Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2533 pahIlIvana zrI di. jaina siddhakSetra mAMgItaMgI (tA. saTANA, jilA-nAsika, mahArASTra) meM virAjamAna bhagavAn pArzvanAtha kA atisundara bimba Azvina, vi.saM. 2064 akTUbara, 2007 JalRREARRINCIDENT IROMPLAIMERATORIRAM WWWTTTTT
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI vidyAsAgara jI ke dohe hRdaya milA para sadaya nA, adaya banA cir-kaal| adayA kA aba vilaya ho, cAhU~ diin-dyaal|| 100 puNya karma anubhAga ko, nahIM ghaTAtA bhvy| mohakarma kI nirjarA, karatA hai kartavya // 92 tabhI manoratha pUrNa ho, manoyoga thama jaay| vidyAratha para rUr3ha ho, tIna loka nama jaay|| 93 huA patana bahubAra hai, pA kara ke utthaan| vahI sahI utthAna hai, ho na patana-sammAna // cetana meM nA bhAra hai, cetana kI nA chaaNv| cetana kI phira hAra kyoM? bhAva huA durbhaav|| 101 cintA nA paraloka kI, laukikatA se duur| loka-hitaiSI basa baneM, sadA loka se puur|| 94 saurabha ke vistAra ho, nIrasa nA rasa kuup| namUM tumheM tuma tama haro, rUpa dikhAo dhuup|| 95 nahIM sarvathA vyartha hai, giranA bhI prmaarth| dekha gire ko, hama jageM, sahI kareM puruSArtha // 96 gagana-gahanatA guma gaI, sAgara kA ghraav| hilA himAlaya dila vibho ! dekha sahI tthhraav|| 97 nirakhA prabhu ko, laga rahA, bikharA sA agh-raaj| halakA sA aba laga rahA, jhalakA sA kucha Aja // 98 Iza dUra para maiM sukhI, AsthA lie abhNg| sasUtra bAlaka khuza rahe, nabha meM ur3a ptNg|| sthAna evaM samaya saMketa 102 rAmaTeka meM, yoga se, dUjA vrssaayog| zAntinAtha kI chA~va meM, zoka miTe agha rog|| 103 gagana-gandha-gati-gotra kA, bhaadoN-puunm-yog| 'pUrNodaya' pUraNa huA, pUrNa kareM upyog| aMkAnAM vAmato gatiH anasAra gotra-2, gati-5, gandha-2, gagana=0 bhAdoM sudI 15 vIra nirvANa saMvat 2520 dinAMka 19.9.1994, somavAra zrI di.jaina atizayakSetra zAntinAtha, rAmaTeka 'pUrNodayazataka' se sAbhAra
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 akTUbara 2007 sampAdaka pro. ratanacandra jaina kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla- 462039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varalAla pATanI (me. Ara. ke. mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-2851428, 2852278 sadasyatA zulka 5,00,000ru. 51,000ru. 5,000ru. 1100 ru. 150 ru. ziromaNi saMrakSaka parama saMrakSaka saMrakSaka AjIvana vArSika eka prati 15.ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| mAsika jinabhASita * jaina aura hindU * AcArya zrI vidyAsAgara jI ke dohe sampAdakIya : kundakunda - kahAna lekha * jala : eka anucintana : muni zrI candrasAgara jI * samyagdarzana durlabha hai, samyagdRSTi nahIM * antastattva bhArata ke muslima smArakoM para jaina sthApatyakalA kA prabhAva : DaoN0 DablyU. eca. siddIkI * jijJAsA samAdhAna kAvya * * gommaTeza gIta : muni zrI praNamyasAgara jI : DaoN0 jyotiprasAda jI jaina * balihArI guru ApakI mAraga diyo batAya : DaoN0 jyoti jaina : pro0 (DaoN0) vimalA jaina * uttama brahmacarya * prajJApuruSa manohArI, sneha vatsala vyaktitva pro0 praphulla kumAra modI : aruNa jaina * ahiMsAdivasa bhArata kA rASTrIya parva varSa 6, munizrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ : DaoN0 kapUracandra jaina : paM. ratanalAla bainAr3A kathAe~ : muni zrI samatAsAgara jI * bhagavAn naminAtha * bhagavAn neminAtha samAcAra : bra. zAntikumAra jaina lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai / 'jinabhASita' se sambandhita samasta vivAdoM ke liye nyAyakSetra bhopAla hI mAnya hogaa| aGka 10 pRSTha A. pR. 2 2 4 6 10 16 2220 21 24 22880 26 3 A. pR. 3 27 19 30 31-32
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya kundakunda- kahAna zrI kAnajI svAmI ke anuyAyI apanI saMsthAoM ke nAma ke pahale kundakunda-kahAna zabda jor3ate haiN| inake dvArA Ayojita vibhinna dhArmika mahotsavoM kI AmaMtraNa-patrikAoM meM moTe akSaroM meM Ayojaka saMsthA ke nAma ke Age kundakunda-kahAna likhA rahatA hai| sAtha hI patrikA meM eka ora AcArya kundakunda aura dUsarI ora kAnajI svAmI kA citra chapA rahatA hai| kAnajI svAmI ke citra ke nIce kahIM sadguru deva aura kahIM AdhyAtmika satpuruSa zabda likhe rahate haiN| yaha bAta mere mana meM bahuta samaya se A rahI thI ki kundakunda-kahAna zabda ke aucitya para hameM vicAra karanA caahie| isa yuga ke mahAn vItarAgI saMta kuMdakuMda AcArya ke nAma ke sAtha kahAna nAma kI saMgati kaise ucita hai? kahAna arthAt kAnajI svAmI asaMyamI the jise nirvivAda rUpa se ve svayaM svIkAra karate the| ve svayaM ko asaMyamI kahalAne meM gaurava kA anubhava karate the| jainazAsana meM pUjyatA saMyama se AtI hai, jJAna se nhiiN| kAnajI ne caraNAnu vyavasthA ke anusAra vidhipUrvaka zrAvaka ke vrata bhI grahaNa nahIM kie the ata: ve dezasaMyamI bhI nahIM the apita asaMyamI the| khaira yaha zrI kAnajI ke vyaktigata jIvana kA mAmalA hai ataH hama isa bAre meM unakI AlocanA nahIM karanA caahte| kiMtu hama to kevala yaha kahanA cAhate haiM ki parameSThI pada meM sthita mahAn saMyamI AcArya kuMdakuMda ke sAtha asaMyamI nAma kA prayoga sarvathA asaMgata hai, anucita hai| AcArya kuMdakuMda kA yaha udghoSa hai "asaMjadaM Na vaMde" asaMyamI kI vaMdanA nahIM karanA caahie| isa ghoSaNA ke AdhAra para bhI parameSThIsvarUpa parama pUjya AcArya kuMdakuMda ke nAma ke sAtha avaMdanIya kAnajI svAmI kA nAma jor3anA avivekapUrNa hai, mithyAtva hai| paramavaMdanIya tIrthaGkara bhagavAn ke citra ke barAbara meM asaMyamI vyakti kA citra denA bhI upayukta nahIM hai| aMdhabhakti athavA bhakti kA atireka mithyAtva kI koTi meM ginA jAtA hai| zrI kAnajI svAmI eka aviratasamyagdRSTi vidvAn mAne jA sakate haiM aura aviratasamyagdRSTi ke yogya hI vyavahAra ke pAtra haiN| unake lie sadguru vizeSaNa kA prayoga jainAgama ke pratikUla hai| sadguru arthAt sacce guru kI paribhASA meM pa.pU. AcArya samaMtabhadra deva ne kahA hai viSayAzAvazAtIto nirArambho'parigrahaH / jJAnadhyAnataporaktastapasvI sa prshsyte|| dhArmika kSetra meM zikSA guru kA guru ke rUpa meM grahaNa nahIM hotA hai| dhArmika kSetra meM to vItarAga digambara munirAja ke atirikta anya kisI ko bhI sadaguru nahIM kahA jAnA caahie| avirata samyagdRSTi vyakti ko vItarAga digambara munirAja ke samAna mahimA maMDana karanA ajJAnatA athavA mithyAtva hai| isI prakAra zrI kAnajI ke lie AdhyAtmika satpuruSa zabda kA prayoga bhI ucita nahIM hai| mahAn tArkika AcArya samaMtabhadra mahArAja ne adhyAtma zabda kA artha AtmA ke nikaTa honA kahA hai| AtmA ke nikaTa jo raheMge ve parapadArtha (parigraha) se dUra rheNge| ata: vItarAgI niSparigrahI vyakti hI adhyAtmavRtta kahA jAtA hai bAteM karanevAlA nahIM, apita aMtaraGga bahiraGga parigraha se mukta, indriya viSayoM se virakta vyakti hI AdhyAtmika vyakti ho sakatA hai| ataH zrI kAnajI ko asaMyama dazA meM hone se AdhyAtmika satpuruSa bhI nahIM kahA jA sktaa| adhyAtma graMthoM ke hiMdI TIkAkAra evaM vizleSaNakartA paM0 ToDaramala jI, paM0 banArasIdAsa jI, paM0 daulatarAma jI, paM0 bhAgacaMda jI, paM0 jayacaMda jI, Adi aneka vidvAn hue haiM, kiMtu unameM se kisI ne bhI apane lie saMyamI sAdhuoM ke samAna Adara kI apekSA nahIM kI aura na apane nAma ke sAtha guru zabda kA prayoga kiyaa| digambara jainadharma kA prANa saMyama athavA cAritra hai| AcArya kuMdakuMda kA udghoSavAkya 'cAritta khalu dhammo' meM 'khalu' zabda kA prayoga cAritra kI maulika mahattA para prakAza DAlatA hai| sonagar3hapaMtha ke anuyAyiyoM ne na kevala apane sAhitya evaM pravacanoM meM saMyama kI upayogitA ko nakArA hai, apitu vyaktigata jIvana meM bhI saMyama kI upekSA kara usakI anupayogitA kA samarthana kiyA hai| dhArmika kSetra meM apane Adarza rUpa zrI kAnajI sahita jina pA~ca vyaktiyoM ko inhoMne sthApita kiyA hai, ve saba avratI athavA asaMyamI haiN| digambara jainadharma kI sthApita paramparA ke anusAra pratimArUpa dezasaMyama bhI unhoMne dhAraNa nahIM kiyA huA hai| yaha spaSTata: saMyama kI parokSa upekSA eva asaMyama kA parokSa 2 akTUbara 2007 jinabhASita
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarthana hai, jo di. jainadharma ke unnAyaka mahAn prabhAvaka AcArya kuMdakuMda dvArA sthApita paramparA ke sarvathA viparIta hai| saMyama evaM saMyamadhArakoM ke prati upekSA baratane evaM asaMyamiyoM ko ArAdhya mAnanevAle vyakti kama se kama pa.pU. AcArya kuMdakuMda mahArAja ke upAsaka to nahIM kahe jA skte| AcArya kudakuMda ke nAma para unake dvArA sthApita paramparAoM ke viparIta eka nayA manamAnA paMtha calAne kA prayAsa kiyA jA rahA hai| yadi yaha kahA jAya ki samyagdarzana rahita zuSka dravyasaMyama kA mahattva nahIM hai, to unheM samyagdarzana ke sAtha bhAvasaMyama dhAraNakara Adarza upasthita karanA cAhie na ki svayaM saMyama se vimukha rahate hue chalapUrNa adhyAtma kI bAteM karate hue apane Apake adhyAtma puruSa hone kA mithyA bhrama pAlate rahanA caahie| vastutaH adhyAtma kA prAraMbha hI saMyama se hotA hai| unhoMne na svayaM saMyama dhAraNa kiyA aura na apane pravacanoM meM kabhI saMyama dhAraNa karane kI preraNA dI, apitu saMyama evaM saMyamadhArakoM kI sadaiva AlocanA kii| samyagdarzanarahita saMyama ke nirarthaka hone kI bAta to kabhI kahI jA sakatI hai, kiMtu samyagdarzana ke hone athavA na hone kA nizcaya hama nahIM kara sakate haiN| kadAcit abhI samyagdarzana nahIM bhI ho, to bhI dhAraNa kiyA huA saMyama samyagdarzana kI utpatti meM kAraNa bana sakatA hai| ata: kisI bhI sthiti meM saMyama avazya dhAraNa karane kA samarthana kiyA jAnA hI tattva kI samIcIna prarUpaNA hai| samyagdRSTi ko sAta tattvoM ke samIcIna svarUpa kA zraddhAna hotA hai| samyagdRSTi saMsAra ke kAraNa Asrava, baMdha ke tyAga evaM mokSa ke kAraNa saMvara, nirjarA ko AcaraNa meM lAne ke lie sadaiva utsAhita rahatA hai| anukUla paristhitiyA~ hone para vaha saMyama dhAraNa kie binA nahIM rahatA hai| zrI kAnajI pUrva meM sthAnakavAsI sAdhu the| ghara, parigraha, kuTumba saba unhoMne chor3A huA thaa| unako zArIrika svAsthya kI anukUlatA bhI thii| jJAna evaM vairAgya kI bhAvanA banI huI thii| phira digambaradharma svIkAra karane ke anusAra samyagdarzana utpanna ho jAne ke bAda sakalasaMyama nahIM, to dezasaMyama dhAraNa karane meM to unako koI bAdhA hI nahIM thii| apane ArAdhya AcArya kuMdakuMda dvArA prarUpita zrAvaka kI pratimAoM meM se pAMcavIM, sAtavIM, AThavIM yA dasavIM koI bhI pratimA dhAraNa karanA unake lie sahaja saMbhava thaa| pAMca aNuvratoM kA evaM sAta zIlavratoM kA saMkalpa lene meM unheM koI bAharI ar3acana nahIM thii| kiMtu unhoMne dezavrata bhI dhAraNa karane meM ruci nahIM lii| yaha saMyama ke prati unakI aruci kA hI dyotaka hai| yaha sunizcita hai ki svastha zarIra evaM anya bAhya anukUlatAoM ke hone para bhI yadi dezasaMyama bhI dhAraNa nahIM kiyA jAye, to usa vyakti ke saMvara, nirjarA tattva ke zraddhAnarUpa samyagdarzana ke astitva para bhI prazna cihna lage binA nahIM rhegaa| samyagdRSTi anukUla paristhitiyoM meM saMyama ke lie cAritramohanIya ke udaya kA bahAnA nahIM karatA, apitu apane bhItara saMyama dhAraNa karane kA utsAha jAgrata kara (vairAgya ke bala se) cAritra mohanIya kA kSayopazama kara letA hai| chahaDhAlAkAra ne likhA hai samyagjJAnI hIya bahuri dRr3hacArita liije| ekadeza aru sakaladeza tasubheda kahI je|| AcArya samaMtabhadra ke vAkya mohatimirApaharaNe, drshnlaabhaadvaaptsNjnyaanH| rAgadveSanivRttyai, caraNaM pratipadyate saadhuH| ata: mahAn vItarAgI AcArya bhagavaMta kuMdakuMda mahArAja ke nAma ke sAtha kahAna zabda jor3A jAnA tathA tIrthaGkara bhagavAn ke citra ke sAtha zrI kAnajI kA citra prakAzita karanA avivekapUrNa evaM hamArI dhArmika paramparA ke pratikUla hai| hamane sunA thA ki aMdhabhakti ke atireka meM zrI kAnajI ke bhAvI tIrthaGkara hone evaM unakI mUrti sthApita karane kI bAta ko ToDaramala smAraka ke AgamAbhyAsI vidvAnoM ne ucita nahIM mAnA thaa| hama AzA karate hai ki ToDaramala smAraka se jur3e hamAre mUla digambarajaina bhAI kuMdakuMda-kahAna zabda kA prayoga, zrI kAnajI kA citra jinendra bhagavAn ke citra ke barAbara lagAnA evaM zrI kAnajI ko sadguru athavA AdhyAtmika satpuruSa zabda se saMbodhana karane kI asaMgata paramparA ko tor3akara samIcIna deva-zAstra-guru ke prati apanI pragAr3ha zraddhA kA paricaya deNge| mUlacaMda luhAr3iyA - akTUbara 2007 jinabhASita 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jala : eka anuciMtana muni zrI candrasAgara jI (saMghastha AcArya zrI vidyAsAgara jI) jala jIvana kA AdhAra bindu hai| jala ke binA manuSya / hI bAlTI meM kar3A dekhane meM milatA hai| Aja vratI bhI isameM kA kAma cala nahIM sakatA hai| isake binA jIvana jIne kI | pramAda kara rahe haiN| vratI svAzrita jIvana jInevAlA hotA hai| kalpanA adhUrI hai jo hameM jIvana jIne meM sahayoga pradAna loga jala ko devatA mAnate haiM, pUjA karate haiM, lekina chAna ke karatA hai hameM bhI usakA khyAla rakhanA caahie| jala jIva hai | pAnI ko prayoga meM bhI nahIM lAte haiN| kaisI vivekahInatA hai? jIvoM kI rakSA karanA hamArA ahiMsAdharma hai| ise bhUla jAne se | samajha meM nahIM AtA ina logoM kA jIvana kaise surakSita anartha hone meM dera nahIM lgegii| jala kA tela jaisA prayoga hone | rahegA? Aja jo chAna ke pAnI piyegA vahI rogoM se baca se ahiMsAdharma jIvita rhegaa| aura hama anarthadaNDa se baca | paaegaa| sakate haiM anyathA daNDa ke adhikArI bneNge| jala bahumUlya aba pAnI bacAo AMdolana nahIM, chAna ke pAnI pio prANadAI tattva hai usakA rakSaNa Avazyaka hai| tattvArtha sUtra ke AMdolana calAnA pdd'egaa| jala hameM nadI, tAlAba, jharane, dUsare adhyAya meM eka sUtra AtA hai| kuA~ se prApta hotA thA yaha purAtana vyavasthA rahI, lekiMna 'pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sthAvarAH' isakA artha | vartamAna meM nala, haiMDapampa, jeDapampa se jala prApta hotA hai| yaha huA pRthvIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, | kuA~ kA nAma bhUla jaise gae haiN| eka aura mahattvapUrNa bAta vAyukAyika aura vanaspatikAyika ye pA~ca sthAvara haiN| jala, yaha hai ki jina dezoM meM kae~ nahIM haiM vahA~ para varSA kA pAnI jalakAya, jalakAyika aura jalajIva ye jala ke cAra bheda haiM | saMgraha karake TA~kA banAyA jAtA hai| usake andara eka miTTI aura sAmAnya jala yaha jala kA eka bheda hai| kAya kA artha | ke ghar3e meM kapar3e meM cUnA bA~dhakara rakhA jAtA hai jisase jIva zarIra hotA hai| jalakAyika jIva dvArA jo zarIra chor3a diyaa| utpanna na ho eka varSa meM jitane pAnI kI AvazyakatA jAtA hai vaha jalakAya kahalAtA hai jisa jala ko kAyarUpa se | par3atI hai utanI kSamatA vAle loga banAte haiN| aba prazna uThatA grahaNa nahIM kiyA hai taba taka vaha jala jIva kahalAtA hai| ye | hai ki nadI, tAlAba, jharane, kue~, bAvar3I, TA~kA Adi ke pA~coM prakAra ke prANI sthAvara kahalAte haiM inake cAra prANa hote | pAnI ko AsAnI se chAnA jA sakatA hai evaM usakI jivAnI haiN| sparzanaindriya prANa, kAyabalaprANa, ucchavAsa-ni:zvAsa | saralatA sahajatA se ho jAtI hai| lekina nala, haiMDapampa, prANa aura aayupraann| yaha jalakAyika jainadarzana meM ekendriyatana jeDapampa Adi kA pAnI chana nahIM pAtA na jivAnI ho pAtI kA dhAraka kahA hai jala ke aneka bheda jAnane, dekhane ko | hai, kyoMki nadI ke jala kI jivAnI nadI meM DAlate haiM, milate haiN| jaise osa, barpha, dhuA~ ke samAna pAlA, | tAlAba kI tAlAba meM, jharane ke jala ko jharane meM, kue~ kI sthUlabindurUpa jala, sUkSmabindurUpa jala, candrakAntamaNi se | kue~ ke jala meM TA~ke kI usI meM, taba kahIM ve jIva jIvita utpanna zuddhajala kA dhanodArdha vAlA jala ye saba jalakAyika | rahate haiM jo jisa jala ke haiN| vahIM vApasa bhejanA hI samIcIna jIva haiM jala kA varNa dhavala hI hotA hai| usakI dravyalezyA | dharma kA pAlana hai| haiMDapampa, jeDapampa, nala inakA pAnI dhavala hotI hai| jala ko jisane kAyA banA liyA hai aisA hai | philTara kriyA karane para bhI jIvoM kA ghAta ho hI jAtA hai| jalakAyika, ise aura jAneM smjheN| vivekaguNa kA prayoga | aba chAnane kA prazna hI khar3A nahIM hotA hai yadi chAna leM to karate hue hI jala kA prayoga kreN| jalakAyika kI hiMsA ke | jivAnI DAlane ke lie sthAna hI nahIM hai, aba nAlI meM DAleM doSa se apane ko bacAnA hoziyArI kahalAtI hai| hameM dekhanA, yA jamIna meM jIva ghAta ko avazya prApta hoNge| jisake hAtha jAnanA, samajhanA hai ki hama kahA~ taka jala kA rakSaNa kara pA | meM kar3e vAlI bAlTI hai, rassA hai, channA hai, loTA hai, vaha rahe haiN| nala ko AvazyakatA se atirikta khule chor3anA | jalagAlana dRSTi se ahiMsaka hai| kar3e vAlI bAlTI ahiMsaka jalakAyika jIvoM kI virAdhanA hai| jala kA apavyaya hai| hai| jainadharma meM jala ko chAnakara prayoga meM lAyA jAtA hai yaha AvazyakatA se adhika kharca karanA phijUla kharca hai evaM dhana mahattvapUrNa dharma mAnA jAtA hai yaha ahiMsA kA mUladharma hai| kI hAni hai| jala ke Azrita kaI jIvoM kA hanana, patana hotA jagadIzacaMdra bosa nAma ke vaijJAnika hue haiM unhoMne eka bUMda hai| Aja kaisA jamAnA AyA hai ki kahIM para bhI jainapratIka | jala meM 36450 jIva mAne haiM jainaAgama meM jalakAyika gaDaI-loTA, channA dekhane meM nahIM milate haiM na rassA bAlTI, na | jIvoM ke bAre meM pramANa ke sambandha meM kahA gayA hai aMgula ke 4 akTUbara 2007 jinabhASita
