1-8-0 11 જીવનપ્રભા. રાસ તથા આત્મજાગૃતિના વચનામૃત " " 0-8- 0 12 શાંતિનો માર્ગ–અ પૂર્વ શાંતિ આપનાર. નામ તેવા ગુરુ” " 0-8-7 13 પ્રભુના પંથે જ્ઞાન પ્રકાશ. કાચું "હું" ?? ?? 0-500 14 આમજ્ઞાનપ્રવેશિકા, પાઠશાળાને ખાસ ઉપયોગી ''' --0 15 શિશુશિક્ષા. બાલકોને ખાસ ઉપયોગી '' " 0-1-6 | પુસ્તકો મળવાનાં ઠેકાણી શાહુ. સદુભાઈ તલકચંદ ઠે, રતનપોળમાં વાધણુ પળ-અમદાવાદ. મેતા નાગદાસ પ્રાગજીભાઈ ઠે. ડોશીવાડાની પોળમાં અમદાવાદ શા. માનજીભાઈ પરશોત્તમ કે લખા વેલશીના ડેલામાં. વઢવાણકૅપ શ્રીજૈન ધર્મ પ્રસા૨ક સભા–ભાવનગર