Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
“અહો શ્રુતજ્ઞાનમ” ગ્રંથ જીર્ણોધ્ધાર ૧૩૧
જૈન ગણિત વિચાર
: દ્રવ્ય સહાયક :
પૂજ્ય યોગનિષ્ઠ આ.શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી મ.સા.
ના સમુદાયના પૂજ્ય સાધ્વીજી શ્રી જ્યોતિ પ્રભાશ્રીજી મ.સા. તથા પૂજ્ય સાધ્વીજી શ્રી જયરક્ષિતાશ્રીજી મ.સા. ની પ્રેરણાથી
જય એપાર્ટમેન્ટ, રામનગર, સાબરમતીના આરાધક શ્રાવિકાઓની જ્ઞાનખાતાની ઉપજમાંથી
: સંયોજક :
શાહ બાબુલાલ સરેમલ બેડાવાળા
શ્રી આશાપૂરણ પાર્શ્વનાથ જૈન જ્ઞાન ભંડાર શા. વીમળાબેન સરેમલ જવેરચંદજી બેડાવાળા ભવન હીરાજૈન સોસાયટી, સાબરમતી, અમદાવાદ-380005
(મો.) 9426585904 (ઓ.) 22132543
સંવત ૨૦૬૮
ઈ.સ. ૨૦૧૨
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી આશાપૂરણ પાર્શ્વનાથ જૈન જ્ઞાન ભંડાર
810
સંયોજક – શાહ બાબુલાલ સરેમલ શાહ વીમળાબેન સરેમલ જવેરચંદજી બેડાવાળા ભવન
હીરાજૈન સોસાયટી, રામનગર, સાબરમતી, અમદાવાદ-૦૫. (मो.) ८४२७५८५८०४ () २२१३ २५४3 (8-मेल) ahoshrut.bs@gmail.com અહો શ્રુતજ્ઞાનમ્ ગ્રંથ જીર્ણોદ્ધાર – સંવત ૨૦૬૫ (ઈ. ૨૦૦૯) – સેટ નં-૧
પ્રાયઃ જીર્ણ અપ્રાપ્ય પુસ્તકોને સ્કેન કરાવીને ડી.વી.ડી. બનાવી તેની યાદી.
या पुस्त: वेबसाट ५२थी upl st6नलोs FN Aशे. ક્રમાંક પુસ્તકનું નામ
કર્તા-ટીકાકાર-સંપાદક પૃષ્ઠ | 001 | श्री नंदीसूत्र अवचूरी।
पू. विक्रमसूरिजी म.सा.
238 002 | श्री उत्तराध्ययन सूत्र चूर्णी
पू. जिनदासगणि चूर्णीकार 286 003 श्री अर्हद्गीता-भगवद्गीता ।
प. मेघविजयजी गणि म.सा. 004 श्री अर्हच्चूडामणि सारसटीकः
| पू. भद्रबाहुस्वामी म.सा. 005 | श्री यूक्ति प्रकाशसूत्रं
| पू. पद्मसागरजी गणि म.सा. 006 | श्री मानतुङ्गशास्त्रम्
| पू. मानतुंगविजयजी म.सा. 007 अपराजितपृच्छा
श्री बी. भट्टाचार्य 008 | शिल्प स्मृति वास्तु विद्यायाम्
श्री नंदलाल चुनिलाल सोमपुरा 850 शिल्परत्नम् भाग-१
के. सभात्सव शास्त्री
322 शिल्परत्नम् भाग-२
श्रीकुमार के. सभात्सव शास्त्री 280 011 | प्रासादतिलक
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई 012 काश्यशिल्पम्
श्री विनायक गणेश आपटे 013 प्रासादमम्जरी
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई
156 014 | राजवल्लभ याने शिल्पशास्त्र
श्री नारायण भारती गोंसाई 015 शिल्पदीपक
श्री गंगाधरजी प्रणीत 016 | वास्तुसार
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई 017 | दीपार्णव उत्तरार्ध
| श्री प्रभाशंकर ओघडभाई 018 જિનપ્રાસાદ માર્તડ
શ્રી નંદલાલ ચુનીલાલ સોમપુરા |
498 019 जैन ग्रंथावली
श्री जैन श्वेताम्बर कोन्फ्रन्स
502 020 हीरश हैन श्योतिष
શ્રી હિમતરામ મહાશંકર જાની 021 न्यायप्रवेशः भाग-१
श्री आनंदशंकर बी. ध्रुव
226 022 दीपार्णव पूर्वार्ध
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई अनेकान्त जयपताकाख्यं भाग-१
पू. मुनिचंद्रसूरिजी म.सा. 024 | अनेकान्त जयपताकाख्यं भाग-२
| श्री एच. आर. कापडीआ
500 025 | प्राकृत व्याकरण भाषांतर सह
श्री बेचरदास जीवराज दोशी
454
009
010
162
| 302
352
120
88
110
454
640
023
452
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
188
214
414
192
824
288
520
578
278
2521
324
302
038.
196
190
26 | તત્ત્વોપર્ણસિંહઃ
श्री जयराशी भट्ट, बी. भट्टाचार्य | 027 | વિતવાલા
| श्री सुदर्शनाचार्य शास्त्री 028 જીરાવ
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई | 02 | વેવાસ્તુ પ્રમાર
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई 030 शिल्परत्नाकर
श्री नर्मदाशंकर शास्त्री 031 प्रासाद मंडन
पं. भगवानदास जैन 032 | શ્રી સિદ્ધહેમ વૃત્તિ વૃદન્યાસ અધ્યાય- પૂ. ભવિષ્યસૂરિની મ.સા. 033 | શ્રી સિદ્ધહેમ વૃહદ્રવૃત્તિ વૃદન્યાસ અધ્યાય-ર પૂ. ભાવસૂરિની મ.સા.
श्री सिद्धहेम बृहद्वृत्ति बृहन्न्यास अध्याय-३ 034 | (8).
પૂ. ભાવસૂરિની મ.સા. | श्री सिद्धहेम बृहवृत्ति बृहन्न्यास अध्याय-3 (२) 035 | (૩)
પૂ. ભાવળ્યસૂરિ મ.સા. 036 | શ્રી સિદ્ધહેમ વૃ૬૬વૃત્તિ વૃદન્યાસ મધ્યાય-૧ | પૂ. ભવિષ્યસૂરિની મ.સા. | 037 વાસ્તુનિઘંટુ
પ્રભાશંકર ઓઘડભાઈ સોમપુરા તિલકમશ્નરી ભાગ-૧
| પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 039 | તિલકમશ્નરી ભાગ-૨
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 040 તિલકમશ્નરી ભાગ-૩
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 041 સખસન્ધાન મહાકાવ્યમ
પૂ. વિજયઅમૃતસૂરિશ્વરજી 042 સપ્તભડીમિમાંસા
પૂ. પં. શિવાનન્દવિજયજી 043 ન્યાયાવતાર
સતિષચંદ્ર વિદ્યાભૂષણ 044 વ્યુત્પત્તિવાદ ગુઢાર્થતત્ત્વાલોક
| શ્રી ધર્મદત્તસૂરિ (બચ્છા ઝા) 04s | સામાન્યનિર્યુક્તિ ગુઢાર્થતત્કાલીક
શ્રી ધર્મદત્તસૂરિ (બચ્છા ઝા) 046 | સપ્તભીનયપ્રદીપ બાલબોધિની વિવૃત્તિ પૂ. લાવણ્યસૂરિજી વ્યુત્પત્તિવાદ શાસ્ત્રાર્થકલા ટકા
શ્રીવેણીમાધવ શાસ્ત્રી 048 | નયોપદેશ ભાગ-૧ તરકિણીતરણી
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 049 નયોપદેશ ભાગ-૨ તરષિણીકરણી
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 050 ન્યાયસમુચ્ચય
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 051 સ્યાદ્યાર્થપ્રકાશઃ
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 052 દિન શુદ્ધિ પ્રકરણ
પૂ. દર્શનવિજયજી 053 | બૃહદ્ ધારણા યંત્ર
પૂ. દર્શનવિજયજી 054 | જ્યોતિર્મહોદય
સં. પૂ. અક્ષયવિજયજી
202.
480
228
_60
218
190
138
047
296
210
274
286
216
532
113
112
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી આશાપૂરણ પાર્શ્વનાથ જૈન જ્ઞાન ભંડાર
160
164
સંયોજક – શાહ બાબુલાલ સરેમલ શાહ વીમળાબેન સરેમલ જવેરચંદજી બેડાવાળા ભવન
हीशन सोसायटी, रामनार, साबरमती, महावा६-०५. (मो.) ८४२७५८५८०४ (यो) २२१३ २५४3 (5-मेल) ahoshrut.bs@gmail.com मही श्रुतज्ञानम् jथ द्धार - संवत २०५६ (. २०१०)- सेट नं-२
પ્રાયઃ જીર્ણ અપ્રાપ્ય પુસ્તકોને સ્કેન કરાવીને ડી.વી.ડી. બનાવી તેની યાદી.
या पुस्ता वेबसाईट ५२थी up SIGनती री शाशे. ક્રમ પુસ્તકનું નામ
ભાષા त्त-21511२-संपES પૃષ્ઠ | 055 | श्री सिद्धहेम बृहद्वृत्ति बृहद्न्यास अध्याय-६ सं पू. लावण्यसूरिजी म.सा. 296 056 | विविध तीर्थ कल्प
पू. जिनविजयजी म.सा. 057 लारतीय श्रम संस्कृति सनेमन
४. पू. पूण्यविजयजी म.सा. 058 | सिद्धान्तलक्षणगूढार्थ तत्त्वलोकः
श्री धर्मदत्तसरि
202 059 व्याप्ति पञ्चक विवृत्ति टीका
श्री धर्मदत्तसूरि
48 0608न संगीत रागमाला
श्री मांगरोळ जैन संगीत मंडळी
306 | 061 चतुर्विंशतीप्रबन्ध (प्रबंध कोश)
श्री रसिकलाल एच. कापडीआ
322 062 | व्युत्पत्तिवाद आदर्श व्याख्यया संपूर्ण ६ अध्याय |सं श्री सदर्शनाचार्य
668 063 | चन्द्रप्रभा हेमकौमुदी
पु. मेघविजयजी गणि
516 064 | विवेक विलास
सं/. | श्री दामोदर गोविंदाचार्य
268 065 | पञ्चशती प्रबोध प्रबंध
सं पू. मृगेन्द्रविजयजी म.सा. 456 066 | सन्मतितत्त्वसोपानम
| सं पू. लब्धिसूरिजी म.सा.
420 ઉપદેશમાલા દોઘટ્ટી ટીકા ગુર્જરીનુવાદ | गु४. पू. हेमसागरसूरिजी म.सा. 638 068 मोहराजापराजयम्
| सं पू. चतुरविजयजी म.सा.
192 069 | क्रियाकोश
सं/हिं श्री मोहनलाल बांठिया | कालिकाचार्यकथासंग्रह
सं/. | श्री अंबालाल प्रेमचंद
406 071 | सामान्यनिरुक्ति चंद्रकला कलाविलास टीका सं. श्री वामाचरण भट्टाचार्य 072 जन्मसमुद्रजातक
सं/हिं श्री भगवानदास जैन
128 073 | मेघमहोदय वर्षप्रबोध
सं/हिं श्री भगवानदास जैन
532 0748 सामुदिनां यथो
४४. श्री हिम्मतराम महाशंकर जानी |
376
428
070
308
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
374
238
194
192
254 260.
75 જૈન ચિત્ર કલ્પદ્રુમ ભાગ-૧ 076 જૈન ચિત્ર કલ્પદ્રુમ ભાગ-૨ 077 સંગીત નાટ્ય રૂપાવલી 78 ભારતનાં જૈન તીર્થો અને તેનું શિલ્પ સ્થાપત્ય 079 શિલ્પ ચિન્તામણિ ભાગ-૧ 080 | બૃહદ્ શિલ્પ શાસ્ત્ર ભાગ-૧ 08 | બૃહદ્ શિલ્પ શાસ્ત્ર ભાગ-૨ 082 બૃહદ્ શિલ્પ શાસ્ત્ર ભાગ-૩ 083 આયુર્વેદના અનુભૂત પ્રયોગો ભાગ-૧ 084 | કલ્યાણ કારક 085 | વિવાનો વન વોશ 086]
કથા રત્ન કોશ ભાગ-1 | કથા રત્ન કોશ ભાગ-2
238
260
| ગુજ. | શ્રી સારામાં નવા ગુજ. | શ્રી સરામારું નવાવ ગુજ. | શ્રી વિયા સારામારૂં નવાવ | ગુજ. | શ્રી સારામારૂં નવાવ ગુજ. | શ્રી મનસુલતાન મુરમન, ગુજ. | શ્રી નાગન્નાથ મંવારમાં ગુજ. | શ્રી નવીન્નાથ મંગારામ ગુજ.
| श्री जगन्नाथ अंबाराम ગુજ. . 3ન્તિસાગરની ગુજ. | શ્રી વર્ધમાન પર્વનાથ શાસ્ત્રી सं./हिं श्री नंदलाल शर्मा ગુજ. | શ્રી લેવલાસ ગીવરન તોશી ગુજ. | શ્રી લેવલાસ નીવરીન
प. मेघविजयजीगणि | पू.यशोविजयजी, पू.
पुण्यविजयजी મારા શ્રી વિનયર્શનસૂરિની
114
910
436
336
230
088 | હસ્તસગ્નીવનમ
322
089/
એન્દ્રચતુર્વિશતિકા સમતિ તર્ક મહાર્ણવાવતારિકા
_114
090 |
560
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्री आशापूरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार
संयोजक - शाह बाबुलाल सरेमल - (मो.) 9426585904 (ओ.) 22132543ahoshrut.bs@gmail.com शाह वीमळाबेन सरेमल जवेरचंदजी बेटावाळा भवन हीराजैन सोसायटी, रामनगर, साबरमती, अमदावाद-05.
1686
अहो श्रुतज्ञानम् ग्रंथ जीर्णोद्धार- संवत २०६७ (ई. 2011) सेट नं.-३
प्रायः अप्राप्य प्राचीन पुस्तकों की स्केन डीवीडी बनाई उसकी सूची । यह पुस्तके वेबसाइट से भी डाउनलोड कर सकते हैं। पुस्तक नाम संपादक / प्रकाशक
कर्त्ता / टीकाकार
मोतीलाल लाघाजी पुना
मोतीलाल लाघाजी पुना
मोतीलाल लाघाजी पुना
मोतीलाल लाघाजी पुना
मोतीलाल लाघाजी पुना
साराभाई नवाब
क्रम
91 स्याद्वाद रत्नाकर भाग-१
92 स्याद्वाद रत्नाकर भाग - २ 93 स्याद्वाद रत्नाकर भाग-३ 94 स्याद्वाद रत्नाकर भाग-४
95 स्याद्वाद रत्नाकर भाग - ५
96 पवित्र कल्पसूत्र
97 समराङ्गण सूत्रधार भाग - १
98 | समराङ्गण सूत्रधार भाग-२
99 भुवनदीपक
100 गाथासहस्त्री
101 भारतीय प्राचीन लिपीमाला
102 शब्दरत्नाकर
103 सुबोधवाणी प्रकाश
104 लघु प्रबंध संग्रह
105 जैन स्तोत्र संचय - १-२-३
106 सन्मति तर्क प्रकरण भाग - १,२,३
107 सन्मति तर्क प्रकरण भाग-४, ५
108 न्यायसार न्यायतात्पर्यदीपिका
109 जैन लेख संग्रह भाग - १
110 जैन लेख संग्रह भाग - २
111 जैन लेख संग्रह भाग-३
112 जैन धातु प्रतिमा लेख भाग - १
113 जैन प्रतिमा लेख संग्रह
114 राधनपुर प्रतिमा लेख संदोह
115 प्राचिन लेख संग्रह- १
116 | बीकानेर जैन लेख संग्रह 117 प्राचीन जैन लेख संग्रह भाग-१ 118 प्राचिन जैन लेख संग्रह भाग-२ 119 गुजरातना ऐतिहासिक लेखो - १ 120 गुजरातना ऐतिहासिक लेखो - २
121 गुजरातना ऐतिहासिक लेखो - ३ 122 | ऑपरेशन इन सर्च ऑफ संस्कृत मेन्यु. इन मुंबई सर्कल - १
123 | ऑपरेशन इन सर्च ऑफ संस्कृत मेन्यु. इन मुंबई सर्कल-४ 124 ऑपरेशन इन सर्च ऑफ संस्कृत मेन्यु इन मुंबई सर्कल - ५ 125 | कलेक्शन ऑफ प्राकृत एन्ड संस्कृत इन्स्क्रीप्शन्स 126 विजयदेव माहात्म्यम्
वादिदेवसूरिजी
वादिदेवसूरिजी
वादिदेवसूरिजी
वादिदेवसूरिजी
वादिदेवसूरिजी
पुण्यविजयजी
भोजदेव
भोजदेव
पद्मप्रभसूरिजी
समयसुंदरजी
गौरीशंकर ओझा
साधुसुन्दरजी
न्यायविजयजी
जयंत पी. ठाकर
माणिक्यसागरसूरिजी
सिद्धसेन दिवाकर
सिद्धसेन दिवाकर
सतिषचंद्र विद्याभूषण
पुरणचंद्र नाहर
पुरणचंद्र नाहर
पुरणचंद्र नाहर
कांतिविजयजी
दौलतसिंह लोढा
विशालविजयजी
विजयधर्मसूरिजी
अगरचंद नाहटा
जिनविजयजी
जिनविजयजी
गिरजाशंकर शास्त्री
गिरजाशंकर शास्त्री
गिरजाशंकर शास्त्री
पी. पीटरसन
पी. पीटरसन
पी. पीटरसन
पी. पीटरसन जिनविजयजी
भाषा
सं.
सं.
सं.
सं.
सं.
सं./अं
सं.
सं.
सं.
सं.
हिन्दी
सं.
सं./गु
सं.
सं,
सं.
सं.
सं.
सं./हि
सं./हि
संहि
सं./हि
सं./हि
टी. गणपति शास्त्री
टी. गणपति शास्त्री
वेंकटेश प्रेस
सं./गु
सं./गु
सं./गु
अं.
अं.
अं.
अं.
सं.
सुखलालजी
मुन्शीराम मनोहरराम
हरगोविन्ददास बेचरदास
हेमचंद्राचार्य जैन सभा
ओरीएन्ट इन्स्टीट्यूट बरोडा
आगमोद्धारक सभा
सुखलाल संघवी
सुखलाल संघवी
एसियाटीक सोसायटी
पुरणचंद्र नाहर
पुरणचंद्र नाहर
पुरणचंद्र नाहर
जिनदत्तसूरि ज्ञानभंडार
अरविन्द धामणिया
सं./गु
सं./गु
सं./हि
नाहटा धर्स
सं./हि
जैन आत्मानंद सभा
सं./हि जैन आत्मानंद सभा
यशोविजयजी ग्रंथमाळा
यशोविजयजी ग्रंथमाळा
फास गुजराती सभा
फार्बस गुजराती सभा
फार्बस गुजराती सभा
रॉयल एशियाटीक जर्नल
रॉयल एशियाटीक जर्नल
रॉयल एशियाटीक जर्नल
भावनगर आर्चीऑलॉजीकल डिपा.
जैन सत्य संशोधक
पृष्ठ
272
240
254
282
118
466
342
362
134
70
316
224
612
307
250
514
454
354
337
354
372
142
336
364
218
656
122
764
404
404
540
274
414
400
320
148
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
।
श्री आशापूरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार
श्री आशापूरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार
पृष्ठ 754
84
194
171
90
310
276 69
100 136 266 244
संयोजक-शाह बाबुलाल सरेमल - (मो.) 9426585904 (ओ.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com
शाह वीमळाबेन सरेमल जवेरचंदजी बेडावाळा भवन
हीराजैन सोसायटी, रामनगर, साबरमती, अमदावाद-05. अहो श्रुतज्ञानम् ग्रंथ जीर्णोद्धार-संवत २०६८ (ई. 2012) सेट नं.-४ प्रायः अप्राप्य प्राचीन पुस्तकों की स्केन डीवीडी बनाई उसकी सूची।यह पुस्तके वेबसाइट से भी डाउनलोड कर सकते हैं। क्रम | पुस्तक नाम
कर्ता/ संपादक
भाषा | प्रकाशक 127 | महाप्रभाविक नवस्मरण
साराभाई नवाब
गुज. | साराभाई नवाब 128 | जैन चित्र कल्पलता
साराभाई नवाब
| साराभाई नवाब 129 | जैन धर्मनो प्राचीन इतिहास भाग-२
हीरालाल हंसराज
गुज.
| हीरालाल हंसराज 130 | ओपरेशन इन सर्च ओफ सं. मेन्यु. भाग-६
पी. पीटरसन
अंग्रेजी | | एशियाटीक सोसायटी 131 | जैन गणित विचार
| कुंवरजी आणंदजी | गुज. जैन धर्म प्रसारक सभा 132 | दैवज्ञ कामधेनु (प्राचिन ज्योतिष ग्रंथ)
शील खंड
सं. ब्रज. बी. दास बनारस 133 | करण प्रकाश
ब्रह्मदेव
सं./अं. सुधाकर द्विवेदि 134 | न्यायविशारद महो. यशोविजयजी स्वहस्तलिखित कृति संग्रह | यशोदेवसूरिजी
गुज. यशोभारती प्रकाशन 135 | भौगोलिक कोश-१
डाह्याभाई पीतांबरदास | गुज.. गुजरात वर्नाक्युलर सोसायटी 136 | भौगोलिक कोश-२
डाह्याभाई पीतांबरदास | गुज. गुजरात वर्नाक्युलर सोसायटी 137 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-१ अंक-१, २
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 138 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-१ अंक-३, ४
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 139 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-२ अंक-१, २
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 140| जैन साहित्य संशोधक वर्ष-२ अंक-३, ४
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 141 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-३ अंक-१,२
जिनविजयजी
हिन्दी । जैन साहित्य संशोधक पुना 142 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-३ अंक-३, ४
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 143 | नवपदोनी आनुपूर्वी भाग-१
सोमविजयजी
| शाह बाबुलाल सवचंद 144 | नवपदोनी आनुपूर्वी भाग-२
सोमविजयजी
गुज. शाह बाबुलाल सवचंद 145 | नवपदोनी आनुपूर्वी भाग-३
सोमविजयजी
गुज.
| शाह बाबुलाल सवचंद 146 | भास्वति
| शतानंद मारछता सं./हि एच.बी. गप्ता एन्ड सन्स बनारस 147 | जैन सिद्धांत कौमुदी (अर्धमागधी व्याकरण)
रत्नचंद्र स्वामी
| भैरोदान सेठीया 148 | मंत्रराज गुणकल्प महोदधि
जयदयाल शर्मा हिन्दी । जयदयाल शर्मा 149 | फक्कीका रत्नमंजूषा-१, २
कनकलाल ठाकूर
हरिकृष्ण निबंध 150 | अनुभूत सिद्ध विशायंत्र (छ कल्प संग्रह)
मेघविजयजी
सं./गुज | महावीर ग्रंथमाळा 151 | सारावलि
कल्याण वर्धन
पांडुरंग जीवाजी 152 | ज्योतिष सिद्धांत संग्रह
| विश्वेश्वरप्रसाद द्विवेदी । सं. ब्रीजभूषणदास बनारस 153| ज्ञान प्रदीपिका तथा सामुद्रिक शास्त्रम्
रामव्यास पान्डेय सं. | जैन सिद्धांत भवन नूतन संकलन | आ. चंद्रसागरसूरिजी ज्ञानभंडार - उज्जैन
हस्तप्रत सूचीपत्र हिन्दी | श्री आशापुरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार २ | श्री गुजराती श्वे.मू. जैन संघ-हस्तप्रत भंडार - कलकत्ता हस्तप्रत सूचीपत्र हिन्दी | श्री आशापुरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार
274
168 282
182
गुज.