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ asaMkhyAta bhAga pramANa jIva pAe jAte haiN| jala meM purANagranthoM, | hiMsA karo aisA haiMDapampa zabda kahatA hai, jisase jalakAyika zrAvakAcAra saMgraha granthoM meM ullekha milatA hai ki jala kI | jIvoM kI virAdhanA hotI hai| havA ke dabAva se vAyukAyika eka bUMda meM jitane jIva haiM ve kabUtara ke barAbara hokara uDe | jIva bhI ghAta ko prApta ho jAte haiN| yaha nAma hI hiMsA kA to unake dvArA jambUdvIpa ThasAThasa bhara jaaegaa| pASANakhaNDa | upadezaka hai| aba kuA~ zabda ko jAnanA samajhanA hai| kuA~ ke dvArA tAr3ita huA jala prAsaka hai vAdiyoM kA garma tAjA | kA 'ka' zabda kuka lagAtA AvAja lagAtA 'a' zabda apane jala prAsuka hai| yaha saba tatkAla prayoga karane yogya hai | pAsa A jaao| aisA kuA~ zabda kahatA hai jo ahiMsA kA isakI itanI hI maryAdA hai| sAdhujana AvazyakatA par3ane para AvazyakatA par3ane para | pAlana karegA apane meM A jAegA samA jaaegaa| guruoM kI zaucakriyA ke lie taranta hI prayoga kara sakate haiM gahastha jana | vANI, kuA~ kA pAnI donoM durlabha haiN| TI.vI. kI vANI. nala zaucakriyA evaM snAna ke lie jala ko jaba bhI kaDe se kA pAnI sulabha hai| aba aura dhyAna dene yogya bAta yaha hai nikAleM baDI sAvadhAnI ke sAtha hI nikAleM jisase | Apane jo jala chAnA hai vaha chanA huA jala Agama kI bhASA jalakAyika jIvoM kI virAdhanA na ho| Apa apanI bAlTI meM do ghar3I taka chanA mAnA jAtA hai| lekiMna garama kiyA huA ko kuA~ meM DAlate vakta A~khoM ke dvArA parimArjana kara leM nhiiN| 24 miniTa kI eka ghar3I hotI hai do ghar3I milakara evaM kAM para lagI huI ghisa ko evaM rassI ko zarta yaha hai / eka muhUrta banatA hai / 48 miniTa kA eka muhUrta hotA hai / haraDe ApakI bAlTI ahiMsaka ho arthAt kar3e vAlI bAlTI se hI | Adi se prAsuka jala, varNa, rasa, gandha jisakA badala gayA kaA~ se jala nikAleM jisase jivAnI saralatA sahajatA se vaha bhI lene yogya hai isakI maryAdA do prahara yA chaH ghaNTe ho sakatI hai| taka kI hai ubalA huA jala 24 ghaNTe kI maryAdA vAlA aba apanI bAlTI ko ekadama se jala meM na paTakeM na banatA hai usake bAda binAchane hue jala ke samAna ho jAtA hai hI Upara khIMcate vakta pAnI gire taba kahIM jAkara Apa kyoMki pUrNa avasthA ko prApta ho gayA hai jo doSa rAtri bhojana jalakAyika jIvoM kI virAdhanA se baca sakate haiM jala chAnane karane meM lagate haiM vahI doSa binAchane jala pIne meM lagate haiN| ke channe kA Agama pramANa isaprakAra hai ki 36 aMgula lambe chanA huA jala do ghar3I bAda binAchane ke samAna ho jAtA hai| 24 aMgula caur3e vastra ko doharA karake jala chAnanA caahie| ghI, tela, dUdha, pAnI sabhI patale tarala padArthoM ko chAnakara hI jala chAnane kA channA itanA lambA caur3A ho ki bartana se jala prayoga meM lAnA caahie| agnisaMskAra se saMskArita jala hI chAnate vakta gire na evaM itanA moTA ho jisake dvArA sUrya sahI prAsuka evaM ucita hai| vijJAna kahatA hai hAiDrojana evaM prakAza dekhane meM na Ae taba kahIM tumhArA jala chane jala kI oNksIjana do gaisa milakara jala kA janma hotA hai arthAt koTi meM aaegaa| aba dhyAna denA hai channe kA raMgIna vastra na gaisa kA parivartitarUpa jala hai| aba AcArya zrI vidyAsAgara ho, na hI pahane hue vastra hoM, na hI mailA vastra ho, na hI jI mahArAja ke dvArA A~khoM dekhI bAta kahI jA rahI hai| mAno chidrayukta vastra ho, na hI purAne vastra se jala chAneM yadi aisA isa ghaTanA ne hI unheM bundelakhaNDa meM sthita kara diyaa| bAta karate ho to ye saba jalagAlana ke doSa haiM ahiMsAdharma ke doSa isa prakAra kI hai jaba ve vihAra karate hue rAjasthAna se haiN| Agama ke anusAra kriyA kA pAlana nahIM krtaa| ye saba | bundelakhaNDa kI ora Ae lalitapura janapada sthita tAlavehaTa vrata ke aticAra haiN| chAna ke jala nahIM pIne se gale meM pheMghA meM eka cabUtare para baiThe, usake sAmane eka kaA~ thaa| eka roga ho jAtA hai| rAjasthAna ke eka gA~va meM gheghA roga ho gyaa| dasa-bAraha varSa kA bAlaka AtA hai usake hAtha meM rassA, eka brAhmaNa kA parivAra thA jo chAnakara pAnI kA prayoga | bAlTI, channA va parAta-kopara rahatA hai| jise dekhakara jaina karatA thaa| usa parivAra ke loga isa roga se baca ge| isI saMskRti kA jJAna hotA hai| aba vaha bAlaka rassI se bAlTI prakAra nala ke pAnI meM eka bAra sAgara zahara meM pAipa lAina bA~dhatA hai ghar3e ke mukha para doharA channA bA~dhatA hai aura ghar3e phUTa gaI thii| usameM kuttA gira ke mara gyaa| pAnI meM mAMsa ke ke nIce parAta rakhatA hai tAki jala kA rakSaNa ho ahiMsA kA lothar3e Ane lage evaM badabU Ane lagI aisA hotA hai nala kA pAlana ho| isa bAta se hameM pAnI chAnane kI sahI vidhi jJAta hotI hai| anta meM paanii| 'na' zabda naraka kI ora saMketa karatA hai, 'la' zabda le jAne vAlA hotA hai nala arthAta naraka kI ora le jAne | pAnI piyo chAnakara, mitra karo jaankr| vaalaa| isI prakAra haiMDapampa zabda kahatA hai ' haiMDa' hAtha 'pampa' isa sUtra kA khyAla rakhane se hI jalakAyika kA hisA kA upkrnn| matalaba yaha haA apane hAtha se rakSaNa ho sakatA hai| prastuti : jayakumAra jalaja (haTA, damoha) - akTUbara 2007 jinabhASita 5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana durlabha hai, samyagdRSTi nahIM samyagdRSTi isa paJcamakAla meM bharatakSetra meM tIna cAra hI hote haiM, pA~ca, chaha nahIM, aisA vidvAnoM ke mukha se sunane meM AtA hai / para yaha bAta kyA sahI hai? yadi yaha bAta satya hai to phira yahA~ jo zrAvaka, zrAvikAyeM, zramaNa, AryikAoM ke rUpa meM jo dharma dikha rahA hai ye sabhI zaMkA ke pAtra bana jAyeMge aura hama apane mana se apane ko sAtha lekara apanI samajha se do-tIna logoM ko aura samyagdRSTi mAna leM, yaha bAta ucita pratIta nahIM hotI hai| dUsarI ora jaba sarvajJa kI dezanA kA aura AcAryoM ke vyApaka dRSTikoMNa kI ora vicAra karate haiM to lagatA hai ki aisA kadApi sambhava nahIM hai kyoMki jahA~ tiryaJcoM ko bhI sahaja jAtarUpa dekhakara, jinabimba dekhakara samyagdarzana ho jAtA hai to vahA~ manuSyoM ke isa vizAla samudAya meM mAtra tIna, cAra samyagdRSTi haiM, yaha anyAya yA kucha galata dhAraNA avazya hai, yahI saba socakara Agama ke pariprekSya meM hama isa viSaya ko dekhane kA yahA~ prayAsa karate haiM yaha eka svataMtra lekha se siddha ho cukA hai ki paryApta mithyAdRSTi manuSyoM kI saMkhyA 22 aGka pramANa se adhika hai / para sAsAdana samyagdRSTi se saMyatAsaMyata taka dravyapramANa se kitane haiM, aisI pRcchanA karane para saMkhyAta hote haiM, aisA kahA hai| isase siddha hotA hai ki pratyeka guNasthAnagata jIvoM kI saMkhyA kA eka nizcita prArUpa hai / yadi hama yahA~ yaha tarka prastuta kareM ki pUre DhAI dvIpa meM 22 aGka pramANa manuSya haiM aura samyagdRSTi to kucha karor3a haiM, ata: itane alpapramANa samyagdRSTiyoM kA vartamAna vizva kI 6 araba mAtra janasaMkhyA meM anupAta nagaNya AtA hai / ataH yahA~ bharatakSetra meM samyagdRSTi bAmuzkila tIna cAra nikalate haiN| muni zrI praNamyasAgara jI karor3a hai| yahA~ eka anya AcArya paramparA se Agata mata kA bhI ullekha kiyA hai, jisake anusAra sAsAdanasamyagdRSTi manuSyoM kA pramANa 50 karor3a tathA samyagmithyAdRSTi manuSyoM kA pramANa isase dUnA hai, basa itanA hI antara hai / isake bAda hameM vaha alpabahutva dekhanA hai jisake anusAra manuSyakSetra se manuSyoM kA vibhAjana hotA hai| vaha isa prakAra hai| DhAIdvIpa ke andara AnevAle antadvIpoM ke manuSya sabase thor3e haiN| uttarakuru aura devakuru ke manuSya unase saMkhyAtaguNe haiM / hari aura ramyaka kSetroM ke manuSya uttarakuru aura devakuru ke manuSyoM se saMkhyAtaguNe haiN| haimavata aura hairaNyavata kSetroM ke manuSya hari aura ramyaka ke manuSyoM se saMkhyAtaguNe haiN| bharata aura airAvata kSetroM ke manuSya haimavata aura hairaNyavata ke manuSyoM se saMkhyAtaguNe haiN| videhakSetra ke manuSya bharata aura airAvata ke manuSyoM se saMkhyAtaguNe haiN| manuSyoM kI saMkhyA ke anusAra hI vahA~ asaMyata samyagdRSTi, saMyatAsaMyata aura saMyata kI saMkhyA kA ba~TavArA yathAsambhava kSetroM meM hogaa| saMyatoM ke sambandha meM to aisA kahA bhI hai- 'bahuvamaNussesu jeNa saMjadA bahuA ceMva teNa / ' cU~ki jinAgama meM saMkhyAta kA pramANa do se prArambha hotA hai ataH antadvIpoM ke manuSyoM meM kama se kama yadi a mAna leM to uttarakuru, devakurU meM kama se kama samyagdRSTi manuSyoM kI saMkhyA = 2 a hari, ramyaka meM = 4 a 8 a haimavata, hairaNyavata meM bharata, airAvata meM = 16 3T cU~ki eka bharata aura airAvatakSetra sambandhI videha kSetra 32 hote haiM, isaliye videha meM kama se kama samyagdRSTiyA~ manuSyoM kI saMkhyA 16 ax 32 x 2 = 1024 a yahA~ sarvatra saMkhyAtaguNA kA pramANa kama se kama 2 kA aGka liyA hai| .:. kula samyagdRSTi manuSyoM kI saMkhyA 37+2 37+437+837+163T+1024 37=1055 37 :: 1055 a pramANa manuSyoM kI saMkhyA meM bharata airAvata yaha tarka ThIka nahIM hai kyoMki hameM mithyAdRSTiyoM meM se samyagdRSTi nahIM cunane haiM, apitu samyagdRSTi kisa kSetra meM kitane ho sakate haiM yaha samajhanA hai / isake liye sarvaprathama hameM pratyeka guNasthAnagata jIvoM kI saMkhyA ko jAnanA hai| jo isa prakAra hai- sAsAdana samyagdRSTi manuSya 52 karor3a haiN| samyagmithyAdRSTi manuSya sAsAdanasamyagdRSTiyoM ke pramANa se dUne haiN| asaMyata samyagdRSTi meM samyagdra0 manuSyoM kI saMkhyA = 16 a manuSya sAta sau karor3a haiN| saMyatAsaMyatoM kA pramANa teraha ... 700 karor3a (7x10 2 ) x 163 / 1055 6 akTUbara 2007 jinabhASita = =
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 1 karoDa 60 lAkha arthAt bharata, airAvata sambandhI DhAIdvIpa meM dasakSetroM meM ausatana samyagdRSTiyoM kA pramANa 1 karor3a 60 lAkha AtA hai to eka bharatakSetra sambandhI asaMyatasamyagdRSTi manuSyoM kA pramANa 16 lAkha raha jAtA hai| yaha sthUla prakriyA jAnanA / yaha pramANa sampUrNa bharatakSetra kA hai| jisameM vidyAdhara kI zreNiyoM meM rahanevAle samyagdRSTi manuSya bhI zAmila haiN| vartamAna vizva meM itanI janasaMkhyA bhale hI dRSTigocara ho para hameM dhyAna rakhanA hai ki vidyAdhara kI zreNiyoM meM bhI inhIM 16 lAkha manuSyoM kA vibhAjana hogaa| moTe taura se yaha siddhAnta ke AMkar3e haiM, jo yahA~ prastuta haiM kyoMki zreNI meM kitane manuSya haiM aura yahA~ kitane manuSya rahate haiM isa prakAra ke vibhAjanavAlA koI alpabahutva hameM prApta nahIM huA hai| vartamAna meM jo bhArata yA vizva hameM jAnane meM A rahA hai, vaha to sampUrNa bharatakSetra ke kaI khaNDoM ke eka khaNDa kA bhI bahuta choTA sA aMza hai, yaha bAta bharatakSetra kA vistAra dekhane se jJAta ho jAtI hai| ataH jitanA vizva hameM jJAta hai utane meM hI hama isa saMkhyA ko na mAneM kintu bharatakSetra kA jo kSetraphala pratarAMguloM meM AtA hai utane pramANakSetra meM itane samyagdRSTiyoM ko jAnanA cAhiye / yadi hama aisA nahIM mAnate haiM to bharata, airAvatakSetra kI apekSA saMkhyAtaguNe manuSya videhakSetra meM haiM, yaha kathana virodha ko prApta ho jaayegaa| sAta sau karor3a samyagdRSTi manuSyoM meM, videha meM bahubhAga pramANa samyagdRSTi haiM yaha bhI isI gaNitIya Akalana se nikala AtA hai| vaha isa prakAra hai- videha meM samyagdra0 kI saMkhyA = 7x10x1024 a = 6 araba 80 karor3a 1055 a zrImAn tarkaratna paM. mANikacandra jI kaundeya nyAyAcArya ne 'samyagdarzana kI durlabhatA' nAma eka lekha likhA hai| usameM bhI paM. jI ne yaha tarka upasthita kiyA hai ki 29 aGka pramANa sampUrNa paryApta manuSyoM meM yadi sabhI samyagdRSTi jIva jo ki 721 karor3a ke lagabhaga gommaTasAra meM dI gaI gAthA 631-632 ke anusAra Ate haiM to eka zaMkha manuSyoM meM kevala eka manuSya samyagdRSTi gaNanA meM AtA hai, taba Ajakala ke teraha lAkha jainoM meM to zAyada hI koI samyagdRSTi ho ? paM. jI kA yaha gaNita yuktiyukta nahIM hai| kyoMki mAtra 13 lAkha jainoM meM hI hameM samyagdRSTi nahIM DhU~DhanA hai apitu pUre kSetra kI saMkhyA meM samyagdRSTiyoM kA jo anupAta AtA hai usakA vibhAjana karanA hai| pUre bharatakhaNDa kI saMkhyA to eka nahIM kaI zaMkhoM meM hogI kyoMki isa bharata kSetra meM pA~ca to mlecchakhaNDa haiM aura do vijayArdha kI zreNiyA~ haiM inameM bhI manuSya rahate haiN| ina manuSyoM meM jo mlecchakhaNDa ke manuSya haiM ve to niyama se mithyAdRSTi hI hote haiM ataH hameM vijayArdha aura AryakhaNDa ke manuSyoM ko milAkara samyagdRSTi bA~Tane hoNge| isameM bhI vartamAna vaijJAnikoM kA batAyA huA jagat, yUropa, eziyA, amerikA, aphrIkA oNsTreliyA, cIna tathA aura bhI anya choTe deza athavA samudrIya jalabhAga se ghirA huA bhUmaNDala hai isameM saba milAkara kaI araba manuSya haiN| para hama inameM bhI una 721 karor3a samyagdRSTiyoM kA ba~TavArA nahIM kara sakate haiM kyoMki yaha saba ayogya kSetra hai| ataH hameM samyagdRSTiyoM kI saMkhyA eka sImita nizcita bhU-bhAga para hI dekhanI hogii| sampUrNa manuSyoM kI saMkhyA meM samyagdRSTiyoM ko kyoM bA~TeM jabaki yahA~ eka bAta phira se dhyAtavya hai ki yadi bharata hameM mAlUma hai ki ina mleccha Adi khaNDoM meM samyagdRSTi kSetra meM samyagdRSTi manuSyoM kI saMkhyA 3-4 mAneMge to uparyukta hote nahIM, aura ho nahIM sakate / pUrvAcAryoM ne isa prakAra 1. alpabahutva ke anusAra haimavata, hairaNyavata meM saMkhyAtaguNA na to vibhAjana kiyA hai, aura na isa prakAra vibhAjana karane kama kaise kareMge aura yadi isake Upara bhI saMkhyAtaguNA ke liye kahA hai / guNaktA ko dhAraNa karanevAlI vastu kisI kama kareMge to hari, ramyaka meM to anupAta nagaNya ho jaayegaa| nizcita kSetra meM hI paryApta mAtrA meM milatI hai| udAharaNa ataH yaha avadhAraNA sutarAM galata siddha hotI hai ki yahA~ ke liye yadi bhArata kI karor3a hekTeyara bhUmi ke kisI samyagdRSTi manuSyoM kI saMkhyA 3-4 hotI hai| yaha vivecana / eka nizcita bhU-bhAga meM honevAle kisI khanija padArtha ko | akTUbara 2007 jinabhASita 7 yaha pAMca videhoM sambandhI samyagdra0 kI saMkhyA hai| ata: 700 karor3a (7 araba) samyagdRSTiyoM kA yaha anupAta ThIka nikala AtA hai| isIprakAra antadvapa, uttarakuru Adi bhogabhUmiyoM meM pramANa nikAla lenA cAhie / karaNAnuyoga ke anusAra hai| isI prakAra dezasaMyata Adi ke liye jo pRthak-pRthak saMkhyA upalabdha hai usako bhI isI alpabahutva se nikAleMge to pratyeka guNasthAnavAloM kI bhinna-bhinna saMkhyA meM anupAta nikala AyegA / itanA vizeSa hai ki dezasaMyata Adi kA pRthakrUpa se anupAta lAne ke liye bhogabhUmi sambandhI alpabahutva ke Akalana ko chor3a denA hai|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ anupAta se yadi bhArata kI sampUrNa kSetra bhUmi meM bAMTeMge to | gAthA kA bhAva mAtra isa sampUrNa loka meM tattvoM kA sunanA, pariNAma to nagaNya AyegA jabaki vaha vastu viziSTasthAna | jAnanA, bhAvanA karanA aura sthAyI dhAraNA banAnevAle manuSyoM para paryAptamAtrA meM prApta hotI hai| bahuta adhika kSetra yA | kI viralatA ko apekSAkRta sUcita karanA hI thA, isase bahuta adhika saMkhyA meM kisI viziSTa vastu kA vibhAjana adhika kucha nhiiN| yahA~ na to Age yA pIche kahIM bhI kara anupAta nikAlanA pratyakSa aura anumAna se bAdhita hai| samyagdRSTi kA prakaraNa hai aura na samyagdRSTi kI saMkhyA yadi hama saMkhyA ke mAdhyama se samyagdRSTiyoM kA | ko batAne kA bhAva hI hai| aba dRSTi DAlate haiM isa gAthA gaNita nikAleMge to isakA artha yaha huA ki samyagdarzana kI TIkA ke Upara- jisakA hindI artha haikI saMkhyA para Azrita ho gyaa| arthAt jaba eka tattvavettA sAvadhAna cittavAle puruSa bahuta hI svalpa zaMkha kama se kama manuSyoM kI saMkhyA jisa kisI kAla haiM jo jIvAdi tattvoM kA svarUpa bahulatA se sunate hoN| punaH meM hogI taba kahIM eka samyagdRSTi yahA~ hogA aisA siddha usase bhI svalpa ve jana haiM jinakA anta:karaNa samyagjJAnamaya hogA, yaha to bahuta bar3I parAzritatA aura siddhAnta viruddha hai para karmakSaya kI buddhi se jIvAdi padArtha kA svarUpa ve bAta hogii| bhagavAn mahAvIra aura unake saikar3oM varSoM bAda jAnate haiN| unase bhI alpa ve samyagdRSTi haiM jo jIvAdi bhI itanI saMkhyA isa bhU-bhAga para rahI hogI aisA itihAsa svarUpa kI bhAvanA karate haiM aura phira eka kArikA ko se bhI siddha nahIM hotA aisI sthiti meM hamArA yaha vibhAjana | uddhRta karate hue unakI bAta karate haiM ki jinakI kA gaNita pUrNatayA bAdhita hotA hai| jaba karoDoM kI saMkhyA | jIvAditattva meM nizcaya dhAraNA hotI hai, jo Atmika pramoda meM honevAle samyagyadRSTi vibhAjita hokara eka kI saMkhyA | se sukhI aura khulI antardRSTivAle hote haiM aise jIva tIna meM zaMkhapramANa janasaMkhyA meM Ate haiM to dezasaMyata manuSya to | cAra hote haiM, pAMca-chaha to durlabha haiN| aura bhI kama haiM tathA saMyata to lAkhoM meM hI haiM aisI sthiti pAThaka yadi dhyAna se isa prasaGga ko par3heM to samajheMge meM hameM saMyatoM (muniyoM) kI saMkhyA kA abhAva hI prApta ki gAthA meM jo cAra prakAra ke jIva batAye gaye haiM, ve sabhI hogaa| yaha phira usI anupAta se janasaMkhyA bar3hAnI hogii| samyagdRSTi haiN| TIkA kI spaSTa vivecanA se yaha jJAta janasaMkhyA jaba baDhegI taba baDhegI kintu vartamAna meM to dharma hai ki 'tattvavettA' prathama virala jIvoM ke liye vizeSaNa kA abhAva hI ho jaayegaa| samyagdarzana hI dharma kahalAtA diyA aura sAvadhAna santapuruSa kahA hai, usase spaSTa ho jAtA hai, jaba samyagdRSTi hI nahIM to isa bharatakSetra meM kahA~ muni, hai ki yahA~ sAdhu-saMyata puruSoM kI vivakSA hai, na ki asaMyata AryikA, zrAvaka, zrAvikA hoNge| aura jaba ye hI nahIM hoMge samyagdRSTi mAtra kii| tattva ko sunane ke liye 'atizaya' to dharma kA AdhAra kyA? ataH AgamapramANa se isaprakAra | zabda bhI diyA hai jisase yaha saMketa kiyA hai ki aise jIva kI avadhAraNA kA koI astitva hI siddha nahI hotaa| abhI ko mAtra tattva sunane kI khUba icchA rahatI hai| mithyAdRSTi itanA nikRSTa kAla nahIM AyA jitanA ki Age AnevAlA | ko yaha ruci nahIM hotI ki vaha tattva ko khuba sune| isake hai, jaba paJcamakAla ke anta meM eka zrAvikA, zrAvaka, bAda dUsare virala puruSoM meM jA eka muni, AryikA kA sadbhAva batAyA hai to abhI hama | tIsare krama ke virala puruSoM meM to spaSTarUpa se unheM usakA pUrNatA abhAva dekheM yaha bAta sarvathA galata hai| samyagdRSTi kaha diyA hai jo pAMca-chaha haiN| ye jIva tattva ataH lekha ke prArambha meM jo Agama meM diye gaye | kI bhAvanA karanevAle haiN| anta meM sarvAdhika virala una alpabahutva se samyagdRSTiyoM kI saMkhyA kA vibhAjana Agama pramANa se jAnakara tathA paM. jI kA gaNitIya vibhAjana bhI lIna hote haiN| jinakI dhAraNA hI usa tattva kI bana jAtI pratyakSa aura AgamapramANa se bAdhita jAnakara yahA~ bhrAnti hai jinakI vRtti isaprakAra ho jAtI hai ki veke kucha srotoM kA aura nirAkaraNa karate haiM 'bruvannapi hi na brUte gacchannapi na gcchti| sarvaprathama hamAre sAmane upasthita hai zrIkArtikeyAnaprekSA sthirIkRtAtma tattvastu pazyannapi na pshyti||6 grantha kI gAthA arthAt jo bolate hue bhI nahIM bolate haiM, calate hue viralA NisuNahi taccaM viralA jANaMti tccdotccN| bhI nahIM calate haiM aura dekhate hue bhI nahIM dekhate haiM kyoMki viralA bhAvahi taccaM viralANaM dhAraNA hodi|| | ve Atmatattva meM sthira haiN| aba hameM yahA~ yaha socanA hai yaha gAthA lokAnaprekSA ke antargata AyI hai| isa | ki kyA yaha vivecana asaMyatasamyagdRSTiyoM kA hai? kyA 8 akTUbara 2007 jinabhASita -
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ yahA~ samyagdRSTiyoM kI saMkhyA batAne kA prayojana hai ? kyA yahA~ saiddhAntika A~kar3e batAne kA prayojana hai tIna, cAra yA pA~ca, chaha yaha kathana kyA kisI saMkhyA kA nirdhAraNa kara rahA hai? kyA yahA~ mAtra AryakSetra ke liye kahA jA rahA hai? kyA yahA~ paJcamakAla ke manuSyoM kA varNana kiyA jA rahA hai? ityAdi aneka prazna yahA~ sahaja hI upasthita ho jAte haiM aura unakA uttara ekamAtra 'nahIM' meM AtA hai| uparyukta gAthA yogIndudeva ke yogasAra-prAbhRta meM chAyA rUpa hai / tadyathA 'viralA jANahi tatta buha viralA NisuNahi tattu / viralA jhAhi~ tattu jiya viralA dhArahi tattu // ' arthAt virale loga hI tattvoM ko samajhate haiM, virale hI tattvoM ko sunate haiM, virale hI tattvoM kA dhyAna karate haiM aura virale hI jIva tattva ko dhAraNa karate haiM yahA~ mUla dohe meM 'buha' zabda AyA hai jo paNDita /samyagjJAnI / muni ke artha meM hai dohe ke pUrvArdha meM yahA~ jAnanevAloM ko pahale kahA hai, bAda meM sunanevAloM ko basa itanA hI prAkRta gAthA se antara hai / dohe meM AyA budha zabda sambodhanArtha huA hai| yathA- 'jo zama aura sukha meM lIna huA paNDita / budha bArabAra AtmA ko jAnatA hai| vaha nizcaya hI karmoM kA kSayakara zIghra hI nirvANa pAtA hai / " ataH spaSTa hai ki budha zabda yahA~ yati / saMyata ko sambodhana karane ke liye hai | ataH kArtikeyAnuprekSA kI TIkA aura gAthA kA bhAva muniyoM meM bhI AtmadhyAnI muniyoM kI viralatA batalAne kA hai na ki aviratasamyagdRSTi manuSyoM kI / dUsarA uddharaNa 'jJAnArNava' grantha kA hai| muniyoM ke sAmyabhAva kI prazaMsA karate hue aura usa samatA kA phala dikhalAte hue kahate haiM- jinhoMne apanI durbuddhi ke bala se samasta vastu ke samUha kA lopa kara diyA hai aura jinakA citta vijJAna se zUnya hai aise puruSa to ghara-ghara meM vidyamAna haiM aura apane-apane prayojanoM ko sAdhane meM tatpara haiM / kintu jo samabhAvajanita AnaMdAmRtasamudra ke jalakaNoM ke samUha wr se saMsArarUpa agni ko bujhAkara muktirUpI strI ke bAda candramA ko dekhane meM tatpara haiM aise mahApuruSa yadi haiM to ve do yA tIna hI haiM / ataH yahA~ bhI vItarAgI / zuddhopayogI muniyoM kI viralatA batAyI gayI hai / ye koI saiddhAntika Akar3e nahIM haiM jinheM zata pratizata satya evaM akATya mAnA jAya / bhAvanA granthoM meM aura sAhitya kI dhArA meM isa prakAra kI alaMka rikachatA jainetara granthoM meM dekhI jAtI hai / isa samUce vivecana se sutarAM yaha phalita hotA hai ki paJcamakAla ke isa nikRSTa kAlAvadhi meM bhI samyagdRSTi jIva rahate haiM unakI saMkhyA mithyAdRSTiyoM kI apekSA atyanta alpa hai, para eka, do yA tIna, cAra saMkhyA kahakara hama logoM ko bhrama meM na DAleM aura jo dhArmikajana yathAzakti mokSamArga para cala rahe haiM unake liye saMdehadRSTi rakhakara apanA Atma ahita na kreN| samyagdarzana durlabha hai yaha satya hai kintu samyagdRSTi jIva milanA bhI durlabha / asaMbhava hai aisA nahIM hai / yadi aisA huA yA mAnA to dharmavyucchitti kA prasaGga A jAyegA / ataH zAstravihita karttavyoM kA pAlanakara, usakI bAra-bAra bhAvanA kara zraddhAna dRr3ha banAyeM aura dUsaroM ko bhI aisA hI karane kA upadeza deM yahI svaparahitAyA vRtti hogI / ityalam // sandarbha 1. zrI SaTkhaNDAgama sUtra 43 zrI dhavalA pu. 3 2. zrI dhavalA pu. 3 pR. 251 3. zrI dhavalA pu. 3 pR. 99 4. vahI 5. kArtikeya anuprekSA gAthA 279 6. iSTopadeza 7. yogasAra dohA 66 8. yogasAra dohA 93 9. jJAnArNava sarga 24/33 ajarAmaravatprAjJo vidyAmarthaM ca sAdhayet / gRhIta iva kezeSu mRtyunA dharmamAcaret // manuSya apane ko ajara-amara samajhakara vidyA aura dhana kA saMcaya kare, kintu dharma kA saMcaya yaha samajhakara kare mAno mRtyu coTI pakar3e hue I akTUbara 2007 jinabhASita 9
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina aura hindU prasiddha aitihAsajJa aura bahuzruta vidvAn DaoN0 jyotiprasAda jI ne hamAre vizeSa Agraha para 'jaina aura hindU' sambandha meM eka mahattvapUrNa nibaMdha prastuta kiyA hai| jisameM Apane una pracalita sabhI mAnyatAoM kA khaNDana kiyA hai| jinake AdhAra para katipaya kAnida jainoM ko hindU samajhate haiN| rASTranAyaka sva0 paM0 javAharalAla jI neharU ne apane prasiddha-graMtha 'DiskavarI Apha iNDiyA' meM likhA hai ki jainadharma aura bauddhadharma nizcaya se na hindUdharma hai aura na vaidikadharma hI, tathApi una donoM kA janma bhAratavarSa meM huA aura ve bhAratIya jIvana saMskRti evaM dArzanika cintana ke avibhAjya aGga rahe haiM / jainadharma tathA bauddhadharma bhAratIya vicAradhArA evaM sabhyatA kI zatapratizata upaja hai tathApi unameM se koI hindU nahIM hai| vidvAn lekhaka ne aneka pramANoM ke AdhAra para isI bAta ko siddha kiyA hai jo paThanIya evaM tarka sammata aura yathArtha hai / sampAdaka : zrI tanasukharAya jaina smRtigrantha sevar3e, bhAvar3e, bhavya anekAntI, syAdvAdI Adi vibhinna nAmoM se bhI prasiddha rahe haiN| kyA jaina hindU haiM? athavA, kyA jainI hindU nahIM haiM ?yaha eka hI prazna ke do pahalU haiM, aura yaha prazna Adhunika yuga ke prAraMbha se hI raha-raha kara uThatA rahA hai san 1950-55 ke bIca to san 51 kI bhAratIya janagaNanA, tadanantara harijanamaMdirapraveza bila evaM Andolana tathA bhAratIya bhikharI adhiniyama Adi ko lekara isa prazna ne paryApta tIvra vAdavivAda kA rUpa le liyA thA / svayaM jainoM meM isa viSaya meM do pakSa rahe haiM- eka to svayaM ko hindU paramparA se pRthak evaM svataMtra ghoSita karatA rahA hai aura dUsarA apane Apako hindUsamAja kA aGga mAnane meM koI Apatti nahIM anubhava karatA / isa prakAra tathAkathita hinduoM meM bhI do pakSa rahe haiM jinameM se eka to jainoM ko apane se pRthak eka svatantra sampradAya mAnatA rahA hai aura dUsarA unheM hindUsamAja kA hI eka aGga ghoSita karane meM tatpara dikhAI diyA hai| vAstava meM yaha prazna utanA tAttvika nahIM jitanA ki vaha aitihAsika hai / jaina yA jainI 'jina' ke upAsaka yA anuyAyI haiM / jina jinendra, jineza yA jinezvara una arhat kevaliyoM ko kahate haiM jinhoMne zramapUrvaka tapazcaraNAdi rUpa Atmazodhana kI prakriyAoM dvArA manuSya janma meM ho paramAtmapada prAptakara liyA hai| unameM se jo saMsAra ke samasta prANiyoM ke hitasukha ke lie dharmatIrtha kI sthApanA karate haiM vaha tIrthaGkara kahalAte haiN| ina tIrthaGkaroM dvArA Acarita, pratipAdita evaM pracArita dharma hI jainadharma hai aura usake anuyAyI jaina yA jainI kahalAte haiN| vibhinna samayoM evaM pradezoM meM ve bhramaNa, vrAtya, nirgrantha, zrAvaka, sarAka, sarAvagI yA sarAogI, sevaragAna, samAnI, 10 akTUbara 2007 jinabhASita bahuzruta vidvAn DaoN0 jyotiprasAda jI jaina Adhunika yuga meM lagabhaga sau savAsau varSa paryanta gaMbhIra adhyayana, zodhakhoja, anusaMdhAna, anveSaNa aura gaveSaNa ke pariNAmasvarUpa prAcyavidoM, purAtattvajJoM, itihAsajJoM evaM itihAsakAroM tathA bhAratIyadharma, darzana, sAhitya aura kalA ke vizeSajJoM ne yaha tathya mAnya kara liyA hai ki jainadharma bhAratavarSa kA eka zuddha bhAratIya, sarvathA svatantra evaM atyanta prAcInadharma hai usakI paramparA kadAcit vaidika athavA brAhmaNIya paramparA se bhI adhika prAcIna hai| usakA apanA svatantra tattvajJAna hai svatantra darzana hai, svatantra anuzrutie~ evaM paramparAe~ haiM, viziSTa AcAra-vicAra evaM upAsanA paddhati hai, jIvana aura usake lakSya sambaMdhI viziSTa dRSTikoNa hai, apane svatantra devAlaya evaM tIrthasthala haiM, viziSTa parva tyohAra haiM, vividha viSayaka evaM vibhinna bhASA viSayaka vipula sAhitya hai tathA uccakoTi kI vividha evaM pracura kalAkRtiyA~ haiM / isaprakAra eka suspaSTa evaM susamRddha saMskRta se samanvita yaha jainadharma bhAratavarSa kI zramaNa nAmaka prAya: sarvaprAcIna sAMskRtika evaM dhArmikaparamparA kA prAgetihAsika kAla se hI sajIva pratinidhitva karatA AyA hai| isa sambandha meM katipaya viziSTa vidvAnoM ke mantavya draSTavya haiM (dekhie hamArI pustaka- jainijma dI olDesTa liviMga rilIjana) yathA ... pro0 jayacanda vidyAlaMkAra - 'jainoM ke isa vizvAsa ko ki unakA dharma atyanta prAcIna hai aura mahAvIra ke pUrva anya 23 tIrthaGkara ho cuke the bhramapUrNa aura nirAdhAra kahanA tathA una samasta pUrvavartI tIrthaGkaroM ko
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAlpanika evaM anaitihAsika mAna lenA na to nyAyasaMgata hii| kAla meM vartamAna aphagAnistAna bhI bhAratavarSa kA hI aGga hai aura na ucita hii| bhAratavarSa kA prAraMbhika itihAsa utanA | samajhA jAtA thaa| IrAnI loga sindhunada ke usa pAra ke pradeza hI jaina hai jitanA ki vaha apane Apako vedoM kA anuyAyI | ko bhArata hI samajhate the, isa pAra kA samasta pradeza unake kahanevAloM kA hai|' (vahI pR. 16) isI vidvAn tathA DaoN0 liye cirakAla taka ajJAta banA rhaa| IrAnI bhASA meM 'sa' ko kAzIprasAda jAyasavAla ke anusAra atharvaveda Adi meM | 'ha' ho jAtA hai, ataeva vaha loga sindhanadI ko dariyAe ullikhita vrAtya athavA abrAhmaNIya kSatriya jainadharma ke | hinda yA hindavI kahate the| unakA yaha sUbA bhI hinda kI anuyAyI the| (vahI pR.17) DaoN0 rAdhAkRSNana ke anusAra | satrayI (kSetrayI) kahalAtA thA aura unakI senA kA bhI eka jainadharma vardhamAna athavA pArzvanAtha ke bhI bahuta pUrva pracalita | aGga hindI senA thii| thA (vahI pR. 20), tathA yaha ki yajurveda meM RSabha, ajitanAtha IrAniyoM ke dvAra se hI yUnAniyoM ko sarvaprathama isa aura ariSTanemi, ina tIrthaGkaroM kA nAmollekha hai, RgvedAdi | deza kA jJAna huA aura IsA pUrva 326 meM sikandara mahAn ke ke yaha ullekha tamAma, RSabhAdi, viziSTa jaina tIrthaGkaroM ke AkramaNa dvArA usake sAtha unakA pratyakSa samparka huaa| hI haiM aura bhAgavatpurANa se isa tathya kI puSTi hotI hai ki yUnAnI loga 'ha' kA uccAraNa nahIM kara pAte the| unhoMne RSabhadeva hI jainadharma ke pravartaka the (vahI, p.41-42)| | | IrAniyoM ke 'hinda' ko 'inDa' kara diyaa| vaha hinda (sindhu) pro0 pArjiTara. rahoDa. eDakinsa. olDahama Adi | nadI ko 'inDasa' kahane lage aura usake taTavartI usa hinda vidvAnoM kA mata hai ki vaidika evaM hindU paurANika sAhitya | (sindhu) pradeza yA deza ko inDi yA inDikA kahane lge| ke asura, rAkSasa Adi jaina hI the| aura DaoN0 hristy| jaba siMdhanadI ke isa pAra ke pradeza se bhaTTAcArya kA kahanA hai ki jaina aura brAhmaNIya, donoM paramparAoM | to pUre bhAratadeza ko bhI ve usI nAma se pukArane lge| roma ke sAhitya ke tulanAtmaka adhyayana se Adhunikayuga ke | deza ke nivAsiyoM ne bhI yUnAniyoM kA hI anukaraNa kiyA katipaya vidvAnoM kA yaha sAgraha mata hai ki vaidikaparamparA ke | aura kAlAntara meM yUropa kI anya saba bhASAoM meM bhI bhAratavarSa anuyAyiyoM ne rAkSasoM kI jo atyadhika nindA, bhartsanA kI | kA sUcana inDa, inDi, inDe, inDiyena, inDIsa, inDiyA Adi hai usakA kAraNa yahI hai ki ve jaina the, yaha ki bAlmIki | vibhinna rUpoM meM huA jo saba eka hI mUla yUnAnI zabda kI rAmAyaNa meM sakSasajAti kA jaisA varNana hai usase spaSTa hai ki paryAyeM haiN| isaprakAra aMgrejI meM bhAratavarSa ke lie inDiyA ve jainoM ke atirikta anya koI ho hI nahIM sakate aura aura bhAratIya vizeSaNa ke lie inDiyana tathA inDo zabda rAmAyaNa ke racayitA ne unakA jo vIbhatsa citraNa kiyA hai| pracalita hue| vaha dhArmika vidveSa se prerita hokara hI kiyA hai (vahI, pR. | cIniyoM ko bhAratavarSa kI spaSTa jAnakArI sarvaprathama 26, 27, 30) anya aneka prakhyAt vidvAnoM ne jainadharma aura dUsarI zatAbdI IsvI pUrva meM uttaravartI hAnavaMza ke samrATa vUti usake anuyAyiyoM kI svataMtrasattA vaidikaparamparA ke brAhmaNa ke samaya meM huI batAI jAtI hai aura usaka (yA hindU) dharma aura usake anuyAyiyoM ke udaya se pUrva se | grantha meM usakA sarvaprathama ullekha huA batAyA jAtA hai| calI AI nizcita kI hai, kucha ne sindhughATI kI | usameM sindhunada ke lie zintu' zabda prayukta huA hai aura prAgetihAsika sabhyatA meM bhI jainadharma ke usasamaya pracalita | yahI ke nivAsiyoM ke lie 'yuAntu' athavA 'yintu',kAlAntara rahane ke cihna lakSya kiye haiN| (vahI pR. 39 aadi)| usake | meM 'dhyAntu' zabda kA prayoga bhI milatA hai| brAhmaNa (hindU) dharma kI koI zAkhA yA upasampradAya hone kA sAtavIM zatAbdI I0 se musalamAna isa deza meM Ane prAyaH sabhI vidvAnoM ne sabala prativAda kiyA hai| prArambha hue aura ve IrAniyoM ke AkramaNa se ise 'hinda' aura aba 'hindU' zabda ko leN| prathama to yaha zabda bhAratIya | isake nivAsiyoM ko ahale hinda kahane lge| dasavIM zatAbdI hai hI nahIM, videzI hai aura apekSAkRta paryApta arvAcIna hai| ke anta meM aphagAnistAna ko kendra banAkara turka musalamAnoM itihAsakAla meM sarvaprathama jo videzIjAti bhAratavarSa aura | kA sAmrAjya sthApita huA aura ve gajanI ke sultAnoM ke rUpa spaSTa samparka meM AyI vaha phArasadeza ke nivAsI meM bhAratavarSa para luTere AkramaNa karane lge| tukI kA mUlasthAna IrAnI the| chaThI zatAbdI IsApUrva meM IrAna ke zAhadArA ne | cIna kI pazcimI sImA para thA aura bhArata evaM cIna ke bIca bhAratavarSa ke pazcimottara sImAnta para AkramaNa kiyA thA yAtAyAta prAyaH unhIM ke deza meM hokara hotA thaa| yaha turka aura usake kucha bhAga ko usane apane rAjya meM milA liyA | loga musalamAna banane ke pUrva cirakAla taka bauddhAdi thA tathA use usakI eka kSetrayI (sUbA) banA diyA thaa| usa / bhAratIyadharmoM ke anuyAyI rahe the ataeva dasavIM-gyArahavIM - akTUbara 2007 jinabhASita 11
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatAbdI meM jaba ve bhAratavarSa ke samparka meM Aye to cInI, / aura ve bhI prAyaH utane hI prAcIna evaM mahattvapUrNa haiM bhale hI arabI evaM phArasI mizra prabhAva ke kAraNa ve isa deza ko vartamAna meM ve atyadhika alpasaMkhyaka hoN| 19 vIM zatI ke hindustAna, yahA~ ke nivAsiyoM ko hindU aura yahA~ kI bhASA | Arambha meM hI kolabuka, DubAya, TADa, pharlAgamekenjI, ko hindavI kahane lge| madhyakAla ke lagabhaga 700 varSa ke | vilsana Adi prAcyavidoM ne isa tathya ko bhalI prakAra samajha musalamAnI zAsana meM ye zabda prAyaH vyApakarUpa se pracalita | liyA thA aura prakAzita kara diyA thaa| phira to jaise-jaise ho gye| adhyayana bar3hatA calA gayA yaha bAta spaSTa se spaSTatara hotI yaha musalamAna loga samasta musalamAnetara bhAratIyoM calI gii| ina prAraMbhika prAcyavidoM ne kaI prasaGgo meM brAhmaNAdi ko, jo ki yahA~ ke prAcIna nivAsI the sAmAnyataH sthUla rUpa | kathita hinduoM ke tIvra jainavidveSa ko bhI lakSita kiyaa| se hindU yA pahale hanUda aura unake dharma ko hindU majahaba | 19vIM zatI ke uttarArdha meM uttara-bhArata ke aneka nagaroM meM kahate rahe haiM, vaise unake koSa meM kAphira, jimmI, butaparasta, | jainoM ke rathayAtrA Adi dharmotsavoM kA jo tIvra virodha kathita dojakhI Adi anya aneka suzabda bhI the jinheM ve bhAratIyoM | hinduoM dvArA huA vaha bhI sarvavidita hai| gatadazakoM meM yaha ke lie bahudhA prayukta karate the, hindU zabda kA eka artha ve | gA~va, jabalapura Adi meM jainoM para jo sAmpradAyika atyAcAra 'cora' bhI karate the| ye kathita hindU eka hI dharma ke anuyAyI | hue aura vartamAna meM bijoliyA meM jo utpAta cala rahe haiM haiM yA ekAdhika paraspara meM svatantra dhArmikaparamparAoM ke | unakI upekSA nahIM kI jA sktii| hindU mahAsabhA meM jainoM anuyAyI haiM isameM ausata musalamAna kI koI dilacaspI | ke svattvoM kI surakSA kI vyavasthA hotI to jainamahAsabhA kI nahIM thI, usake lie to ve saba samAna rUpa se kAphira, | sthApanA kI kadAcita AvazkatA na butaparasta, jAhila aura beImAna the| svayaM bhAratIyoM ko bhI saMsthApaka svAmI dayAnanda ne jainadharma aura jainoM kA unheM unheM yaha tathya jAnane kI AvazyakatA nahIM thIM kyoMki | hindUvirodhI kahakara khaMDana kiyaa| rASTrIya svayaM sevaka saMgha unake lie prAyaH sabhI musalamAna vidharmI the| kintu musalamAnoM | yA janasaMgha meM bhI vahI saMkIrNa hindU sAmpradAyika manovRtti meM jo udAra vidvAn aura jijJAsa the yadi unhoMne bhAratIya | dRSTigocara hotI hai| svAmI karapAtrI jo Adi vartamAna kAlIna samAja kA kucha gaharA adhyayana kiyA thA prazAsakIya saMyogoM | hindUdharma netA bhI hindUdharma kA artha vaidikadharma athavA usase se kinhIM aise tathyoM ke samparka meM Ae to unhoMne sahaja hI | nisRta zaiva-vaiSNavAdi sampradAya hI karate haiN| aMgrejI koSagranthoM yaha bhI lakSya kara liyA ki ina kathita hinduoM meM eka- | meM bhI hindUijma (hindUdharma) kA artha brahmanijma (brAhmaNadharma) dUsare se svatantra kaI dhArmikaparamparAe~ haiM aura anuyAyiyoM hI kiyA gayA hai| kI pRthaka-pRthaka sasaMgaThita samAjeM haiN| aise vidvAnoM ne yA| isa prakAra mala vaidikadharma tathA vaiTikaparamparA meM hI darzakoM ne kathita hindU samUha ke bIca meM jainoM kI spaSTa sattA | samaya-samaya para utpanna hote rahanevAle anagitana avAntara ko bahudhA pahacAna liyaa| musalamAna lekhakoM ke samAnI, bheda-prabheda, yathA yAjJika karmakANDa aura aupaniSadika tAyasI, sayUragAna, sarAogAna, sevar3e Adi jinheM unhoMne adhyAtmavAda, zrauta aura smArta,sAMkhya-yoga-vaizeSika-nyAyabrAhmaNadharma ke anuyAyiyoM se pRthak sUcita kiyA hai jaina hI | mImAMsA-vedAnta Adi tathAkathita Astikadarzana aura the| abulaphajala ne to AIne akabarI meM jainadharma aura | bArhaspatya-lokAyata vA cArvAka jaise nAstikadarzana, bhAgavata usake anuyAyiyoM kA hindUdharma evaM usake anuyAyiyoM se evaM pAzupata jaise prArambhika paurANika sampradAya aura zaivasarvathA svatantra eka prAcIna paramparA ke rUpa meM vistRta varNana | zAkta-vaiSNavAdi uttarakAlIna paurANika sampradAya, ina kiyA hai| sampradAyoM ke bhI aneka upasampradAya, pUrvamadhyakAlIna siddhoM jaba aMgreja bhArata meM Aye to unhoMne bhI prAraMbhika aura jogiyoM ke pantha jinameM tAntrika, aghorI aura vAmamArgI musalamAnoM kI bhAMti svabhAvataH tathA unhIM kA anukaraNa | bhI sammilita haiM, madhyakAlIna nirguNa evaM saguNa santa paramparAe~, karate hue, samasta musalamAnetara bhAratIyoM (iNDiyansa) ko | AdhunikayugIna AryasamAja, prArthanAsamAja, rAdhAsvAmI mata hindU aura unake dharma ko hindUijma samajhA aura khaa| kintu | Adi tathA asaMkhya devI-devatAoM kI pUjA, bhakti jinameM 18vIM zatI ke antimapAda meM hI unhoMne bhAratIyasaMskRti kA nAga, vRkSa, grAmyadevatA, vanadevatA, Adi bhI sammilita haiM, gambhIra adhyayana evaM anveSaNa bhI prArambha kara diyA thaa| aura nAnAprakAra ke andhavizvAsa, jAdU-TonA, ityAdi- meM se zIghra hI unheM yaha spaSTa ho gayA ki hinduoM aura unake dharma | pratyeka bhI aura ye saba milakara bhI 'hindUdharma' saMjJA se se svatantra bhI kucha dharma aura unake anuyAyI isa deza meM haiM, ' sUcita hote haiN| isa hindUdharma kI pramukha vizeSatAe~ haiM RgvedAdi 12 akTUbara 2007 jinabhASita