384
376 387 174
प्रा./सं.
320
286 272
142
260
232
160
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
*=
ગણિતાનુયાગના ઉપયેગી વિભાગ
જૈન ગણિત વિચાર
પરિધિ વિગેરે આઠ ગણતા, ધાતકીખડ ને પુષ્કરવરાધના વિચાર તથા ચંદ્ર સૂર્ય સબંધી વિચાર
E
પ્રકાશક
શા. કુંવરજી આણુ દુજી
ભાવનગર
Aho ! Shrutgyanam
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
K@ @ @ી િવિહિં )
ગણિતાનુયેગને ઉપયોગી વિભાગ
- જૈન ગણિત વિચાર
ACT
જ પરિધિ વિગેરે આઠ ગણિત, ધાતકીખંડ ને પુષ્કરવરાધને કી
વિચાર તથા ચંદ્ર સૂર્ય સંબંધી વિચાર
10ceceoeumc00000&@09000cc00000000
સાધ્વીજી લાભશ્રીજીએ તૈયાર કરેલ તેમાં જરૂર પૂરતો સુધારવધારો કરી સુંદર આકારમાં રજૂ કરનાર
શા, કુંવરજી આણંદજી.
GC290000220000000000000dag29reana
ગુણીજી લાભશ્રીજીના ઉપદેશથી શ્રાવિકા સમુદાય
તરફથી મળેલી આર્થિક સહાયથી
છપાવી પ્રસિદ્ધ કરનાર શા કુંવરજી આણંદજી
ભાવનગર.
વીર સંવત ૨૪૬૩||
નકલ ૫૦૦
[ વિક્રમ સંવત ૧૯૮૩
Aho! Shrutgyanam
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
નકલ ૫૦૦ કિંમત છ આના ( પડતરથી પણ ઓછી )
મળવાનું ઠેકાણુશ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
મુદ્રકા-શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ શ્રી મહોદય પ્રીટિંગ પ્રેસ--ભાવનગર.
Aho! Shrutgyanam
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિવેદન
આ છુકમાં આપેલા આઠે પ્રકારના ગણિતમાં (૧) પ્રથમ પરિધિ મુખ્ય તા જંખ઼ુદ્બીપની જ કાઢવાની હતી, કારણ કે બીજા બધા ગણિતો જ ખૂદ્બીપના વિભાગોને અંગે જ કરવામાં આવ્યા છે. એકદર પરિધિ જંબૂઠ્ઠીપ અંતર્ગત ખીન ૧૫ પદાર્થીની, ૭ મેરુપર્યંતના અંગની તેમજ લવણુસમુદ્ર, ધાતકીખંડ, કાળાદધિ તે મનુષ્યક્ષેત્રની કુલ ૨૭ વસ્તુની પરિધિ કાઢવામાં આવી છે.
૨ ગણિતપદ માત્ર
જમુદ્દીપનુ' જ કાઢવામાં આવેલ છે.
૩ ઇશુની સમજણુ પ્રારંભમાં આપી છે. ત્યારપછી દક્ષિણ ભરતા થી બધા ક્ષેત્રા ને પર્વતાદિ કુલ ૧૧ ની ઈષુ તેના યંત્રવર્ડ આપી છે, કારણ કે તેમાં તે માત્ર પહેાળાઈના યેાજનની કળા જ કરવાની હોય છે.
૪ જીવાનુ ગણિત નવ પ્રકારે દક્ષિણ ભરતાથી મહાવિદેહ મધ્ય સુધીનુ આપેલ છે, પ્રારંભમાં તેની સમજુતી ને યંત્ર આપેલ છે.
૫ ધનુ:પૃષ્ઠનું ગણિત પણ જીવાની જેમ નવનુ કરેલુ છે. તેની સમજુતી આપી છે. ૬ બાહાનું ગણત દક્ષિણ ભરતા સિવાય આનુ કરેલુ છે. પ્રારંભમાં તેની સમ જીતી આપી છે.
છ પ્રતર ગણિત ઉત્તર ભરતાથી માંડીને મહાવિદેહા સુધી નવેનુ કરેલુ છે. તેમાં વૈતાઢચનુ પ્રતર ત્રણ પ્રકારે કરેલું છે તે છેલ્લે આપ્યુ છે. આ ગણિત બહુ વિસ્તારે આપ્યુ છે. તેણે ૨૧ પૃષ્ઠ રાકવ્યા છે. પ્રારંભમાં તેની સમજુતી વિસ્તારથી આપી છે.
૮ ધન ગણિત વૈતાઢવના ત્રણ વિભાગનું, ચેાથુ એકદર વૈતાઢત્યનું અને પછી ૫-૬-૭ હિમવંત, મહાહિમવંત ને નિષધ પર્વતનું કરેલું છે. ત્યારપછી બાકી રહેલા ૨૨૧ પાનું સાત મથાળા નીચે સ્વમુËચનુસાર ધનગણિત આપવામાં આવ્યુ છે.
ઉપર પ્રમાણેના ગણિતમાં જે। દક્ષિણ ભરતાનું છે તે પ્રમાણે ઉત્તર અરવતાનું સમજવુ, ર ભરતના વૈતાઢત્વ પ્રમાણે ઐરવતના વૈતાઢયનું સમજવું, ૩ ઉત્તર ભરતા પ્રમાણે દક્ષિણુ અરવતાનું સમજવુ, ૪ હિમવંત પર્યંત પ્રમાણે શિખરી પતનું સમજવું, ૫ હિમવતક્ષેત્ર પ્રમાણે હૈરણ્યવત ક્ષેત્રનુ સમજવુ, હું મહાહિમવ ંત પર્યંત પ્રમાણે કિમ (રૂપી) પર્યંતનું સમજવુ, છ રવ ક્ષેત્ર પ્રમાણે રમ્યક ક્ષેત્રનું સમજવુ, ૮ નિષધપર્યંત પ્રમાણે નીલવંત પર્યંતનું સમજવું અને હું દક્ષિણ બાજુના મહાવિદેહા પ્રમાણે ઉત્તર બાજુના મહાવિદેહા નું સમજવુ.
જખૂડૂીપ સિવાયના સમુદ્ર ને દ્વીપે! માટે આ બધા ગણિત ઉપયોગી નથી, પરંતુ ગાળ જે જે વસ્તુઓ હાય-ક્ષેત્ર હાય કે પત હેાય તેને માટે પરિધિનુ ગણિત ઉપયોગી છે. તે સિવાય ગણિતપદ કે પ્રતરના ગણિતની ત્યાં જરૂર છે, પણ તેને માટે આ રીત ઉપયેગી
Aho ! Shrutgyanam
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
નથી. તેને માટે તે તે સ્થળની સ્થિતિ વિગેરે ઉપરથી યેાગ્ય વિચાર કરી લેવા. બધા િ તમાં ખાસ વર્ગમૂળ કાઢતાં શીખવાનું છે. બાકી તે સરવાળા, ગુણાકાર ને ભાંગાકાર જ છે. ધાતકીખંડ ને પુષ્કરવરાદ્વીપના પતે તે ક્ષેત્રેની લંબાઇ ! દ્વીપ પ્રમાણે જ છે પરંતુ પહેાળામાં ફેરફાર છે. તેમાં પણ પતે તે। દ્વીપની આખી લંબાઇમાં એક સરખા પહેાળા છે, પરંતુ ક્ષેત્રની પહેાળાઇમાં આદિમાં સંકીર્ણ, મધ્યમાં વધતી અને છેવટે ( અંતમાં ) બહુ વિસ્તૃત છે. તે બન્ને દ્વીપની ત્રણે પ્રકારની પરિધિ જુદા જુદા યંત્રા કરીને બતાવેલી છે. તે વિષય પણ આ ગણતાની સાથે આવસ્યક જણાવાથી દાખલ કરેલ છે.
ત્યારપછી ચંદ્ર-સંબંધી વિચાર આપેલ છે. તેમાં પણ ખાસ કરીને જંબૂદ્દીપના ચંદ્ર સૂર્ય સંબંધી મંડળેાનું પ્રમાણ, તેનું અંતર, મંડળના અંતરમાં વૃદ્ધિ, તેની રિધમાં વૃદ્ધિ, ચંદ્ર `ની મુત્ત ગતિમાં વૃદ્ધિ વિગેરે હકીકત ગણિત કરીને આપી છે. પ્રાંતે અઢીદ્વીપ વિગેરેના ચદ્ર સૂર્યાં વિષે પણ કેટલીક હકીકત આપી છે.
આ રીતે આ બુક દશ કારમમાં પૂર્ણ કરી છે, પરંતુ તેમાં બુકના પ્રમાણુ કરતાં, પ્રયાસનું પ્રમાણ વિશેષ ગણવાનુ છે. ગુરુણીજી લાભત્રીજીના આ બુક સંબધી પ્રારંભને ઘણા પ્રયાસ છે. તેમણે એક સાધ્વીજી તે વિષયના જ્ઞાતા હતા તેની સાથે તથા શ્રાવિકા બહેન ચંચળ સાથે મળીને આ ગણિતા તૈયાર કર્યા પછી તેને સારા રૂપમાં મૂકવાનું, તેમાં સમજુતી લખવાનું, યત્રા નાખવાનુ તેમજ ધન ગણિતમાં અને ધાતકી ખંડ ને પુષ્કરા સંબંધી વિચારમાં વૃદ્ધિ કરવાનુ કામ મેં મારી બુદ્ધિ અનુસાર કયું છે. ચંદ્ર સૂર્ય સંબધી વિચારમાં પણ ઘણા સુધારાવધારા કરવામાં આવ્યા છે. એકંદર આ મુકના ઉપયાગીપણા માટે બનતું કરીને તેને સુંદર બનાવેલ છે. આર્થિક સહાય ગુરુણીજી લાભશ્રીના ઉપદેશથી શ્રાવિકા સમુદાય તરફથી છુટક છુટક મળેલ છે. તેના નામેાનુ લીસ્ટ આપવામાં આવ્યું નથી. શાસ્ત્રીજી જેઠાલાલ હરિભાઈએ પણ આ ગંણુતાના સુધારાવધારામાં બન્યા તેટલા ભાગ લીધા છે.
ખાસ ગણિતાનુયાગના પ્રેમી મુનિરાજ તેમજ શ્રાવક બધુઐને આ બુક ઉપયોગી થઇ પડવા સભવ છે. શ્રાવક ભીમશી માણેક તરફથી બહાર પાડેલી ‘ અઢીદ્વીપના નકશાની હકીકત' નામની યુકનેા આમાં ઘણા આધાર લેવામાં આવ્યા છે. આ બુકનો ખાસ વિશિષ્ટતા એ છે કે આ બુકમાં ગણિતની રીત કે આંકડા જ માત્ર બતાવ્યા નથી પરંતુ તે ગણિત વર્ગમૂળ સાથે અકામાં કરી બતાવેલ છે. આટલા વિસ્તાર અત્યારસુધી આ ગણિતાને અગે છપાયેલ જોવામાં આવ્યા નથી.
આશા છે કે–જૈન સાહિત્યમાં આવી ઉપયેગી વૃદ્ધિ થવાને ઇચ્છતા સુજ્ઞે। આ બુક જોઇને પ્રસન્ન થશે એટલે અમે અમારા પ્રયાસ સફળ માનશું. આ બુકમાં આપેલા ગણિત વિગેરેમાં જે કાંઇ સ્ખલના જણાય તે કૃપા કરીને અમને લખી જણાવવા પ્રાર્થના છે.
આ બુક હાથમાં લઇને મૂકી ન દેતાં સુનાા તેમા આપેલ ગણતા વિગેરે વાંચવા તસ્દી લેશે તે અમે અમારા પ્રયાસ વિશેષ સફળ માનશું.
પ્રારંભમાં વિશેષ ન લખતાં અનુક્રમણિકા વાંચવાની ખાસ ભલામણ કરીને વિરમું છું. જેષ્ઠ શુદિ ૧૫ કુંવરજી આણંદજી
Aho ! Shrutgyanam
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
માળા. --
કામકge.
આઠ પ્રકારના ગણિતના નામો ને તેની સમજણ ૧ પ્રથમ પરિધિ ગણિત ... 1 જંબુંદીપની પરિધિ ... ... . ૨ લવણસમુદ્રની પરિધિ ... ૩ ધાતકીખંડની પરિધિ ... ૪ કાળાદધિની પરિધિ ... ૫ પુષ્કરવર હીપની ( મનુષ્ય ક્ષેત્રની) પરિધિ ૬ હિમવંત ને શિખરી પર્વત પરના કહના મુખ્ય કમળની પરિધિ ૭ મહાહિમવંત ને કૃમિ પર્વત પરના કહના મુખ્ય કમળની પરિધિ ૮ નિષધ ને નીલવંત પર્વત પરના કહના મુખ્ય કમળની પરિધિ ૯ ગંગા સિંધુના પ્રપાતકુંડમાં રહેલા દ્વીપની પરિધિ ૧૦ મેરુપર્વત પરની ચૂલિકાના મૂળ વિસ્તારની પરિધિ ૧૧ વૈતાઢય પર્વત પરના કૂટના મૂળ વિસ્તારની પરિધિ ૧૨ કંચનગિરિના શિખર પર પરિધિ ૧૩ કંચનગિરિના મૂળવિસ્તારને પરિધિ ... ... ૧૪ ગંગા સિંધુ-રક્તા રક્તવતી પ્રપાતકુંડને પરિધિ ... ૧૫ રોહિતા રોહિતાશા-રૂપકુળા સુવર્ણ કળા પ્રપાતકુંડને પરિધિ ૧૬ હરિકાંતા હરિસલીલા-નરકાંતા નારીકાંતા પ્રપાતકુંડનો પરિધિ ૧૭ સીતા-સીતાદા પ્રપાતકુંડ પરિધિ ... ... ... ૧૮ હિમવંતાદિ ૬ પર્વત પરના કટોના શિખર પરનો પરિધિ . ૧૯ હિમવંતાદિ ૬ પર્વતો પરના ફટના મૂળ વિસ્તારનો પરિધિ ૨૦ બલાદિ ત્રણ સહસ્ત્રકૂટના મૂળ વિરતારને પરિધિ ... ...
( યમક-સમક-ચિત્ર-વિચિત્ર પરિધિ આ પ્રમાણે સમજવો ) ૨૧ મેરુપર્વત પરના પાંડકવનનો બાહ્ય પરિધિ ૨૨ મેરુપર્વતના ભૂતળ પરના વિસ્તારને પરિધિ ૨૩ મેરુપર્વતને મૂળમાં વિસ્તાર છે તેને પરિધિ
Aho! Shrutgyanam
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪ મેરુપર્વત પરના નંદનવનને માથે પરિધિ ૨૫ મેરુપર્વત પરના નંદનવનને અભ્યંતર પરિધિ ૨૬ મેરુપર્યંત પરના સામનસવનનેા બાહ્ય પરિધિ
૨૭ મેરુપર્વત પરના સેામનસનના અત્યંતર પરિધિ
૨ ખીજુ ગણિતપદ નામનું ગણિત
૧ જમૂદ્દીપનુ ગણિતપદ
...
( બીજા કાઇ દ્વીપાદિનું ગણિતપદ કરવામાં આવેલ નથી )
૩ ત્રીજું ઈન્નુ નામનું ગણિત ( ઇથુની સમજણુ )
૧ દક્ષિણ ભરતા વિગેરે ૧૧ના ખ્રુનું યંત્ર
૪ ચેાથુ જીવા નામનુ ગણિત ( જીવા કાઢવાની રીત )
૧ દક્ષિણ ભરતાúદિ ૯ ની જીવાનુ યંત્ર
૨ દક્ષિણ ભરતાúદિ જીવાનું ગણિત ૩ વૈતાઢચપતની જીવાનુ ગણિત ૪ ઉત્તર ભરતક્ષેત્રની જીવાનુ ગણિત ૫ હિમવંતપર્યંતની જીવાનુ ગણિત ૬ હિમવતક્ષેત્રની જીવાનું ગણિત ૭ મહાહિમવંતપર્યંતની જીવાનુ` ગણિત ૮ રિવક્ષેત્ર જીવાનુ ગણિત
૯ નિષધપર્વતની જીવાનુ ગણિત
૧૦ મહાવિદેહક્ષેત્રના મધ્યભાગની જીવાનુ ગણિત
...
૫ પાંચમુ ધનુઃપૃષ્ઠ નામનું ગણિત ( ધનુઃપૃષ્ઠ કાઢવાની રીત )
૧ દક્ષિણ ભરતા વિગેરે ૯ ના ધનુઃપૃષ્ઠનું યંત્ર
૨ દક્ષિણ ભરતાના ધનુ પૃષ્ઠનુ ગણિત
૩ વૈતાઢચપતના ધનુઃપૃષ્ઠનું ગણિત
૪ ઉત્તર ભરતાના ધનુ:પૃષ્ઠનું ગણિત ૫ હિમવંતપર્યંતના ધનુ: પૃષ્ઠનુ ગણિત હું હિમવતક્ષેત્રના ધનુઃપૃષ્ઠનું ગણિત છ મહાહિમવતપર્વતના ધનુઃપૃષ્ઠનું ગણિત ૮ રવક્ષેત્રના ધનુઃપૃષ્ઠનું ગણિત
Aho ! Shrutgyanam
૧૩
૧૪
૧૫
૧૬
૧૭
૧૭
૧૮
૧૮
૧૯
૧૯
૨૦
૨૧
૨૨ ૨૩
૨૪
૨૫
૨૬
२७
૨૮
૨૯
૨૯
૩૦
ન ઓછુ 9 7
૩ર
૩૬
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯ નિષધપર્વતના ધનુપૃષ્ઠનું ગણિત .. . ૧૦ મહાવિદેહક્ષેત્રાર્ધના ધનુ પૃઇનું ગણિત ... . ૬ ડું બાહા નામનું ગણિત ( બાહા ગણિતની સમજણ )
૧ વૈતાઢયપર્વતની બાહા ૨ ઉત્તર ભરતાર્ધની બાહા ૩ હિમવંતપર્વતની બાહા ૪ હિમવંતક્ષેત્રની બાહા ૫ મહાહિમવંતપર્વતની બાહા ૬ હરિવર્ષક્ષેત્રની બાહા છે નિષધપર્વતની બાહા ૮ મહાવિદેહક્ષેત્રાર્ધની બાહ ૭ સાતમું પ્રતર નામનું ગણિત ૧ પ્રતર ગણિત સંબંધી સમજણ ૨ દક્ષિણ ભરતાર્ધનું પ્રતર ૩ ઉત્તર ભરતાર્ધનું પ્રતર ... ૪ હિમવાનપર્વતનું પ્રતર ૫ હિમવંતક્ષેત્રનું પ્રતર ૬ મહાહિમવંતપર્વતનું પ્રતર ૭ હરિવર્ષ ક્ષેત્રનું પ્રતર ૮ નિષધપર્વતનું પ્રતર ૯ મહાવિદેહ ક્ષેત્રાર્ધનું પ્રતર ૧૦ વૈતાઢ્ય પર્વતના ભૂતળનું પ્રતર ૧૧ વૈતાઢય પર્વતની પ્રથમ મેખળાનું પ્રતર ૧૨ વૈતાઢયે પર્વતની બીજી મેખળાનું પ્રતર ૮ આઠમું ધન નામનું ગણિત ...
૧ ઘનગણિતને લગતી સમજણ ૨ વૈતાદ્યપર્વતના પ્રથમ વિભાગનું ઘનગણિત ૩ વૈતાઢય પર્વતના બીજા વિભાગનું , ૪ વૈતાઢયપર્વતના ત્રીજા વિભાગનું ,, ૫ વૈતાઢયપર્વતનું એકંદર (સમગ્ર) ,
: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :
Aho! Shrutgyanam
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬ હિમવાનપર્વતનું ઘનગણિત ... ૭ મહાહિમવાનપર્વતનું ઘનગણિત ૮ નિષધ પર્વતનું ઘનગણિત ૯ બસો કંચનગિરિનું ઘન ગણિત ૧૦ યમક, સમક, ચિત્ર ને વિચિત્રનું ઘનગણિત ૧૧ ચાર વૃત્તવૈતાલ્યનું ઘનગણિત ૧૨ સોળ વક્ષસ્કાર પર્વતનું ઘનગણિત ૧૩ બત્રીશ દીઈ વૈતાઢયનું ઘનગણિત ૧૪ મેરુપર્વતનું ઘનગણિત ( ત્રણ પ્રકારે ) ૧૫ ચાર ગજદંતા સંબંધી વિવરણ ૯ ધાતકીખંડ ને પુષ્કરવાર્ધદ્વીપ સંબંધી વિચાર A ૧ ધાતકીખંડનું વિવરણ
૨ પુષ્કરવરધીપાર્ધનું વિવરણ ... .. ૧૦ જંબુદ્વીપના સૂર્ય-ચંદ્ર સંબંધી વિચાર ...
૧ ચંદ્ર ને સૂર્યના મંડળ મંડળ વચ્ચે અંતર (કુલ સંડળોની સંખ્યા વિગેરે ) ૨ ચંદ્ર ને સૂર્યનું ચારક્ષેત્ર ... ... .. ••• ક ચંદ્ર ને સૂર્યના પ્રત્યેક મંડળ મંડળ વચ્ચેના અંતરની વૃદ્ધિ ૪ ચંદ્રને સૂર્યની મુર્તગતિમાં વૃદ્ધિ ... ... . . ૫ સૂર્ય ચંદ્રના મંડળના અંતરની પરિધિ .. ૬ અઢીઠીપમાં રહેલા સૂર્ય ને ચંદ્ર સંબંધી અનેક વિચાર ...
સુધારે. ૧ પૃષ્ઠ ૨૯. ધનુ પૃષ્ઠના યંત્રમાં ૧ ઉત્તર ભરતાર્ધ છે તે ૧ દક્ષિણ ભરતા. ૨ પૃષ્ઠ ૩૯, મથાળે ૫ બાહાગણિત છે ત્યાં ૬ બહાગણિત.
Aho! Shrutgyanam
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈન ગણિત વિચાર
જૈન શાસ્ત્રોમાં ચાર અનુગ પૈકી એક ગણિતાનુયોગ છે. તેની અંતર્ગત આઠ પ્રકારના ગણિતોને સમાવેશ કરવામાં આવ્યું છે. એ આઠ પ્રકારના ગણિત જે બરાબર કરી જાણે તેને પછી બીજા ગણિતો કરવા મુશ્કેલ પડતા નથી. ઘણા ગણિત તો આ આઠ પ્રકારના ગણિત પૈકીના જ હોય છે.