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ brAhmaNIya vedoM ko pramANa mAnanA, Izvara ko sRSTi kA kartA, / ke sadasya TI.ena. zeSAgiri ayyara ne jainadharma ke vaidika pAlanakartA aura hartA mAnanA, avatAravAda meM AsthA rakhanA, | dharma jitanA prAcIna hone kI sabhAvanA vyakta karate hue yaha varNAzrama dharma ko mAnya karanA, go evaM brAhmaNa kI devatA | mata diyA thA ki jainaloga hindU DisenTarsa (hindU dharma se tulya pUjA karanA, manusmRti Adi smRtiyoM ko vyaktigata evaM | virodha ke kAraNa hinduoM meM se hI nikale hae sampradAyI) sAmAjika jIvana-vyApAra kA niyAmaka vidhAna svIkAra | nahIM haiM aura yaha ki vaha isa bAta ko pUrNatayA pramANita kara karanA, mahAbhArata, rAmAyaNa evaM brAhmaNIya purANoM ko dharmazAstra | sakate haiM ki sabhI jainI vaizya nahIM haiM apitu unameM sabhI mAnanA, mRta pitroM kA zrAddhatarpaNa piNDadAnAdi karanA, tIrthasnAna | jAtiyoM evaM vargoM ke vyakti haiN| madrAsa hAIkorTa ke cIpha jaja ko puNya mAnanA, viziSTa devatAoM ko hiMsaka pazubali | (pradhAna nyAyAdhIza) mAnanIya kumArasvAmI zAstrI ke anusAra kabhI narabali bhI denA, ityaadi| 'yadi isa prazna kA vivecana kiyA jAe to merA nirNaya yahI hindUdharma kI ina bAtoM meM se eka bhI bAta aisI nahIM hogA ki Adhunika zodha-khoja ne yaha pramANita kara diyA hai hai jo jainadharma meM mAnya ho aura na jainadharma kA isa hindUdharma | ki jainaloga hindU DisenTarsa nahIM haiM, balki yaha ki jaina dharma ke uparyukta kisI bhI bheda-prabheda, darzana, sampradAya, upa-| kA udaya evaM itihAsa una smRtiyoM evaM TIkAgranthoM se bahuta sampradAya Adi meM hI samAveza hotA hai| ataeva hindU dharma ke | pUrva kA hai jinheM hindUnyAya (kAnUna) evaM vyavahAra kA anuyAyI hinduoM kA jainadharma ke anuyAyI jainoM ke sAtha | pramANasrota mAnya kiyA jAtA hai... vastuta: jainadharma una vedoM usIprakAra koI ekatva nahIM hai jaisA ki bauddhoM , pArasiyoM, | kI pramANikatA ko amAnya karatA hai jo hindUdharma kI yahUdiyoM, IsAIyoM, musalamAnoM, sikkhoM Adi ke sAtha nahIM | AdhArazilA hai, aura una vividha saMskAroM kI upAdeyatA ko hai. yadyapi ettaddezIyatA ko evaM sAmAjika sambandhoM evaM saMsargoM | bhI, jinheM atyAvazyaka mAnate haiM, asvIkAra karatA hai|' kI dRSTi se una sabakI apekSA bhAratavarSa ke jaina evaM hindU | (Ala iMDiyA laoN riporTara, 1927, madrAsa 228) aura bambaI paraspara meM sarvAdhika nikaTa haiN| donoM hI bhArata mA~ ke lAla | hAIkorTa ke nyAyAdhIza rA~ganekara ke nirNayAnusAra 'yaha bAta haiM, donoM ke hI sambandha sarvAdhika cirakAlIna haiM, ina donoM meM | satya hai ki jainajana vedoM ke AptavAkya hone kI bAta ko se kisI ke bhI kabhI bhI koI svadeza bAhya (eksTrA | amAnya karate haiM aura mRtavyakti kI AtmA kI mukti ke TeriToriyala) svArtha nahIM rahe, jAtIya, rASTrIya, rAjanaitika | lie kie jAnevAle antyeSTi saMskAroM, pitRtarpaNa, zrAddha evaM bhaugolika ekatva donoM kA sadaiva se aTUTa rahA hai, donoM | piNDadAna Adi se sambandhita brAhmaNIya siddhAntoM kA virodha hI deza kI samasta sampatti vipattiyoM meM samAnarUpa se bhAgI karate haiN| unakA aisA koI vizvAsa nahIM hai ki aurasa yA rahe haiM aura usake hita evaM utkarSa sAdhana meM samAnarUpa se dattaka putra pitA kA Atmika hita (pitR-uddhAra Adi) sAdhaka rahe haiN| katipaya apavAdoM ko chor3akara ina donoM meM | karatA hai| antyeSTi ke saMbaMdha meM bhI brAhmaNIya hinduoM se ve paraspara sauhArda bhI prAya: banA hI rahA hai| bhinna haiM aura zavadAha ke uparAnta (hinduoM kI bhA~ti) koI isa vastusthiti ko sabhI vizeSajJa vidvAnoM ne aura | kriyAkarma Adi nahIM krte| yaha satya hai, jaisA ki Adhunika rAjanItijJoM ne bhI samajhA hai aura mAnya kiyA hai| pro. rAmA | anusaMdhAnoM ne siddha kara diyA hai, ki isa deza meM jainadharma svAmI AyaMgara ke zabdoM meM jainadharma, bauddhadharma athavA brAhmaNa | brAhmaNadharma ke udaya ke athavA usake hindUdharma meM parivartita dharma (hindUdharma) se nisRta to hai hI nahIM, vaha bhAratavarSa kA | hone ke bahuta pUrva se pracalita rahA hai| yaha bhI satya hai ki sarvAdhika prAcIna svadezI dharma rahA hai' (jaina gajaTa, bhA. 16,| hinduoM ke sAtha jo ki isa deza meM bahusaMkhyaka rahe haiM, pR. 216) / pro. epha. DablyU TAmasa ke anusAra 'jainadharma ne | cirakAlIna nikaTa samparka ke kAraNa jainoM ne aneka prathAe~ hindudharma ke bIca rahate hue bhI prAraMbha se vartamAna paryanta | aura saMskAra bhI jo brAhmaNadharma se saMbaMdhita haiM tathA jinakA apanA pRthak evaM svatantra saMsAra akSuNNa banAe rakhA hai|' | hindUloga kaTTaratA se pAlana karate haiM, apanA lie haiN|' (Apa (ligasI Apha iMDiyA, pR. 212) 'kalcarala heriTeja Apha | iMDiyA laoN riporTara, 1939, bambaI 377) sva. paM. javAharalAla iMDiyA' sIrIja kI prathama jilda (zrI rAmakRSNa zatAbdI | neharU ne bhI apane prasiddha grantha 'DiskavarI Apha iMDiyA' meM 'grantha) ke pR. 185-188 meM bhI jainadarzana kA hindU-darzana | likhA hai ki 'jainadharma aura bauddhadharma nizcaya se na hindUdharma jitanA prAcIna evaM usase svataMtra honA pratipAdita kiyA hai| / haiM aura na vaidikadharma hI, tathApi una donoM kA janma bhAratavarSa bhAratIya nyAyAlayoM meM bhI hindU-jaina prazna kI mImAMsA ho | meM huA aura ve bhAratIya jIvana, saMskRti evaM dArzanika cukI hai| madrAsa hAIkorTa ke bhUtapUrva jaja tathA vidhAnasabhA ' cintana ke abhinna-avibhAjya aGga rahe haiN| bhAratavarSa kA - akTUbara 2007 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma athavA bauddhadharma bhAratIya vicAradhArA evaM sabhyatA kI zata-pratizata upaja hai, tathApi unameM se koI bhI hindU nahIM hai| ataeva bhAratIyasaMskRti ko hindUsaMskRti kahanA bhrAmaka hai| ' aitihAsika dRSTi se bhI, vedoM tathA vaidikasAhitya meM vedavirodhI vratyoM yA zramaNoM ko vedAnuyAyiyoM - brAhmaNoM Adi se pRthak sUcita kiyA hai| azoka ke zilAlekhoM (3rI zatI I.pU.) meM bhI zramaNoM aura brAhmaNoM kA suspaSTa pRthak pRthak ullekha hai| yUnAnI lekhakoM ne bhI aisA hI ullekha kiyA aura khAravela ke zilAlekha meM bhI aisA hI kiyA gayA / 2rI zatI I. meM brAhmaNadharma pU. punaruddhAra ke netA pataJjali ne bhI mahAbhASya meM zramaNoM evaM brAhmaNoM ko do svataMtra pratisparddhAoM evaM virodhI samudAyoM ke rUpa meM kathana kiyaa| mahAbhArata, rAmAyaNa, brAhmaNIya purANoM, smRtiyoM Adi se bhI yaha pArthakya spaSTa hai| IsvI san ke prathama sahasrAbda meM svayaM bhAratIyajanoM meM isa viSaya para kabhI koI zaMkA, bhrama yA vivAda hI nahIM huA ki jaina evaM brAhmaNadharmI eka haiM- yahI lokavizvAsa thA ki smaraNAtIta prAcIna kAla se donoM paramparAe~ ekadUsare se svataMtra calI AI haiN| musalamAnoM ne isa deza ke nivAsiyoM ko jAtIya dRSTi se sAmAnyataH hindU kahA, kintu zIghra hI yaha zabda zaiva-vaiSNavAdi brAhmaNadharmiyoM ke lie hI prAyaH prayukta karane lage kyoMki unhoMne yaha bhI nizcaya kara liyA thA ki unake atirikta yahA~ eka to jaina paramparA hai jisake anuyAyI apekSAkRta alpasaMkhyaka haiM tathA aneka bAtoM meM bAhyataH ukta hinduoM ke hI sadRza bhI haiM, vaha eka bhinna evaM svataMtra paramparA hai| mugalakAla meM akabara ke samaya se hI yaha tathya suspaSTa rUpa se mAnya bhI huaa| aMgrejoM ne bhI prAraMbha meM, musalamAnoM ke anukaraNa se, sabhI musalamAnetara bhAratIyoM ko hindU samajhA kintu zIghra hI unhoMne bhI kathita hinduoM aura jainoM kI eka-dUsare se svataMtra saMjJAe~ svIkAra kara liiN| san 1831 se briTiza zAsana meM bhAratIyoM kI janagaNanA lene kA krama bhI cAlU huA, san 1831 se to vaha dazAbdI janagaNanA krama suvyavasthita rUpa se cAlU ho gayA / ina gaNanAoM meM 1831 se 1941 taka barAbara hinduoM aura jainiyoM kI saMkhyAe~ pRthak pRthak sUcita kI gii| 15 agasta 1947 ko hamArA deza svatantra huA aura sArvajanika netAoM ke netRtva meM yahA~ svatantra sarvatantra prajAtantra kI sthApanA huii| kintu 1948 meM jo janagaNanA adhiniyama pAsa kiyA gayA usameM yaha niyama rakkhA gayA ki jainoM ko hinduoM ke antargata hI parigaNita kiyA jAya- eka svatantra samudAya ke rUpa meM pRthak nhiiN| isa para jainasamAja meM bar3I halacala mcii| sva. 14 akTUbara 2007 jinabhASita AcArya zAntisAgarajI ne kAnUna ke virodha meM AmaraNa anazana ThAna diyA, jainoM ke adhikAriyoM ko smRtipatra die, unake pAsa DepuTezana bheje| phalasvarUpa rASTrapati, pradhAnamaMtrI tathA anya kendrIya mantriyoM ne jainoM ko AzvAsana diye ki unakI ucita mAMga ke sAtha nyAya kiyA jaaegaa| jainoM kI mAMga thI ki unheM sadaiva kI bhAMti 1951 kI tathA usake pazcAt honevAlI janagaNanAoM meM eka svatantra dhArmika samAja ke rUpa meM usakI pRthak janasaMkhyA ke sAtha parigaNita kiyA jaay| unakA yaha bhI kahanA thA ki ve apanI isa mAMga ko vApasa lene ke lie taiyAra haiM yadi janagaNanA meM kisI anya sampradAya yA samudAya kI bhI pRthak gaNanA na kI jAya aura samasta nAgarikoM ko mAtra bhAratIya rUpa meM parigaNita kiyA jaay| (dekhie, hindusthAna TAimsa 6-2-50) I jainoM kA DepuTezana adhikAriyoM se 5 janavarI 1950 ko milaa| DepuTezana ke netA esa. jI. pATila the| isa avasara para diye gaye smRti - patra meM harijanamaMdira- praveza adhiniyama tathA bambaI baigarsa ekTa ko bhI jainoM para na lAgU karane kI mA~ga kii| adhikAriyoM ne jainoM kI mAMga para vicAra-vimarza kiyA aura anta meM bhArata ke pradhAnamaMtrI neharUjI ne yaha AzvAsana diyA ki bhAratasarakAra jainoM ko eka svatantrapRthak dhArmika samudAya mAnatI hai aura unheM yaha bhaya karane kI koI AvazyakatA nahIM hai ki ve hindUsamAja ke aGga mAna lie jAe~ge yadyapi ve aura hindU aneka bAtoM meM eka rahe haiM / (hi. TA. 2-2-50) pradhAnamaMtrI ke pramukha saciva zrI e. ke. zrI esa. jI. pATila ke nAma likhe gaye 31-1-50 ke patra meM jaina banAma hindU sambandhI sarakAra kI nIti evaM vaidhAnika sthiti suspaSTa kara dI gaI hai| zikSAmaMtrI maulAnA abulakalAma AjAda ne bhI zrI pATila ko likhe gaye apane patra meM ukta AzvAsana kI puSTi kI aura AzA vyakta kI ki AcArya zAntisAgara jI aba apanA anazana tyAga deNge| yaha bhI likhA ki apanI spaSTa icchAoM ke viruddha koI bhI samUha kisI anya samudAya meM sammilita nahIM kiyA jaaegaa| (vahI, 6-2-50) lokasabhA meM upapradhAnamaMtrI saradAra vallabha bhAI paTela ne balavantasiMha mehatA ke prazna ke uttara meM sUcita kiyA ki janagaNanA meM dharma zIrSaka ke antargata hindU aura jaina pRthak-pRthak parigaNita kiye jAeMge (vahI, 6-2-50) / isI bIca sva. lA. tanasukharAya ne akhila bhAratIya jaina esoziesana ke maMtrI ke rUpa uparokta memoreNDama ke aucitya para Apatti kI (vahI, 4-2-50) aura apane vaktavya meM unhoMne isa bAta para bala diyA ki zabda hindU jAtIyatA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUcaka hai, rAjanaitika, sAmAjika evaM Arthika dRSTiyoM se / kAraNa jainoM ne svAtantra saMgrAma meM jo dhana-jana kI prabhRti jaina, hinduoM se pRthak nahIM haiM kintu unakI apanI pRthak | Ahuti dI hai- apanI saMkhyA ke anupAta se kahIM adhika saMskRti hai| | aura deza ko evaM rASTra kI sarvatomukhI unnati meM jo mahattvapUrNa kucha logoM ne jainoM ke isa kvacit Antarika matabheda | yogadAna kiyA hai aura kara rahe haiM ki usa para pAnI na phira kA lAbha uThAyA Ama jainoM kA upahAsa kiyA, una para | jaay| aura phira kucha netAgiri kA bhI nazA hotA hai| varanA lAMchana lagAye, unakI nindA aura bhartsanA kI ki ve apane apanI sattA kA moha honA, apane svattvoM, paramparAoM evaM Apako 'hindUijma' se pRthak karanA cAhate haiM, alpasaMkhyaka | saMskRti ke saMrakSaNa meM prayatnamAna rahanA to koI aparAdha nahIM karAra diye jAkara rAjanaitika adhikAra lenA cAhate haiM, pRthak | hai, vaha to sarvathA ucita evaM zreSTha karttavya hai, kevala yaha vizvavidyAlaya kI mAMga dvArA isa dharmanirapekSa rAjya meM apane | dhyAna rakhanA ucita hai ki deza aura rASTra ke mahAna hitoM se dharma kA pracAra karanA cAhate haiM, ityAdi (IvaniMga nyUja 14- | kahIM koI virodha na ho aura kisI anya samudAya se kisI 3-50 meM kinhIM pharjI rAiTa engila sAhaba kA lekha) vIra prakAra kA dveSa yA vaimanasya na ho, sahaastittva kA bhAva hI arjuna (11-9-49) Adi meM isake pUrva bhI jainoM ko svatantra pradhAna ho aura samaSTi ke bIca vyaSTi bhI nirvirodha rUpa se sattA svIkAra karane ke viruddha lekha nikala cuke the kucha | apanA sammAnapUrNa astittva banAye rakha ske| ke bAda bhI nikle| isaprakAra ke lekha sAmpradAyika asta. isa sampUrNa vivecana se yahI niSkarSa nikalatA manovRtti se prerita hokara likhe gae the aura bahusaMkhyaka varga hai ki bhale hI mUlataH hindU zabda videzI ho, arvAcIna ho, dvArA jainavidveSI saMkIrNa manovRtti kA paricaya diyA gayA thA | dezaparaka evaM jAtIyatA sUcaka ho, usakA rUr3ha artha, jo jise bIca-bIca meM yatra-tatra bahusaMkhyakoM dvArA jainoM para kiye | aneka kAraNoM se loka pracalita ho gayA hai, eka dharmaparamparA gaye dhArmika atyAcAroM kA zreya hai| jina vidvAnoM, vizeSajJoM, | vizeSa ke anuyAyI hI haiM aura unakA dharma hindUdharma hai| nyAyavidoM evaM rAjanItijJoM ke mata isI lekha meM pahile pragaTa | hindU aura bhAratIya donoM zabda paryAyavAcI nahIM haiM- kama se kiye jA cuke haiM ve prAyaH usI kathita hindUdharma ke anuyaayii| kama bhArata ke bhItara nahIM haiM, bhArata ke bAhara to bhAratIya the yA haiM, kintu ve manasvI, niSpakSa aura nyAyazIla haiM- | musalamAnoM ko bhI kabhI-kabhI hindU kahA gayA hai| jisa dharmAndha yA sAmpradAyika manovRtti ke nhiiN| alpasaMkhyaka | prakAra bhArata ke bauddha, sikkha, pArasI, IsAI, musalamAna, samudAya bahusaMkhyaka samudAya se vaise hI bhaya se rahatA hai jo | yahUdI, brahmasamAjI Adi bhAratIya to haiM kintu hindU nahIM bahusaMkhyakoM ke sauhArda evaM saubhAgya se dUra hotA hai, saMkhyA | usI prakAra jaina bhI bhAratIya to haiM usase kucha adhika haiM, bala dvArA dabA dene kI manovRtti se nhiiN| tathApi ve jina arthoM meM Aja hindU zabda rUr3ha ho gayA hai una ina lekhoM kA eka asara yaha huA ki kucha jainoM ne, | arthoM meM hindU nahIM haiN| zabda kA jo rUr3ha aura pracalita artha jinameM sva. lA. tanasukharAya pramukha the samAcArapatroM meM anekoM hotA hai vahI mAnya kiyA jAtA hai- kisI samaya 'pAkhaNDa' lekhoM evaM TippaNiyoM dvArA kathita hinduoM ke isa bhrama aura | zabda kA artha 'dharma' hotA thA, kintu Aja DhoMga, jhuTha aura AzaMkA ki jaina hinduoM se pRthak haiM kA nivAraNa karane kA | phareba hotA hai, ata: yadi Aja kisI dharma ko pAkhaNDa kaha bharasaka prayatna kiyaa| isakI zAyada vaisI aura utanI diyA jAya to bhArI utpAta ho jaay| isaprakAra ke anya AvazyakatA nahIM thii| 1954 meM jaba harijanamaMdira-praveza | aneka udAharaNa die jA sakate haiN| Andolana ne ugrarUpa dhAraNa kiyA taba bhI jainoM meM do pakSa se | hindU aura jaina zabdoM ke bhI jo artha loka pracalita dIkha par3he aura usa samaya bhI lA. tanasukharAya ne yahI pradarzita | haiM janasAdhAraNa dvArA samajhe jAte haiM, unhIM kI dRSTi se isa karane kA prayatna kiyA ki jaina hinduoM se pRthak nahIM haiN| | samasyA para vicAra kiyA jAnA ucita hai| san 1949-50 se 1954-55 taka ke vibhinna samAcArapatroM meM ina viSayoM se sambandhita samAcAroM, TippaNiyoM Adi kI 'zrI tanasukharAya jaina smRti grantha' se sAbhAra kaTiMgsa vaha ekatrita karake chor3a gaye haiN| unake avalokana sampAdaka- jainendra kumAra jaina ityAdi prakAzaka- zrImatI azarphIdevI jaina, 'se yahI lagatA hai ki lA. tanasukharAyajI ko yaha AzaMkA 21, aMsArI roDa, dariyAgaMja, dillii| aura bhaya thA ki kahI dharma aura saMskRti saMrakSaNa ke moha ke akTUbara 2007 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhArata ke muslima smArakoM para jaina sthApatya kalA kA prabhAva vizva ke sabhI dharmoM kA vikAsa apanI-apanI paristhitiyoM ke anusAra hotA rahA hai aura sabhI sampradAyoM meM hara yuga meM samakAlIna AvazyakatAoM ke tahat tIrthaGkaroM aura avatAroM dvArA navIna vicAroM evaM pUjA-pATha kI vidhiyA~ vikasita hotI rahI haiM / 2. sAtha hI sAtha eka dUsare ko paraspara prabhAvita kiyA hai| isI silasile se eka bahuta bar3e sAhitya kA bhaMDAra jamA ho gayA hai| kheda kI bAta yaha ki apane apane dharma ke sAhitya ko AcArya evaM zikSita logoM ne jAnane kA prayAsa kiyA hai parantu bahuta kama aisA huA hai ki kisI eka dharma ke mAnane vAloM ne dUsare dharma ke bAre meM bhI unase kucha jAnane kI koziza kI ho jitanA vaha apane dharma ke bAre meM jAnatA hai| isIkAraNa dharmoM ke mUhika vikAsa kI gati aisI nahIM huI jaisI ki honI caahie| dhArmikasAhitya vizeSakara bhAratIyadharmoM kA sAhitya mAnavajAti kI sabase bar3I dharohara hai| Aja ke vaijJAnika yuga meM bhI pazcimI dezoM ke loga apane yahA~ isa sAhitya kI kamI mahasUsa karate hue, bhArata kI ora AzAbharI nigAhoM se dekha rahe haiM / 3. bhAratIyadharmoM meM jainadharma kA vikAsa atyanta prAcIna evaM mahattvapUrNa rahA hai| isakA yogadAna mAnavajAti ke lie zAMti evaM sneha kA pratIka rahA hai| bauddhamata ne bhI isIpatha para calakara vizva ke eka bar3e hisse para apane dhArmika vicAroM, darzana, kalA aura vizeSakara mUrtikalA ke kSetra meM mahattvapUrNa yogadAna diyA hai| 4. bhAratIyadharmoM kI pRSThabhUmi dekhI jAe islAma dharma eka navInatama dharma hai jisako hajarata mohammada ne Aja se 1400 varSa pUrva saudI araba meM calAne kA prayAsa kiyaa| aitihAsika lekhoM evaM prAcIna paramparAoM ke anusAra bhAratIya dharmoM kA prabhAva pazcimI eziyA ke prAcIna dharmoM para kAphI par3a cukA thA / isI kAraNa kAbA ke imAratI plAna para bhAratIya prAcIna maMdira kA prabhAva dikhAI detA hai| kAbAI kI buniyAda tugalaka ibrAhita ne DAlI thI jinakA samaya IsA se saikar3oM varSa pUrva kA hai lekiMna bAda meM isa imAratI DhA~ce meM tabdIlI hotI rahI aura marammata 16 akTUbara 2007 jinabhASita DaoN. DablyU.eca. siddIkI pUrvanidezaka, bhAratIya purAtattva sarvekSaNa T bhI hotI rhii| hajarata muhammada ke jamAne ke DhA~ce kA eka hissA ardha golAkAra thA / 5. hajarata mohammada apane jIvana kAla meM bhArata kI pAvana bhUmi ke lie bar3e acche zabdoM meM yAda karate the| unhoMne yaha bhI kahA ki mujhe bhArata se pAvana sugandha AtI hai| kAbe meM ibAdata (pUjA) kI jo vidhi hai vaha kAbe ke cAroM ora sAta bAra parikramA karane se pUrI hotI hai jo Ama jamAne meM 'umarA' kahalAtI hai aura khAsa mauke para jaba yaha parikramA aura bahuta sI rasmoM ke sAtha sAla meM eka bAra kI jAtI hai to use haja kahate haiN| haja ke samaya meM jo kapar3e pahane jAte haiM usameM do cAdara hotI haiM eka luMgI ke samAna bA~dhI jAtI hai aura dUsarI kaMdhe ke Upara or3hI jAtI hai| isI taraha dUsarA kaMdhA naMgA rahatA hai| parikramA pUrI karane ke bAda loga apanA sira muMDavAte haiN| usasamaya koI, kisI manuSya, kisI jAnavara, kisI kIr3e-makor3e ko koI hAni nahIM pahu~cA sktaa| isataraha sampUrNa ahiMsA ke sAtha haja kI rasma adA hotI hai| isa pUrI rasma ko yadi aitihAsika pRSThabhUmi meM dekhA jAe to isa paramparA kI buniyAda bhAratavarSa meM hI milatI hai| 6. islAma meM yaha vizvAsa dilAyA gayA hai ki isa sRSTi kA racayitA kevala eka hai jise rabbula AlmIna yA allAha kahate haiM aura yaha bhI vizvAsa dilAyA gayA hai ki isa allAha yA bhagavAn meM yakIna rakhanevAle kA dharma hai ki vaha hajarata mohammada ke pahale ke sAre paigambara evaM avatAra aura unakI lAI huI kitAboM para yakIna rakhe aura yaha bhI kahA gayA hai ki dharatI kA koI cappA aisA nahIM hai jahA~ avatAra yA paigambara nahIM bheje ge| 7. islAma ke anusAra allAha manuSya ke karma se hI usake acche bure hone kA nirNaya legA / kevala isalie nahIM ki vaha islAma ko mana hI mana mAnane vAlA hai| 8. islAma meM jisa siddhAnta para sabase adhika jora diyA gayA hai vaha arabI meM 'takavA' kahalAtA hai takavA ke mAyane haiM- allAha se DaranA aura koI aisA kAma na karanA jisase kisI jAnavara ko koI hAni phuNce| yaha bhI kahA gayA hai ki apane paraspara vyavahAra meM bhI apanI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| jubAna se, apane hAtha se yA apane kAryoM se koI aisA / 12. san 711-12 I. meM khalIphA ke sipahasAlAra kArya na kare jisase kisI kI jAna-mAla yA maryAdA ko| muhammada-bina-kAsima ne siMdha aura paMjAba ke kucha hissoM Thesa phuNce| isa siddhAnta ko kurAna meM aura hajarata mohammada | para kabjA kara liyA aura devala ke prAcIna siMdhInagara ko kI vANI meM bAra-bAra doharAyA gayA hai| isa siddhAnta ko | apanI rAjadhAnI bnaayaa| vahA~ eka saMdhi ke tahata hiMdaoM aitihAsika pRSThabhUmi meM dekhA jAe to isakA bhAratIyadharmoM se | ke maMdiroM ko kSati nahIM pahu~cane dI gii| hiMduoM ke jAnagaharA nAtA dikhAI detA hai aura vizeSakara jainamata kA prabhAva | mAla kI rakSA kI jimmedArI khalIphA kI hukUmata ne lii| dikhAI detA hai| yaha aura bAta hai ki aba islAma ko mAnane usasamaya kI banAI huI masjida ke avazeSa bhambhaura ke vAle isa siddhAnta para kisa hada taka amala karate haiN| yaha sthAna para, jo karAcI se 60-70 kilomITara dUra hai, mile bAta to sabhI dharmoM para pUrI utaratI hai kyoMki Adhunika | haiN| yaha masjida stambhoM para sapATa chata ke sAtha banAI gaI jIvana meM logoM ne apane mUlasiddhAnta se riztA tor3a liyA | thI aura usake abhilekha arabI-sUphI meM haiM jisase isakI tArIkha milatI hai| araboM ne eka nayA nagara maMsUrA bhI AbAda 9. Aja jisa islAmI kalA yA sthApanA kA nAma | kiyA thA jisake avazeSa bhI pUrAtAttvika khudAI meM mile liyA jAtA hai vaha hajarata mohammada ke jIvana kAla meM khAsa | haiN| unakI kalAkRti se patA calatA hai ki jainakalA kA mahattva nahIM rkhtii| unhoMne yaha kahA thA ki bhagavAn ke kucha prabhAva usa kSetra meM pdd'aa| khalIphA kI hukUmata Der3ha mAnane vAloM ke lie thor3e dinoM ke asthAI jIvana meM apane sau sAla taka siMdhu, multAna aura paMjAba ke ilAkoM meM dhana ko kImatI bhavanoM ke nirmANa para kharca karanA vyartha calatI rahI para usake avazeSa nahIM ke barAbara haiN| gyArahavIM hai| isIlie unakA apanA ghara aura unake khaliphAoM ke zatAbdI meM mahamUda gajanavI ne bhI paMjAba aura pazcima bhArata bhavana miTTI aura gAre ke bane hae the jinake aba cihna meM kucha nirmANa kArya karAyA, jinake avazeSoM kA jikra bhI nahIM milte| abhilekhoM meM prApta huA hai| isIsamaya kI eka masjida 10. hajarata mohammada ne apane sahayogiyoM ke sAtha | bhaDauca (gujarAta) meM hai jo samaya ke sAtha-sAtha marammata milakara madInA meM jo pahalI masjida kA nirmANa kiyA hone ke kAraNa apanI prAcIna zakla meM nahIM hai, phira bhI thaa| vaha bhI miTTI aura gAre kI banI huI thI aura jisakI | masjida kI pUjA kA haoNla lakar3I ke stambha aura saMgamaramara chata meM khajUra ke tane zahatIra kI zakla meM lage hue the| kI besisa para AdhArita hai jisakI nakkAzI jainamaMdiroM aura una para miTTI kI chata thii| masjida kA AkAra eka | kI kalAtmaka sajAvaTa se milatI-julatI hai| maMdira ke bar3e ahAte kA thA jisakA dvAra dakSiNa meM thA aura usakA | pravezadvAra kI candrazilA meM kIrtimakha bhI jainakalA kA eka hissA hajarata mohammada ke ghara se jur3A huA thA unake pratIka hai| isa masjida ko gajanavImasjida ke nAma se nidhana para unheM usI bhavana meM daphanA diyA gayA, jahA~ Aja pukArA jAtA hai| bhArata meM islAmI kalA meM jainakalA kA bar3A hI sundara makabarA banA huA hai| purAnI masjida kI | prabhAva isI masjida se zuru hotA hai| jagaha eka AlIzAna mInAroM vAlI masjida banI huI hai| 13.1192 meM muhammada-bina-zAma jise muhammada gaurI jise aba harama kahate haiN| bhI kahate haiM, ne dillI ko phataha karake prAcIna nagara para ___11. islAma ke Arambha se hI musalamAna araba kabjA kara liyaa| ise sultAna ke sipahasAlAra kutubuddIna vyApArI dakSiNa aura pazcima taTavartI ilAkoM meM Akara basa | aibaka ke kubbatula islAma masjida ko eka prAcIna maMdira gae the| jinhoMne samudra ke rAste apanA vyApAra bhArata se | ke patthara ke cabUtare para banAyA, jisameM jaina evaM hindU maMdiroM pUrvI yUropa taka phailaayaa| unake basane aura rahane ke lie | ke dvAra kI caukhaTe, kArbala chata, stambha aura kaipiTala ko hindU rAjAoM ne kaI suvidhAe~ upalabdha karAI, kyoMki | lekara masjida ke dAlAna aura dvAra, maMDapa evaM pUjA kA unake dvArA bhArata vyApAra ko bar3A protsAhana mila rahA thaa|| haoNla banAyA thaa| isa masjida ke parvIdvAra meM kIrtimakha isIlie una rAjAoM ne apane bhavanoM ke sAtha-sAtha masjidoM jainakalA kA pratIka hai| isItaraha dvAra maMDapa kI chateM bhI aura madarasoM ko banAne meM bhI sahayoga diyA thaa| ye imArateM | mAuMTaAbU ke prAcIna maMdiroM kI jhalaka peza karatI haiN| sambhavataH kSetrIya sthApatya ke AdhAroM para banI thIM jinakA isa masjida ke stambhoM para jo apsarAoM kI pratimAyeM varNana arabI itihAsakAroM ne kiyA hai| - akTUbara 2007 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ dikhAI detI haiM ve bhI jaina aura hindU mUrtikalA kI gavAhI / (kepiTala) ko paMkhur3I kI taraha tarAzA gayA hai| isameM 2 detI haiN| uttarIdvAra kI patthara kI caukhaTeM aura unakI darjana ke karIba kArbala chateM haiM jinakI nakkAzI alaganakkAzI bhI jainamaMdiroM ke dvAra kI sajAvaTa se milatI- alaga hai jisameM khAsakara kalpavRkSa kI aura kamala kI | paMkhaDiyoM Adi kI sajAvaTeM Aba ke maMdiroM kI chatoM se ke pIche pazcima-uttara meM sthita hai, aMdarUnI nakkAzI aura milatI-julatI to haiM hI, kArIgarI aura najAkata adbhuta maharAba kI banAvaTa, jainamaMdiroM ke gahare Ale, jinameM jaina | hai| hindustAna meM zAyada hI aisI koI islAmI imArata ho tIrthaGkaroM kI mUrtiyA~ sthApita haiM, unakI sajAvaTa se kAphI | jisameM hindU aura jainamaMdiroM kI ArTa ke namUne itanI prabhAvita hai| khUbasUratI se saMjoe gae hoN| ___14. sultAna iltuvimaza kI banAI huI ajamera meM | ___17. gujarAta meM khilajI aura tugalakakAlIna masjidoM sthita 'ar3hAI dina kA jhopar3A' masjida nirmANakalA meM meM mukha-dvAra se lekara sAmane kI dIvAra maharAbI, daravAje, bejor3a namUnA hai| yaha masjida eka prAcIna imArata ke cabUtare | staMbha ke dharaNI evaM pazcimI dIvAra kI gaharI maharAbeM jaina para nirmANa karAI gaI hai| yaha dillI sultAnoM ke jamAne | kalAkRti se bhare hue haiM jinameM vizeSakara bhar3auca kI kI eka pahalI masjida kI imArata hai jisameM nae pattharoM | khilajI IdagAha aura masjida evaM vahIM kI jAmAmasjida ko lekara aura unakI nakkAzI aura sajAvaTa pazcima bhArata | dekhane yogya hai| hAlA~ki adhikAMza patthara nae haiM lekina ke jainamaMdiroM kI kalAkRti se kI gaI hai| masjida meM praveza kahIM-kahIM jainamaMdiroM ke kIrtimakha baDe hI manorama haiN| patthara kI sIr3hiyoM se usake pUrvIdvAra se kiyA jAtA hai| patthara kI ziloM aura dvAra kI caukhaTeM Aja bhI jainamaMdiroM jisakI patthara kI caukhaTeM jainanakkAzI kI pratIka haiN| kI kalAtmaka paramparAoM ke pratIka haiN| inameM phUla-pattiyoM masjida kA pUrvI DhA~cA apanI U~cAI aura maharAbadAra dvAroM ke alAvA usa mUrtikalA ke namUne bhI dekhane ko milate evaM bemisAla arabI ke abhilekhoM ke kAraNa kevala bhArata | haiN| sAtha hI sAtha kamala kI kaliyoM ke hAra maharAboM ke meM hI nahIM balki pUrI islAmI duniyA ke masjidoM ke | phrema meM bar3I khUbasUratI se saMjoe gae haiN| kArbala kI chateM saMgatarAzI ke namUne meM bejor3a hai| | jinameM sitAroM ke AkAra kI sajAvaTa darzanIya hai vaha 15. isake alAvA masjida kI gaharI maharAbeM | delavAr3A ke prasiddha maMdiroM kI chatoM se bahuta milatI-julatI saMgamaramara kI banI huI haiM aura unakI phrema kI sajAvaTa | haiN| meM phUla-pattiyoM ke ve namUne haiM jo delavAr3A ke jainmNdiroN| 18. ahamadAbAda ke DholakA jile meM tugalakakAlIna aura dUsare pazcimI bhArata ke maMdiroM meM dikhAI dete haiN| alIpha khAna kI masjida, jisakA mukhadvAra jainamaMdiroM ke yaha bAta bahuta mahattvapUrNa hai ki pazcima eziyA meM aura | maMDapoM ke AkAra kA hai, usa para kI gaI phUla-pattI kI vizeSakara bhArata, irAka aura IrAna kI masjidoM meM meharAboM | nakkAzI ke alAvA sabhI kucha jainamaMdiroM jaisA hai| kI banAvaTa aura sajAvaTa bhArata ke jainamaMdiroM ke haoNloM vizeSakara usake toraNa evaM shhtiireN| masjida ke haoNla kI se bahuta prabhAvita huI hai| usakA vizeSa kAraNa yaha thA | chateM ora maharAbeM bhI jainaArTa ke sauMdarya ko pradarzita karatI ki pazcimI taTavartIya ilAkoM kA una videzI ilAkoM se | haiN| paraspara bar3A gaharA vyApArika saMbaMdha thaa| yaha bAta bhI 19. 15vIM zatAbdI ke mazahUra saMta zekhaahamada khaTU dilacaspa hai ki maMdiroM kI chatoM kI sajAvaTa meM islAmI sultAna ahamada zAha ke pIroM meM se the| ve sarakheja meM khAnakA sajAvaTa ke namUnoM kI bhI kahIM-kahIM koziza kI gaI hai| meM rahate the aura ahamada zAha ne jaba ahamadAbAda nagara kI isase sAMskRtika lena-dena kA patA calatA hai| buniyAda DAlI to unhoMne hI pahalI IMTa apane karakamaloM ___16. yaha bAta vicAraNIya hai ki eka maMdira meM 3- | dvArA rakhI thii| 4 maMDapa hote haiM aura usameM 3-4 hI kArbala kI chateM haiM 20. unakA makabarA ahamada zAha ke beTe muhammada jina para kamala Adi phUloM kI paMkhur3iyoM evaM kIrtimukha zAha ne sarakheja meM hI bnvaayaa| isa vizAla patthara ke ityAdi kI nakkAzI hotI hai| lekina jinakI U~cAI kisI suMdara makabare ke sAmane eka maMDapA hai jo jaina aura hindU maMdira ke stambha meM dikhAI nahIM detii| isakI dhrtii| maMdiroM ke una maMDapoM se milatA-julatA hai jisameM bhagavAna 18 akTUbara 2007 jinabhASita -
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI mUrtiyA~ jhUloM para rakhakara jhulAI jAtI thiiN| isI lihAja | 21. akabara bAdazAha ne jaba phatehapura sIkarI ke se yaha maMDapa jo isa makabare ke sAmane hai, vaha bhAratavarSa | mahala aura bhavana kA nirmANa kiyA to gujarAta ke jaina meM aura kisI makabare ke sAmane dikhAI nahIM detaa| yaha saMgatarAza aura kArIgaroM ko bhI AmaMtrita kiyA, jinake bAta dekhane kI hai ki eka saMta ke makabare ke sAmane banAyA | nAma gujarAtI lipi meM jagaha-jagaha pattharoM para Aja bhI huA maMDapa kA AkAra jaina aura hindU maMdiroM ke AkAra | dikhAI dete haiN| phatehapura sIkarI kI imAratoM meM makaratoraNa, kI hUbahU tasvIra hai| isa makabare kI jAliyoM kA vikAsa | gajatoraNa aura dUsarI sajAvaTeM pazcimI bhArata ke jainamaMdiroM dekhanA ho to nigAha mAuMTaAbU ke delavAr3A maMdiroM kI | kI kalA ko apane sIne se lagAe hue haiN| isItaraha kA ora calI jAtI hai| isI kalA ne sIdI saIda kI masjida | laharAtA toraNa gujarAta meM moDherA ke sUryamaMdira evaM delavADA ko pUrI duniyA meM mazahUra kara diyaa| vaha duniyA meM bemisAla | ke jainamaMdiroM ke maMDapoM ke toraNa se lie gae haiN| phatehapura samajhI jAtI hai jisakI kArIgarI jaina aura hindU maMdiroM | sIkarI meM usakI jAmAmasjida kI chatoM meM bhI makara toraNa ke saMgatarAzoM ne kI hai| isI adbhuta saMgatarAzI ke namUne | kI sajAvaTa hai| rAnI sabarAI (pisarI) kI masjida aura makabare aura rAnI ataH siddha hai ki jainakalA kA prabhAva muslima rUpamatI kI masjida aura makabare meM dikhAI dete haiN| | smArakoM para kAphI gaharA par3A hai| 'saMskAra sAgara : julAI 1999' se sAbhAra bhagavAn naminAtha jambUdvIpa saMbaMdhI bharatakSetra ke vaMga deza kI mithilA / sAyaMkAla ke samaya ekahajAra rAjAoM ke sAtha dIkSA nagarI meM bhagavAn vRSabhadeva ke vaMzaja, kAzyapagotrI vijaya | dhAraNa kii| pAraNA ke dina munirAja naminAtha vIrapura nagara mahArAja rAjya karate the| unakI mahAdevI kA nAma vappilA | meM gye| vahA~ suvarNa ke samAna kAntivAle rAjA datta ne thaa| vappilA mahAdevI ne ASAr3ha kRSNa dazamI ke dina | unheM AhAradAna dekara paJcAzcarya prApta kiye| tadanantara svAtI nakSatra meM aparAjita vimAnavAsI ahamindra ko | jaba chadmastha avasthA ke navavarSa bIta gaye taba vaha apane tIrthaMkara suta ke rUpa meM janma diyaa| bhagavAn munisuvratanAtha | hI dIkSAvana meM bakula vRkSa ke nIce belA kA niyama tIrthakara kI tIrthaparamparA meM jaba sATha lAkha varSa bIta | lekara dhyAnArUr3ha hue| vahIM para unheM mArgazISa zuklA cuke the taba naminAtha tIrthaGkara kA janma huA thaa| unakI ekAdazI ke dina sAyaMkAla ke samaya ghAtiyA karma ke Ayu bhI isI antarAla meM zAmila thii| unakI Ayu | kSaya se kevalajJAna prApta huaa| bhagavAn ke samavazaraNa dasa hajAra varSa kI thii| zarIra pandraha dhanuSa U~cA aura | kI racanA huI jisameM bIsahajAra muni, paiMtAlIsa hajAra kAnti suvarNa ke samAna thii| jaba unake kumArakAla ke | AryikAyeM, ekalAkha zrAvaka, tInalAkha zrAvikAyeM, DhAI hajAra varSa bIta gaye taba unheM rAjya prApta huaa| asaMkhyAta deva-deviyA~ aura saMkhyAta tiryaMca the| isa taraha rAjya karate hue bhagavAn ko jaba pA~cahajAra varSa bIta | dharmopadeza dete hue unhoMne AryakSetra meM vihAra kiyaa| jaba gaye taba eka dina mahArAja naminAtha hAthI para ArUr3he | Ayu eka mAha kI zeSa raha gaI taba ve bhagavAn vihAra hokara vana-vihAra ke lie gye| vahA~ do devakumAroM dvArA | bandakara sammedazikhara para jA virAjamAna hue| vahA~ unhoMne darzana kara sunAye gaye videhakSetra sthita aparAjita tIrthaGkara | | ekahajAra muniyoM ke sAtha pratimAyoga dhAraNakara vaizAkha ke sAtha apane pUrvabhavoM ke saMbaMdha sunakara mahArAja 1 kRSNa catudazI ke dina rAtri ke antima samaya aghAtiyA naminAtha prabodha ko prApta hue| vApasa nagarI meM lauTakara | karmoM kA nAzakara mokSa prApta kiyaa| saprabha nAmaka putra ko rAjya pradAna kiyA aura ASADha muni zrI samatAsAgarakRta kRSNa dazamI ke dina caitravana nAmaka udyAna meM pahu~cakara | 'zalAkA puruSa' se sAbhAra akTUbara 2007 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ balihArI guru ApakI mAraga diyo batAya DaoN. jyoti jaina pUjya gaNezaprasAda varNI jI mahArAja vidvadanurAgI, 1 meM 'samayasAra' ko apane jIvana meM utArakara unhoMne apanI nizchalavyavahArI, saralaprakRti, sahRdayasAdhaka, dayA kI | manuSyaparyAya ko sArthaka banA liyaa| pratimUrti, mandakaSAyI, dharatIsuta, madhurabhASI, paramasaMtoSI, isa mahAn vyaktitva kA janma jhAMsI jile ke sAttvikatA se pUrNa, sarvapriya, paropakArI, vastusvarUpaciMtaka, bhar3AvarA paragane meM haMserA nAma ke eka choTe se gAMva meM pitA utkRSTatyAgI, AtmAnuzAsana ke dhanI, dRr3hasaMkalpI hone ke | zrI hIrAlAla mAtA zrImatI ujiyArI, vaiSNavaparivAra meM sAtha-sAtha rASTrabhakta bhI the| AtmakalyANa ke patha para | bAlaka gaNezaprasAda ke rUpa meM huaa| bacapana se hI jaina calate-calate unhoMne samAjakalyANa kI ora bharapUra dhyAna | maMdira meM honevAle zAstrapravacana ke prati AsthA ne hI mAtra diyA aura apane jIvana kA eka mAtra lakSya ajJAnatA ko | dasa varSa kI Ayu meM bAlaka gaNeza ko rAtribhojanatyAga dUra karanA hI banA liyA thaa| unakA ciMtana zikSA aura | kI ora prerita kiyaa| gRhastha jIvana kI DheroM parezAniyA~ jJAna ke prasAra ke irda-girda hI ghumatA rahatA thA, yahI kAraNa | aura ghaTanAoM ne unheM vicalita kara diyA aura ve cala hai ki zikSA ke kSetra meM unhoMne jo kArya kiyA usakI | par3e zAMti kI talAza meM unhoMne jinadharma ko svIkAra kiyA gauravagAthA Aja bhI jIvaMta hai aura Age bhI rhegii| apanI | aura dharmamAtA ke rUpa meM milIM 'mAtA cirauNjaabaaii'| varNI karmaThatA, lagna aura parizrama se pUre uttara bhArata meM unhoMne | jI jahA~ eka ora saMgharSoM se jUjhate rahe vahI dUsarI ora jo jJAna-maMdira sthApita kiye unameM se adhikAMza Aja bhI | jainasiddhAntoM kA paThana-pAThana bhI karate rhe| adhyayana ke hamAre samAja meM jJAna kI jyoti prajjvalita rakhe hue haiN| samaya AyIM vibhinna bAdhAoM ne vidyAlaya kI sthApanA kI varNI jI kA sapanA thA eka-eka vyakti ko zikSita karanA | preraNA dI aura eka rUpaye meM cauMsaTha posTa kArDa kharIdakara aura isake liye jIvana bhara jo bana sakatA so unhoMne | unhoMne banArasa syAdvAda vidyAlaya kI nIMva rakhI aura svayaM kiyaa| isake prathama chAtra bne| isItaraha saikar3oM vidyAlaya sthApita varNI jI ne sthAna-sthAna para jJAna ke maMdiroM ko | kara pUre uttarabhArata meM jJAna kA prakAza phailA diyaa| rASTrIya banavAyA vaha bhI binA kisI pradarzana aura pracAra ke| na | bhAvanAoM se ota-prota varNI jI ne AjAda hiMda phauja ko to unakI sthApanA meM bar3e-bar3e patra chapavAye na hI DiDoMrA apanI cAdara de dI thii| piittaa| jJAna ke pujAriyoM aura vyaktiyoM ko parakhane kI inakI Aja jainasamAja kI sabhI zIrSastha saMsthAoM meM jitane gajaba kI zakti thii| yUM kaheM ki sahI vakta para sahI AdamI | bhI vidvAn haiM ve sabhI varNI jI ke ziSya-praziSya haiN| guru ko sahI kArya ke liye cunanA unheM prakRti pradatta varadAna paramparA jo unheM milI usa virAsata ko kaise sambhAle kaise thaa| unakI kasauTI para ye loga khare utarate the, unakA pUrA | agalI pIr3hI taka pahu~cAye yaha prazna ubharatA jA rahA hai| sahayoga milatA thA aura vaha vyaktitva samAja kA ratna bana | Aja svAdhyAyaparamparA, pAThazAlAparamparA tathA jainatva kI jAtA thaa| pahacAna banAye rakhanA durUha sA hotA jA rahA hai| Aja varNI varNI jI ke mana meM sAdharmI vAtsalya kA bhAva sadaiva | jI jaisI sahajatA, saralatA aura nirmalatA kA sarvathA abhAva rahatA thaa| ve samAja kI AtmA ko TaTolate rahate the samAja | sA dikhAI de rahA hai| zrAvakoM, vidvAnoM aura zramaNoM ke banate meM kahA~ bhedabhAva hai kahA~ vivAda hai kahA~ saMskAra rUkhAlita | guTa jainadharma saMskRti ko kamajora banA rahe haiM yaha bhI ho rahe haiM kahA~ maMdira baMda par3e haiM, kahA~ jainasiddhAnta lupta | ciMtanIya hai| ho rahe haiM Adi bAtoM ko sahajatA aura saralatA se samajhakara | varNI jI jIvanabhara jJAna kI pUjA karate rahe aura pUrA karate the| yaha saba karate hue apane AtmakalyANa ke dIpa se dIpa jalAte rahe aura chor3a gaye aisA prakAza stambha patha se kabhI nahIM bhttke| adhyayana, ciMtana, manana unakA | jo kadama-kadama para rAha dikhA rahA hai| nayI pIDhI ko svabhAva bana gayA thA yahI kAraNa hai ki ve jIvanabhara svayaM | aise bahuAyAmI vyaktitva ko jAnane samajhane aura sIkhane vidyArthI bane rhe| jIvana ke kaThora zrama aura saMgharSoM ne unakI | ke liye varNI jI dvArA likhita 'merI jIvana gAthA' avazya saMkalpazakti ko itanA dRr3ha banA diyA thA ki ve jo bhI | par3hanA caahiye| kArya karate usameM unheM saphalatA milatI thii| aMtima samaya / posTa bAksa 20, khataulI (u.pra.) 20 akTUbara 2007 jinabhASita