આઠ ગણિતના નામ-૧ પરિધિ, ૨ ગણિતપદ, ૩ ઇ૬, ૪ જીવા, ૫ ધનુ:પૃષ્ઠ, ૬ બાહા, ૭ પ્રતર, ૮ ઘન. હવે એનું ટૂંકું સ્વરૂપ –
૧ કઈ પણ ગોળ ક્ષેત્ર, દ્વીપ, કૂટ, કમળ વિગેરે હોય તેને જે ઘેરાવ ફરતી ગોળ લીંટી તેને પરિધિ કહે છે.
૨ કોઈ પણ વૃત્ત ક્ષેત્રાદિમાં ચોરસ એજનના ચોસલાં કેટલા સમાય? તેની સંખ્યાને ગણિતપદ અથવા ક્ષેત્રફળ કહે છે.
૩ કઈ પણ ગોળ દ્વીપમાં પ્રથમના ક્ષેત્રાદિની મધ્ય લીંટી તેને ઇષ અથવા બાણ કહે છે. ધનુષ્યના મધ્યમાં જ એ બાણ હોય છે.
૪ ગોળ દ્વીપમાં આવેલા કોઈ પણ ક્ષેત્ર કે પર્વતાદિનો લાંબે પર્યત ભાગ તેને જીવા અથવા પણછ કહે છે. ધનુષ્યને વાળીને તેના પર જે પણ છે ચડાવવામાં આવે છે તે રૂપ આ જીવા સમજવી.
૫ ધનુષ્યને પાછળના ભાગ જે અર્ધચંદ્રાકાર હોય છે તેને ધન પૃષ્ઠ કહે છે. કોઈ પણ ક્ષેત્ર કે પર્વતનું ધન પૃષ્ઠ કાઢવું હોય તો તેની અગાઉના પ્રથમના ક્ષેત્રાદિને ભેળા લેવા પડે છે. ઈષમાં પણ તેમજ કરવું પડે છે.
૬ બાહા કોઈ પણ પર્વત કે ક્ષેત્રનું ધનુપૃષ્ઠ કાઢવામાં આવ્યું હોય તેમાં તેની અગાઉના ક્ષેત્ર કે પર્વતના ધનુ:પૃષ્ઠ કરતાં જેટલો વધારો થયો હોય તેના અર્ધભાગનું નામ બાહા સમજવી. તેને ક્ષેત્ર કે પર્વતાદિને બે બાજુ ભાગ સમજવો.
૭ જમીન ઉપરનો સમભાગ તેની લંબાઈ ને પહોળાઈને ગુણાકાર કરતાં જે આવે તે પ્રતર કહેવાય છે. આવા પ્રતરની ખાસ જરૂર જ્યારે ઘન કરવું હોય ત્યારે પડે છે. તે સિવાય તો ઉપર જે ગણિતપદ કહ્યું છે તે જ પ્રતરની ગરજ સારે છે.
૮ પ્રતરને ઊંચાઈ સાથે ગુણતાં જે આવે તે ઘન કહેવાય છે. કેટલેક ઠેકાણે લંબાઈ, પહોળાઈ ને ઊંચાઈ સરખી હોય તેને પણ ઘન કહે છે. જેમ ચાદ રાજલક ઘનીકૃત સાત રાજ થાય છે તેમ.
Aho! Shrutgyanam
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
હવે આ આઠે પ્રકારના ગણિતના પ્રારંભમાં તે ગણિત શી રીતે ગણવું તે સ્પષ્ટતાથી સમજાવવામાં આવે છે.
પરિધિ. કોઈ પણ સમવર્તુલ (થાળીને આકારે ગોળ ) પદાર્થ, ક્ષેત્ર, દ્વીપ વિગેરેના વિધ્વંભ (લંબાઈ અથવા પહોળાઈ) ને વર્ગ કરે એટલે તદગુણ કરવા. પછી તેને દશગુણા કરવા અને પછી તેનું વર્ગમૂળ કાઢવું. તે વર્ગમૂળ કાઢતાં જે અંક લભ્ય થાય–ભાગમાં આવે તેને પરિધિ કહીએ અને તેમ કરતાં જે અપૂર્ણાંક વધે તેને શેષાંક ને દાંક કહીએ. ૧ હવે પ્રથમ જબુદ્વીપની પરિધિ કેવી રીતે કાઢવી?
તે કહેવામાં આવે છે જ બદ્રીપને વિષ્કભ એક લાખ એજનને છે. તેનો વર્ગ કરવા માટે લાખે ગુણવા. તેને દશગુણુ કરવા. તેનું વર્ગમૂળ કાઢવું. તે આ પ્રમાણે-છેલ્લા અંક ઉપર વિષમનું ચિહ્ન ( ઊભી લીંટી ! ) અને તેની પહેલાના અંક પર સમનું ચિહ્ન (આડી લીટી – ) કરવું. આ પ્રમાણે સર્વ અંકેને વિષમ સમના અંકવાળા કરવા. પછી વિષમના અંકમાંથી વર્ગના સ્થાનમાં જે આવે તે બાદ કરવા. પછી તેમાંથી ભાગમાં આવેલા અંકને બમણું કરવા અને ભાજકમાં મૂકવા પછી કેટલે ભાગ ચાલશે તે વિચારી તેની પાસે અંક મૂકે. પછી તે અંકવડે ભાંગી જે આવે તે બાદ કરતાં બાકી રહેલા અંકને ઉપરથી બે અંક ઉતારી ભાંગવા. જે ભાગમાં આવે તેને પ્રથમ ભાગમાં મૂકેલા વર્ગમૂળના અંકની પાસે મૂકવા અને ભાજકમાં બમણુ કરીને મૂકવા. છેવટે ભાજક રાશિમાં જે બમણે કરેલે અંક હોય તેનું અર્ધ કરવું તે આ પ્રમાણે –
૩)૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦(૩ ૬,૧)૧૦૦(૧ ૬૨,૬) ૩૯૦૦(૬
૩૭પ૬ ૬૩૨,૨) ૧૪૪૦૦(૨
૧૨૬૪૪ ૬૩૨૪,૨) ૧૭પ૬૦૦(૨
૧૨૬૪૮૪ ૬૩૨૪૪,૭) ૩૯૧૧૬૦૦(૭
૪૪ર૭૧૨૯ ૬૩૨૪૫૪) ૪૮૪૪૭૧
-
-
-
-
-T-.
Aho! Shrutgyanam
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૨૦૦૦
mi ntoni
આ પ્રમાણે સર્વાતિમ ભાજક રાશિ ૬૩૨૪૫૪ છે તેને અર્ધ કરતાં ૩૧૬૨૨૭ આવે. હવે શેષ રહેલા જનને ગાઉ કરવા માટે ચારે ગુણવા. તેને સર્વાતિમ ભાજકવડે ભાંગવા. જે ભાગમાં આવે તે ગાઉ જાણવા. શેષ રહેલા ગાઉને ધનુષ કરવા માટે બે હજાર ગુણવા. તેને પણ ઉપર પ્રમાણે ભાંગવા. ભાગમાં આવે તે ધનુષ જાણવા. શેષ રહેલા ધનુષને હાથ કરવા માટે ચારે ગુણવા. તેને પણ તે જ ભાજકવડે ભાંગવા. ભાગમાં આવે તે હાથ જાણવા. શેષ રહેલા હાથને અંગુલ કરવા માટે ૨૪ વડે ગુણવા. તેને ઉપર પ્રમાણે ભાંગતાં ભાગમાં આવે તે અંગુલ જાણવા તે આ પ્રમાણે – ૪૮૪૪૭૧ શેષ જન કોઈ પણ દીપ કે સમુદ્રની જગતિમાં
એક દ્વારથી બીજા દ્વારનું અંતર કેવી ૬૩૨૪૫૪)૨૩૭૮૮૪(૩ ગાઉ
રીતે આવે ? દરેક જગતીના દરવાજાની ૧૮૯૭૩૬૨ ૦૦૪૦૫૨૨ શેષ ગાઉ
પહોળાઈ ચાર ચાર એજનની છે. એવા
ચાર દરવાજાના ૧૬ જન થયા. ચાર દર૬૩૨૪૫૪)૮૧૦૪૪૦૦૦(૧૨૮ ધનુષ વાજાની આઠ બારસાખ એક એક ૬૩૨૪૫૪
ગાઉની છે. તેના બે યેાજન તે પૂર્વના ૧૭૭૯૮૬૦
૧૬ માં નાંખવાથી ૧૮ જન થયા. તે ૧૨૬૪૯૦૮ ૫૧૪૯પર૦
પરિધિમાંથી બાદ કરવા પછી ચાર ૫૦૫૬૩૨
દ્વારનું અંતર કાઢવા માટે બાકીની ૦૯૮૯૮૮૮ શેષ ધનુષ
સંખ્યાને ૪ વડે ભાગ દેવ એટલે જે
આવે તે અંતર સમજવું. ૬૩૨૪૫૪)૩૫૫પર(૦ હાથ ૦૦૦૦૦૦
જંબદ્વીપની જગતીમાં આવેલા છે ૩૫૯૫૫૨ શેષ હાથ
દ્વારનું પરસ્પરનું અંતર. ૨૪ ૧૪૩૮૨૦૮
૩૧૬૨૨૭ યોજન [ પ્રમાણુ. ૭૧૯૧૦૪૦
૧૮ ચાર દ્વારનું શાખા યુક્ત ૬૩૨૪૫૪)૮૬૨૯૨૪૮(૧૩ાા અંગુલ ૪)૩૧૮૨૦૯(૭૯૦૫૨–૧ ગાઉ ૬૩૨૪૫૪
ચાજન ૨૩૦૪૭૦૮ ૧૮૯૭૩૬૨
આ રીતે જ બદ્વીપની પરિધિ ૩૧૬૨૨૭ ૦૪૦૭૩૪૬
જન, ૩ ગાઉ, ૧૨૮ ધનુષ, શૂન્ય હાથ ૩૧૬૨૨૭
અને ૧૩ અંશુલ તથા શેષ અંગુલ ૦૯૧૧૧૯ શેષ અંગુલ
૯૧ ૧૧૯ રહે છે. ૬૩ ૨૪૫૪ "
Aho! Shrutgyanam
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
લવસમુદ્ર બે લાખ પૂર્વ અને બે લાખ પશ્ચિમ મળીને ચાર લાખ તથા એક લાખ યેાજનના જ દ્વીપ એમ ગણુતાં પાંચ લાખ યેાજનની પરિધિ કાઢવી તે આ પ્રમાણે:~
લવણુસમુદ્રની પપરિધ
૫૦૦૦૦૦
તદ્વે ૫૦૦૦૦૦
૨૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
વર્ગમૂળ ૧)૨૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦(૧
૧
૨,૫)૧૫૦(પ
( ૪ )
૨ લવસમુદ્રની પરિધિ
૧૨૫
૩૦,૮)૦૨૫૦૦(૮
૨૪૬૪ ૩૧૬,૧)૦૦૩૬૦૦(૧
×૧૦
૩૧૬૧ ૩૧૬૨,૧)૦૪૩૯૦૦(૧
૩૧૬ર૧
૩૧૬૨૨,૩)૧૨૨૭૯૦૦(૩ ૯૪૮૬૬૯
૩૧૬૨૨૬,૯)૨૭૯૨૩૧૦૦(૯
૯ ૨૮૪૬૦૪૨૧ ૩૧૬૨૨૭૮ પ૩૭૩ર૧ ખુટે છે.
અહીં અંક પૂરા ન હાવાથી નવમાં આછું આવે છે પણ તેને સંપૂર્ણ ગણીને નવે ભાગ ચલાવ્યે છે.
લવણુસમુદ્રની પરિધિ લાવવાની ટૂંકી રીત
જમૂદ્રીપની પિરિધ
૩૧૬૨૨૭ ત્રણ ગાઉ વિગેરે
×૫
૧૫૮૧૧૩૫ યાજન
૪ વધારાને પાંચે ગુણતાં
૧૫૮૧૧૩૯
ચાર
લવણુસમુદ્રની જગતીમાંના દ્વારનુ આંતર લાવવા માટે તેની પરિધિમાંથી ૧૮ ચેાજન આદ કરવા. તે
પછી ચારવડે ભાંગવા.
૧૫૮૧૧૩૯
૧૮ યેાજન ગાઉ ૪)૧૫૮૧૧૨૧(૩૯૫૨૮૦~૧
આટલું લવણુસમુદ્રના એક દ્વારથી ખીજા દ્વારનુ અંતર છે.
આ રીતે લવણુસમુદ્રની રિધિ ૧૫૮૧૧૩૯ ચેાજનની જાણવી.
Aho ! Shrutgyanam
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૫ )
૩ ધાતકીખડની પિરિધ
ધાતકી ખાંડ ચાર લાખ યેાજનનેા છે. તેના ૪ લાખ પૂર્વના અને ૪ લાખ પશ્ચિમ દિશાના મળી ૮ લાખ, તેમાં પૂર્વના ૫ લાખ નાંખતાં ૧૩ લાખ થયા. તેની પરિધિ નીચે પ્રમાણે કાઢવી.
૧૩૦૦૦૦૦ ૧૩૦૦૦૦૦ વ ૧૬૯૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
વર્ગમૂળ ૪)૧૬૯૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦(૪
૧૬
૮,૧)૦૦૯૦(૧
૮૧
૮૨,૧)૦૯૦૦(૧
૮૨૧
૮૨૨,૦)૦૭૯૦૦(૧
૧૦
૦૦૦૦
૮૨૨૦,૯)૭૯૦૦૦૦(૯
૭૩૯૮૮૧
૮૨૨૧૮,૬)પ૦૧૧૯૦૦(૬
૪૯૩૩૧૧૬
૮૨૨૧૯૨,૧)૭૮૭૮૪૦૦(૧
ધાતકીખંડની પિરિધ લાવવાની ટૂંકી રીત-
જ દ્વીપની પિરિધ
૩૧૬૨૨૭-ત્રણ ગાઉ વિગેરે
૧૩
અહીં છેલ્લો એકે ભાગ ચલાવતાં ઉપર પ્રમાણે ખુટે છે છતાં અપૂર્ણ ને પૂર્ણ માનીને ૪૧૧૦૯૬૧ યાજન કહેલ છે.
૧)૮૨૨૧૯૨૧ ૮૨૨૧૯૨૨ ૩૪૩પર૧ ખુટે છે
૪૧૧૦૯૫૧
૧૦ વધારાને તેરે ગુણતાં
૪૧૧૦૯૬૧
આ ધાતકીખંડની પિરિધમાંથી દ્વારદ્વારનુ અંતર લાવવા માટે ૧૮ યાજન માદ કરવા ને ચારવડે ભાંગવા.
૪૧૧૦૯૬૧
૧૮
૪)૪૧૧૦૯૪૩(૧૦૨૭૭૩૫
આટલું ચાર દ્વારનુ અંતર જાણવું.
આ પ્રમાણે ધાતકીખંડની પરિધિ ૪૧૧૦૯૬૧ ચેાજન આવે છે.
Aho ! Shrutgyanam
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ કાળદધિની પરિધિ
કાળોદધિ સમુદ્ર ૮ લાખ એજનને છે તેના ૮ લાખ પૂર્વના અને ૮ લાખ પશ્ચિમના મળી ૧૬ લાખ થયા, તેમાં ધાતકીખંડ વિગેરેના ૧૩ લાખ નાંખતા ૨૯ લાખ થયા. તેની પરિધિનું ગણિત નીચે પ્રમાણે—
કાળદધિની પારધિ
કાળોદધિની પરિધિ લાવવાની ટૂંકી રીત
જબૂદ્વીપની પરિધિ
૩૧૬૨૨૭–ત્રણ ગાઉ વિગેરે
૨૯ ૯૧૭૦૫૮૩
૨૨ વધારાને ૨૯ વડે ગુણતાં ૯૧૭૦૬૦૫
૨૯૦૦૦૦૦ તર્ગ ૨૯૦૦૦૦૦
૮૪૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ વર્ગમૂળ ૯૦૮૪૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦(૯ ૧૮,૧) ૩૧(૧
૧૮૧ ૧૮૨,૭)૧૨૯૦૦(૭
૧૨૭૮૯ ૧૮૩૪,૦) ૦૧૧૧૦૦(૦
૦૦૦૦૦૦૦ ૧૮૩૪૦૬)૧૧૧૦૦૦૦(૬
૧૧૦૦૪૩૬ ૧૮૩૪૧૨,૦,૦૦૦૯૫૬૪૦૦૦
૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૮૩૪૧૨૦,૫,૯૫૬૪૦૦૦૦(૫
૫) ૧૭૦૬૦૨૫ ૧૮૩૪૧૨૧૦ ૦૩૯૩૩૭૫
ચાર દ્વારનું અંતર લાવવા માટે આ કાળદધિની પરિધિમાંથી ૧૮ જન બાદ કરવા ને ચારવડે ભાંગવા.
૯૧૭૦૬૦૫
૧૮ ૪) ૧૭૦૫૮૭(૨૨૯૨૬૪૬-૩
આટલું ચાર દ્વારનું અંતર જાણવું.
આ પ્રમાણે કાળોદધિની પરિધિ ૯૧૭૦૬૦૫ જન ઝાઝેરી આવે છે.
Aho! Shrutgyanam
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૭) ૫ મનુષ્ય ક્ષેત્રની એટલે પુષ્કરદ્વીપાર્ધની છેલ્લી પરિદ્ધિ
૨ લાખ જન લવણસમુદ્ર, ૪ લાખ યજન ઘાતકીખંડ, ૮ લાખ એજન કાલેદધિ અને ૮ લાખ જનને પુષ્કરાર્ધીપ, આ રીતે રર લાખ પૂર્વ દિશાના અને ૨૨ લાખ પશ્ચિમદિશાના મળીને ૪૪ લાખ, તેમાં જંબુદ્વીપના એક લાખ નાંખવાથી ૪૫ લાખ જન મનુષ્ય ક્ષેત્ર છે. તેની પરિધિ કાઢવી. તે આ પ્રમાણે –
તેનો વર્ગ કરે ને દશે ગુણવા
૪૫૦૦૦૦૦
૪૫૦૦૦૦૦ ૨૦૨૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
વર્ગમૂળ ૧)૨૦૨૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦(૧
૨,૪)૧૦૨(૪
૧
સામાન્ય રીતે પરિધિ કાઢવાનો વિચાર કરતાં ૩૧૬૨૨૭ જન ૩ ગાઉ વિગેરે જંબદ્વીપની પરિધિ છે તેને ૪૫ લાખવડે ગુણવા. ૩૧૬૨૨૭ ત્રણ ગાઉ વિગેરે
૪૫ ૧૫૮૧૧૩૫ ૧૨૬૪૯૦૮૪ ૧૪૨૩૦૨૧૫
૩૪ વધારાને ૪પ વડે ગુણતાં ૧૪૨૩૦૨૪૯
આને ચાર દ્વાર ન હોવાથી અને ફરતો માનુષેત્તર પર્વત આવેલો હોવાથી દ્વારનું અંતર લખ્યું નથી.
૨૮,૨૦૦૦૬૫૦(૨
પ૬૪. ૨૮૪,૩૦૮૬૦૦(૩
૮૫૨૯ ૨૮૪૬,૦) ૦૭૧૦૦૦
૦૦૦૦૦૦ ૨૮૪૬૦,૨)૭૧૦૦૦૦(૨
પ૬૯૨૦૪ ૨૮૪૬૦૪૪)૧૪૦૭૯૬૦૦(૪
૧૧૩૮૪૧૭૬ ૨૮૪૬૦૪૮૯) ૨૬૫૪૨૪૦૦(૯
૯) ૨૫૬૧૪૪૪૦૧ ૨૮૪૬૦૬૯૮ ૦૩૩૯૭૯૯૯
મનુષ્યક્ષેત્રના ૪૫ લાખની પરિધિ જન ૧૪૨૩૦૨૪૯ ઝાઝેરી જાણવી.
Aho! Shrutgyanam
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૮ ) હવે જંબુદ્વીપની અંદરના કમળ, ફૂટ વિગેરેની પરિધિ કહે છે--
વિષ્ક્રભના એજનને તદગુણ કરતાં વર્ગ થાય. વર્ગને દશગુણ કરવા. તે દશે ગુણેલા અંકનું ઉપર પ્રમાણે વર્ગમૂળ કાઢવું. વર્ગમૂળ કાઢતાં લબ્ધાંક, શેષરાશિ અને છેદરાશિ આવે છે.
ماني نت
વિઝંભ યોજ- વર્ગના અંકને દશે ગુણેલા અંકનું નામ
નને વર્ગ કરવો દશગુણ કરવા વર્ગમૂળ કાઢવું ૧ હિમવંત અને શિખરી પર્વત ઉપરના પર્વ ને
૩)૧૦(૩ પુંડરીક દ્રહના મુખ્ય કમળની પરિધિ
લખ્યાંક ૩ યોજન, શેષ શશિ ૧ અને છેદ રાશિ ૬. ૨ મહાહિમવંત ને રૂમિ પર્વત ઉપરના
૧૨ ૪ મહાપ ને મહાપંડરીક દ્રહના મુખ્ય કમળની પરિધિ. લખ્યાંક ૬ જન, શેષ ૪ અને છેદ ૧૨. શેષરાશિ ને છેદરાશિને ચારે ભાંગતાં ૩.
જાઇ છે
=ાઈ x |
૩ નિષધ અને નીલવંત
૧)૧૬ (૧ પર્વત ઉપરના તિગિચ્છિ
૨૨) ૬ (ર ને કેસરીદ્રહના મુખ્ય કમળની પરિધિ.
લખ્યાંક ૧૨, શેષ ૧૬ અને છેદ ૨૪. શેષરાશિ ને છેદરાશિને આઠે ભાંગતાં ૩.
૨)૬૪(૨
૪ ગંગા અને સિંધુ નદીના પ્રપાતકુંડમાં રહેલા દ્વીપની પરિધિ.
૪૫)૨૪(પ
લશ્વાંક ૨૫, શેષ ૧૫, છેદ ૫૦. અને રાશિને પાંચે ભાંગતાં ...
Aho! Shrutgyanam
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫ મેરુ પર્વત ઉપરની ચૂલિકાની પિરિધ.
૬ વૈતાઢ્ય પર્વત
ઉપરના કૂટોના મૂળ
વિસ્તારની પરિધિ.
૭ કાંચનગિરિના
શિખર ઉપરને પરિધિ.
૧૨ કર
૧૪૪
૭૪ ૦૭૧
આ ચેાજન આછા હૈાવાને લીધે અહીં લીધેલ છે બાકી ખરું સ્થાન તેનું મેરુ પર્વતમાં છે. લખ્યાંક ૩૭, શેષ રાશિ ૭૧, છંદ રાશિ ૭૪.
૮ કાંચનિંગરએના
મૂળના પરિધિ.
( ૯ )
૨૫ ગાઉં
૨૫
૬૫
લખ્યાંક ૭૯ ગાઉ, શેષ રાશિ ૯, દેદ રાશિ ૧૫૮,
૯ ગંગા-સિધુ, અને રક્તા-રક્તવતીના
પ્રપાતકુંડની પરિધિ.