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'uttama brahmacarya pro.(DaoN.)vimalA jaina, phirojAbAda sa vizva ke samasta dharma brahmacarya ko pAvana aura pavitra | hotA hai aura antima caraNa brahmacarya meM parivartita ho zuddhadharma kI saMjJA dete haiN| sAmAjikarUpa se bhI brahmacarya yA | buddhabrahma meM lInatA siddha ho jAtI hai anagAra dharmAmRta meM zIla ko sammAna kI dRSTi se dekhA jAtA hai vaiyaktika kahA hailAbha ke rUpa meM svastha zauryayukta zarIra tathA mAna-sammAna, yA brahmaNi svAtmani zuddhabuddhe caryA para dravyamucaH prvRttiH| yazakIrti se samanvita jIvana evaM AdhyAtmika upalabdhi tadbrahmacaryaM vratasArvabhaumaM ye pAnti te yAnti paraM prmodm|| kA zrota va sugati pradAyaka kahakara 'brahmacarya' vrata ko 4/60 // mahattvapUrNa sthAna diyA gayA hai| vAsanAoM para pUrNaniyaMtraNa | arthAt paradravyoM se rahita zuddha-buddha apane 'AtmA' 'brahmacarya mahAvrata' yA uttamabrahmacarya kahalAtA hai jabaki | meM jo 'caryA' arthAt lInatA hotI hai use brahmacarya kahate vAsanAoM ke kendrIkaraNa ko brahmacaryANuvrata yA svadArA yA | haiN| vratoM meM sarvazreSTha isa brahmacarya kA jo pAlana karate haiM svapati santoSa kahA gayA hai| bhAratIyasaMskRti meM AcAra | ve atIndriya Ananda 'paramAnanda' ko prApta karate haiN| isa pakSa kA mahattvapUrNa sthAna hai| jainadarzana aura saMskRti meM | prakAra AtmalInatA yA 'brahmalIna' hone kA nAma brahmacarya bhI samyakcAritra utthAnapatha kA abhinna aGga hai| dazalakSaNa | hai| uttamabrahmacarya yA brahmacarya mahAvrata ko samasta vratoM kA dharma meM uttamakSamA, mArdava, Arjava ko bhAva rUpa meM liyA | sAra tathA sarvazreSTha kahA hai| isakA mahattva batAte huye kahA gayA hai jabaki satya, zauca, saMyama, tapa aura tyAga ko upAya yA kRta-karma batAyA hai| ina mana-vacana-karma ko aMka sthAne bhavecchIlaM zUnyAkAraM vrtaadikm| 'kartRtva' kI saMjJA dI gayI hai tathA isakA sAra yA navanIta aMka sthAne punarnaSTe sarvaM zUnyaM vrtaadikm|| AkiMcanya tathA brahmacaryadharma ko mAnA hai| Arambha ke ___ arthAt zIla ko aGka ke sthAnApanna mAnA gayA hai uttamakSamA, mArdava Arjava tathA zaucadharma dhAraNa karane para | aura vratAdika ko zUnya ke sthAnApanna mAnA gayA hai, isaliye krodha, mAna, mAyA, lobha ye cAra kaSAyarUpa vibhAva dUra ho zIla ke naSTa ho jAne para vratAdika niSphala ho jAte haiN| jAte haiM aura AtmA 'svabhAva' meM A jAtI hai. kyoMki 'vattha | aGka ke binA zUnya niSprayojana hai, vaise hI zIla ke binA sahAvo dhammo' aura isake bAda Arambha hotA hai upAya / upAya mAnava ke vrataniyama, jJAna-guNa sabhI mahattvahIna haiN| vAstava meM Atmamanthana hone se vANI meM satya prasphaTita hotA hai | meM lokAloka meM zIla hI sArabhUta hai, zIla ke dvArA svaataH hita-mita-priya satya dhvanita hone lagatA hai| saMyama | para ko saMkaTa se ubArA jA sakatA hai, tInoM loka para vijaya se indriya-mana vijaya ke sAtha prANI mAtra kA rakSaNa AcaraNa | prApta kI jA sakatI hai| siddhatva kI prApti ke liye meM A jAtA hai aura phira 'tapa' kA tApa de karmoM kI nirjarA na' kA tApale karmoM kI nirjaga | 'zIlavata' kA pAsaporTa anivArya hai| brahmacarya AtmajJAna zaru ho jAtI hai. idhara 'tyAga' ke nizcayasvarUpa meM rAga- | kI kuMjI hai AtmA para AdhArita prema hI vAtsalya kA dveSa-moha Adi chUTate haiM to vyavahAra pakSa meM 'dAna' dekara | amRta hai saMgAtIta hai| jaba mAnava AtmAnurAga se bhara jAtA saba para kalyANArtha kriyA zuru ho jAtI hai| zaucadharma se | hai, carAcara ke sukha kI saMsRSTi cAhatA hai to dehAsakti zucitA aura santuSTi huI thI 'tyAga' se vizuddhatA kI vRddhi | se Upara uTha jAtA hai jahA~ vAsanA kA vikAra aGgAtIta huI parantu AkiMcanya dharma dhAraNa karate hI 'na kiJcanaH hotA hai vahA~ brahma' kA udAtta Ananda, vAtsalya aura udAratA iti akiJcanaH' ke dvArA mUrchA mamatva samApta ho gayA | kA hitakArI divyasvarUpa dikhAI nahIM de sktaa| jaba taba jAkara 'uttamabrahmacarya' se sAkSAtkAra hotA hai aura pariNAmoM meM atyanta nirmalatA A jAtI hai tabhI mAnava dhIra, sAdhaka brahmacarya kI UrjA ko UrdhvamukhI ho brahmalInatA vIra, samartha jJAnI ho brahmacarya ko dhAraNa karane meM samartha meM lagA detA hai dazadharma kA Aloka zuddhAtma kA darzana | hotA hai| Agama meM 'zIladharma' kI paricarcA meM aThArahahajAra karA detA hai| mAnava zanaiH zanaiH muktipatha kI ora agrasara | bheda batAye haiM tathA sUkSmAtisUkSma vivecanAkara sAdhaka ko akTUbara 2007 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ paripakva kiyA hai jo jitanA bar3A projekTa hotA hai, usakA | ko naSTa kara detA hai rAvaNa isakA sAkSAt udAharaNa hai| utanA hI sAvadhAnIpUrvaka vizleSaNa karanA hotA hai| dharma | 'brahmacarya' kI carcA meM nArI ko ninda tathA heya kI kasauTI para kharA utarane kI dazadharma kI agni parIkSA | batAkara bhartsanA kI gayI haidenI hotI hai, kharA to svarNa anyathA rAkha hI rAkha hai| 'saMsAra meM viSabela nArI, taja gaye yogIzvarA' svasthamAnasikatA, indriyasaMyama, kalyANamitra kA saMsarga tathA tathA bhagavatbhakti yaha sAdhanA ke aGga haiM inameM kahIM bhI kamI | bhettuM zUlamasiM chettuM, kartituM krakacaM dRddhm| hone para dhArAzAyI honA avazyaMbhAvI mAnA hai| paMcendriya narAn pIDayituM yaMtraM, vedhasA vihitAH striyH|| ke viSayoM se pravRtti kI nivRtti 'nAsti' hai aura AtmalInatA arthAt striyA~ manuSya ko vedhane ke liye zUlI, kATane 'asti' hai yaha upalabdhi 'brahmacarya mahAvrata' ke dhAraNa | ke liye talavAra, katarane ke liye dRDha karota (ArA) karanevAle mahAmuniyoM kI hai parantu brahmacaryANuvrata dhArI athavA pelane ke liye mAnA yaMtra hI banAye haiN| itanA kucha pAtyavrata kA bhI mahAtmya kama nahIM hai| yathA kahane kA tAtparya yahI hai ki mAnava mana kI viSaya-vAsanA zIlena prApyate sauravyaM, zIlena vimalaM yshH| itanI tIvra hai ki dekhate hI bhar3aka uThatI hai| agni ke zIlena labhyate mokSaH tasmAcchIlaM varaM vrtm|| pAsa IMdhana rakhA ho to Aga bar3hatI hI jAyegI aura yadi arthAt zIla se sukha prApta hotA hai, zIla se nirmala Idhana haTA diyA jAya to Aga bujha jaayegii| puruSa kI yaha yaza prApta hotA hai zIla se mokSalakSmI prApta hotI hai, isaliye | durbalatA hai vaha yA to nArI ke pIche bhAgatA hai yA phira zIlavrata zreSTha hai| yahI nahIM zIla se striyA~ aura puruSa | nArI se dUra bhAgatA hai parantu sva para niyaMtraNa nahIM rkhtaa| suzobhita hote haiM tathA uttamaguNoM aura samasta sampattiyA~ prApta | viSaya-vAsanAoM kA dAsa banakara dina-rAta nIca vyabhicArI hotI haiM yaza aura mAna denevAlA zIla se zreSThavrata koI | striyoM kA saMsarga kara jIvana naSTa karatA hai yA sva kartavya dUsarA nahIM hai| svadArA santoSavrata ke kAraNa zreSThI sudarzana | se palAyana kara nArItyAga kA nATaka karatA hai| nArI ko ko zUlI se siMhAsana tathA amarayaza kI prApti huI thii| daivIyarUpa pradAnakara sarasvatI, lakSmI, annapUrNA, mahAkAlI, sItA ne agni kI dhadhakatI jvAlA ko zItala jala kA | zaktidargA kA rUpa denA bhI puruSa / sarovara banA diyA thaa| dropadI ne bharI sabhA meM svalajjA | pratiphala hai| aise aneka dRSTAnta haiM jaba vyakti ne sAloMkI rakSAkara mahAn yoddhAoM ko parAjita kara diyA thaa| sAla kaThina sAdhanA karake bhI svayaM ko vAsanA ke garta prathamAnuyoga aura bhAratIyasaMskRti ke itihAsa meM anagina | meM girA liyA hai| dRSTAMta svarNAkSaroM meM dedIpyamAna ho rahe haiN| vaise bhI pariNAmoM | / jainadarzana aura saMskRti meM AcAra pakSa ko bar3A kI nirmalatA, zarIra kI svasthatA, nirAkula aindrikasukha tathA | mahattvapUrNa sthAna diyA gayA hai 'vAsanAoM' para pUrNaniyaMtraNa Atmikazakti ke liye brahmacaryANuvrata cintAmaNi hai| kA mahAvrata dhAraNa karanA aura vAsanAoM kA kendrIyakaraNa sAmAjika utthAna tathA sukha-zAMti kA mUlamaMtra rASTrIyaekatA kara brahmacaryANuvrata kA pAlana karanA donoM kI hI gaurava tathA samRddhatA ke liye bhI sadAcaraNa pahalI zarta hai| | gAthA kA varNana kiyA hai ataH kAmukapravRtti yA aindriya vivAha saMskAra ke bAda dharma. samAja aura saMskati | vilAsa ko tilAMjali de jIvana ko sAtvika banAne kA kI mAnyatAnusAra manuSya kAma puruSArtha karatA hai, sRSTisRjana | pakSa prastuta kiyA hai| Aja mana ko dUSita karanevAlA aura vaMzaparamparA ko bar3hAnA, dAmpatya prema kI caramautkRSTi, vAtAvaraNa bana gayA hai| sthAna-sthAna para azlIla posTara sukhasantuSTi, jIvanabhara kI surakSA yaha zIlavrata dhAraNa | nagna-kAmuka dehapradarzana, dUradarzana samAcAra patroM meM balAtkAra karake hI prApta kiyA jAtA hai, yadi mAnava kAma ko bhoga vyabhicAra, apaharaNa tathA girate huye caritra kI ghaTanAoM ko rasapradhAna, dehAsakti ke rUpa meM letA hai to vaha vyabhicAra bar3hA-car3hA kara likhanA, skUla, kaoNleja tathA anyAnya aura pApa to hai hI, vyakti, samAja aura rASTra ko bhI patana saMsthAoM meM bhI caritra-hanana tathA apasaMskRti ke pracArake garta meM DAla detA hai| vyabhicArI bhogeSaNA aura dehAsakti prasAra kA bAhulya, patra-patrikA tathA sAhitya meM bhI 'satya meM mAna-maryAdA bhUla vaiyaktika santApa meM DUba lokAloka | kathAoM' ke nAma para vyabhicAra kI hI abhivyakti adhika meM sukha aura yaza se vaMcita raha parivAra, samAja aura rASTra | draSTavya hai| Adarza mahAn puruSoM va nAriyoM ke caritra ko 22 akTUbara 2007 jinabhASita
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI isataraha prastuta kiyA jAtA hai jisase unake saahsik| surakSA se hI sambhava hai pAtyavrata kA samarpitabhAva tathA pAvana tyAga-balidAna ko preraNAspada na dikhAkara nirIha 'mUka pazu mAtRtva kA vAtsalya, mAnava ke bAlya kAla kI ramaNIyatA, kI bali' banA diyA jAtA hai| yuvA pIr3hI use zreya aura | sarvAGgINa vikAsa kI muskAna, yauvana kA zaurya aura vIratva preya na mAnakara heya aura tyAjya mAna baiThatI hai| Aja aiDsa | kA balidAna, praur3hAvasthA kA karmayoga, jJAna-vairAgya kA jaisI bImArI kA jo eka mAtra nirAkaraNa yA bacAva batAyA | samanvaya saba kucha samyakcaritra para hI nirbhara hai| AtmA jAtA hai vaha bhI vyabhicAra ko bar3hAvA denA jaisA hI hai Aja para AdhArita prema-vAtsalya kA amRta brahmacarya ke udyoga isa apasaMskRti kA sarvAdhika prabhAva nArI para par3a rahA | se hI mila sakatA hai| sAkAMkSa prema nAka kaTavA kara patana hai Aja apanI mAna-maryAdA ko daoNva para lagA bhautika aura | ke kUpa meM girAtA hai jaba ki niSkAMkSa prema-'basudhaiva kAmukatA ke pravAha meM baha rahI hai Aja pAtyavrata aura kuTumbakam' ke divyavAtsalya se sukha-zAnti kA Aloka mAtRtva kA pAvana rUpa dehAsakti aura aGgAtIta premAbhivyakti phailA detA hai| dharma-artha-kAma ina tIna puruSArtho kA sukhada meM badala rahA hai| kAmukapravRtti yA aindrikavilAsa athavA phala pAkara carama utkRSTa mokSapuruSArtha brahmacarya se hI bhoga meM bhraSTatA to hai hI, jIvana aura samAja kI ni:kRSTatA sambhava haibhI hai| mAnava kA mana svastha bane, samAja meM svastha vAtAvaraNa brahmaNi Atmani carati iti brhmcrym| bane, dharma aura rASTra kA utthAna ho isake liye brahmacarya arthAt AtmA meM ramaNa karane (mukti prApti) ke liye kI utkRSTatA ko jAnanA tathA mAnanA Avazyaka hai| mAnava | uttama brahmacarya hI sarvottama sAdhana hai| pazutva se Upara uThe, apane jIvana ko ghinaunA na banAve, brahmacarya uttama phale, samyak kara puruSArtha viSaya-vAsanAoM kI gandagI se nivRtti tathA ghRNA, bhrama, lokAloka ke sukha mile, mAnava janma sukaarth| kalaGka tathA vyabhicAra se chuTakArA brahmacarya kI pUrNatA meM | dharma, samAja aru rASTrahita, zIla zreya zivakAra hI sambhava hai| mAnava jIvana kI pAvana sugandha aura daivIya jagata zAnti samatA suyaza, 'vimala' prema bhvpaar| divyatA, satyaM zivaM sundaraM kI AnandAnubhUti 'brahmacarya' kI / ' anathau kI biriyA~ nagara chapArA meM paMcakalyANakamahotsava ke uparAnta baNDA paMcakalyANaka ke lie vihAra cala rahA thaa| narasiMhapura se hote hue karelI kI ora jA rahe the| isake pUrva dina 28 ki.mI. calakara narasiMhapura Aye aura aba karelI 16 ki.mI. calanA thaa| rAste meM vihAra meM hI AcArya zrI vidyAsAgara jI se kahA ki mahArAja zrI kala 28 ki.mI. calakara Aye the to utanA hI samaya lagA ki jitanA Aja 16 ki.mI. calane meM lagA kyoMki maMdagati se cala rahe the| AcArya mahArAja ne ha~sate hue kahA- 'bhaiyA bAniyoM kI bArAta kita naI baje nige anathau kI biriyA~ lau pA~caI jaat|' yaha manovinodabharI va zikSAprada bAta ko sunakara sabhI loga ha~sane lge|... jIvatva kA bhAna yaha usa samaya kI bAta hai jaba bar3I-bar3I pahAr3iyoM ke bIca se saMgha sahita gurudeva vihAra karate hue cale jA rahe the eka ora ina pahAr3oM ko pAra kara rahe the dUsarI ora karmarupI parvatoM ko bhedate hue mokSamArga para avilamba kadama bar3hAye jA rahe the| bar3e-bar3e pattharoM ko dekhakara ziSya ne kahA- AcArya zrI dekho ye kitane bar3e-bar3e patthara haiN| AcArya gurudeva ne saMvedana bhare svara meM kahA- ye jIva haiM, ye vRddhi ko prApta hote haiM, isI kAraNa se itane bar3e-bar3e ho gaye haiN| para kyA kareM Aja kA yuga pRthvI, jala, agni, vAyu, vanaspati meM jIva hai aisA mAnatA hI nahIM hai| isa vijJAna ke yuga meM samyagjJAna kA abhAva hotA calA jA rahA hai| jaba taka jIva kA bhAna nahIM hogA, pahacAna nahIM hogI, taba taka hama saMyama kA pAlana nahIM kara skte| jIva kI utpatti ke AdhAra sthAna kA sahI-sahI jJAna rakhanA caahie| muni zrI kuMthusAgara saMkalita 'saMsmaraNa' se sAbhAra -akTUbara 2007 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApuruSa, manohArI, snehavatsala, vyaktitva pro. praphulla kumAra modI aruNa jaina sadasya ma.pra. rAjya alpasaMkhyaka Ayoga, bhopAla prophesara praphulla kumAra | thaa| apane pitAjI kI khinnatA kA unapara itanA asara modI madhyapradeza ke narasiMhapura | huA ki unhoMne videza adhyayana hetu jAne kI yojanA hI jile ke khyAta modIvaMza ke | tyAga dI evaM nAgapura vizvavidyAlaya se saMskRta meM ema.e. prajJApuruSa the, ve zrImAn macala | adhyayana hetu dAkhilA le liyaa| isase na kevala DaoN. jaina modI ke pautra gAMgaI riyAsata | sAhaba kI amUlya lAibrerI surakSita rahI apitu putra kI ke pratiSThita zreSThI bAlacaMda | maryAdA kI bhI rakSA ho gii| Aja bhI sudhIjanoM ke adhyayana modI ke dvitIya putra DaoN. | hetu DaoN. hIrAlAla jaina jI dvArA sthApita tathA unake putra hIrAlAla jaina, jo na kevala | pro. praphulla kumAra modI dvArA samRddha yaha graMthAlaya apane jaina samudAya varan pradeza, deza hI nahIM aMtarrASTrIya kSetra meM | mUlyavAn saMgraha ke dvArA jJAna-pipAsuoM kI sevA meM rata sammAna prApta adhyApaka, zodha adhyAvasAyI evaM prAcya | hai| apane yazasvI pitA DaoN. hIrAlAla jaina kI virAsata vidyAcArya ke rUpa meM vikhyAta DaoN.sA. ke ikalaute putra | kA nirvAha unhoMne bar3I hI karmaThatA aura laganazIlatA se prophesara praphulla kumAra modI madhyapradeza ke durlabha zikSaka- | kiyaa| prazAsaka ke rUpa meM zaikSaNika jagata meM Adara aura sammAna | prophesara pI. ke. modI ne lambe samaya taka vidarbha ke sAtha smaraNa kie jaayeNge| aura madhyapradeza ke vibhinna mahAvidyAlayoM meM adhyApaka aura ___ 24 mArca 1922 ko gADaravArA madhyapradeza ke eka | prazAsaka ke pada para apanI sevAe~ dI haiN| snAtakottara dUrastha aMcala gAMgaI-cIcalI ke modIvaMza meM janma lene ke mahAvidyAlayoM ke prAcAryapada ko suzobhita karate hue chAtroM bAda unhoMne apanI prAthamika evaM mAdhyamika zikSA gADaravArA | ko susaMskRta, karmacAriyoM ko vyavasthita evaM adhyApakoM evaM narasiMhapura meM prApta kI, tathA 1945 meM ema.e.ela.ela.bI ko adhyApana aura zodhonmukha hone kI ora saphalatApUrvaka kI par3hAI kiMga eDavarDa kaoNleja amarAvatI meM kii| pitA | prerita karate rahe haiN| svayaM mahAvidyAlaya sabase pahale pahu~cate DaoN. hIrAlAla jI aMtarrASTrIya khyAtilabdha prAcyavidyAcArya sabake bAda bAhara aate| apane kAryakAla ke anubhava ke aura saMskRta ke zreSTha AcArya the| modI jI kI ruci | pariprekSya meM unhoMne hamezA sarvatontukhI vikAsa ke liye arthazAstra meM niSNAta hone hetu videza meM adhyayana karane | naye AyAma diye| tabhI to unakI niyukti deza ke gine kI thii| nAgapura vizvavidyAlaya se arthazAstra Anarsa meM | cune vidyApIThoM meM se eka sAgara ke DaoN. harisiMha vizvavidyAlaya sarvocca aGkoM se upAdhi milane para ve svarNapadaka se | ke kulapati pada para huii| unakI yazagaMdha itane samaya ke vibhUSita hue| unhIM dinoM eka ghaTanA ghaTa gaI, pitA zrI bAda aba bhI amlAna nahIM huI hai| jIvana mUlyoM ko AcaraNa DaoN. sAhaba kalakattA pravAsa se bahuta khinna lauTe the, khinnatA | meM pratiSThita karanevAle isa durlabha zikSaka-prazAsaka ne kA kAraNa thA, unake parama vidvAn pustaka premI zrI nAhara | siddhAMta se samajhautA karane kI bajAya zIghra lAbha pada ko kI lAibrerI jo ki vizAla sabhAbhavana meM graMthAlayIna kAyade | tRNa-tuSAvat tyAgakara, maryAdApuruSa ke rUpa meM modIvaMza kI se susajjita thI usakI durdazA ko dekhkr| vastuta: sva. | khyAta aura dharmapuruSa kI AcaraNa-zuddha paramparA ko pratiSThita nAhara ke putra jo vilAyata se be-riTa-laoN karake lauTe the | garimA dii| bIsavIM zatAbdI ke vidyAnbitAna meM eka aura pAzcAtya saMskRti se prabhAvita apane mitroM (dezI- | camakIle nakSatra kI taraha unhoMne apanI AbhA bikherI hai| videzI) aura sahakarmiyoM kA svastibhoja ghara para vyavasthita unakA bauddhika-cAritrika kada una jaisA hI U~cA karane hetu pitAjI ke pustakAlaya kA vizAla kakSa unhoMne | thA, unake nirmalamana, sneha evaM vAtsalya ke kAraNa sabhI bAla DaoNsa hetu tathA unakI sArI amUlya pustakoM kA vizAla | Ayu, varga aura jIvana stara ke loga unakA sammAna karate saMgraha kabAr3I ko becakara, bAla-DA~sa kA Ayojana kiyA / the, una para vizvAsa karate the| pradeza kA zAyada hI koI 24 akTUbara 2007 jinabhASita