૫૦ યાજન
to
૨૫૦૦
૧૪૪
૧૦
૧૪૪૦
લખ્યાંક ૧૫૮ યેાજન, શેષ રાશિ ૩૬, છેદ્ય રાશિ ૩૧૬.
૧૦૦૦૦ ૧૦
૧૦૦૦૦૦
૧૦૦
૧૦૦
૧૦૦૦૦
૬૦
૬૦
૩૬૦૦
૬૫ ૧૦
૬૨૫૦
૨૫૦૦ ૧૦
૨૫૦૦૦
૩)૧૦૦૦૦૦(૩ ૬૧)૧૦૦(૧
૧ ૧
૬૨૬)૩૯૦૦(૧
૬ ૩૭૫૬ ૬૩૨ ૧૪૪
લખ્યાંક ૩૧૬, શેષ રાશિ ૧૪૪, ઇંન્નુ રાશિ ૬૩૨. બ ને રાશિને આઠે ભાગ દેતાં ટું
૧)૩૬૦૦૦(૧
૩૬૦૦ १०
૩૬૦૦૦
Aho ! Shrutgyanam
૩)૧૪૪૦(૩
૬૭) ૫૪૦(૭
૭ ૪૯
લખ્યાંક ૧૮૯, શેષ રાશિ ૨૭૯, છેદ રાશિ ૩૭૮.
૭)૬૨૫૦(૭ ૪૯
૧૪૯)૧૩૫૦(૯
૯ ૧૩૪૧
૧૫૮ ૦૦૦૯
૧)૨૫૦૦૦(૧
૨૫)૧૫૦(૫
૧૨૫
૩૦૮)૨૫૦૦(૮ ૮ ૨૪૬૪
૩૧૬ ૦૦૩૬
રે
૧
૨૮)૨૬૦(૮ ૩૬૯)૦૩૬૦૦(૯
૮૨૨૪
૯ ૩૩૨૧ ૩૭૮ ૦૨૭૯
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૧૦ )
૧૦ રહિતા, રોહિ. તાશા, અને સુવર્ણકુલા, રૂકુલાના પ્રપાતકંડની પરિધિ.
૧૨૦
૧૨૦ ૧૪૪૦૦
૧૪૪૦૦
૧૦ ૧૪૪૦૦૦
૩)૧૪૪૦૦૦(૩ ૬૭) ૫૪૦(૭
७ ४९८ ૭૪૯) ૭૧૦૦(૯
૯ ૬૭૪૧ ૭૫૮ ૦૩૫૯
લળ્યાંક ૩૭૯, શેષ રાશિ ૩૫૯, છેદ રાશિ ૭૫૮.
૧૧ હરિકાંતા, હરિ. સલિલા અને નરકાંતા, નારીકાંતાના પ્રપાતકુંડની પરિધિ.
૨૪૦
૨૪૦ પ૭૬૦૦
૫૭૬૦૦
૧૦ ૫૭૬૦૦૦
૭) ૫૭૬૦૦૦(૭
૪૯ ૧૪૫,૦૮૬૦(૫
૫ ૭૫ ૧૫૦૮)૧૩પ૮૮૮
૮ ૧૨૦૬૪ ૧૫૧૬ ૦૧૪૩૬
લળ્યાંક ૭૫૮, શેષ રાશિ ૧૪૩૬, છેદ રાશિ ૧૫૧૬.
૧)૨૩૦૪૦૦૦(૧
४८० २३०४००
૨૫)૨૩૦(૫ ૧૨ શતા, શીતાદાના ४८०
૫ ૧૨૫ પ્રપાતકુંડની પરિધિ. ૨૩૦૪૦૦ २३०४००० ૩૦૧)૨૦૫૪ (૧
૧ ૩૦૧ ૩૦૨૭)૨૩૯૦૦(૭ - ૭ ૨૧૧૮૯
૩૦૩૪ ૦૨૭૧૧ લધાંક ૧૫૧૭, શેષ રાશિ ૨૭૧૧, છેદ રાશિ ૩૦૩૪.
૧૩ હિમવંતાદિ છએ પર્વત પરના કુટના શિખર ઉપરની પરિધિ.
૨૫૦
૨૫૦ ૬૨૫૦૦
૬૨૫૦૦ - ૧૦ ૬૨૫૦૦૦
૭)દ૨૫૦૦૦(૭
७४८ ૧૪૯)૧,૫૦(૯
૯ ૧૩૪૧ ૧૫૮૦,૦૦૦૯૦૦(૦
લખ્યાંક ૭૯૦, શેષ રાશિ ૯૦૦, છેદ રાશિ ૧૫૮૦.
Aho! Shrutgyanam
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૧૧ )
૧)૨૫૦૦૦૦ (૧
૧૪ હિમવંતાદિ છએ | વિષ્કભાજ- | વર્ગના અંકને પર્વતો પરના કટની નને વર્ગ દશગુણા કરવા મૂળમાં પરિધિ
૫૦૦
૨૫૦૦૦૦ ૫૦૦
૧૦ ૨૫૦૦૦૦ ૨૫૦૦૦૦૦
૨૫) ૧પ૦(૫
પર ૧૨૫ ૩૦૮) ૨૫૦૦(૮
૨૪૬૪ ૩૧૬૧)૨૦૩૬૦૦(૧
૧ ૩૧૬૧ ૩૧૬૨ ૦૪૩૯
લખ્યાંક ૧૫૮૧, શેષ રાશિ ૪૩૯, છેદ રાશિ ૩૧૬૨.
૧)૧૦૦૦૦૦૦૦(૩
૧૫ બલાદિ ત્રણ સહઢાંક કૂટના મૂળનો પરિધિ
૧૦૦૦ ૧૦૦૦ ૧૦૦૦૦૦૦
૧૦૦૦૦૦૦
૧૦ ૧૦૦૦૦૦૦૦
૬૧)૧૦૦(૧
૧ ૬૧ ૬૨૬) ૩૦૦(૬
૬ ૩૭પ૬ ૬૩૨૨) ૧૪૪૦૦(૨
૨ ૧૨૬૪૪ ૬૩૨૪ ૦૨૭૫૬
લખ્યાંક ૩૧૬૨, શેષ રાશિ ૧૭૫૬, છેદ રાશિ ૬૩૨૪.
અહીંથી મેરુ પર્વતને સંબંધ શરૂ થાય છે
૧૦૦૦૦૦૦.
૧૦ ૧૦૦૦૦૦૦૦
વિધ્વંભ યોજ- વર્ગના અંકને દશ ગુણેલા અંકનું નામ
નને વગ કરે ! દશગુણા કરવા વર્ગમૂળ કાઢવું ૧ મેના શિખર ૧૦૦૦
૩)૧૦૦૦૦૦૦૦(૩ ઉપર રહેલા પાંડુક
૧૦૦૦ વનને પરિધિ ૧૦૦૦૦૦૦
૧૦૦૧ ૬૨૬)-૩૯૦૦(૬ ( ૬ ૩૭પ૬ ૬૩૨૨) ૧૪૪૦૦(૨
૨ ૧૨૬૪૪
૬૩૨૪ ૦૧૭પ૬ લખ્યાંક ૩૧૬૨, શેષ રાશિ ૧૭૫૬, છેદ રાશિ ૬૩૨૪.
Aho! Shrutgyanam
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૧૨ )
મેરુ પર્વતના ભૂત-! ૧૦૦૦૦ ૧૦૦૦૦૦૦૦૦
૩)૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦(૩ પરના વિકંભનો | ૧૦૦૦૦
૧૦ પરિધિ ૧૦૦૦૦૦૦૦૦- ૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦- ૬૧)૧૦૦)૧
૬ર૬૩૯૦૦(૬
૬ ૩૭૫૬ દર૨)૧૪૪૦૦(૨
૨ ૧૨૬૪૪ ૬૩૨૪૨)૧૭પ૬૦૦(૨
૨ ૧૨૬૪૮૪ લખ્યાંક ૩૧૬૨૨, શેષ રાશિ ૪૯૧૧૬, છેદ રાશિ ૬૩૨૪૪. !
૩ મેરૂ પર્વત સંબંધી મૂળના વિધ્વંભનો પરિધિ મૂળ વિષ્ક ભ ૧૦૦૯૦ જન છે તેના અગીયારીયા ભાગ કરવા માટે ૧૦૦૯૦ ને અગીયારે ગુણવા, તેમાં ઉપરના દશ અગીયારીયા ભાગ ઉમેરવા. પછી તે રાશિને તે જ રાશિ સાથે ગુણીને કરો. પછી તે અંકને દશગુણ કરવા ને તે અંકનું વર્ગમૂળ કાઢવું.
અગ્યારીયા ૩ અગીયારીયા ભાગનો ૧ મૂળમાં વિષ્ફભ યોજના ૧૦૦૯૦૧
ભાગ
વા
વર્ગમૂળ કળા ૧૦૦૯૦૬ ૧૧૧૦૦૦
૧૧૧૦૦૦
૧૧૧૦૦૦ ૩)૧૨૩૨૧૦૦૦૦૦૦૦(૩ ૧૧૦૯૯૦
૦૦૦૦૦૦
૦૦૦૦૦૦૪ ૬૫)કકર(પ ૧૧૧૦૦૦
૦૦૦૦૦૦x ૫ ૩૨૫
૧૧૧૦૦૦૮ ૭૦૧)૨૦૭૧૦(૧
૧૧૧૦૦૦ ૪
૧૧૧૦૦૦૮ ૭૦૨૦) ૦૯૦૦( વર્ગમૂળમાં આવેલા
૧૨૩૨૧૦૦૦૦૦૦ વર્ગ ૦ ૦૦૦ અગ્યારીયા ભાગ ૭૦૨૧)૯૦૦૦૦(૧ ૩૫૧૦૧૨
૧૨૩૨૧૦૦૦૦૦૦ ૧ ૭૦૨૦૧ ૭૦૨૦૨૨)૧૯૭૯૯૦૦(૨
૧૨૩૨૧૦૦૦૦૦૦૦ ૨ ૧૪૦૪૦૪૪
વર્ગમૂળમાં આવેલા ભાગ ૭૦૨૦૨૪) ૧૭૫૮પ૬ છેદ રાશિ શેષ રાશિ
૩૫૧૦૧૨ વર્ગમૂળની પરિધિમાં આવેલા અભ્યારીઆ ભાગના એજન
૧૧) ૫૧૦૧૨(૩૧૯૧૦
Aho! Shrutgyanam
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૧૩)
--
૧ વિધ્વંભ યોજન ૨ અગ્યારીયા ભાગ ૩ તગ ૪ દશગુણું કરવા ૧૦૦૦ ૧૧૧૦૦૦ ૧૨૩૨૧૦૦૦૦૦ ૧૨૩૨૧૦૦૦૦૦૦૦
૫ વર્ગમૂળમાં આવેલ ભાગ
૬ શેષરાશિ ૭ દરાશિ ૮ પરિધિના યોજન ૩પ૧૦૧૨
પ૭૫૮૫૬ ૭૦૨૦૨૪ ૩૧૯૧૦
વર્ગમૂળની કળા ૫
૪ નંદનવનને વિષ્કભ ૯૫૪ બાહ્ય પરિધિ યોજન
૯૫૪ ભાગ અગ્યારીયા ભાગ ૧૧
૧૦૯૯૪
૩)૧૧૯૦૨૫૦૦૦૦૦(૩
તદ કરે ૧૫૦૦
૧૦૯૫૦૦ ૦૦૦૦૦૦ ૦૦૦૦૦૦૮ ૫૪૭પ૦૦૪ ૯૮૫૫૦૦૪ ૦૦૦૦૦૦૪ ૧૦૯૫૦૦૪
૧૧૯૦૨૫૦૦૦૦ ૪ દશગુણા
૧૧૯૯૦૨૫૦૦૦૦૦
૬૪)૨૯૯(૪ વર્ગમૂળ કળા ૪ ૨૫૬
૩૪૬૨૬૯ ૬૮૬)૦૪૩૦૨(૬ તેને ૧૧ વડે
૬ ૪૧૧૬ - ભાંગતા ૬૯૨૨) ૧૮૬૫૦(૨ ૩૧૪૭૯
૨ ૧૩૮૪૪ એજન ૬૯૨૪૬)૦૪૮૦૬૦૦(૬
૬ ૪૧૫૪૭૬ ૬૯રપર૯) ૬પ૧૨૪૦૦(૯
૯ ૨૩૨૭૬૧ ૯૯૨૫૩૮ ૦૨૭૬૬૩૯ ( ૭ છેદ રાશિ શેષ રાશિ ૬
૧૦
૧ વિષ્ફભ યજન ૨ અગ્યારગુણા ૯૯૫૪ ૧૦૯૫૦૦
પ વર્ગમૂળ કળા ૬ શેષ રાશિ
૩ તાગ ૪ દશગુણા ૧૧૯૯૦૨૫૦૦૦૦ ૧૧૯૯૦૨૫૦૦૦૦૦ ૭ છેદરાશિ ૮ પરિધિના એજન
૩૪૬૨૬૯
૨૭૯૩૯
૬૯૨૫૩૮
૩૧૪૭૯
Aho! Shrutgyanam
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫ નંદનવનના અંત રિદ્ધિ
અગ્યારીયા ભાગ
વિષ્ણુ ભ તદ્દ
૧ વિષ્ણુભ યાજન
૮૯૫૪
૧૧
૯૮૪૯૪
૯૮૫૦૦-૨
૯૮૫૦૦
૦૦૦૦૦
૦૦૦૦૦x
૪૯૨૫૦૦x
9/૮૦૦૦x
વર્ગને દશે ગુણ્યા
૮૮૬૫૦૦x
૯૭૦૨૨૫૦૦૦૦
૧૦
૯૭૦૨૨૫૦૦૦૦૦
૫ વ મૂળ કળા
૩૧૧૪૮૪
( ૧૪ )
૯૮૫૦૦
૨૨
૦૯૧
૮૮
૦૩૪
૩૩
શેષકળા
૧ વિશ્કલ ચાજન ૨ અગ્યારીયા ભાગ
૮૯૫૪
૦૧૮
૧૧
૬ શેષરાશિ
૨૧૭૭૪૪
વર્ગમૂળની કળા પ
૩)૯૭૦૨૨૫૦૦૦૦૦(૩
પરિધિના યાજન કરવા માટે ૧૧)૩૧૧૪૮૪(૨૮૩૧૬
૯
૬૧)૦૭૦(૧
૦૭૪
૬૬
૦૮.
૧ ૬૧
૬૨૧)૦૯૨૨(૧
૧ ૬૨૧ ૬૨૨૪)૩૦૧૫૦(૪
૪ ૨૪૮૯૬
૬૨૨૮૮)૦૫૨૫૪૦૦(
૮ ૪૯૮૩૦૪
૬૨૨૯૬૪)૦૨૭૦૯૬૦૦(૪
૪ ૨૪૯૧૮૫૬
૬૨૨૯૬૮ ૦૨૧૭૭૪૪ ૭ હેદ રાશિ શેષ રાશિ દ્
૩ તદ્ન
૯૭૦૨૨૫૦૦૦૦
વર્ગમૂળમાં આવેલી
કળા ૩૧૧૪૮૪
૭ છેદરાશિ
૬૨૨૯૬૮
Aho ! Shrutgyanam
૪ શગુણા
૯૭૦૨૨૫૦૦૦૦૦
૮ પિરિધ યાજન
૨૮૩૧૬
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૧૫ ) ૬ સૈમનસેવનને ૧ વિષ્ક ભોજન
૪ વર્ગમૂળ બાહ્ય પરિધિ ૪ર૭૨
૧)૨૨૦૯૦૦૦૦૦૦૦(૧ ૧ અગ્યારગુણ
૨૪)૧૨૦(૪
૪ ૬ વર્ગમૂળમાં આવેલ ૨ તદ્ધ ४७०००
૨૮૮) ૨૪૯(૮ કળા ૧૪૮૬૨૭ ૪૭૦૦૦
૮ ૨૩૦૪ ૦૦૦૦૦
૨૯૬૬).૧૮૬૦૦(૬ ૦૦૦૦૦૮
૬ ૧૭૭૯૬ ૦૦૦૦૦૪
૨૯૭૨૨૦૦૦૮૦૪૦૦(૨ ૩૨૯૦૦૦૮
૨ ૫૯-૪૪૪ ૧૮૮૦૦૦૪
ર૭૨૪૭) ૨૦૬૦૦(૭ ૨૨૦૯૦૦૦૦૦૦
૭ ૨૦૮૦૭૨૯ ૩ દશે ગુણ્યા ૧૦
૨૭૨ ૫૪ ૦૦૧૪૮૭૧ ૨૨૯૦૦૦૦૦૦
૭ છેદરાશિ -શેષરાશિ ૬
વર્ગમૂળમાં આવેલ કળાના યજન કરવા માટે
૧૧)૧૪૮૬૨૭(૧૩૫૧૧
૦૩૮
૩૩ ૦૫૬
૫૫
૦૧૨
૦૧૭
૧વિષ્કલંભ યોજન ૨ અગ્યારીયા ભાગ) - ૩ તદ્વર્ગ ૪ દશગુણ ૪ર૭ર
૪૭૦૦૦ ૨૨૦૯૦૦૦૦૦૦ ૨૨૦૯૦૦૦૦૦૦૦ ૫ વર્ગમૂળ કળા ૬ શેષ રાશિ ૭ છેદ રાશિ !૮ પરિધિના જન ૧૪૮૬૨૭ ૧૪૮૭૧
૨૯૭૨૫૪ ૧૩૫૧૧
Aho! Shrutgyanam
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૧૬ )
૭ સમનસવનનો | વિખંભ કર૭ર૬ અતઃ પરિધિ
યોજન
૫ વર્ગમૂળ કળા
૩ર૭ર
૧૧ ૩પ૯૯૨
૧)૧૨૯૬૦૦૦૦૦૦૦(૧
૨ અગ્યારીયા ભાગ ૩૬૦૦૦
૩૬૦૦૦ ૦૦૦૦૦ ૦૦૦૦૦૪ ૦૦૦૦૦૪ ૨૧૬૦૦૦૪
૧૦૮૦૦૦૪ ૩ તદ્ધ ૧૨૯૬૦૦૦૦૦૦ ૪ દેશગુણા
૧૦ ૧૨૯૬૦૦૦૦૦૦૦
૨૧) ૨૯(૧ વર્ગમૂળમાં આવેલ
કળા ૧૧૩૮૪૧ ૨૨૩) ૮૬(૩ ૨૨૬૮)૧૯૧૦૦(૮
(૧૮૧૪૪ ૨૨૭૬૪) ૧૯૫૬૦૦(૪
૯૧૦૫૬ ૨૨૭૬૮૧) ૪૫૪૪૦૦(૧
૧ ૨૨૭૬૮૧ ૨૨૭૬૮૨ ૨૨૬૭૧૯ ૭ છેદરાશિ શેષરાશિ ૬
વર્ગમૂળમાં આવેલ કળાના જન કરવા માટે
૧૧)૧૧૩૮૪૧(૧૦૩૪૯ ,
૧૧ ૦૦૩૮
૩૩
૦૫૪
४४ ૧૦૧
૯૯ ૦૦૨
૧ વિધ્વંભ જન ૨ અગ્યારીયા ભાગ | ૩ તદ્ર | ૪ દશગુણા ૩ર૭૨
- ૩૬૦૦૦ ૧૨૯૬૦૦૦૦૦૦ ૧૨૯૬૦૦૦૦૦૦૦ ૫ વર્ગમૂળ કળા ૬ શેષ રાશિ હ દ રાશિ : ૮ પરિદ્ધિ યોજન
૧૧૩૮૪૧ રર૬૭૧૯ ૨૨૭૬૮૨ ૧૦૩૪૯
Aho! Shrutgyanam
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫
( ૧૭ ) બીજું ગણિત-જબૂદ્વીપનું ગણિત પદ ગોળ ક્ષેત્રાદિના પરિધિને તેના વિષ્કભના ચોથા ભાગે ગુણતાં જ આવે તે ગણિતપદ કહેવાય. તે પ્રમાણે જંબદ્વીપનું ગણિત પદ કરવામાં આવે છે. જબુદ્વીપની પરિધિના જન કેશ
ધનુષ ' ૩૧૬૨૨૭
૩
૧૨૮ વિકુંભના ૨૫૦૦૦
૨૫૦૦૦
૨૫૦૦૦ ચોથા ભાગ ૦૦૦૦૦૦ ભાગ૪)૭૫૦૦૦(૧૮૭પ૦ ૨૦૦૦)૩ર૦૦૦૦૦(૧૬૦૦ ૦૦૦૦૦૦૮
ચાજન ભાગ ૨૦૦૦ ગાઉ ૦૦૦૦૦૦x
૧૨૦૦૦ ૧૫૮૧૧૩૫૪
૩૨
૧૨૦૦૦ ૬૩૨૪૫૪૪
૦૩૦ ૭૯૦૫૬૭૫૦૦૦
૧૮૭૫૦ ૭૯૦૫૬૯૩૭પ૦
૪)૧૬૦૦(૪૦૦ એજન ४००
૧૬૦૦ (૭૯૦૫૬૯૪૧૫૦
૦૦૦૦ અંગુલ - ધનુષ્ય
ધનુષ્ય ૧૩
૯૬)૩૩૭૫૦૦(૩પ૧૫ ૨૦૦૦)૩પ૧પ(૧ ગાઉ ૨૫૦૦૦ ૨૮૮
૨૦૦૦
૧૫૦ ૩૨૫૦૦૦ ૦૪૯૫
૧પ૧૫ ધનુષ્ય ૧૨૫૦૦
४८०
- ૫૪૦ ૩૩૭૫૦૦
૧પ૦
४८० એ ગુલ
૬િ૦
૧૦૮
વિધ્વંભને જબૂદ્વીપ પરિધિ
ગુણાકાર કરવાથી આવેલો અંક
ચોથો ભાગ જન ૩૧૬૨૨૭ ૨૫૦૦૦ ૭૯૦૫૬૭૫૦૦૦ એજન કેશ
૨૫૦૦૦
૭૫૦૦૦ કેશ ધનુષ
૨૫૦૦૦
૩૨૦૦૦૦૦ ધનુષ અંગુલ
૨૫૦૦૦
૩૨૫૦૦૦ અંગુલ અર્ધગુલ
૨૫૦૦૦
૧૨પ૦૦ અર્ધગુલની અંગુલ વિષ્કભના એજનના ચોથા ભાગે પરિધિને ગુણતાં આવેલા યોજનમાં ગાઉના જન ૧૮૭૫૦ તથા ધનુષ્યના જન ૪૦૦ ભેળવતાં ૭૯૦૫૬૯૪૧૫૦ પેજનો આવ્યા તે ઉપર બતાવ્યા છે, ઉપરાંત અંગળના ધનુષ્ય ને તેના ગાઉ કરતાં ૧ ગાઉન ૧૫૧૫ ધનુષ્ય તથા ૬૦ અંગુળ આવેલ છે.
Aho! Shrutgyanam
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૧૮ )
૩ ત્રીજી બ્લુ ગણિત.
આ ગણિત જ બૂઢીપમાં આવેલા ક્ષેત્ર તેમજ પર્વતાદિ માટે છે. તેમાં પણ તેના ખાસ આધાર પ૭ ( જીવા) ચડાવેલા ધનુષ્યના આકારવાળા દક્ષિણ ભરતા અથવા દક્ષિણ એરવતાધ ઉપર છે. એ ધનુષ્યાકૃતિના મધ્ય ભાગને ઇષુ ( માણુ ) કહેવામાં આવે છે. તેથી તેના યાજનાદિ જે પ્રમાણે હેાય તે ઇષુ જાણવું. દાખલા તરીકે દક્ષિણ ભરતાનુ ઇષુ ભરતક્ષેત્રનુ પ્રમાણ પર૬ યાજન ને છ કળા છે, તેમાંથી વૈતાઢ્ય પર્યંતના ૫૦ યેાજન બાદ કરતાં રહેલા ૪૭૬ યાજન ને ૬ કળાનું અધ કરતાં ૨૩૮ યેાજન ને ૩ કળા પ્રમાણ છે. જીવા ધનુપૃષ્ટાદ્રિ ગણિત કરવા માટે આ ઇષુની કળા કરવામાં આવે છે. એટલે કે એક ચેાજનની ૧૯ કળા છે. તેથી ૧૯ વડે ૨૩૮ ચેાજનને ગુણતાં ૪પરર આવે તેમાં ઉપરની ૩ કળા ભેળવતાં દક્ષિણ ભરતા ની ઈષુ ૪૫૨૫ કળા પ્રમાણુ સમજવી. આ પ્રમાણે જે ક્ષેત્ર કે પર્વતાદિની ઇષુ કરવી હાય તે કરવી પરંતુ ઇધુમાં પાછળના ભાગની કળાએ ભેળવવીજ પડે તે વિના ઇયુ કહેવાય નહીં તે પ્રમાણે કરતાં આવતી ઇષુકળા ઃ
:
નામ
દક્ષિણ ભરતા વૈતાઢ્ય પર્વત
ઉત્તર ભરતા
આખું ભરતક્ષેત્ર
હિંમત પત
હિમવત ક્ષેત્ર મહાહિમંત પર્વત
રિવ ક્ષેત્ર
નિષધ પર્વત
મહાવિદેહાધ આખું મહાવિદેહ
વિષ્ણુભની
કળા
વિષ્ણુ ભ
૨૩૮ યે. ૩ કળા
૫૦ ચેાજન
૨૩૮ યે ૩ કળા
પર૬ ચે. ૬ ૩. ૧૦પર ચેા. ૧૨ ક.
ઇક્ષુની કળા
૪૫૨૫ ૪૫૨૫ આમાં પાછળ કાંઈ નથી ૯૫૦ ૫૪૭૫ પાછલી ૪પરપ ભેળવતાં ૪૫૨૫ ૧૦૦૦૦ પાછલી ૫૪૭૫ ભેળવતાં ૧૦૦૦૦ ૧૦૦૦૦ આમાં ભેળવવાનુ નથી ૨૦૦૦૦ ૩૦૦૦૦ પાછલી ૧૦૦૦૦ ભેળવતાં ૨૧૦૫ ચેા. ૫ ક. ૪૦૦૦૦ ૭૦૦૦૦ પાછલી ૩૦૦૦૦ ભેળવતાં ૪૨૧૦ ચેા. ૧૦ ક. ૮૦૦૦૦ ૧૫૦૦૦૦ પાછલી ૭૦૦૦૦ ભેળવતાં ૮૪ર૧ ચે. ૧ ક. ૧૬૦૦૦ ૩૧૦૦૦૦ પાછલી ૧૫૦૦૦૦ ભેળવતાં ૧૬૮૪ર ચેા. ૨ ક. ૩૨૦૦૦૦ ૬૩૦૦૦૦ પાછલી ૩૧૦૦૦૦ ભેળવતાં ૧૬૮૪૨ સે. ૨ ક. ૩૨૦૦૦૦ ૯૫૦૦૦૦ પાછલી ૬૩૦૦૦૦ ભેળવતાં ૩૩૬૮૪ યા. ૪ ક. ૨૪૦૦૦૦ આનુ ઇષુ કાઢવાનું ન હોય
ઉપર પ્રમાણે જ
ઉત્તર ઐરયતા, વૈતાઢ્ય, દક્ષિણ ભૈરવતા, શિખરી પર્વત, હૈરણ્યવંત ક્ષેત્ર, રુક્િમ પર્વત, રમ્યકક્ષેત્ર ને ઉત્તર મહાવિદેહાનુ ઇછ્યુ સમજી લેવુ.
Aho ! Shrutgyanam
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૧૯ ) કથા આવા ગણિતની સમજુતિ કોઈ પણ ક્ષેત્ર કે પર્વતાદિની જીવા (પણ) નું પ્રમાણ કાઢવું હોય ત્યારે પ્રથમ તેના યોજનાની કળા કરવી. પછી જબૂદ્વીપની કળા ૧૯ લાખ પ્રમાણ છે તેમાંથી તે અંક બાદ કો અને બાદ કરતાં આવેલ અંક સાથે, પૂર્વોક્ત કળાના અંકને ચારે ગુણી જે અંક આવે તેના વડે ગુણવા. ગુણતાં જે અંક આવે તેનું વર્ગમૂળ કાઢવું. વર્ગમૂળ કાઢતાં જે આવે તે કળા છે તેને ૧૯ વડે ભાંગી એજન કરવા. તેટલા યોજન અને બાકી રહે તેટલી કળા પ્રમાણ જીવી જાણવી.
આ રીતે દક્ષિણ ભરતાર્યાદિની જીવા કાઢેલી છે તે જુઓ (કોઈ પણ ક્ષેત્ર કે પર્વતની જીવા કાઢતાં તેની અગાઉના ક્ષેત્રે કે પર્વતના વિષ્કભની કળા ઈષમાં ભેળવીને જ આ ગણિત કરી શકાય છે).
જીવા કાઢતાં આવેલ યોજનાદિ યંત્ર
નામ
૨૪૯૩૨
વિષ્કભ ૧ દક્ષિણ ભરતાર્ધ ર૩૮ જે. ૩ કળા ૨ વૈતાત્ય
૨૮૮ . ૩ , ૩ ઉત્તર ભરતાર્ધ છે પરં યે ૬ , ૪ હિમવંત પર્વત ૧૫૭૮ છે. ૧૮ ૫ હિમવંત ક્ષેત્ર ૩૬૮૪ . ૪ ,, ૬ મહાહિમવંત પર્વત ૭૮૯૪ . ૧૪ ,, ૭ હરિવર્ષ ક્ષેત્ર ૧૯૩૧૫ . ૧૫ ,, ૮ નિષધ પર્વત ૩૩૧૫૭ . ૧૭ , ૯ મહાવિદેહાધ પ૦૦૦૦ યેજન
આવેલ જીવા ૪૫૨૫ ૯૭૪૮ યે. ૧૨ કળા ૫૪૭૫ ૧૦૭૨૦ ચો. ૧૧ , ૧૦૦૦૦ ૧૪૪૭૧ છે. ૫ ૩૦૦૦૦
૭૦૦૦૦ ૩૭૬૭૪ ૧૫૦૦૦૦ પ૩૩૧ . ૩૧૦૦૦૦ ૭૩૯૦૧ ૬૩૦૦૦૦ ૯૪૧૫૬ . ૨ ૯૫૦૦૦૦ ૧૦૦૦૦૦ જન
વિષ્કભના જન પાછળના ભેળવીને લખેલા છે તેની કળા પણ તેના પ્રમાણમાં જ આવેલો છે.
હવે આ જીવા કેવી રીતે આવી તે બતાવે છે :
Aho! Shrutgyanam
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૨૦ )
૧ પ્રથમ દક્ષિણ ભરતાની જીવા કાઢવામાં આવે છે તે નીચે પ્રમાણે —
૧
જ દ્વીપ વિષ્ણુ ભ લાખ યાજન તેની કળા
૧૯ લાખ.
*
૩
૪
દક્ષિણ ભરતનું ઇ–વિષ્ક ભની જ બુદ્ધીપની કળામાંથી
વિષ્ટ ભ યાજન
બાદ કરેલી ઇયુ કળા
૨૩૮૯
૧૯૦૦૦૦૦
ગુણ્યા ૧૯
૪૫૨૨
૩
૪૫૫
૬ બાદ કરેલી રકમને ચારે ચુણેલી રકમે ગુણતાં આવેલી કળા.
૧૮૯૫૪૭૫ ગુણવા ૧૮૧૦૦
૦૦૦૦૦૦૦
૦૦૦૦૦૦૦x
૧૮૯૫૪૭૫૪
૧૫૧૬૩૮૦૦x
૧૮૯૫૪૭૫૪
૩૪૩૦૮૦૯૫૫૦૦
કળા ૪૫૨૫
७
વ મૂળ કાઢતાં શેષ રાશિ
૧૬૭૩૨૪
ગુણતાં આવેલ કળાનું વર્ગમૂળ ૧)૩૪૩૦૮૦૯૭૫૦૦(૧
૧૮૨૫
૩૭૦,૨)૦૦૮૩૦૯(૨
૪૫૨૫ ૧૮૯૫૪૭૫
૫૪૦૪
૩૭૦૪,૨)૦૯૦૫૭૫(૨
૨,૮)૨૪૩(૮ ભાગમાં આવેલી ૧૯)૧૮૫૨૨૪(૯૭૪૮
૨૨૪
કળા ૧૮૫૨૪
૩૬,૫)૦૧૯૦૮(૫
૭૪૦૮૪
૩૭૦૪૪,૪)૧૬૪૯૧૦૦(૪
૪ ૧૪૮૧૭૭૬ ૩૭૦૪૪૮ ૦૧૬૭૩૨૪
૮ છંદ રાશિ છશેષ રાશિ
८
વર્ગ મૂળમાં છેદ એટલે ભાજકરાશિ
૩૭૦૪૪૮
૫
ઇછ્યુ કળાને ચારે ગુણુતાંઆવેલ કળા
૪૫૨૫
મ ૧૮૧૦૦
૯
લાધેલી એટલે ભાગમાં આવેલી કળા
૧૮૫૨૪
૧૦
વર્ગમૂળ કાઢતાં આવેલ કળાના યાજન
૧
*
૩
૪
પ્
દક્ષિણ ભર- ઇષુ વિષ્ણુ ભ ઇષુ વિષ્ણુ ભ ઓગણીશ લાખમાંથી ઇધુ કળાને બાદ કરેલી ઇયુ કળા ચારે ગુણતાં
યેાજન
તનું જીવા ગણિત
કળા ૪૫૨૫
૨૯૮
૧૮૯૫૪૭૫
૧૧૦૦
Aho ! Shrutgyanam
૧૭૧
૦૧૪૨
૧૩૩
૦૦૯૨
७६
૧૬૪
૧૫૨
૧૨
૧૧
શેષ
કળા
૬ વર્ષ કળા ખાદ કરતાં શેષ રહેલી કળાને ચતુર્ગુ ણુ ઇષુ કળાએ ગુણતાં
૩૪૩૦૮૦૯૭૫૦૦
૧૦ કળાના કરેલા
યાજન
૯૭૪૮
૧૧ શેષ કળા
૧૨
૧૯
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૨૧ ) ૨ વૈતાઢય પર્વતની છવાનું ગણિત
જંબદ્વીપ જન વિષ્ક ભ ઈર્ષ વિષ્ક ભ કળા ઓગણુશ લાખમાંથી ઈષ કળાને
૧૦૦૦૦૦ યોજના ૨૮૮ બાદ કરેલી ઇષ કળા ચારે ગુણતાં ગુણવા ૧૯ ૨૮૮
ગુ. ૧૯
૧૯૦૦૦૦૦ આવેલ કળા કળી ૧૯૦૦૦૦૦
૫૪૭૨
૫૪૭૫ ૫૪૭૫
૧૮૯૪૫૨૫ ૫૪૭૫
૨૧૯૦૦
૧૦
ગુણાકારથી આવેલ કળાનું
વર્ગમૂળ
ભાગમાં આવેલી કળાના
ચાજન ૧૯)૨૦૩૬૯૧(૧૦૭૨૦
૨)૪૧૪૯૦૦૯૭૫૦૦(૨
૯ ભાગમાં
બાદ કરેલી રકમને ચારે ગુણેલી રકમ
ગુણતાં ૧૮૯૪૫૨૫
૨૧૯૦૦ ૦૦૦૦૦૦૦
૦૦૦૦૦૦૦૮ ૧૭૦૫૦૭૨૫૪ ૧૮૯૪૫૨૫૪ ૩૭૮૯૦૫૦૪ ૪૧૯૦૯૭૫૦૦
૪,૦) ૧૪(°
આવેલી
શેષ કળા ૧૧
૪૦૩)૧૪૦૮૩ કળા
૧૨૦૯ ૨૦૩૬૯૧
૦૦ ૧૩૬ ૧૩૩ ૦૦૩૯
૩૮
૪૦૬,૬) ૨૮૧૦૯(૬
૨૪૩૯૬ ૪૦૭૨,૯) ૩૭૧૩૭૫(૯
- ૩૬૬૫૬૧ ૪૦૭૩૮,૧)૨૦૪૮૧૪૦૦(૧
૧ ૪૦૭૩૮૧ ૪૦૭૩૮૨ ૦૭૪૦૧૯ ૮ કેદ રાશિ ૭ શેષ રાશિ
૫ ૬ ઈષ કળા બાદ વૈતાઢ્ય ઈષ વિષ્કભાઈપુ વિષ્કઓગણીશ લાખમાંથી ઈષ કળાને કરતા શીષ રહેલી પર્વતની | જન ! કળા બાદ કરેલી ઈષ કળા ચારે ગુણતાં
અગતા કળાને ચતુર્ગુણ જીવો | ૨૮૮
"ઇષ કળાવડે ગુણ્યા | ૫૪૭પ ૧૮૯૪પ૨૫ | ૨૧૦૦ ૪૧૯૦૦૯૭૫૦૦
૧૦
૧૧ વર્ગમૂળ કાઢતાં | વર્ગમૂળમાં છેદ | લાધેલી એટલે કળાના કરેલા ! શેષ કળા શેષ રાશિ એટલે ભાજકરાશિ ભાગમાં આવેલી કળા જન ૭૦૧૯ | ૪૦૭૩૮૨ ૨૦૩૬૯૧ ૧૦૭૨૦ ૧૯
Aho! Shrutgyanam
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧
જખૂદ્રીપના ચેાજનની કળા
૧૦૦૦૦૦ ગુણવા ૧૯ ૧૯૦૦૦૦૦
૬
બાદ કરેલી રકમને
ચારે ચુણેલી રકમે
ગુણવા
૧૮૯૦૦૦૦
૪૦૦૦૦
0000000
૦૦૦૦૦૦૦x
૦૦૦૦૦૦ex
૦૦૦૦૦૦૦x
૭૫૬૦૦૦૦x ૭૫૬૦૦૦૦૦૦૦૦
૨
૩
ઇષુ વિ− ભ ષુવિ− ભ કળા એગણીશ લાખમાંથી બાદ કરેલી ઇન્નુ કળા
યાજન
પરદ દ
પર૬૬૯
७
( ૨૨ )
૩ ઉત્તર ભરતક્ષેત્રની જીવાનુ ગણિત
વર્ગમૂળ કાઢતાં શેષ રાશિ
૨૯૭૮૮૪
૧૯ ૧૯
૯૯૯૪
૧૦૦૦૦
વર્ગમૂળ
૨)૭૫૬૦૦૦૦૦૦૦૦(૨
૪
૪,૭)૩૫૬(૭
૫૪,૪)૦૨૭૦૦(૪
૨૧૭૬ ૫૪૮,૯)૦૫૨૪૦૦(૯ ૪૯૪૦૧ ૫૪૯૮,૫)૦૨૯૯૯૦૦(૫
રાશિ ૫૪૯૯૦૮
૯૯
૩૨૯ ભાગમાં આવેલી
વર્ગમૂળમાં છેદ એટલે ભાજક
૨૭૪૯૨૫
૫૪૯૯૦૪)૦૨૪૯૭૫૦૦(૪
૮ છેઃ રાશિ
૪ ૨૧૯૯૬૧૬
૫૪૯૯૦૮ ૦૨૭૮૮૪
૭ શેષ રાશિ
કળા ૨૭૪૯૫૪
૪
૧૯૦૦૦૦૦
૧૦૦૦૦
૧૮૯૦૦૦૦
રે
લાધેલી ભાગમાં આવેલી કળા ૨૭૪૯૫૪
Aho ! Shrutgyanam
ર્
૧
૩
૪
મ
દ
જીવાકરણ ઇણ્વિક ભ ઇષુવિષ્ક ભ ઓગણીશ લાખ ઇષુ કળાને ઇષુ કળા બાદ કરતાં
કળી
ચારે ગુણતાં
ઉત્તર
ચેાજન ભરતાનું પર૬૯ ૧૦૦૦૦
માંથી માદ કરેલી ઇક્ષુ કળા ૧૮૯૦૦૦૦
શેષ રહેલી કળાને ઇષુકળાવડે ગુણ્યા ૭૫૬૦૦૦૦૦૦૦૦
૪૦૦૦૦
૧૦
ભાગમાં આવેલી કળાના યાજન ૧૯)૨૭૪૯૫૪(૧૪૪૭૧
૧૯
૦૮૪
७६
પુ
Üપુ કળાને ચારે ગુણવા
૧૦૦૦૦
૪
yoooo
૦૮૯
૭
૧૦
કળાના કરેલા
યાજન
૧૪૪૭૧
૧૩૫
૧૩૩
૦૦૨૪
૧૯
૧૧
૦૫ શેષ કળા
૧૧
શેષ કળા
븙
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
જબૂદ્વીપના
ચાજન ૧૦૦૦૦૦ ગુણવા ૧૯ ૧૯૦૦૦૦૦
( ૨૩ ) ૪ હિમવંત પર્વતની છવાનું ગણિત
૩ ઈષવિઝંભ ઈર્ષાવિષ્ઠભ કળા ઓગણીશ લાખમાંથી ઈષ કળાને
ચાજન ૧૫૭૮ બાદ કરેલી ઈષ કળી ચારે ગુણવા ૧૫૭૮દૃ
૧૯૦૦૦૦૦ ૩૦૦૦૦ ૨૯૯૮૨
૩૦૦૦૦
૧૮૭૦૦૦૦ ૧૨૦૦૦૦ ૩૦૦૦૦
_
૪
૧૮
વર્ગમૂળ
૧૦ ભાગમાં આવેલી કળાના
યોજન ૧૯)૪૭૩૭૦૮(૨૪૯૩૨
૪)૨૨૪૪૦૦૦૦૦૦૦૦(૪
બાદ કરેલી રકમને ચારે ગુણેલી રકમે ગુણવા
૧૮૭૦૦૦૦
૧૨૦૦૦૦ ૦૦૦૦૦૦૦ ૦૦૦૦૦૦૦૮ ૦૦૦૦૦૦૦૮ ૦૦૦૦૦૦૦૪ ૩૭૪૦૦૦૦૮ ૧૮૭૦૦૦૦X ૨૨૪૪૦૦૦૦૦૦૦૦
૮,૭) ૬૪૪(૭
૬૦૯ ભાગમાં આવેલી ૯૪,૩) ૩૫૦૦(૩ કળા
૨૮૨૯ ૪૭૩૭૦૮ ૯૪૬,૭) ૬૭૧૦૦(૭
६९२६६ ૯૪૭,૪૦) ૦૮૩૧૦૦(૦
૦૦૦૦૦ ૯૪૭૪૦,૮)૮૩૧૦૦૦૦(૮
૮ ૭પ૭૯૨૬૪ ૯૪૭૪૧૬ ૭૩૦૭૩૬ ૮ છેદ શશિ ૭ શેષ રાશિ
૦૯૩ ७६
૧૧. ૧૭૭ શેષકળા ૧૭૧ નથી ૦૦૬૦.