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ aisA sthAna hogA jahA~ unake samparka meM AnevAlA chAtra, | kumAra modI jI ke ciravichoha kI pIr3A ko mlAna nahIM adhyApaka, adhikArI yA karmacArI unakI medhA aura | kregaa| ve jabalapura ke nAgarika jIvana kI na kevala eka sahRdayatA kI sarAhanA karate nA thakatA ho| | variSTha vibhUti the, varana zikSAjagata ke eka ujjvala prakAza DaoN. hIrAlAla jaina ne jainAgama kA pAThAlocana. stambha bhI kevala apanI vaya ke kAraNa nahIM, apanI sahaja, vizleSaNa aura hindI anuvAda kara aitihAsika kArya kiyA | nizchala snehazIlatA ke kAraNa bhI the| thaa| jinAgama ke ve zreSTha vidvAna the. unake gaulokavAsI / vigat 30 jUna 2007 ko prajJApuruSa prophesara praphulla ho jAne ke bAda prophesara modI ne prAcyavidyA ke jaina aura kumAra modI jI 85 varSa kI paripakva Ayu prAptakara jainetara adhyayana ko jArI rakhane kI bharapUra ceSTA kii| mahAzUnya meM lIna ho ge| unake avasAna se sampUrNa svargIya pitA DaoN. hIrAlAla jI jaina ke janmazatAbdI samAroha | | madhyapradeza, mahAkauzala meM prAcya vidhAoM aura saMskRti kI ke prasaGga para unake prakAzita aprakAzita lekhana evaM | eka aisI Alokojjvala paramparA kA aMta ho gayA, jo SaTkhaMDAgama kI zAstrIya bhUmikA ke saGkalana ityAdi ko | dIrghakAla se darzana, adhyAtma aura zramaNa saMskRti ke vistRta saphalatApUrvaka saMpAdita karAkara apanI bauddhika UrjA kA | AyAmoM evaM aMdhakArAcchanna adhyAyoM ko apanI sampUrNa utkarSa pramANa diyaa| dharma kI cetanA, jJAna aura AcaraNa | zakti se ujAgara karatI rhii| kI saumyatA ke vaMzasaMskAra unake vyaktitva meM jIvaMta the | gauratabala hogA pro. modI ke lie DaoN. ikabAla sAhaba unako nA to apanI jJAnagarimA kA garva thA aura nA hI | ke nimna zera kA ullekha karanAjJAna ke vicchinna dIpa vizeyA meM raha jAne kA Agraha / ve hajAroM sAla nargisa apanI benUrI pe rotI hai, akele apane meM hI jIvita rahanA heya samajhate the| susaMskAra bar3I muzkila se hotA hai camana meM dIdAvara paidaa| aura dharmabhAvanA parilakSita huI jaba unhoMne agravAla kaoNlonI mere sva. mAmA jI tathA modI jI nAgapura kaoNleja jabalapura sthita digambara jainamaMdira kI sthApanA meM apanA | se sahapAThI the, yaha eka tigar3I thI, modI-garga-mudAliyara mahat yogadAna diyaa| unake citta kI yahI pravRtti unheM | kisI eka ko DhUMDhanA ho to kisI ko bhI DhUMDha leM, vaha "pArzvanAtha cariu"'karalakhana' aura sAmudrika zAstra jaisI | mila jAegA, isa mitratA ko unhoMne pArivArika baMdhana meM ullekhanIya kRtiyoM ke anuvAda kI ora bhI le gyii| badala diyA, aura ve hamAre 'mammA jI' ho gae, aura riztA ina manISI ke jJAna-vaibhava ke samparka meM jo bhI AyA, | kAyama ho gayA, vIra prabhu se yahI kAmanA hai ki yaha janma vaha na to kabhI unake manohArI aura snehavatsala vyaktitva | janmAntara taka jur3A rhe| usI zAzvata saundaryabodha ko ko vismRta kara pAyA aura na hI unake ahaMkAra zUnya | unakI sahadharmaNI zrImatI iMdumodI, bahina DaoN. zAntA jaina, pAMDitya ko| unhoMne jaise mAnavIya karuNA ke dharma aura | putrI zrImatI nIrajA satIza nAyaka aura unake donoM putroM, marma ko apanI aMtazcetanA meM AtmasAta kara liyA thaa| putravadhuoM pradIpa-mRdulA, sudhIra-sarala modI tathA prapautra jJAna kI prAcIna paramparA se AdhunikakAla taka ve caitanya | Aloka, aMzu ambuja modI ne bhI hRdayaMgama kiyaa| the ciMtana meM hI nimagna rhe| apanI vANI aura kRtyoM se | unake abhAva ke kAraNa abhyasta hone meM samaya to kadAcit hI unhoMne kisI ko duHkha pahu~cAyA ho| karttavya | lagegA, kintu unakI preraNAdAyaka smRti hamAre mAnasa paTala aura AnaMda tathA karmaThatA aura sarasatA ke bIca sahaja | para nirantara caMdana gaMdha bharatI rhegii| saMtulana hI unake sArthaka jIvana kI parikathA thii| 'mahasUsa kara sakatA hU~ para chU nahIM sakatA pArthiva deha nazvara hai, sabhI saMyogoM kA aMta aMtataH tuma phUla nahIM phUla kI khUzabU kI taraha ho|' viyoga meM hotA hai yaha pustakIya tattvajJAna prophesara praphulla parama pUjya mammA jI ke caraNoM meM zata zata vandana nmn| dAnaM priyavAksahitaM jJAnamagarvaM kSamAnvitaM shaurym| vittaM tyAganiyuktaM durlabhametaccaSTayaM loke|| madhura vacana bolate hue dAna karanA, jJAna hone para garva na honA, zaurya hone para kSamAbhAva dhAraNa karanA tathA dhana hone para tyAga karanA, ye cAra bAteM loka meM durlabha haiN| akTUbara 2007 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsAdivasa : bhArata kA rASTrIyaparva DaoN. kapUra caMda jaina hAla hI meM saMyukta rASTrasaMgha ne mahAtmA gAMdhI ke / ne 'baikuNTha tere hRdaya meM' nAmaka apanI pustaka se aura janmadivasa 2 akTUbara ko 'ahiMsAdivasa' ke rUpa meM ghoSita | raskina ne 'anTu disa lAsTa'- (sarvodaya) nAmaka pustaka kiyA hai| aba sampUrNa vizva meM prativarSa 2 akTUbara | se mujhe cakita kara diyaa| (pR. 76) / 'zrImad rAjacandra' ahiMsAdivasa ke rUpa meM manAyA jaayegaa| jainasamAja ke lie | pustaka kI prastAvanA gAMdhI jI ne likhI hai| gAMdhI jI ne yaha atyanta gaurava kA viSaya hai kyoMki sampUrNa vizva meM | jisa ahiMsaka yuddha ke bala para deza ko AjAdI dilAI jainadharma/darzana kI pahacAna ahiMsAdarzana ke rUpa meM kI jAtI | usakA mUla bharata aura bAhubalI ke yuddha meM dekhA jA sakatA hai eka prakAra se jainadharma/darzana aura ahiMsA paryAyavAcI | hai| se ho gaye haiN| mahAtmA gAMdhI ne Adhunikayuga meM ahiMsA 2 akTUbara ko ahiMsAdivasa manAne kA prastAva aura satya ke aise-aise prayoga kiye jo anUThe haiN| gAMdhI | jainasamAja ne nahIM apitu bhAratasarakAra ne bhejA yaha bhI eka jI ke jIvana kI sabase bar3I upalabdhi ahiMsaka krAnti | mahatI upalabdhi hai| sAtha hI saMyuktarASTra mahAsaMgha dvArA isa ke dvArA bhAratavarSa ko AjAdI dilAnA hai| prastAva ko binA matadAna ke hI apanA lenA bhI mahattvapUrNa gAMdhI jI ko ahiMsaka saMskRti bacapana se hI milI, | hai| dhyAtavya hai ki bhArata ke tIna hI rASTrIya parva haiN| unake ghara jainasAdhuoM kA AvAgamana prAyaH hotA rahatA thaa| | svataMtratAdivasa (15 agasta), gaNataMtradivasa (26 janavarI) jainadharmAnuyAyiyoM se bhI unakA nikaTa kA samparka thaa| gAMdhI | aura gAMdhI jayantI (2 akTUbara), isaprakAra ahiMsAdivasa jI jaba adhyayanArtha videza jAne lage aura unakI mAtA | bhArata kA rASTrIyaparva ho gayA hai| ne unheM isa bhaya se bhejane meM AnA-kAnA kI, ki videza | ahiMsA eka aisA bhAva/karma astra hai, jisake lie meM jAkara yaha mAMsa-madirA bhakSaNa karegA, taba jaina muni | koI dina, ghar3I, ghaNTA, minaTa nirdhArita nahIM kiyA jA becarajI svAmI ne unheM mAMsAdi sevana na karane kI pratijJA | sktaa| yaha to sadA rahanevAlA bhAva hai| phira bhI hama dilAI thii| svayaM gAdhI jI ne apanI AtmakathA 'satya ahiMsAdivasa para apane varSabhara ke hiMsaka/ahiMsaka bhAvoM ke prayoga' meM likhA hai- becara jI svAmI moDha baniyoM meM | kA lekhA-jokhA kara sakate haiN| anya logoM ko ahiMsaka se bane hue eka jainasAdhu the.... unhoMne madada kii| ve bole- banane kI preraNA de sakate haiN| isa Aloka meM AgAmI maiM isa laDake se una tIna cIjoM ke vrata livaauuNgaa| phira | ahiMsAdivasa para nimna kArya kiye jA sakate haiN| kiye ise jAne dene meM koI hAni nahIM hogii| unhoMne pratijJA livAI | jAne caahie| aura maiMne mAMsa, madirA tathA strI saMga se dUra rahane kI pratijJA | 2 akTUbara ko 'ahiMsA' viSaya para goSThI Ayojita kii| mAtA jI ne AjJA dii| (pR.32) kreN| ___isIprakAra gAMdhI jI ke jIvana meM prasiddha AdhyAtmika sambhava ho to ahiMsA railI nikaaleN| jainasaMta zrImad rAyacanda kA gaharA prabhAva thaa| jaba dakSiNa rAtri meM laghunATaka, kavi sammelana Adi kA Ayojana aphrIkA meM gAMdhI jI ko hindudharma para aneka zaMkAyeM huI aura unakI AsthA Digane lagI taba apanI lagabhaga 33 | mahilA saMgaThana 'mahilAe~ ghara aura bhojanazAlA meM zaMkAe~ gAMdhI jI ne rAyacandra jI ko bhejii| rAyacandra jI kaise ahiMsaka baneM' viSaya para bhASaNa pratiyogitA ne unake jo uttara diye unase gAMdhI jI kI satya aura Adi rakha sakate haiN| ahiMsA meM dRr3ha AsthA ho gii| gAMdhI jI ne unheM apane ahiMsAdivasa ke zubhakAmanA patra apane sambandhiyoM/ guru ke rUpa meM smaraNa kiyA hai aura aneka bAra unake mitroM/anya uparyukta mahAnubhAvoM ko bhejeN|| jJAna kI praMzasA kI hai| unhoMne apanI AtmakathA meM likhA | mobAila para nimna taraha ke esa.ema.esa. bhejeN| hai- mere jIvana para gaharA prabhAva DAlanevAle Adhunika puruSa | . ahiMsAdivasa para apane svabhAva kA cintana kreN| tIna haiN| rAyacandra bhAI ne apane sajIva samparka se. TaoNlasTAya ahiMsAdivasa para kama se kama eka vyakti ko kreN| 26 akTUbara 2007 jinabhASita
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ * ahiMsaka bnaayeN| ahiMsAdivasa para apane sabase priya mitra se ahiMsA ke sandarbha meM carcA kreN| ahiMsAdivasa para kisI andhe ko sar3aka pAra karAyeM / ahiMsAdivasa para jIvoM ke prati dayA va karuNA kA bhAva rkheN| jise Apane kaSTa pahu~cAyA ho Aja usake kaSToM ko dUra karane ke sandarbha meM cintana kreN| hama ahiMsaka baneM, Aiye ahiMsA ke sandarbha meM cintana kreN| maiM ahiMsaka hU~ Apa bhI bneN| aadi| AIye ! pahale vizva ahiMsAdivasa ko hama jorazora se manAyeM / zAhapura (sAgara ma.pra. ) meM muni cAturmAsa zAhapura jilA sAgara meM AcArya zrI vidyAsAgarajI mahArAja ke AjJAnuvartI ziSya - muni zrI 108 kSamAsAgara jI, muni zrI bhavyasAgara jI muni zrI abhayasAgara jI evaM muni zrI zreyAMsasAgara jI mahArAja kA pAvana cAturmAsa ho rahA hai| isa pAvana avasara para zraddhAluoM kI adhikatA ke kAraNa suvidhA hetu relavibhAga ne do suparaphAsTa TrenoM kA sTaoNpeja relvesTezana ganezagaMja (kaTanI-bInA relvesTezana ke madhya) para karane kA tvarita nirNaya liyA hai / yaha do TreneM haiM- 1. dayodaya eksapresa (2181 evaM 2182 ) / yaha Trena jabalapura kI ora prAta: 5:30 baje evaM jayapura kI ora rAtri 11:55 baje ganezagaMja sTezana se ravAnA hogii| rIDara evaM adhyakSa saMskRta vibhAga zrI kundakunda jaina pI.jI. kaoNleja khataulI (u.pra.) 2. kAmAyanI eksapresa ( 1071 evaM 1072 ) / yaha Trena banArasa se kurlA (mumbaI) taka calatI hai / yaha Trena bInA kI ora rAtri 3:40 baje evaM kaTanI kI ora prAtaH 7:15 baje ganezagaMja sTezana se ravAnA hogii| zAhapura (relvesTezana ganezagaMja) ke samIpa lagabhaga 65 kilomITara dUra AcArya 108 zrI vidyAsAgara jI mahArAja kA sasaMgha cAturmAsa bInA bArahA (devarI) meM ho rahA hai| zAhapura se lagabhaga 55 kilomITara dUra siddhakSetra nainAgira jI (baNDA), 17 kilomITara dUra atizayakSetra paTeriyA jI (gar3hAkoTA) evaM 80 kilomITara dUra siddhakSetra kuNDalapura (damoha) sthita hai| zAhapura, sAgara mukhyAlaya se lagabhaga 30 kilomITara dUra sthita hai| pAvana varSAyoga cAturmAsa samiti dvArA samasta atithiyoM ke relvesTezana ganezagaMja se zAhapura Ane ke lie vAhana vyavasthA kI gayI hai| cAturmAsa samiti samasta zraddhAluoM se vinamra anurodha karatI hai ki ganezagaMja relvesTezana taka rijarvezana (ArakSaNa) karAkara AveM / adhyakSa - cAturmAsa samiti zAhapura (sAgara) ma.pra. akTUbara 2007 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jijJAsA-samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A praznakartA- ku. bInA godhA jayapura aura svayaM zabda se rahita hai| jijJAsA- paramANa meM cAra sparza ke bajAya do sparza 3. zrI AdipurANa 24/148 meM isa prakAra kahA haihI kyoM pAye jAte haiM? aNavakArya liGgAH syuH dvisparzAH primnnddlaaH| samAdhAna- pudgala ke 20 guNa haiN| pAMca rUpa, pAMca ekavarNarasA nityAH sphuranityAzca pryyH|| 148 // rasa, do gaMdha, 8 sprsh| inameM se eka paramANu meM ekarUpa, artha- paramANu atyaMta sUkSma hote haiM, ve indriyoM se ekarasa, ekagaMdha aura do prakAra kA sparza hI pAyA jAtA | nahIM jAne jaate| ghaTa-paTa Adi paramANuoM ke kArya haiM unhIM hai| sparza ke ATha bheda haiM halkA-bhArI, rUkhA-cikanA, | se unakA anumAna kiyA jAtA hai| unameM koI bhI do kar3A-narama, tthNddaa-grm| inameM se do yA do se jyAdA | avirUddha sparza hote haiM, eka varNa, eka rasa, eka gandha rahatA paramANuoM ke milane se jo skaMdha banatA hai usameM 4 sparza | hai| ve paramANu gola aura nitya hote haiM tathA paryAyoM kI pAye jAte haiM, arthAt halkA-bhArI meM se eka, kar3A narama | apekSA anitya bhI hote haiN|| 148 // meM se eka, rUkhA-cikanA meM se eka tathA ThaMDA-garama meM uparyukta Agama pramANoM ke anusAra pudgala ke skaMdha se ek| paraMtu paramANu meM rUkhA-cikanA meM se eka tathA | meM cAra sparza pAye jAte haiM, jabaki paramANu meM rUkhA-cikanA ThaMDA-garama meM se eka, kula do sparza hI pAye jAte haiN| | meM se eka tathA ThaMDA-garama meM se eka, kula do hI sparza isakA kAraNa yaha hai ki halkA-bhArI tathA kar3A-narama ye pAye jAte haiN| 4 guNa vyaMjana paryAya na hokara dravya kI paryAya haiN| inakA praznakartA- paM. devendra kumAra zAstrI sAgara saMbaMdha skaMdha ke hI sAtha hai, paramANa ke sAtha nhiiN| jaisA jijJAsA- parihAravizuddhi cAritra chaTheM tathA sAtaveM ki guNasthAna meM hI kyoM pAyA jAtA hai? kyA AThaveM Adi 1. rAjavArtikakAra ne tattvArthasUtra 5/25 kI TIkA | guNasthAnoM meM isakI sattA nahIM rahatI? meM kahA hai-- samAdhAna- ApakI jijJAsA ke samAdhAna meM zrI eka rasavarNagandho'NuH -- ||13||dvisprshii --- // 14 // | dhavalA pustaka eka pRSTha 375-376 meM isa prakAra kahA --- ko punaH dvau spii| zItoSNasparzayoranyatara: snigdhruukssyornytrshc| ekapradezatvAdvirodhinoH yugapadana prazna- Upara ke AThaveM Adi guNasthAnoM meM yaha vsthaanm| gurulaghumRdukaThinaspazAnAM paramANuSvabhAvaH | parihAravizaddhi saMyama kyoM nahIM hotA? skndhvissytvaat| uttara- nahIM, kyoMki jinakI AtmAyeM dhyAnarUpI artha- paramANu meM eka rasa, eka gaMdha aura eka varNa sAgara meM nimagna haiM, jo vacana yama (mauna) kA pAlana karate hai| 13 / do sprsh| kauna se do sparza ? zIta-uSNa meM se haiM aura jinhoMne Ane jAne rUpa saMpUrNa zarIra saMbaMdhI vyApAra koI eka tathA snigdha-rUkSa meM se koI ek| eka pradeza saMkucita kara liyA hai, aise jIvoM ke zubhAzubha kriyAoM vAlA hone se virodhI sparza yugapat nahIM pAye jaate| guru kA parihAra bana hI nahIM sakatA hai| kyoMki, gamanAgamanarUpa laghu, aura mRdu va kaThina sparza paramANu meM nahIM pAye jAte, kriyAoM meM pravRtti karanevAlA hI parihAra kara sakatA hai, kyoMki ve skaMdha ke viSaya haiN| pravRtti karanevAlA nhiiN| isalie Upara ke 8veM Adi bhAvArtha- paramANu meM eka rUpa, eka rasa, eka gaMdha guNasthAnoM meM parihAravizuddhi saMyama nahIM bana sakatA hai| tathA do sparza pAye jAte haiN| prazna- parihAraRddhi kI 8veM Adi guNasthAnoM meM bhI 2. zrI harivaMza purANa sarga-7/33 meM isa prakAra kahA sattA pAI jAtI hai, ataeva vahA~ para isa saMyama kA sadbhAva mAna lenA caahie| ekadaikaM rasaM varNaM gaMdhaM sprshaavbaadhkau| uttara- nahIM, kyoMki 8veM Adi guNasthAnoM meM parihAra dadhat sa vartate'bhedyaH zabda heturshbdkH|| 3 // Rddhi pAyI jAtI hai, paraMtu vahA~ para parihAra karanerUpa kArya artha- vaha paramANu eka kAla meM eka rasa, eka nahIM pAyA jAtA, isaliye 8 veM Adi guNasthAnoM meM isa varNa, eka gandha, aura paraspara meM bAdhA nahIM karanevAle do saMyama kA abhAva hai| sparzo ko dhAraNa karatA hai| abheda hai, zabda kA kAraNa hai uparyukta pramANa ke anusAra saptama guNasthAna se Upara 28 akTUbara 2007 jinabhASita -