૫૭ ૦૩૮
ઈષકળા બાદ કરતાં * એગણુશ લાખ જીવકિરણ ઇષ વિષ્ક ભાઇષ વિક ભય ર થી ઇષકળાને | શેષ રહેલી કળાને હિમવંત | જન | કળા
ઈષ કળા ચારે ગુણતાં ચતુર્ગુણ ઈષ કળાવડે
- ગુયા. પર્વત ૧૫૭૮૬ ૩૦૦૦૦- ૧૮૭૦૦૦૦ | ૧૨૦૦૦૦ |
૨૨૪૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૦
૧૧ વર્ગમૂળમાં વર્ગમૂળ કાઢતાં
છેદ એટલે
| લાધેલી ભાગમાં કળાના કરેલા | શેષ કળા શેષ રાશિ ભાજક રાશિ આવેલી કળા
જન ૭૩૭૩૬ ૯૪૭૪૧૬
૪૭૩૭૦૮ ૨૪લ્ડર
Aho! Shrutgyanam
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧
જમૂદ્રીપ ચેાજન
૧૦૦૦૦૦ ૧૯
ગુણવા
૧૯૦૦૦૦૦
બાદ કરેલી રકમને ચારે ગુણેલી રકમે
ગુણવા ૧૮૩૦૦૦
૨૮૦૦૦૦
૦૦૦૦૦૦૦
૦૦૦૦૦૦૦×
૦૦૦૦૦૦૦x
૦૦૦૦૦૦૦x
૧૪૬૪૦૦૦૦x ૩૬૬૦૦૦૦x
૫૧૨૪૦૦૦૦૦૦૦૦
( ૨૪ )
૫ હિમવ’તક્ષેત્રની જીવાનું ગણિત
७
વર્ગમૂળ કાઢતાં શેષ રાશિ
૨૯૫૯૫૯
૩
ઇષુ વિષ્ણુભ ઈષુ વિષ્ણુંભ કળા એગણીશ લાખમાંથી બાદ કરેલી ઇછ્યુ કળા
યાજન
૩૬૮૪
૧૯૦૦૦૦૦
૧૯ ૬૯૯૯૬
७०००० ૧૮૩૦૦૦૦
*
૩૬૮૪
વર્ગ મૂળ ૭)૫૧૨૪૦૦૦૦૦૦૦૦(૭
७००००
૪૯
૧૪,૧)૦૨૨૪(૧ ૧૪૧
૧૪૨,૫)૦૮૩૦૦(૫
૭૧૨૫
૧૪૩૦,૮)૧૧૭૫૦૦(૮
૧૧૪૪૬૪
૧૪૩૧૬,૨)૦૦૩૦૩૬૦૦(૨
૯ ભાગમાં આવેલી કળા ૭૧૫૮૨૧
૨૮૬૩૨૪
૧૪૩૧૬૪,૧)૦૧૭૨૭૬૦૦(૧
૧
૧૪૩૧૬૪૨ ભાજકરાશિ હૈદ રાશિ ૮
७००००
૧૪૩૧૬૪૨
૧૪૩૧૬૪૧ ૦૨૯૫૯૫૯ શેષરાશિ
७
ઇજી કળા ૧૮૩૦૦૦૦
'
વર્ગમૂળમાં છેદ લાધેલી એટલે ભા એટલે ભાજકરાશિગમાં આવેલી કળા
૭૧૫૮૨૧
રે
૧
ર
૩
*
૫
६
જીવા કરણ ઇષુ વિષ્ણુ ભક્ષુ વિકલ ઓગણીશ લાખ- પુ કળાને ઇષુ કળા ખાદ કરતાં હિમવત યાજન શેષ રહેલી કળાને ચતુ ચારે ગુણતાં ગુણ ઇષુકળાવડે ગુણતાં
માંથી બાદ કરેલી
કળા
ક્ષેત્ર
૩૬૮૪
२८००००
૫૧૨૪૦૦૦૦૦૦૦૦
Aho ! Shrutgyanam
૧૦
ભાગમાં આવેલી કળાના યાજન ૧૯)૭૧૫૮૨૧(૩૭૬૭૪
૧૭
૧૪૫
૧૩૩
૦૧૨૮
૧૧૪
૦૧૪૨
૧૩૩
૫
ઇછ્યુ કળાને ચારે ગુણવા
७००००
૪ ૨૮૦૦૦૦
૧૦ કળાના કરેલા
યાજન
૩૭૭૪
૦૦૯૧
૭૬
૧૫
૧૧
શેષ કળા
૧૫
૧૧ શેષ કળા
૧૫
1
૧૯
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૨૫ ) ૬ મહિમવત પર્વતની છવાનું ગણિત
૧૯
- ૧૦
જબૂદ્વીપના ઈર્ષાવિષ્ઠભ ઈર્ષાવિષ્ઠભ કળા ઓગણીશ લાખમાંથી ઈષ કળાને યાજન
જન ૭૮૯૪ બાદ કરેલી ઈષ કળા ચારે ગુણવા ૧૦૦૦૦૦ ૭૮૪
૧૯૦૦૦૦૦ ૧૫૦૦૦૦ ૧૪૯૮૬
૧૫૦૦૦૦ ૧૯૦૦૦૦૦
૧૪
૧૭૫૦૦૦૦ ૬૦૦૦૦૦ ૧૫૦૦૦૦
વગમૂળ બાદ કરેલી રકમને ૧)૧૦૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦(૧
ભાગમાં આવેલી કળાના ચારે ગુણેલી ૨કમે
યોજન ગુણવા ૨,૦,૦૦પ(૦
૧૯)૧૦૨૪૬૫(૫૩૯૩૧ ૧૭૫૦૦૦૦ - ૦૦ ભાગમાં આવેલી ૬૦૦૦૦૦ ૨) ૫૦૦(૨ કળા
૦૦૭૪ ૦૦૦૦૦૦૦ ૪૦૪ - ૧૦૨૪૬૯૫
૫૭ ૦૦૦૦૦૦૦૪ ૨૦૪,૪,૦૯૬૦ (૪
૧૭૬
શેષકળા ૦૦૦૦૦૦૦૪ ૮૧૭૬
૧૭૧ ૦૦૦૦૦૦૦૪ ૨૦૪૮,૬)૧૪૨૪૦૦(૬
૦૦૫૯ ૦૦૦૦૦૦૦૪ ૧૨૨૯૧૬
પ૭ ૧૦૫૦૦૦૦૪ ૨૦૪૯૨,૯) ૧૯૪૮૪૦૦(૯
૦૨૫ ૧૦૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
- ૧૮૪૪૩૬૧ ૨૦૪૯૩૮,૫).૧૦૪૦૩૯૦૦(૫
૫ ૧૦૨૪૬૯૨૫ ૨૦૪૯૩૯૦ ૦૦૧૫૬૯૭૫ ભાજક રાશિ શેષ રાશિ છેદરાશિ ૮ ૭
૧૧
,
છવાકરણ ઈષ વિષ્કભાઇષ વિષ્કભ, .: ઓગણીશ લાખ
ઈષકળા બાદ કરતાં " માંથી બાદ કરેલી ઇછુકળાને | શેષ રહેલી કળાને મહાહિમ- જન | કળા
ઇષ કળા ચારે ગુણતાં ચતુર્ણ ઇષ કળાવડે વંત પર્વત ૭૮૯૪૧૪ ૧૫૦૦૦૦ | ૧૭૫૦૦૦૦ ૨૦૦૦૦૦ ,,
ગુણતાં ૧૦૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦
વર્ગમૂળમાં
છેદ એટલે
વર્ગમૂળ કાઢતાં
શેષ રાશિ ૧૫૬૭૫ |
ભાજક રાશિ ૨૦૪૦૯૦
લાધેલી ભાગમાં કળાના કરેલા ' શેષ કળા આવેલી કળા એજન ૧૦૨૪૬૯૫ ૫૩૯૩૧
Aho ! Shrutgyanam
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭ હરિવર્થ ક્ષેત્રની છવાનું ગણિત
પ. જબૂદ્વીપ યોજના ઈષ, વિષ્કભ ઈષ વિષ્ક કળા ઓગણીશ લાખમાંથી ઈષ કળાને ૧૦૦૦૦૦ એજન ૧૬૩૧૫ બાદ કરેલી ઇર્ષ કળી ચારે ગુણવા ૧૬૩૧૫
૧૯૦૦૦૦૦ ૩૧૦૦૦૦ ૧૯૦૦૦૦૦
૩૯૮૫
૩૧૦૦૦૦
૧પ૯૦૦૦૦ ૧૨૪૦૦૦૦ ૩૧૦૦૦૦
વર્ગમૂળ
૧૦
૧)૧૯૭૧૬૦૦૦૦૦૦૦૦(૧
૯ ભાગમાં
૨,૪૦૯૭(૪
આવેલી કળા
૧૪૦૪૧૩૬
બાદ કરેલી રકમને ચારે ગુણેલી રકમ
ગુણવા ૧૫૯૦૦૦ ૧૨૪૦૦૦૦
૦૦૦૦૦૦૦ ૦૦૦૦૦૦૦૪ ૦૦૦૦૦૦૦૮ ૦૦૦૦૦૦૦૮ ૬૩૬૦૦૦૦૮ ૩૧૮૦૦૦૦૮ ૧૫૯૦૦૦૦૮ ૧૯૭૧૬૦૦૦૦૦૦૦૦
૨૮,૦) ૧૧ (
૦૦૦
ભાગમાં આવેલી કળાના
જન ૧૯)૧૪૦૪૧૩૬(૭૩૯૦૧૭
૧૩૩ ૨૦૭૪
પ૭ શેષ કળા ૧૭૧
૧૭ ૧૭૧ ૨૦૦૩
૨૮૦,૪)૧૧૬૦૦(૪
૧૧૨૧૬ ૨૮૦૮,૧)૦૦૩૮૪૦૦(૧
૨૮૦૮૧ ૨૮૦૮૨,૩)૧૦૩૧૯૦૦(૩
૮૪૨૪૬૯ ૨૮૦૮૨૬,૬) ૧૮૯૪૩૧૦૦(૬
- ૬ ૧૬૮૪૫૯૬ ૨૮૦૮૨૭ર ૦૨૭૩પ૦ ભાજક રાશિ શેષ રાશિ છેદ રાશિ ૮ ૭
તુ છાશ લાવ્યા છે શુગુતાણી
-
૫
જીવાકરણ ઈષ વિઠ્ઠભઈષ વિષ્ફ એગણીશ લાખ- ઈષ કળાને ઈષ કળી બાદ કરતાં હરિવર્ષ જન કળા માથી બાદ કરેલી અરે વાત શેષ રહેલી કળાને ચતુ
ઇષ કળા
"ગુણ ઇષકળાવડે ગુણતાં ક્ષેત્ર ૧૬૩૧૫ ૩૧૦૦૦૦ ૧૫૯૦૦૦૦ ૧૨૪૦૦૦૦ ૧૭૧૦૦૦૦૦૦૦૦
શેષ કળા
વર્ગમૂળ કાઢતાં વર્ગમૂળમાં છેદ લાધેલી એટલે ભા કળાના કરેલા
શેષ રાશિ એટલે ભાજક રાશિગમાં આવેલી કળા એજન ૨૦૯૩૫૦૪ | ૨૮૦૮૨૭ર | ૧૪૦૪૧૩૬ ૭૩૯૦૧
Pls
Aho! Shrutgyanam
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૨૭ )
૮ નિષધ પર્વતની છવાનું ગણિત જબૂદ્વીપ જન વિષ્કભ ઈશ્ક વિશ્કેભ કળા ઓગણુશ લાખમાંથી ઈષ કળાને
* ૧૦૦૦૦૦ જન ૩૩૧૫૭ બાદ કરેલી ઈષ કળા ચા૨ે ગુણતાં ગુણવા ૧૯ ૩૩૧૫૭૭
૧૯૦૦૦૦૦ આવેલ કળા કળી ૧૯૦૦૦૦૦
૬૨૯૮૩
६३०००० ૬૩૦૦૦૦ - ૧૭
૧૨૭૦૦૦૦ ૬૩૦૦૦૦
૨૫૨૦૦૦૦ ગુણાકારથી આવેલ કળાનું બાદ કરેલી રકમને
વર્ગમૂળ
ભાગમાં આવેલી કળાના ચારે ગુણેલી રકમ ગુણતાં
૧)૩૨૦૦૪૦૦૦૦૦૦૦૦(૧ ૧૯) ૧૭૮૮૯૬૬૯૪૧૫૬ ૧૨૭૦૦૦૦
૧૭૧ ૨૫૨૦૦૦૦
૦૭૮ ૧૧
આવેલી ૦૦૦૦૦૦૦ '૧૮૯
૭૬ શેષ કળા
કળા ૦૦૦૦૦૦૦૪ ૩૪,૮) ૩૧૦૪(૮ ૦૦૦૦૦૦૦૪
૧૯ ૦૦૦૦૦૦૦x
૩૫૬,૮) ૩૨૦૦૦(૮ ૨૫૪૦૦૦૦૮ ૨૮૫૪૪
૯૫ ૬૩૫૦૦૦૦૮ ૩૫૭૬,૯)-૩૪૫૬૦૦(૯
૦૧૧૬ ૨૫૪૦૦૦૦૮
૩૨૧૯૨૧
૧૧૪ ૩૨૦૦૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૩પ૭૭૮,૬) ૨૩૬૭૯૦૦(૬
૦૦૨ ૨૧૪૬૭૧૬ ૩૫૭૭૯૨,૬)૦૨૨૧૧૮૪૦૦(૬
૬ ૨૧૪૬૭પપ૬ ૩પ૭૭૯૩૨ ૦૦૬૫૦૮૪૪ ૮ છેદ રાશિ ૭ શેષરાશિ
૨,૭)રર૦(૭
૯ ભાગમાં
૨
- ૨૭૮૪ ૧૭૮૮૯૬૬
૧૦૬
૫.
૬ ઇષ કળા બાદ જીવા ઈષ વિષ્કભાઇષ વિષ્ક ઓગણીશ લાખમાંથી ઇષ કળાને કરતાં શેષ રહેલી 31 | જન કળા | બાદ કરેલી ઈષ કળા ચારે ગુણતાં ..
શત કળાને ચતુર્ગુણ નિષધ
ઇષ કળાવડે ગુણ્યા પર્વત ૩૩૧૫૭ઋષ્ટ્ર ૬૩૦૦૦૦ ૧૨૭૦૦૦૦ |૨પ૨૦૦૦૦
० ३२००४००००००००
૧૧ વર્ગમૂળ કાઢતાં ! વર્ગમૂળમાં છેદ લાધેલી એટલે ! કળાના કરેલા | શેષ કળા શેષ રાશિ એટલે ભાજક રાશિ ભાગમાં આવેલી કળા જન ૬૫૦૮૪૪ | ૩૫૭૭૯૩૨ ૧૭૮૯૬૬ ૯૪૧૫૬
૭
૧૦.
Aho! Shrutgyanam
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
१
જમૂદ્રીપના ચેાજનની કળા
૧૦૦૦૦૦ ગુણવા ૧૯ ૧૯૦૦૦૦૦
♦
૩
ઇષુ વિશ્ક ભ ઇવિષ્ણુભ કળા એગણીશ લાખમાંથી બાદ કરેલી. ઇષુ કળા
યાજન
૫૦૦૦૦
૧૦૦૦૦
ૐ
બાદ કરેલી રકમને
ચારે ગુણેલી રકમે
ગુણવા
૯૫૦૦૦૦
૩૮૦૦૦૦૦
ponen
૦૦૦૦૦૦x
૦૦૦૦૦૦x
( ૨૮ )
૯ મહાવિદેહ ક્ષેત્રની જીવાનુ ગણિત
૦૦૦૦૦૦x
૦૦૦૦૦૦x
૭૬૦૦૦૦૦x
૨૮૫૦૦૦૦X
૩૬૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
d
વર્ગમૂળ કાઢતાં શેષ રાશિ
૫૦૦૦૦
૧૯
૯૫૦૦૦૦
વર્ગ મૂળ
। । । । । ।
૧)૩૬૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦(૧
૧
૨,૯)૨૬૧(૯
૯
૯ ૨૬૧ ભાગમાં આવેલી ૩૮૦૦૦૦)૦૦૦૦૦૦૦
૮ છેઃ રાશિ ૭ શેષ રાશિ
.
વર્ગ મૂળમાં છેઃ એટલે ભાજક
રાશિ
૩૮૦૦૦૦
૧૯૦૦૦૦૦
૯૫૦૦૦૦
૦૯૫૦૦૦૦
ફળા ૧૯૦૦૦૦૦
૯
.
૪
લાધેલી ભાગમાં આવેલી કળા ૧૯૦૦૦૦૦
૧
૨
૩
*
જીવાકરણ ઇવિક ભ ઇવિષ્કભ માંથી મા કરેલી એગણીશ લાખ ઇષુ કળાને પુ કળા બાદ કરતાં
વિદેહ
ચેાજન
કળા ૯૫૦૦૦૦
મંજી કળા ૯૫૦૦૦૦
શેષ રહેલી કળાને ચારે ગુણતા ઇષુકળાવડે ગુણ્યા ૩૮૦૦૦૦૦ ૩૬૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
મધ્ય
Aho ! Shrutgyanam
૧૯
po
પ
ઇષુ કળાને ચારે ગુણવા
૯૫૦૦૦૦
૧૦
ભાગમાં આવેલી કળાના ચેાજન ૧૯)૧૯૦૦૦૦૦(૧૦૦૦૦૦
૧૦
કળાના કરેલા
યેાજન ૧૦૦૦૦૦
૪
3600000
૧૧
શેષ કળા
O
૧૧ શેષ કળા
p
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૨૯ ) ૫ ધનુ પૃષ્ઠ ગણિત
ધનુ પૃષ્ટ કાઢવાની રીત કઈ પણ ક્ષેત્ર કે પર્વતનું ધનુ પૃષ્ઠ કાઢવું હોય ત્યારે પ્રથમ એ ધ્યાનમાં રાખવું કે તેની અગાઉના જે ક્ષેત્ર કે પર્વત હોય તે બધાનું ભેળું જ ધનુ પૃષ્ઠ આવે છે. માત્ર દક્ષિણ ભારતાર્ધનું જ એકલાનું ધનુપૃષ્ઠ આવે છે. ધનઃપૃષ્ઠ કરતાં પ્રથમ તેના ઈષની કળાને વર્ગ કરો. (ઈષમાં પણ પ્રથમના ક્ષેત્ર કે પર્વત ભેળા જ લેવાના છે) તે ઈષની કળાના વર્ગને છગુણા કરવા. તેમાં જીવાની કળાનો વર્ગ કે જે આની અગાઉ જવાના ગણતમાં વર્ગમૂળ કાઢવા માટે આપેલ છે તે ભેળવો. બને અંકે એકત્ર કરતાં જે અંક આવે તેનું વર્ગમૂળ કાઢવું. એ રીતે વર્ગમૂળ કાઢતાં જે આવે તેટલી કળારૂપ ધનુ:પૃષ્ઠ જાણવું. તે કળાના ગણીશું ભાંગીને ભેજને કરવા. આ પ્રમાણે યાવત્ મહાવિદેહક્ષેત્રના મધ્ય ભાગ સુધીનું ધનુ પૃષ્ઠ કાઢવું. મહાવિદેહના મધ્ય ભાગનું ધનઃપૃષ્ઠ જબદ્વીપની પરિધિના જનાદિ કરતાં બરાબર અર્ધ આવે છે.
ત્રીજા ગણિતમાં આપેલ ઇષની કળાના વર્ગના અને ચોથા ગણિતમાં આપેલ જીવાની કળાના વર્ગને આ ગણિતમાં ઉપયોગ કરવાનો છે. ધનુષ્યનો અર્ધગોળાકૃતિવાળા જે ભાગ તેનું પ્રમાણ તે ધનુપૃષ્ઠ. ધનુપૃષ્ઠનું યંત્ર
આવેલ ધનુ:પૃષ્ઠના નામ ઇષકળાને વર્ગ જીવાની કળાનો વર્ગ
જન ને કળા ૧ ઉત્તર ભરતા
૨૦૪૭૫૬૨૫ ૩૪૩૦૮૦૭૫૦૦ | ૯૭૬૬. ૧ક. ૨ વૈતાલ્ય
૨૯૭૫૬૨૫ ૪૧૪૯૦૦૯૭પ૦૦ ૧૦૭૪૩ . ૧૫ ક. ૩ પૂર્ણ ભરત
૧૦૦૦૦૦૦૦૦ ૭૫૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૪૫૨૮. ૧૧ ક. ૪ હિમવંત પર્વત
૨૨૪૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૨૫૩૦. ૪ ક. પ હિમવંત ક્ષેત્ર
૯૦૦૦૦૦૦૦૦ ૫૧૨૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૩૮૭૪૦ જે. ૧૦ ક. ૬ મહાહિમવત ગિરિ !
૦૦ ૧૦૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ પ૭૨૯ . ૧૦ ક. ૭ હરિવર્ષ ક્ષેત્ર ૯૬૧૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૯૭૧૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ૮૪૦૧૬ . ૪ ક. ૮ નિષધ પર્વત ૩૯૬૯૦૦૦૦૦૦૦૦ ૩૨૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૨૪૩૪૬. ૯ક. ૯ મહાવિદેહાધ
૩૬૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૫૮૧૧૩યા. ૧૬ ક.
૯૦૦૦૦૦૦૦૦
આમાં આપેલ ઈષુકળાના વર્ગને છગુ કરવાનો છે. પછી તેમાં જીવાની કળાનો વર્ગ જે ઉપર આપેલ છે તે ભેળવીને તેનું વર્ગમૂળ કાઢતાં જે આવે તે ધનુ પૃષ્ઠ જાણવું.
Aho I Shrutgyanam
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧
દક્ષિણ ભરતાના ઇષુની કળા
૪૫૨૫
૧ પ્રથમ દક્ષિણ
સ્
ઇષુકળાના વર્ગ
૪૫૫
૪૫૨૫
૨૨૬૨૫
૯૦૫૦૪
૨૨૬૨૫૪
૧૮૧૦૦× ૨૦૪૭૫૬૨૫
૧
૨,૮)૨૪૪(૮
२२४
૩૬,૫)૦૨૦૩૦(૫
મેળવેલી રાશિને વર્ગમૂળ કાઢવા
૧)૩૪૪૩૦૯૫૧૨૫૦(૧
૧૮૨૫
૩૭૦,૫)૦૨૦૫૯૫(પ
૧
દક્ષિણ ભરતની પુકળા
૪૫૨૫
૭ ભાજકરાશિ છેદ્યરાશિ ૩૭૧૧૧૦
( ૩૦ )
ભરતાનું ધનુ પૃષ્ઠ આ પ્રમાણેઃ—
૩
*
ઇષુકળાના વર્ગને છએ
૧૮૫૨૫
૩૭૧૦,૫)૨૦૭૦૧૨(૫
ગુણવા
૨૦૪૭૫૬૨૫
૧૮૫૫૨૫
૩૭૧૧૦,૫)૨૧૪૮૭૧૦(૫
૧૨૨૮૫૩૭૫૦
૫ ૧૮૫૫૫રપ
૨
ઇષુકળાના
વ
ૐ
વર્ગમૂળ કાઢતાં વર્ગ મૂળ કાઢતાં શેષરાશિ
છેદ્યરાશિ
૨૯૩૨૨૫
૩૭૧૧૧૦
દ
૨૩૨૨૫ શેષરાશિ દ્
.
લાયેલી કળા ૧૮૫૫૫૫
જીવાની કળાના વર્ગ જીવા ગણિતના
૬ઠ્ઠા ખાનામાં આપેલ છે તે ૩૪૩૦૮૦૯૭૫૦૦
.
વર્ગ મૂળમાં લાધેલી કળા
૧૮૫૫૫૫
રે
૫
છ ગુણ ઇષુકળાના વર્ગમાં જીવા કળાનેા વર્ગ મેળવવા
લાધેલી કળાના યાજન ૯૭૬૬
Aho ! Shrutgyanam
૯
લાયેલી કળાના ચેાજન
૧૯)૧૮૫૫૫૫(૯૭૬૬૯
૩
૪
''
ઇકળા વર્ગને જીવાની કળાના છગુણુ ઇષુકળાના વર્ગ માં છએ ગુણતાં જીવાકળાના વર્ગ મેળવતાં
વ
૨૦૪૭૫૬૨૫ ૧૨૨૮૫૩૭૫૦ ૩૪૩૦૮૦૯૭૫૦૦
૩૪૪૩૦૯૫૧૨૫૦
૧૨૨૮૫૩૭૫૦
૩૪૩૦૮૦૯૭૫૦૦
૩૪૪૩૦૯૫૧૨૫૦
૧૭૧
૧૪૫
૧૩૩
૦૧૨૫
૧૧૪
૦૧૫
૧૧૪
૨૦૧
૧૦ શેષકળા
૧
૧૯
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩૧ ) ૨ વૈતાઢય પર્વતના ધનુપૃષ્ઠનું ગણિત
વૈતાઢચ પર્વતના ઇષની કળા ૫૪૭૫
ઈષકળાને વર્ગ
૫૪૭૫ ૫૪૭૫ ૨૭૩૭૫ ૩૮૩૨૫૪ ૨૧૯૦૦૪ ૨૭૩૭૫૪ ૨૯૫૬૨૫
ઇષકળાના જીવાની કળાને છ ગુણ ઈષુકળાના વર્ગને છએ વગેજીવા ગણિતના વર્ગમાં જીવા
ગુણવા ૬ઠ્ઠા ખાનામાં કળાનો વર્ગ ૨૯૯૭૫૬૨૫ આપેલ છે તે મેળવવો
૬ ૪૧૪૯૦૦૯૭૫૦૦ ૪૧૪૯૦૦૯૭૫૦૦ ૧૭૯૮૫૩૭૫૦
૧૯૮૫૩૭૫૦ ૪૧૬૬૯૫૧૨૫૦
૦૦
મેળવેલી રાશિને વર્ગમૂળ કાઢવે લાધેલી કળા લાધેલી કળાના જન | | | | | |
૨૦૪૧૩ર ૧૯)૨૦૪૧૩ર(૧૦૭૪૩૫ ૨)૧૯૧૧૨૫૦ ૪,૦૧૬(૦
૧૪૧ ૪૦,૪)૧૯૬૯(૪
૧૩૩ ૧૬૧૬
૦૦૮૩ ૪૦૮,૧)૦૦૫૩૫(૧
७६ ૪૦૮૧ ૪૦૮૨,૩)૧૩૧૪૧૨(૩
૧૨૨૪૬૯ ૪૦૮૨૬,૨૦૦૮૯૪૩૫૦(૨ ભાજક રાશિ ૨ ૮૧૬૫૨૪ ૭ છેદરાશિ ૪૦૮૨૬૪ ૦૭૭૮૨૬ શેષરાશિ ૬
૦૭૨
૫૭.