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamanAgamanarUpa kriyA na hone se parihAravizuddhi cAritra to| hotA hai ki aGgapraviSTha ke bheda aura kartA ke saMbaMdha meM nahIM pAyA jAtA, parihAraRddhi kI sattA to pAyI jAtI hai| sabhI AcArya eka mata hai arthAt aGgapraviSTa ke AcArAGgAdi jijJAsA- aGgabAhya tathA aGgapraviSTha kA kyA | 12 bheda haiM aura inake kartA svayaM gaNadharadeva hI haiM jabaki svarUpa hai aura isake kitane bheda haiM? aGgabAhya ke saMbaMdha meM tattvArthasUtra kI paramparA ke anusAra samAdhAna- aGgavAhya aura aGgapraviSTa ke saMbaMdha | isake aneka bheda hote haiM aura isakI kartA ArAtIya meM AcAryoM kA kathana do prakAra se pAyA jAtA hai| zrI | AcArya paramparA hai aura jIvakANDa ke anusAra aGgabAhya dhavalAkara tathA jIvakANDakAra kA mata alaga hai jabaki ke 14 bheda hote haiM aura inakI racanA svayaM gaNadhara deva tattvArthasUtra aura usakI TIkAoM meM bhinna mata pAyA jAtA | dvArA kI jAtI hai| hai| sarvaprathama tattvArthasUtra aura usakI TIkAoM ke AdhAra praznakartA- zrImatI zAMtikumArI 'nAgapura' se likhate haiN| jijJAsA- maMkkhali gozAlaka kA jIvana vRttAnta 1. tattvArthasUtra 1/20 meM isa prakAra kahA hai- | batAiyegA? 'zrutaM matipUrvaM dvayanekadvAdazabhedaM' samAdhAna- bhagavAn vardhamAna ke samaya meM 6 anya artha- zrutajJAna matijJAnapUrvaka hotA hai usake do bheda | prabhAvazAlI dharmanAyaka aura bhI the jinhoMne apane-apane haiM aGgabAhya aneka prakAra kA hai aura aGgapraviSTha 12 prakAra | navIna paMthoM kI sthApanA kI thI athavA jo prAcIna matoM kA hai| isa sUtra ko spaSTa karate hue zrI rAjavArtika meM | ke netA bana gaye the| unake nAma isa prakAra the, pUrNakAzyapa, kahA gayA hai ki zrata artha ke jJAtA gaNadhara deva ke ziSya- | makkhaligozAlaka, ajitakezakambala, prabuddhakalyAyana, praziSyoM ke dvArA kAladoSa se alpaAyu aura alpa | saMjayavelaThThiputta, tathA gautmbuddh| ye sabhI apane ko buddhivAle prANiyoM ke anugraha ke liye aGgoM ke AdhAra | tIrthaGkara kahate the| inakA vizeSa vivaraNa to nahIM milatA saMkSipta graMtha aGgabAhya haiM tathA bhagavAn arahaMta | paraMtu yahA~ maMkkhaligozAlaka kA jIvanavRttAnta 'bhAvasaMgraha sarvajJadevarUpI himAcala se nikalI huI vacanarUpI gaMgA ke | ke AdhAra se likhA jAtA hai| artharUpI nirmalajala se prakSAlita hai aMtarakaraNa jinakA, makkhaligozAlaka bhagavAn pArzvanAtha paramparA ke aise buddhi Adi Rddhi ke dhanI gaNadharoM ke dvArA graMtharUpa | muni the| jaba bhagavAn vardhamAna kA prathama samavazaraNa lagA se racita AcArAdi 12 aGgoM ko aGgapraviSTha kahate haiM | taba gozAlaka usameM upasthita the| ve aSTAGganimittoM tathA jaise- AcArAGga, sUtrakRtAGga aadi| 11 aGgoM ke dhArI the| unakI icchA gaNadhara banane kI thI, bhAvArtha- tattvArthasUtra kI paramparA meM aGgapraviSTha | paraMtu jaba bhagavAn kI divyadhvani unakI upasthiti hone gaNadharadeva ke dvArA kathita tathA usake AcArAGgAdi 12 | para bhI nahIM huI taba ve ruSTa hokara vahA~ se cale gye| jabaki aGgabAhya kI racanA bhAratIya AcAryoM ke | ve pRthaka hokara zrAvastI meM pahu~ce aura vahA~ AjIvaka dvArA kI jAtI hai aura vaha aneka prakAra kA hai| jaise- saMpradAya ke netA bana gaye ve apane Apako tIrthaGkara kahane samayasAra, dravyasaMgraha aadi| lage aura viparIta upadeza dene lge| unakA mata thA ki aba zrI dhavalA/ jIvakANDa ke kathana kA ullekha | | jJAna se mukti nahIM hotI, ajJAna se mukti hotI hai| deva kiyA jAtA hai yA bhagavAn koI nahIM hai ataH zUnya kA dhyAna karanA caahiye| jIvakANDa gAthA 349 ke anusAra graMtharUpa zrutajJAna zvetAmbarazAstroM meM inakA caritra anyaprakAra se milatA ke (aGgapraviSTha ke) AcArAGgAdi 12 tathA aGgabAhya ke | hai| unake anusAra ye vahI gozAlaka haiM, jinhoMne bhagavAn sAmAyikAdi 14 bheda haiN| sAmAyika, catuviMza-stava, vaMdanA, mahAvIra para tejo lezyA chor3I thI, jo vApasa lauTakara unhIM pratikramaNa, vainayika, kRtikarma, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, ke zarIra meM praviSTa ho gayI, jisake kAraNa kucha hI dinoM kalpavyavahAra, kalpAkalpya, mahAkalpa, puNDarIka, meM usakI mRtyu ho gayI thii| mahApuNrIka, nissiddhikaa| jijJAsA- zubhopayoga ke abhAva meM zuddhopayoga tathA uparyukta ke anusAra aGgapraviSTha ke AcArAGgadi 12 zaddhopayoga se kevalajJAna hotA hai| yaha kArya-kAraNa vyavasthA bheda haiM aura aGgabAhya sAmAyikAdi 14 bheda hai tathA donoM sahI hai yA nahIM? ke kartA gaNadharadeva hI haiN| samAdhAna- mokSamArga-prakAzaka (adhikAra-7) meM uparyukta donoM matoM ko dRSTi meM rakhane se yaha spaSTa | isa prakAra kahA hai ki pahale azubhopayoga chUTa zubhopayoga - akTUbara 2007 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ hotA hai| pIche zubhopayoga chUTa zuddhopayoga hotA hai aura / jaba taka zubhopayoga rahatA hai, taba taka nahIM hotaa| ataH zaddhopayoga se kevalajJAna hotA hai| isa graMtha meM yaha bhI likhA | zubhopayoga ko zuddhopayoga kA kAraNa kahanA ucita hai| hai ki zubhopayoga, zuddhopayoga kA kAraNa nahIM hai| tattvataH | yadi paM. ToDaramala jI ke kathana ko dhyAna se dekhA vicAra kiyA jAve to kAraNa-kArya vyavasthA apekSA uparyukta | jAye, to unhoMne azubhopayoga ke chUTane se zubhopayoga tathA prakAra mAnanA Agamasammata nahIM hai| isa para hI vicAra kiyA | zubhopayoga ke chUTane se zuddhopayoga mAnA hai, to unako aisA jAtA hai| nahIM likhanA cAhie thA, ki zuddhopayoga se kevalajJAna hotA prameya-ratnamAlA 1/13 meM likhA hai ki- hai| unako aisA likhanA cAhiye thA ki zuddhopayoga ke chUTane yadbhAvAbhAvAbhyAM yasyotpatyanutpattau ttkaarnnmiti| | se kevalajJAna hotA hai, kyoMki zuddhopayoga mAtra 12veM artha- jisake hone para hI hotA hai aura jisake na | gaNasthAna taka mAnA gayA hai| yahA~ taka arthAt 12veM gaNasthAna hone para nahIM hotA, vaha usakA kAraNa hotA hai, aisA nyAya | taka kevalajJAna nahIM hotA aura kevalajJAna hone para zuddhopayoga nahIM rahatA, balki kevalajJAna zuddhopayoga kA phala hotA hai| uparyukta donoM paribhASAoM ke anusAra yaha spaSTa ata: sahI mAnyatA yA kAraNa-kArya vyavasthA meM to aisI hotA hai ki zubhopayoga ke sadbhAva meM hI zuddhopayoga kI | sthiti hotI hai ki zubhopayoga se zuddhopayoga aura zuddhopayoga utpatti hotI hai aura zabhopayoga ke abhAva meM zuddhopayoga | se kevalajJAna hotA hai| kI utpatti nahIM hotii| ataH zubhopayoga zuddhopayoga meM kAraNa | yahI mAnyatA uparyukta pramANoM ke anusAra Agama hai (prathama paribhASA anusAra) tathA dUsarI paribhASA ke | sammata hai| anusAra, zuddhopayoga, zubhopayoga hone para hI hotA hai, aura | 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA (u.pra.) bhagavAn neminAtha jambUdvIpa saMbaMdhI bharatakSetra ke kuzArtha deza meM / kiye| tapasyA karate hue chadmastha avasthA ke chappana dina zauryapura (dvArAvatI) nagarI ke harivaMza zikhAmaNi rAjA | bIta jAne para ve munirAja raivataka parvata para belA kA samudravijaya the| zivadevI unakI mahArAnI thii| usa | niyama lekara mahAveNu (bar3e bA~sa) vRkSa ke nIce dhyAna mahArAnI ne zrAvaNa zuklA SaSThI ke dina citrA nakSatra meM | meM lIna hue| vahA~ Azvina zuklA pratipadA ke dina jayanta vimAnavAsI ahamindra ko tIrthakara sata ke rUpa | prAta:kAla ke samaya ghAtiyA karmoM ke kSaya se inhe meM janma diyaa| bhagavAn naminAtha kI tIrthaparamparA ke bAda | kevalajJAna prApta ho gyaa| bhagavAn ke samavazaraNa kI pA~calAkha varSa bIta jAne para neminAtha bhagavAn kA janma racanA huI jisameM aThAraha hajAra muni, cAlIsa hajAra huA thaa| unakI Ayu bhI isI antarAla meM zAmila | AryikAyeM, ekalAkha zrAvaka, tInalAkha zrAvikAyeM, thii| unakI Ayu ekahajAra varSa tathA zarIra kI U~cAI asaMkhyAta deva-deviyA~ aura saMkhyAta tiryaJca the| bhavya dasa dhanuSa thii| inake vivAha kI taiyAriyA~ huiiN| bArAta | jIvoM ko dharmopadeza dete hue bhagavAn ne cha: sau ninyAnave jAte samaya bAr3e meM ghire Akula vyAkula pazuoM kI | varSa, nau mAsa, cAra dina vihAra kiyaa| tatpazcAt pA~ca dIna-dazA dekhakara inheM saMsAra se vairAgya ho gyaa| isase | sau taiMtIsa muniyoM ke sAtha ekamAsa kA yoganirodha kara ve rAjImatI ke sAtha vivAha na karake virakta ho gaye | usI giranAra parvata se ASAr3ha zukla saptamI ke dina aura bArAta lauTa gyii| tadanantara zrAvaNa zuklA SaSThI ke | rAtri ke Arambhika kAla meM hI aghAtiyA karmoM kA dina giranAra ke sahasrAmra vana meM belA kA niyama lekara | kSayakara mokSa prApta kiyaa| indra ne giranAra parvata para vajra sAyaMkAla kumArakAla ke tIna sau varSa bIta jAne para | se ukerakara pavitra siddhazilA kA nirmANa kiyA aura neminAtha svAmI ekahajAra rAjAoM ke sAtha dIkSita ho | usa para jinendrabhagavAn ke lakSaNa aMkita kiye| gye| rAjImati bhI virakta hokara dIkSita ho gii| pAraNA muni zrI samatAsAgarakRta ke dina dvArAvatI nagarI meM suvarNa ke samAna kAntivAle 'zalAkA puruSa' se sAbhAra rAjA varadatta ne inheM AhAradAna dekara paJcAzcarya prApta 30 avaTUbara 2007 jinabhASita
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra zrI vivekAnanda jaina ko vIgAzvarI puraskAra | adhyApana kArya ke sAtha hI sAmAjika kArya meM bhI sakriya 2007 haiN| ve zrI digambarajaina zItala vihAra nyAsa evaM sakala kendrIya graMthAlaya, kAzI hindU vi.vi. meM kAryarata | digambarajaina samAja samiti ke maMtrI ke sAtha hI kaI yavAmanISI zrI vivekAnanda jaina sahAyakagraMthAlayI ko varSa | sAmAjika saMsthAoM se jur3e hue haiN| DaoN. paMkaja prasiddha jaina 2007 kA vAgIzvarI puraskAra zrI digambarajaina atizayakSetra | vidvAn paM. sAgaramala jaina ke patra haiN| zrI mahAvIra jI (rAjasthAna) meM pradAna kiyA gyaa| DaoN. paMkaja jaina yaha puraskAra nezanala naoNna vAyaleMsa yUniTI phAuNDezana jaina vikalAMga baMdhuoM kA sarvekSaNa TrasTa, ujjaina dvArA pratyeka varSa yuvAmanISI ko pradAna kiyA kAraMjA (lADa)- jaina vidyArthI evaM vikalAMga (apaMga) jAtA hai| DaoN. savitA jaina (ujjaina) isa phAuNDezana kI | baMdhuoM ke sarvAGgINa vikAsa hetu kAryarata saMsthA zrI jaina mahAmaMtrI, zrI caMdraprakAza pANDeya (ratalAma) adhyakSa tathA | dharmIya vidyArthI evaM vikalAMga sevA samiti kAraMjA (lADa) zrI mahendra jaina (koTA) upAdhyakSa haiN| dvArA saMpUrNa bhAratavarSa meM jainadharmIya vikalAMga baMdhuoM kA pro. kamaleza kumAra jaina | sarvekSaNa kiyA jA rahA hai| isa sarvekSaNa hetu samiti dvArA jainadarzana vibhAga kAzI hindU | eka Avedana-patra nirdhArita kiyA gayA hai, jo vikalAMga vizvavidyAlaya, vArANasI | baMdhaoM kI sampUrNa jAnakArI hetu prakAzita kiyA gayA hai| DaoN. paMkaja kI pustaka cayanita evaM prakAzita ataH sampUrNa bhAratavarSa ke vikalAMga baMdhuoM se vidizA- isa varSa mAdhyamika zikSA maMDala madhyapradeza | nivedana hai ki Apa apanA saMpUrNa paricaya samiti dvArA dvArA kakSA 11 kA pAThyakrama pUrNataH saMzodhita kiyA gayA prakAzita Avedana-patra bulavAne hetu ru.5 (pAMca) mUlya kA hai, saMzodhita pAThyakramAnusAra vANijya-saMkAya ke aMtargata | DAka TikaTa lagAkara liphAphA nimnalikhita pate para bhejeN| kakSA 11 kI vyAvasAyika arthazAstra viSaya para nagara ke saMparka hetu- zrI dhanaMjaya motIlAla rAULa (jaina), yuvA prAdhyApaka evaM sAmAjika kAryakartA DaoN. paMkaja jaina | adhyakSa zrI jainadharmIya vidyArthI evaM vikalAMga sevA samiti dvArA likhita pustaka ko madhyapradeza zAsana dvArA cayanita | | zanImaMdira roDa, nevIpurA kAraMjA (lADa) ji.-vAzima (mahA.) kara madhyapradeza pAThyapustaka nigama dvArA prakAzita kiyA sammedazikhara kA vikAsa saba milakara kareM gayA hai| isakA sampUrNa madhyapradeza meM kakSA 11 ke chAtroM ___muni zrI pramANasAgara jI dvArA pAThyapustaka ke rUpa meM adhyayana kiyA jA rahA hai| rimajhima bAriza ke bIca digambarajaina zAzvata vihAra DaoN. paMkaja jaina jo svayaM ema.kaoNma., ema.e., [ ke eka prabhAga nIhArikA kI AdhArazilA kI pajA-arcanA ema.phila., evaM pIeca.DI, kI upAdhi prApta haiN| sthAnIya | kATivyakA nAya kA divyakAryakrama prArambha huaa| paM. RSabha jaina ne maMtroccAraNa senTa merI kaoNleja meM vANijya-vibhAga ke vibhAgAdhyakSa ke kiye| sarvaprathama zAzvata tIrtharAja sammedazikhara TrasTa ke pada para kAryarata haiN| sAtha hI ve nagara evaM nagara ke bAhara adhyakSa zrI ena.ke. seThI ne siddhomala cairiTebila TrasTa ke kI vibhinna zikSaNasaMsthAoM meM viSaya vizeSajJa, keriyara | mainejiMga TrasTI zrI devendra kumAra jaina va unakI dharmapatnI parAmarza, evaM vyaktitva vikAsa para chAtroM hetu samaya-samaya | | zrImatI navIna seThI kA tilaka va mAlyArpaNa dvArA svAgata para mArgadarzana vigat kaI varSoM se pradAna karate A rahe haiN| kiyA tatpazcAt pUjA-arcA vidhi prArambha huii| deva-zAstraDaoN. jaina ne batAyA ki isa varSa bI.kaoNma. prathama evaM bI.kaoNma. guru va paMcaparameSThI kI Der3ha ghaMTe kI pUjA va anya maMtroccAra dvitIyavarSa ke chAtroM hetu bhI praznottara ke rUpa meM unakI karate hue zrI devendra kumAra jaina va unakI patnI zrImatI pustakeM zIghra hI upalabdha hoNgii| jinakA prakAzana kArya navIna jaina ne nIhArikA kI gata 28 jalAI ko AdhArazIlA pratiSThita prakAzaka dvArA kiyA jA rahA hai| rkhii| sambhavataH yaha prathama avasara hai jaba vidizAnagara ke TrasTa ke adhyakSa ena.ke.seThI mahAmaMtrI zrI kizora kisI prAdhyApaka kI pustaka pradezastara para pAThyapustaka ke | jaina, koSAdhyakSa subhASa jaina, maMtrI chItaramala pATanI, yogeza rUpa meM zAsana dvArA prakAzita kI gaI hai| DaoN. paMkaja jaina akTUbara 2007 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina, dhanapAla siMha jaina, surendrapAla jaina, vijaya jaina, javAhara | pravacana ke pazcAt vividha sAMskRtika kAryakrama sampanna jaina, jIvendra jaina, rAjakumAra jaina, zrI kamala rAmapuriyA, | hue| mahAvIra prasAda seThI tathA aneka pradezoM se Aye gaNamAnya AzISa jaina 'baNDA ' sAgara (ma.pra.) vyaktiyoM ne pUjA-arcA meM bhAga liyaa| zrI praveza jaina kA suyaza isa avasara para Ayojita dharmasabhA meM muni zrI zrImatI zimalA jaina evaM zrI pravINacandra jaina variSTha pramANa sAgara jI ne apane pravacana meM kahA ki sammedazikhara | prabandhaka. yako baiMka. itavArI nAgapara (mahArASTa) ke sapatra meM jo bhI siddha hue unhoMne sabakucha chor3A taba siddha ho zrI praveza jaina ne kendrIya mAdhyamika zikSA-maNDala kI paaye| tIrthaGkara bhI samavazaraNa ko chor3a dete haiN| apanA | dasavIM kI parIkSA meM 93.6% aGka prAptakara prazaMsanIya anubhava batAte hue unhoMne kahA pahalI bAra jaba maiMne gaNadhara | saphalatA prApta kI hai| bdhaaii| isa upalakSya meM jinabhASita' ToMka para mAthA TekA to maiM AkulatA meM DUba gayA merA | | ko 250 rupaye kA dAna prApta huaa| dhnyvaad| kalyANa kaba hogaa| mujhe bar3I prasannatA hai ki zAzvata sampAdaka tIrtharAja sammedazikhara TrasTa ne eka Adhunika suvidhAoM paM0 nAthUlAlajI zAstrI kA avasAna se yukta AvAsa ke nirmANa kI yojanA banAI hai| TrasTa isa jainAgama kI AtmapahacAna paNDita nAthUlAlajI zAstrI bAta kA dhyAna rakhe ki suvidhA itanI na ho jAye ki yAtrI | jinhoMne pApa karma tajakara puNyakarma ko apanAyA, digambara bhagavAn ko hI bhUla jaaye| dhyAna rahe zAzvata mUla meM | jainasamAja kI rASTrIyadharohara, zrAvakadharma ko suvAsita parivartana nahIM hotA, sAmayika mUla meM parivartana ho sakatA | karanevAle mUrdhanya vidvAn saMhitAsUri paNDita nAthUlAlajI hai| zAzvata TrasTa jina mUlabhAvanAoM ke lie banA thA use | zAstrI kA haMsa piMjarA viccheda ravivAra 9 sitambara 2007 na bhulAyA jaaye| tIrthakSetra ke vikAsa meM janakalyANa kI | ko dopahara 12.15 baje 97 varSa kI Ayu meM motImahala, bhAvanA sarvopari ho| bAMdha ke jala kI taraha dhana ko rokanA | sara hukamacaMda mArga, indaura meM ho gyaa| to ThIka hai lekina usakI nikAsI bhI karate rahanA cAhie nirmalakumAra pATodI nahIM to bAMdha TUTa jaaegaa| kitanI hI bAdhAe~ upasthita hoM | paM0 nAthUlAlajI zAstrI vidyAvarddhana puraskAraunase mukAbalA karate hue samucita janakalyANa kArya karane Alekha pratiyogitA caahie| sammedazikhara ko jainoM kA bodhagayA banAnA caahie| digambarajaina mahAsamiti madhyAMcala dvArA vidyAvAridhi, Apa isa nirmANa meM saMtanivAsa para dhyAna deM rahe haiM yaha | siddhAMtAcArya, zrutayogI, saMhitAsUri paM0 nAthUlAlajI zAstrI bahuta acchI bAta hai mujhe bahuta khuzI hai| sabhI jainasaMsthAoM | (1.8.1911-9.9.2007) kI puNyasmRti para vidyAvarddhana ko ikaTThA karake yuvAzakti ko joDakara eka maMca taiyAra | puraskAra Alekha pratiyogitA Ayojita kI jaavegii| kreN| yaha puraskAra una do manISI ciMtaka vidvAnoM ko pradAna zrI kizora jaina | kiyA jAvegA jinake pracalita sAmAjika/dhArmikaparamparAoM mahAmaMtrI evaM mAnyatAoM kI Agamasammati evaM vaijJAnika avadhAraNA videzoM meM dharmaprabhAvanA paraka zodha-Alekha, nirNAyaka maNDala dvArA anuzaMSita gatavarSa kI bhA~ti isa varSa bhI paryuSaNa parva meM zramaNa | karane ke pazcAt prativarSa 9 sitambara ko pradAna kiye jaayegeN| saMskRti saMsthAna, sAMgAnera (jayapura) ke zikSaka paM. rAkeza Alekha hetu viSaya kI ghoSaNA 'puraskAra samiti' jI jaina kuvaita meM dharmaprabhAvanA hetu gaye the| dvArA navambara, disambara 2007 meM kI jaavegii| vidvatajana ziva aura mAno sAnoM ne apanI praviSTiyA~ mArca taka samiti ko preSita kara skeNge| samanvitarUpa se 18 dina taka paryaSaNa parva mnaayaa| 18 dinoM prativarSa Alekha para prathama puraskAra rupaye 5000 va taka alaga-alaga sthAnoM para pravacana hue| dvitIya rupaye 3000 tathA anya zreSTha cayanita AlekhoM ko kAryakramoM meM subaha-pUjana tathA mahilAoM kI kakSA, sAMtvanA puraskAra pradAna kiye jaaveNge| vistRta jAnakArI dopahara meM baccoM kI kakSA (jisameM 30 bacce the), tathA viSaya kI ghoSaNA ke sAtha kI jaavegii| rAtri meM 10 miniTa NamokAra maMtra kI jApa tathA 1 ghaNTe mANikacaMda jaina pATanI pradhAna sampAdaka-pariNaya pratIka 32 akTUbara 2007 jinabhASita
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ bhAI tuma mahAn ho maiMne AkAza se kahAtuma bahuta U~ce ho AkAza ne muskarAkara kahAtuma mujhase bhI jyAdA U~ce ho maiMne sAgara se kahAtuma khUba gahare ho sAgara ne laharAkara kahAtuma mujhase bhI adhika gahare ho maiMne sUraja se kahAsUraja dAdA! tuma bahuta tejasvI ho sUraja ne ha~sakara kahAtuma mujhase bhI kaI gune tejasvI ho maiMne AdamI se kahAbhAI tuma mahAn ho AdamI jhaTa se bolAtuma ThIka kahate ho| subaha kI talAza kaI bAra socA ki subaha hote hI pakSiyoM kA madhura gAna sunuuNgaa| ki subaha hote hI ugate sUraja khilate phUla aura bahatI nadI kA saundarya dekhuugaa| kisI vRkSa ke nIce zItala zilA para apane meM magana hokara bailuuNgaa| para apane hI mana ke malina a~dhere meM apane hI jIvana ke Arta svaroM meM aura apane hI banAye bandhanoM meM ghirA simaTA maiM subaha kI talAza meM huuN| 'apanA ghara' se sAbhAra
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji naM. UPHIN/2006/16750 gommaTeza gIta bra. zAntikumAra jaina (munizrI pramANa sAgara jI saMghastha) nainA donoM nIla kamala dala, pUrNa candra zobhe mukha mnnddl| nAka kusuma campakasI nirmala, gommaTeza bandU~ maiM hara pala // lipaTa latAe~ atanu ke tana, kalpavRkSa sama phala de bhvyn| caraNa pUjate deva, indra jana, gommaTeza ko zata zata vandana // - 6 nirmala nIla gagana sI kAyA, karNa, dIrgha, bhAla cmkaayaa| do bAhu jasa sUNDa dIpAyA, gommeza hama zIza nmaayaa|| sarvabhayoM se mukta digambara, nirAsakta zuddha bAhya abhyntr| kAlAnAga, pazuse na koI Dara, gommaTeza pada namana karU~ sr|| 3. garadana divya saMkha sI sohe, himagiri phailI chAtI mohe / kamara kaThora sudRr3ha mana johe, gommaTeza pUjeM Ao, he ! // svaccha dRSTi vAMchA mana nAhIM, jaga sukha moha samUla nsaaii| bharata mAna tor3A ziva rAhI, gommaTeza bandUM nita bhaaii|| 8 anupama zobhA viMdhyAcala para, cUr3AmaNi vairAgya mahala pr| zazi triloka sohe zItalakara, gommaTeza bandU~ saba duHkhhr|| dhana, jana, dhAma saba parityAgI, dveSa-moha taja bana vairaagii| tapI varaSa anazana kI AgI, gommaTe za bande bdd'bhaagii|| svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita / saMpAdaka : ratanacandra jain|