૧૫
૫ વૈતાઢ્ય પર્વતના ઈષની કળાને ઈષકળા વર્ગને જીવાની કળાને છગુણ ઈષકળાના વર્ગમાં ઈષની કળા વર્ગ | છએ ગુણતાં વર્ગ
જીવાવર્ગ મેળવતાં પ૪૭૫ ૨૯૭પ૬ર૫ ૧૭૯૮૫૩૭૫૦ ૪૧૪૯૦૦૭પ૦૦ ૪૧૬૬૯૫૧૨૫૦
૧૦ શેષકના
વર્ગમૂળ કાઢતાં વર્ગમૂળ કાઢતાં વર્ગમૂળમાં તે લાધેલી કળાના શેષરાશિ છેદરાશિ | લાધેલી કળા ! જન ૭૭૮૨૬ | ૪૦૮૨૬૪ | ૨૦૪૧૩૨ ૧૦૭૪૩
૧૫
૧૯
Aho I Shrutgyanam
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૩૨ ) ૩ ઉત્તરાર્ધ ભરતક્ષેત્રનું ધનુપૃષ્ઠ ૨ ઈષકળાને ઈષકળા વર્ગને જીવાની કળાને છગુણ ઈષકળાના છએ ગુણવા વગર જીવી ગણિ
વર્ગ જીવા ગણિ. વર્ગમાં જીવાળાને ૧૦૦૦૦ ૧૦૦૦૦૦૦૦૦ તના છઠ્ઠા ખાનામાં વર્ગ મેળવો ૧૦૦૦૦ -
૬ મૂકેલ છે તે ૭૫૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૦૦૦૦૦૦૦૦ ૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ૭૫૬૦૦૦૦૦૦૦૦
૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ૭૬૨૦૦૦૦૦૦૦૦
ઉત્તર ભરતની ઈષકળી ૧૦૦૦૦
વર્ગ
મેળવેલી રાશિને વર્ગમૂળ કાઢવો
૨)૭૬૨૦૦૦૦૦૦૦૦(૨
લાધેલી કળા ૨૭૬૦૪૩
લાધેલી કળાના જન ૧૯)૨૭૬૦૪૩(૧૪૫ર૮
७६ ૧૦૦
૦૦૫૪
૪,૭)૩૬૨(૭
૩૨૯ ૫૪,૬)૨૩૦૦(૬
૩૨૭૬ ૫૫૨,૦) ૦૨૪૦૦(૦
૦૦૦૦૦૦ ૫૫૨૦,૪)૨૪૦૦૦૦(૪
૨૨૦૮૧૬ ૫૫૨૦૮,૩)૧૯૧૮૪૦૦(૩
૩ ૧૬૫૬૨૪૯ પપ૨૦૮૬ ૦૨૬૨૧૫૧ ભાજક રાશિ શેષરાશિ ૬ ૭ છેદરાશિ
૩
૫
ઉત્તર ભારતની ઈષની કળાને ઇષકળા વર્ગને જીવાની કળાનો છગુણ ઈષકળાના વર્ગમાં ઈષકળા વર્ગ છએ ગુણતાં
| જીવાકળાનો વર્ગ મેળવતાં ૧૦૦૦૦ | ૧૦૦૦૦૦૦૦૦' ૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ૭૫૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ! ૭૬૨૦૦૦૦૦૦૦૦
શેષકળા
વર્ગમૂળ કાઢતાવર્ગમૂળ કાઢતાં વર્ગમૂળમાં | લાધેલી કળાના
શેષરાશિ ! છેદરાશિ લાધેલી કળા | એજન ૨૬૨૧૫૧ પપ૨૦૮૬ ૨૭૬૦૪૩ ૧૪૫૨૮
Aho! Shrutgyanam
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૩૩ ) ૪ હિમવંતગિરિનું ધનુ પૃષ્ઠ
હિમવંત ગિરિની ઈષકળા ૩૦૦૦૦
વગ
ઈષકળાનો ઈબુકળા વર્ગને જીવાની કળાને છગુણ ઈષકળાના
છએ ગુણતાં વર્ગ જીવા ગણિ- વર્ગમાં જીવાકળાના ૩૦૦૦૦ ૦૦૦૦૦૦૦૦ તના ૬ઠ્ઠા ખાનામાં વર્ગ મેળવવા ૩૦૦૦૦
૬ મૂકેલ છે તે ૫૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૯૦૦૦૦૦૦૦૦- - ૫૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૨૨૪૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૨૨૪૪૦૦૦૦૦૦૦૦
૨૨૯૮૦૦૦૦૦૦૦૦
મેળવેલી રાશિનો વર્ગમૂળ કાઢવો
લાધેલી કળા ૪૭૯૩૭૪
લાધેલી કળાના યોજન ૧૯)૪૭૯૩૭૪(૨૫
૩૮
૪)૨૨૯૮૦૦૦૦૦૦૦૦(૪
૦૪૩ ૩૮ ૦૫૭
૫૭
૦૦૪
૮,૭) ૬૯૮(૭
१०६ ૯૪,૯)૨૮૯૦૦(૯
૮૫૪૧ ૯૫૮,૩)૩૫૯૦૦(૩
૨૮૭૪૯ ૯૫૮૬,૭) ૭૧પ૧૦૦(૭
૬૭૧૬૯ ૯૫૮૭૪,૪)૨૪૪૦૩૧૦૦(૪
૪ ૩૮૩૪૯૭૬ ૫૮૭૪૮ ૦૫૬૮૧૨૪ ભાજકરાશિ શેષરાશિ ૭ છેદરાશિ ૬
હિમવંતગિરિની ઈબુકળાનો ઈષકળા વર્ગને જવાની કળાનો ઈષકળા
છએ ગુણતાં | વર્ગ ૩૦૦૦૦ ૯૦૦૦૦૦૦૦૦ ૫૪૦૦૦૦૦૦૦૦રર૪૪૦૦૦૦૦૦૦૦
છગુણ ઈષવર્ગમાં જીવાવર્ગ મેળવતાં ૨૨૯૮૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૦ શેષકળા
વર્ગમૂળ કાઢતાં વર્ગમૂળ કાઢતાં વર્ગમૂળમાં લાધેલી કળાનાં
શેષરાશિ ! છેદરાશિ | લાધેલી કળા ! જન પ૬૮૧૨૪ ૯૫૮૭૪૮ | ૪૭૯૯૭૪ ૨૫૨૩૦
જ
Aho! Shrutgyanam
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧
હિમવત
ક્ષેત્રની
ઈપુકળા
७००००
ર્
ઇષુકળાના વ
७००००
७००००
૪૯૦૦૦૦૦૦૦૦ ૨૯૪૦૦૦૦૦૦૦૦
૪૯
૧૪,૩)૫૧૮(૩
( ૩૪ )
૫ હિમવ’તક્ષેત્રનુ ધનુઃપૃષ્ઠ
મેળવેલી રાશિના વર્ગ મૂળ કાઢવા
। । । । । ।
૭)૧૪૧૮૦૦૦૦૦૦૦૦(૭
૪૨૯
૧૪૬,૬)૦૮૯૦૦(૬ ૮૭૯૬
૧૪૭૨,૦)૰૧૦૪૦૦(૦
૩
ઈપુકળા વર્ગને છએ ગુણતાં ૪૯૦૦૦૦૦૦૦૦
ભાજકરાશિ ૭ છેદરાશિ
૦૦૦૦૦
૧૪૭૨૦,૭)૧૦૪૦૦૦૦(૭
૧૦૩૦૪૪૯
૧૪૭૨૧૪,૦,૦૦૦૯૫૫૧૦૦(૦ શેષરાશિ
દ
૬
७
વર્ગમૂળ કાઢતાં વ મૂળ કાઢતાં
શેષરાશિ
હૈદરાશિ ૧૪૬૨૧૪૦
૯૫૫૧૦૦
૪
જીવાની કળાને વર્ગ જીવા ગણિતમાં છઠ્ઠા ખાનામાં મૂકેલ છે તે
૫૧૨૪૦૦૦૦૦૦૦૦
લાધેલી કળા ७३६०७०
૧
२
હિમવત ક્ષેત્રની ઇષુની કળાના ઈપુકળા વ
७०००० ૪૯૦૦૦૦૦૦૦૦ ૨૯૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૫૧૨૪૦૦૦૦૦૦૦૦
3
ઇષુકળા વર્ગને છએ ગુણતાં
.
વર્ગમૂળમાં લાયેલી કળા
७३९०७०
જીવાની કળાના વગ
૯
લાધેલી કળાના ચેાજન ૧૯)૭૩૬૦૭૦(૩૮૭૪}¢
←
લાધેલી કળાનાં
યાજન
૩૮૭૪૦
Aho ! Shrutgyanam
૫
છગુણુ ઇષુ વ માં જીવાવર્ગ મેળવવા
૨૯૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૫૧૨૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૫૪૧૮૦૦૦૦૦૦૦૦
૫૭
૧૬૬
૧૫૨
૦૧૪
૧૩૩
२००७७
37 ©
૫
છગુણ ઇષવર્ગ માં જીવાવર્ગ મેળવતાં
૧૪૧૮૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૦
શેષકળા
૧૦
૧૯
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩૫) ૬ મહાહિમવંત પર્વતનું ધનુપૃષ્ઠ
૩ મહા ઇષુકળાને વગ ઈષકળાના વર્ગને જીવાની કળાને છ ગુણ ઈષવર્ગમાં હિમવંત ૧૫૦૦૦૦ છએ ગુણવા વગેજીવા ગણિતના જીવાવર્ગ મેળવવો પર્વતની ૧પ૦૦૦૦ ૨૨૫૦૦૦૦૦૦૦૦ ૬ઠ્ઠી ખાનોમાં ૧૦૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ઇષકળા ૨૨૫૦૦૦૦૦૦૦૦
૬ આપેલ છે તે ૧૩૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૫૦૦૦૦
૧૩૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૦૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૧૮૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦
લાધેલી કળા ૧૦૮૯૫૭૭
લાધેલી કળાના જન ૧૯)૧૦૮૮૫૭૭(૫૭૨૯૩૯
૧૩૮ ૧૩૩ ૦૦૫૫
૩૮
મેળવેલી રાશિન વર્ગમૂળ કાઢો
૧)૧૧૮પ૦૦૦૦૦૦૦૦૦(૧ ૨,૦) ૧૮(૦ ર૦,૮)૧૮૫૦(૮
૧૬૬૪ ૨૧૬,૮)૧૮૬૦૦(૮
૧૭૩૪૪ ૨૧૭૬૫) ૧૨૫૬૦૦(પ
૧૦૮૮૨૫ ૨૧૭૭૦,૭)૧૬૭૭૫૦૦(૭
૧૫૨૩૯૯ ૨૧૭૭૧૪,૭)૧૫૩૫૫૧૦૦(૭
૭ ૧૫૨૪૦૦૨૯ ૨૧૭૭૧૫૪ ૦૦૧૧૫૦૭૧ ૭ ભાજકરાશિ શેષરાશિ
છેદરાશિ ૬
૧૭૭ ૧૭૧
૩
૧ મહાહિમવંત ! ઇષની કળાનો | ઈષકળા વર્ગને | જીવાની કળાનો ! છગુણ ઈષવર્ગમાં પર્વતની | વર્ગ | છએ ગુણતાં
વગ
વાવ મેળવતાં ઈષકળા ૧૫૦૦૦ રરપ૦૦૦૦૦૦૦૦૧૩પ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૧૦૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૧૮૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૦
શેષકળા
વર્ગમૂળ | વર્ગમૂળ કાઢતાં કાઢતાં શેષરાશિ
છેદરાશિ ૧૧૫૦૭૧ ૨૧૭૭૧૫૪
વર્ગમૂળમાં લીધેલી કળા ૧૦૮૮પ૭૭
લાધેલી કળાના
જન
૧૦
૫૭૨૯૩
Aho! Shrutgyanam
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૩૬ ) ૭ હરિવર્ષ ક્ષેત્રનું ધનુપૃષ્ઠ
હરિવર્ષ ક્ષેત્રની ઈષકળા ૩૧૦૦૦૦
ઈષકળાને ઈષકળા વર્ગને જવાની કળાનો વર્ગ છગુણ ઈષવર્ગમાં
વર્ગ છએ ગુણવા જીવા ગણિતના છઠ્ઠા જીવાવર્ગ મેળવવો ૩૧૦૦૦૦ ૯૬૧૦૦૦૦૦૦૦૦ ખાનામાં મૂકેલ છે તે ૧૭૧૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ૩૧૦૦૦૦
૬ ૧૯૭૧૬૦૦૦૦૦૦૦૦ પ૭૬૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ૬૧૦૦૦૦૦૦૦૦ પ૭૬૬૦૦૦૦૦૦૦૦
૨૫૪૮૨૦૦૦૦૦૦૦૦
૮
લાધેલી કળા ૧૫૯૬૩૦૮
લાધેલી કળાના જન ૧૯)૨૫૬૩૦૮(૮૪૦૧૬
૧૫ર ००७६
७६ ૦૦૩૦ ૧૯
૧૧૮
૧૧૪
મેળવેલી રાશિને વર્ગમૂળ કાઢવો
૧)૨૫૪૮૨ ૦૦૦૦૦૦૦(૧ ૨,૫,૧૫૪(૫
૧૨૫ ૩૦,૯)૨૯૮૨/૯
૨૭૮૧ ૩૧૮,૬)૨૦૧૦૦(૬
૧૯૧૧૬ ૩૧૯૨૩) ૦૯૮૪૦૦(૩
૯૫૭૬૯ ૩૧૯૨૬,૦) ૦૨૬૩૧૦૦(૦
૦૦૦૦૦૦ ૩૧૯૨૬૦,૮)ર૬૩૧૦૦૦૦(૮
૮ ૨૫૫૪૦૮૬૪ ૩૧૮૬૧૬ ૦૦૭૬૯૧૩૬ ભાજક રાશિ શેષરાશિ ૭ છેદરાશિ ૬
હરિવર્ષક્ષેત્રની ઈબુકળાને ઈષકળા વર્ગને જીવાની કળાનો | છગુણ ઈષવર્ગમાં ઈષકળા | વગ છએ ગુણતાં વર્ગ
જીવાવર્ગ મેળવતાં ૩૧૦૦૦ ૬૧૦૦૦૦૦૦૦૦ પ૭૬૬૦૦૦૦૦૦૦૦૧૯૭૧૬૦૦૦૦૦૦૦૦ર૫૪૮૨૦૦૦૦૦૦૦૦
શેષ કળા
વર્ગમૂળ કાઢતાં વર્ગમૂળ કાઢતાં વર્ગમૂળમાં | લાધેલી કળાના શેષરાશિ છેદરાશિ લાધેલી કળા
જન ૭૬૯૧૩૬ ૩૧૯૨૬૧૬ ૧૫૯૬૩૦૮ ૮૪૦૧૬
Aho! Shrutgyanam
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૩૭ ) ૮ નિષધ પર્વતનું ધનુ પૃષ્ઠ
નિષધગિરિ. ઈષ કળાનો વર્ગ ની ઈષકળા ૬૩૦૦૦૦ ६३००००
૬૩૦૦૦૦ ૩૯૬૯૦૦૦૦૦૦૦૦
ઈષ કળા વર્ગને
છએ ગુણવા ૩૯૬૯૦૦૦૦૦૦૦૦
જીવાની કળાને વર્ગ જીવો ગણિતમાં છઠ્ઠા ખાનામાં મૂકેલ છે તે ૩૨૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૨૩૮૧૪૦૦૦૦૦૦૦૦
૦૪૬
.
०८२
૭૬
૦૬૫
છ ગુણ ઈર્ષા વર્ગમાં મેળવેલી રાશિનો વર્ગમૂળ કાઢવો લાધેલી કળાના જન જીવા વર્ગ મેળવતાં
૨)પા | | | ૧૯)૨૩૨૫૩(૧૨૪૩૪૬
૨)૫૫૮૧૮૦૦૦૦૦૦૦૦(૨ ૩૨૦૦૪૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૯ ૨૩૮૧૪૦૦૦૦૦૦૦૦
૪,૩)૧૫૮(૩ ૫૫૮૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦
લાધેલી ૧૨૯
કળા ૪૬૬૦૨૯૧૮(૬ .
- ૨૩૬૨૫૮૩ ૨૭૯૬ ૪૭૨,૨) ૧૨૨૦૦(૨
૫૭.
૦૮૮ ૪૭૨૪,૫,૦૨૭પ૬૦૦(૫
७६ ૨૩૬૨૨૫
૧૨૩ ૪૭૨પ૦,૮) ૩૯૩૭૫૦૦(૮
૧૧૪ ૩૭૮૦૦૬૪ ૪૭૨૫૧૬,૩).૧૫૭૪૩૬૦૦(૩
૧૪૧૭૫૪૮૯ ૪૭૨૫૧૬૬ ૧પ૬૮૧૧૧ ૭ છેદ રાશિ ૬ શેષરાશિ
નિષધ પતન | ઇષ કળાનો વર્ગ ઈષ કળા વર્ગને | જીવાની કળાનો છ ગુણ ઈર્ષા વર્ગમ
- છએ ગુણતાં | ગ | જીવા વર્ગ મેળવતાં S ૩૯૬૯૦૦૦૦૦૦૦૦ ૨૭૮૧૪૦૦૦૦૦૦૦૦'ક૨૦૦૪૦૦૦૦૦૦૦૦૫૫૮૧૮૦૦૦૦૦૦૦૦
વર્ગમૂળ કાઢતાં વર્ગમૂળ કાઢતાં ! વર્ગમૂળમાં | લાધેલી કળાના | શેષ કળા શેષ રાશિ છેદ રાશિ
લાધેલી કળા યોજન ૧૫૬૮૧૧૧ ૪૭૨૫૧૬૬ ૨૩૨૫૮૩ ૧૨૪૩૪૬
Aho ! Shrutgyanam
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૩૮ )
૯ મહાવિદેહ ક્ષેત્રાનુ-મધ્ય ભાગનું ધનુ પૃષ્ઠ
૧
ર
મહાવિદેહા ની ઇષુ કળાના વ
કળા
૯૫૦૦૦૦
૫
છગુણુ ઇષુવર્ગ માં જીવાવગ મેળવવા ૩૬૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૫૪૧૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૯૦૨૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૧
મહાવિદેહ ક્ષેત્રા ની
પુકળા ૯૫૦૦૦૦
૯૫૦૦૦૦
૯૫૦૦૦૦
૯૦૨૫૦૦૦૦૦૦૦૦
૯૦૨૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦
રે
દ
મેળવેલી રાશિના વર્ગમૂળ કાઢવા ૩)૯૦૨૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦(૩ લાયેલી કળા ૬,૦)૦૦૨(૦ ૬૦,૦)૦૦૨૫૦(૦ ૩૦૦૪૧૩ ૬૦૦,૪)૨૫૦૦૦(૪
૨૪૦૧૬ ૬૦૦૮,૧)૦૦૯૮૪૦૦(૧ ૬૦૦૮૧ ૬૦૦૮૨,૬)૩૮૩૧૯૦૦(૨ ૩૬૦૪૯૫૬
૬૦૦૮૩૨,૩)૦૨૨૬૯૪૪૦૦(૩
૩
૬૦૦૮૩૨૬
૭ ભાજકરાશિ દરાશિ
૩
ઇંપુ કળા વર્ગને છએ ગુણવા ૯૦૨૧૦૦૦૦૦૦૦૦
૨
ઇષુકળાના
કળા ૨૦૦૦૦૦૦૦૦
૫૪૧૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૮૦૨૪૯૬૯ ૪૬૬૯૪૩૧ શેષરાશિ
દ
Aho ! Shrutgyanam
જીવાની કળાના વર્ગ જીવા ગણિતમાં છઠ્ઠા ખાનામાં મૂકેલ છે તે
૩૬૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
લાધેલી કળાના ચેાજન ૧૯)૩૦૦૪૧૬૩(૧૫૮૧૧૩
3
ઇષુકળા વર્ગને છએ ગુણુતાં
૫૪૧૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦
રે
૧૯
૧૧૦ શેષકળા 옥돔
#s & 3 | 2
પ
७
.
૯
૧૦
છગુણ ઇષુલમાં વર્ગમૂળ કાઢતાં વર્ગમૂળ કાઢતાં વર્ગમૂળમાં લાધેલી કળાનાં શેષ
જીવાવર્ગ મેળવતાં
શેષરાશિ
હૈદરાશિ
લાધેલી રાશિ
ચેાજન કળા
૪૬૬૯૪૩૧
૬૦૦૮૩૨૬
૩૦૦૪૧૩
૧૫૮૧૧૩
૪
જીવાની કળાના
વ
૩૬૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
ન
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૩૯ ) ૫ બાહા ગણિત
બાહા ગણિતની રીત જે પર્વત કે ક્ષેત્રની બે બાજુની બાહા કાઢવી હોય તેનું જે ધનુ પૃષ્ઠ એ માધન:પૃષ્ઠ કહેવાય. તેમાંથી તેની અગાઉના ક્ષેત્ર કે પર્વતનું ધનુ પૃષ્ઠ કાઢેલું હોય તે બાદ કરવું. બાદ કરતાં જે આવે તેનું અર્ધ કરતાં જે આવે તે પર્વત કે ક્ષેત્રની બે બાજુની બાહા સમજવી. એક દક્ષિણ ભરતાર્ધની બાહા ન હોય. તે સિવાય બાકીના બધા ક્ષેત્રને પર્વતની બાહા હોય. બાહા કાઢવામાં બીજું કોઈપણ ગણિત કરવાનું નથી. દરેક બાદબાકીમાં કે અર્ધ કરવામાં જનની કળા ૧૯ ગણવી. જન પછી અંક બધે કળાનો જ સમજે. અર્ધ કરવામાં જ્યાં એકી યાજન હોય ત્યાં છેલા જનની ૧૯ કળા કરી, ઉપરની કળા તેમાં ઉમેરીને પછી અર્ધ કળા કરવી.
૧ વૈતાઢય પર્વતની બાહા ૧ નાનું ધનુઃ પૃષ્ઠ 5 દક્ષિણ ભરતાર્ધનું મોટું ધનુ પૃષ્ઠ | બાદ કરતાં આવેલ ૯૭૬૬-૧ વૈતાઢ્યનું
જન ને કળા | અર્ધ કરતાં આવેલ મોટામાંથી નાનું ! ૧૦૭૪૩–૧૫
| ૨)૯૭૭. ૧૪ ક. ૪૮૮ . ૧દા કળા બાદ કરવું
૯૭૬૬-૧ આનું અર્ધ કરવું ૨ ઉત્તર ભરતાર્ધની બાહા
વૈતાત્યનું
૧ નાનું ધનુઃ પૃષ્ઠ
| મોટું ધન પૃષ્ઠ | બાદ કરતાં આવેલ ૧૦૭૪૩-૧૫ | ઉત્તર ભતાનું યાજન ને કળા | અર્ધ કરતાં આવેલ મેટામાંથી નાનું | ૧૪૫૨૮-૧૧ | ૨,૩૭૮૪–૧૫ ક. ૧૮૯૨ એ. શા કા બાદ કરવું ૧૦૭૪૩-૧૫ | આનું અધ કરવું ?
૩ હિમવંત પર્વતની બાહા
૧ નાનું ધનુ:પૃષ્ઠ
ભરતક્ષેત્રનું | મોટું ધનુ પૃષ્ઠ | બાદ કરતાં આવેલ | ૧૪૫૨૮-૧૧ | હિમવંત પર્વતનું | જન ને કળા | અર્ધ કરતાં આવેલ મોટામાંથી નાનું ૨૫૨૩૦- ૪ / ૨)૧૦૭૦૧-૧૨ ક. ૫૩૫ . ૧પા ક.
બાદ કરવું | ૧૪૫૨૮–૧૧ | આનું અધ કરવું |
Aho! Shrutgyanam
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૪ ) ૪ હિમવંતક્ષેત્રની બાહા
૧ નાનું ધનુ:પૃષ્ઠ | ર મેટ ધન:પૃષ્ઠ ૩ બાદ કરતાં આવેલ હિમવંત પર્વતનું
હિમવંતક્ષેત્રનું | યોજન ને કળા ૨૫૨૩૦-૪ મેટામાંથી નાનું
| અર્ધ કરતાં આવેલ ૩૮૭૪૦-૧૦ ૨)૧૩પ૧૦–૬ ક.
| ૨૫૨૩૦- ૪ આનું બંધ કરવું
૬૭૫૫ બાદ કરવું
. ૩ ક. ૫ મહાહિમવંત પર્વતની બાહા ૧ નાનુ ધનુ:પૃષ્ઠ
| ૨ મોટું ધનુ પૃષ્ઠક બાદ કરતાં આવેલ હિમવંત ક્ષેત્રનું
મહાહિમવંતનું | જન ને કળા ૩૮૭૪૦-૧૦ મેટામાંથી નાનું
૫૭૨૯૩-૧૦ ૨)૧૮૫૫૩ ચો. | અર્ધ કરતાં આવેલ બાદ કરવું
૩૮૭૪૦-૧૦ | આનું અર્ધ કરવું ૯૨૭૬ ૨. લા ક. ૬ હરિવર્ષક્ષેત્રની બાહા
૧ નાનું ધનું પૃષ્ઠ | ર માટ ધન પૃષ્ઠ ૩ બાદ કરતાં આવેલ મહાહિમવંત ગિરિન હરિવર્ષક્ષેત્રનું | જન ને કળા
૫૭૨૯૩–૧૦ મેટામાંથી નાનું
૮૪૦૧૬- ૪ | ૨)ર૬૭રર-૧૩ | અર્ધ કરતાં આવેલ બાદ કરવું
પ૭૨૯૩-૧૦ | આનું અર્ધ કરવું ૧૩૩૬૧ . દા ક.
૭ નિષધ પર્વતની બાહા ૧ નાનું ધનુ98 ! માટે ધન:પ્ર૪ ૩ બાદ કરતાં આવેલ હરિવર્ષ ક્ષેત્રનું નિષધ પર્વતનું | યોજન ને કળા
૮૪૦૧૬-૪ મોટામાંથી નાનું ૧૨૪૩૪૬-૯
| અર્ધ કરતાં આવેલ
૨૦૪૦૩૩૦-૫ બાદ કરવું
૮૪૦૧૬-૪ | આનું અર્ધ કરવું ૨૦૧૬૫ . રાા ક.
૮ મહાવિદેહ ક્ષેત્રાર્ધની બાહા ૧ નાનુ ધનુ પૃષ્ઠ
૨ મોટું ધન પૃષ્ઠ ૩ બાદ કરતાં આવેલ નિષધ પર્વતનું |
મહાવિદેહાનું | જન ને કળા ૧૨૪૩૪૬-૯ ૧૫૮૧૧૩-૧૬ | ૨,૩૩૭૬૭–ા
| અર્ધ કરતાં આવેલ મોટામાંથી નાનું બીદ કરવું
૧૨૪૩૪૬- ૯ | આનું અર્ધ કરવું | ૧૯૮૮૩ . ૧૩ ક.
Aho! Shrutgyanam
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૪૧ )
૭ મું પ્રતર ગણિત આ ગણિત બીજા બધા ગણિત કરતાં વધારે મુશ્કેલ છે. વળી તે ગણિત બધી વસ્તુ માટે એકસરખી રીતે કરી શકાતું નથી. પ્રથમ દક્ષિણ ભરતાર્ધનું પ્રતર ગણિત કેમ કરવું તે કહીએ છીએ.
પ્રતર ગણિત એટલે એક જનરૂપ ચોસલાં તે ક્ષેત્ર કે પર્વના તળમાં કેટલા સમાય તેની સંખ્યા સમજવી. - દક્ષિણ ભરતાના ઈષની કળાને જીવાની કળા સાથે ગુણવી. ગુણતાં જે અંક આવે તેને ચારે ભાગ દેવો. ચારે ભાગ દેતાં આવે તેને વર્ગ કરે. આવેલ વર્ગને દશગુણ કરી પછી તેનું વર્ગમૂળ કાઢવું. વર્ગમૂળ કાઢતાં આવે તે પ્રતિકળા હોય છે, તેથી તેને કળા કરવા માટે એગણશે ભાંગવા. ભાંગતા આવે તે કળાને ફરી ઓગણીશે ભાંગવા. ભાંગતા આવે તે યાજન અને ઉપર વધે તે કળા ને પ્રતિકળા જાણવી.
વૈતાદ્યપર્વત માટે પ્રતર કરતાં જુદી રીત છે. તેના પ્રતર ત્રણ પ્રકારના કરવા પડે છે. પ્રથમ ૫૦ જનની પહોળાઈનું, બીજું ૩૦ જનની પહોળાઈનું ને ત્રીજું દશ એજનની પહોળાઈનું.
પ્રથમ લઘુછવાની કળાનો વર્ગ કરતાં આવે તે તથા ગુરુછવાનો વર્ગ કરતાં આવે તે બન્નેને સરવાળો કરી તેનું અર્ધ કરવું. અર્ધ કરતાં આવે તેનું વર્ગમૂળ કાઢવું. વર્ગમૂળ કાઢતાં આવે તેને પ્રથમ ભૂમિતળનું પ્રતર કરવા માટે ત્યાં પચાસ યોજન પહોળાઈ હોવાથી ૫૦ વડે ગુણવું. ગુણતાં જે આવે તે પ્રતિકળા છે તેથી તેને ૧૯ વડે ભાંગી કળા કરવી. તેને ૧૯ વડે ભાંગી એજન કરવાં. આ પ્રમાણે કરતાં આવેલ એજન, કળા ને પ્રતિકળા તે ભૂમિતળનું પ્રતર જાણવું. ઉપરની પ્રથમ મેખળાનું પ્રતર કરવા માટે વર્ગમૂળમાં આવેલ પ્રતિકળાને ૩૦ વડે ગુણવા ને બીજી મેખળાનું પ્રતર કરવા માટે દશવડે ગુણવાં. આ પ્રમાણે ત્રણે મેખળાનું પ્રતર આવશે–ઘન કરવા માટે તે અંકને ઊંચાઈના એજન સાથે ગુણવા પડશે તે આગળ ઘન ગણિતમાં કહેવામાં આવશે.
ઉત્તર ભરતાઈ ને હિમવંત પર્વતાદિના પ્રતરમાં ઉપર પ્રમાણે જ કરવાનું છે તેમાં વર્ગમૂળમાં આવેલ કળાને પોતપોતાની પહોળાઈના એજનની કળા કરી તેની સાથે ગુણવાના છે અને પછી તેને બે વાર ૧૯ વડે ભાંગી જન, કળા ને પ્રતિકળા લાવવાના છે.
આ સાથેના પ્રતરકરણમાં વૈતાદ્યપર્વતનું પ્રતર ગણિત છેવટે નવમાં અકે આપેલું છે, કારણ કે તેનું પ્રતર ત્રણ પ્રકારે લાવવાનું છે. તે ઉપર જણાવેલ છે. તેનો ઉપગ ઘન ગણિતમાં કરવાનું હોવાથી તેને ઘનગણિતને લગતું રાખેલ છે.
Aho! Shrutgyanam
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧-૨-૩ ઈષુની કળાને જીવાની કળા
સાથે: ગુણવા
૧૮૫૨૨૫
૪૫૨૫
૯૨૬૧૨૫
૩૭૦૪૫૦x ૯૨૬૧૨૫×
૭૪૦૯૦૦x
૮૩૮૧૪૩૧૨૫
૪
તેને ચારે ભાગતાં જે કળા આવે તે ૪)૮૩૮૧૪૩૧૨૫
૨૦૯૫૩૫૭૮૧
૧
ઇષુની કળા
૪૫૨૫
( ૪૨ )
પ
ચારે ભાગતાં જે કળા આવી તેના વર્ગ કરવા
૨૦૯૫૩૫૭૮૧ ૨૦૯૫૩૫૭૮૧
૨૦૯૫૩૫૭૮૧ ૧૬૭૬૨૮૬૨૪૮×
૧૪૬૬૭૫૦૪૬૭૪
૧૦૪૭૬૭૮૯૦૫૪ ૬૨૮૬૦૭૩૪૩×
૧૦૪૭૬૭૮૯૦૫૪ ૧૮૮૫૮૨૨૦૨૯૪
૦૦૦૦૦૦૦૦૦x
૪૧૯૦૭૧૫૬૨×
૪૩૯૦૫૨૪૩૫૧૯૨૭૯૯૬૧
×૧૦
દ
તે વર્ગને દશે ગુણતાં
૪૩૯૦૫૨૪૩૫૧૯૨૭૯૯૬૧૦
ર
૩
કાંઇક ન્યૂન ઇક્ષુકળાને જીવા જીવાની કળા કળા સાથે ગુણતાં
૧૮૫૨૨૫
७
દશે ગુણતાં જે રાશિ આવી તેનું વર્ગમૂળ કાઢવુ
૬)૪૩૯૦૫૨૪૩૫૧૯૨૭૯૯૬૧૦(૬
૩૬
૧૨,૬)૦૭૯૦(૬
૭પ૬
૧૩૨,૨)૦૩૪પર(ર ૨૬૪૪
૧૩૨૪,૬)૮૦૮૪૩(t
૧ દક્ષિણ ભરત
૭૯૪૭૬
૧૩૨પર,૧)૧૩૬૭૫૧(૧
૧૩૨૫૨૧
૧૩૨૫૨૨,૦)૪૨૩૦૯૨(૦
૧૩૨૫૨૨૦,૩)૪૨૩૦૯૨૭૯(૩
૯ છેદરાશિ
७
ભાગમાં આવેલી રાશિ ૬૬૨૬૧૦૩૧૯
૪
તેને ચારે ભાગતાં
૩૯૦૫૬૬૦૯
૧૩૨૫૨૨૦૬,૧)૨પપર૬૭૦૯૬(૧
૧૩૨૫૨૨૦૬૧
૧૩૨૫૨૨૦૬૨,૯)૧૨૨૭૪૫૦૩૫૧૦(૯
૯ ૧૧૯૨૬૯૮૫૬૬૧
૧૩૨૫૨૨૦૬૩૮ ૦૦૩૪૭૫૧૭૮૪૯
ભાજકરાશિ
શેષરાશિ
૫
ચારે ભાગતાં આવેલી
કળાના વર્ગ
૮૩૮૧૪૩૧૨૫૨૦૯૫૩૫૭૮૧ ૪૩૯૦૫૨૪૩૫૧૯૨૭૯૯૬૧
Aho ! Shrutgyanam
copped
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૪૩ ).
ક્ષેત્રનું પ્રતર
૧૦
વર્ગમૂળ કાઢતાં આવેલ પ્રતિકળાને કળા કરવા માટે ૧૯ વડે ભાગવા
૧૧ કળાને જન કરવા માટે ૧૯ વડે
ભાંગવા
૧૦ કળા ૧૯૦૬૬૨૬૧૦૩૧૯(૩૪૮૭૪૨૨૭
પ૭ ૦૯૨
એજન. કળા. પ્ર.ક. ૧૯)૩૪૮૭૪૨૨૭(૧૮૩૫૪૮૫– ૧૨ – ૬
૧૯ ૧૫૮ ૧૫૨ ००६७
૧૬૬
પ૭ ૧૦૪
૧૫૨ ૧૪૧ ૧૩૩ ૦૦૮૦
७६ ०४३
૯૫ ૦૦૯૨
७६
૧૬૨
૩૮
ઉપર
૦૫૧
૦૧૭
૩૮
શેષકળા ૦૧૨
૧૩૯
૧૩૩ શેષ પ્રતિકળા ૦૦૬
૧૦ તે વર્ગને દશગુણા કરતાં તેનું વર્ગમૂળ શેષ રાશિ | છેદ રાશિ
લાધેલી પ્રતિ કાઢતાં
કળાની કળા " ૪૩૯૦૫ર૪૩પ૧૯ર૭૯૬૧૦૬૬૨૬૧૦૩૧૯૩૪૭૫૧૭૮૪૧૩રપરર૦૬૩૮૩૪૮૭૪રર૭ ?
પ્રતિકળા ૬ ક. ૧૨
લ તે કળાના . -
દિ ૧૮૩૫૪૮૫ -
Aho! Shrutgyanam
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૪૪ )
૨ ઉત્તર ભરવૈતાઢ્ય પર્વતના ઉત્તર ભાગની જવાનો વર્ગ તે લઘુ છવા વર્ગ અને
લઘુછવા વર્ગકળા ગુરૂછવા વર્ગકળા ૪૧૪૯૦૦૯૭૫૦૦ ૭૫૬૦૦૦૦૦૦૦૦
બન્નેને સરવાળે ૧૧૭૦૯૦૦૯૭૫૦૦
સર્વ કળાને અર્ધ કરતાં ૨)૧૧૭૦૯૦૦૯૭૫૦૦
૫૮૫૪૫૦૪૮૭૫૦
૫
૧૧
અર્ધ કરતાં આવેલી કળાનું છેદરાશિને શેષરાશિની પૃથુત્વકળા એટલે વિષ્કભકળા વર્ગમૂળ કાઢવું શૂન્યવડે અપવર્તના કરવી
૪૫૨૫ અથવા દશે ભાંગવા ૨)૫૮૫૪૫૦૪૮૭૫ (૨
૧૨ પ લાધેલી
વર્ગમૂળ કાઢતાં લાધેલી કળાને ૪,૪૧૮૫(૪ કળા અપવર્તન કરવાથી વિકંભ કળાવડે ગુણતાં ૪૮,૧) ૦૯૪૨૮૧ ૨૪૧૬૦ રહેલી શેષ રાશિ
આવેલી બૃહત્ રાશિ ૪૮૧ ૪૦૭૧૫
૨૪૧૬૦ ૪૮૨,૯)૪૬૪૦૪(૯
૪૫૨૫ ૪૩૪૬૧
૧૨૦૯૮૦૦ ૪૮૩૮,૬) ૨૯૪૩૮(૬
૪૮૩૯૨૦૪ ૨૯૦૩૧૬ અપવર્તાના કરેલ છેદરાશિ
૧૨૦૯૮૦૦૪ ૪૮૩૯૨,૦) ૦૪૦૭૧૫૦(૦ ૪૮૩૯૨
८६७८४०x ૭ છેદરાશિ ૬ શેષરાશિ
૧૦૯૪૮૬૯૦૦૦
લઘુછવા વર્ગકળા | ગુરૂજીવા વર્ગકળા બનેને સરવાળે તેને અર્ધ કરેલી કળા
૪૧૯૦૦૯૭૫૦૦
૭૫૬૦૦૦૦૦૦૦૦ || ૧૧૭૦૯૦૦૯૭૫૦૦
૫૮૫૪૫૦૪૮૭૫૦
૧૦ અપવર્તન કરે સત|
છેદરાશિ ૪૮૩૯૨
પૃથુત્વ કળા
૧૨
૧૩ તેનાથી ગુણેલી |અપવર્તન કરેલી શેષ રા
લબ્ધરાશિ શિને પૃથુત્વકળાએ ગુણતાં ૧૦૯૪૮૬૯૦૦૦ ૧૮૪૨૩૫૩૭૫
૪૫૨૫
Aho! Shrutgyanam
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૪૫) તાર્ધનું પ્રતર ઉત્તર ભારતની ઉત્તર છવાનો વર્ગ તે ગુરૂ છવા વર્ગ જાણો. ૧૩
૧૪ શેષ રહેલી રાશિને
અપવ
છેદરાશિવડે ભાગવાથી તેને મોટી રાશિમાં વિઠંભ કળાવડે ગુણવા
લાધેલી કળા
નાંખવાથી કુલ કળા ૪૦૭૧૫
૪૮૩૯૨)૧૮૪૨૩૫૩૭૫(૩૮૦૭ ૧૦૯૪૮૬૯૦૦૦ ૪૫૨૫ ૧૪૫૧૭૬
૩૮૦૭ ૨૦૩૫૭૫ ૦૩૯૮૫૯૩
૧૦૯૪૮૭૨૮૦૭ ૮૧૪૩૦૪
૩૮૭૧૩૬ ૨૦૩૫૭૫૪
૦૦૩૪૫૭૭૫ ૧૬૨૮૬૦૪
૩૩૮૭૪૪ ૧૮૪૨૩૫૩૭૫
૦૦૭૦૩૧ તે પ્રતિકળાને ૧૯ વડે ભાગી કળા કરતાં કળાના યજન કરવા માટે ૧૯ વડે ભાગવા ૧૯)૧૦૯૪૮૭૨૮૦૭(૫૭૬૨૪૮૮૪ કળા
૧૯)૨૭૬૨૪૮૮૪(૩૦૩૨૮૮૮-૧૨ પ૭
- જન કળા ૧૬૮
००६ ૧૩૩ ૧૫૨
પ૭ ૧૬૪ ૧૧૮ ૦૧૬૦
૧૫ર ૧૧૪ ૧૫૨
૩૮ १२ ००४७
૧૬૮
૧૫૨ ૧૧ પ્રતિકળા
૧૬૮ ઉપર
૧૭
૧૪૪
૩૮
ર
તેનું વર્ગમૂળ કાઢતાં લાધેલી કળા
૨૪૧૬૦
શેષરાશિ
છેદરાશિ
શેષરાશિને છેદરાશિની
શૂન્યવડે અપવર્તના કરવી
અપવર્તન કરવાથી
શેષરાશિ ૪૦૭૧૫
૪૦૭૧૫૦
૪૮૩૯૨૦
૧૫
૧૪
૧૭. અપવર્તિત છેદરાશિવડે તેને મેટી રાશિમાં તે પ્રતિકળાને ૧૯ વડે તે કળાને ૧૯ વડે ભાગવાથી લાધેલી કળા નાંખવાથી કુલ કળા ભાગી કળા કરી | ભાગી યેાજન કર્યા ૩૮૦૭
૧૦૯૪૮૭૨૮૦૭ ૫૭૬૨૪૮૮૪. ૩૦૩૨૮૮૮ . શેષ ૭૦૩૧
પ્રતિકળા ૧૧
કળા ૧૨
Aho! Shrutgyanam
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ
(૪૬ )
૩ હિમવાનહિમવાન પર્વતના દક્ષિણ પાસે ઉત્તર ભારતની જીવાને જે વર્ગ તે લઘુછવા વર્ગ
૪ લઘુછવા વર્ગકળા ગુરૂછવા વર્ગકળા બનેને સરવાળે સર્વ કળાને અર્ધ કરતાં ૭૫૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ૨૨૪૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૩૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૨,૩૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૧ અર્ધ કરતાં આવેલી કળાનું વર્ગમૂળ કાઢતાં જે શેષરાશિ પૃથુત્વકળા એટલે વિષ્કભ વર્ગમૂળ કાઢવું રહી છે તેને ચારે ભાંગવા
કળા ૪)૨૫૯૧૬ ૩)૧૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦(૩
૨૦૦૦૦ ६४७८८
૧૨
વર્ગમૂળ કાઢતાં લાધેલી ૬,૮)૬૦૦(૯ કળા ૫૪૪
કળાને હિમવાન પર્વતનું ૩૮૭૨૯૮ ૭૬,૭)પ૬૦૦(૭
ચારે અપવતના કરવાથી પહોળાપણું જે ૨૦૦૦૦ કળા ૫૩૬૯ રહેલી શેષરાશિ
છે તેની સાથે ગુણવા ૭૭૪,૨)૨૩૧૦૦(૨
६४७८८
૩૮૭૨૯૮ ૧૫૪૮૪
૨૦૦૦૦ ૭૭૪૪,૯)૭૬૧૬૦૦(૯
૦૦૦૦૦૦ ૬૯૭૦૪૧ ૧૦
૦૦૦૦૦૦૮ ૭૭૪૫૮,૮૦૬૪૫૫૦૦(૮ છેદરાશિનું અપવર્તન કરવું
૦૦૦૦૦૦૪ ૮ ૬૧૯૬૭૦૪ એટલે ચારે ભાંગવા
૦૦૦૦૦૦૮ ૭૭૪૫૯૬ ૨૫૯૧૯૬
૪)૭૭૪૫૯૬
૭૭૪૫૯૬૪ ૭ છેદરાશિ શેષરાશિ ૬
૧૯૬૪૯
૭૭૪૫૯૬૦૦૦૦
૬૮)
, પલાળેલી
લઘજીવા વોંકળા | ગરજીવા વગકળા | બનેને સરવાળે | સર્વ કળાને અર્ધા કરતાં
૭પ૬૦૦૦૦૦૦૦૦ | ૨૨૪૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૩૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦|
૧પ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૧
૧૩
૧૦ અપવર્તન કરે તે
છેદરાશિ ૧૯૩૬૪૯
પૃથુત્વ કળા
૧૨ તેનાથી ગણેલી લબ્ધ અપવતન કરેલી શેષરાશિને
| પૃથુત્વકળા સાથે ગુણતાં ૭૭૪૫૯૬૦૦૦૦ ૧૨૯૫૯૮૦૦૦૦
રાશિ
૨૦૦૦૦
Aho! Shrutgyanam
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ તનું પ્રતર
જાણવા, અને હિમવાન પર્વતની ઉત્તર દિશાનીછવાનેાજે વર્ગ તે ગુરૂજીવા વર્ગ જાણવા.
૧૫
૧૩ અપવન કરેલી શેષરાશિને ૨૦૦૦૦
વડે ગુણવા
૬૪૭૯૯
૨૦૦૦૦
૧૨૯૫૯૮૦૦૦૦
७६
૦૧૪૧
૧૩૩
૦૧૨૯
૧૧૪
૧૫૬
૧૫૨
૦૦૪૬
૩૮
૧૬ તે પ્રતિકળાને ૧૯ વડે ભાંગી કળા કરવી ૧૯)૭૭૪૫૯૬૬૬૯(૪૦૭૬૮૨૪૫૭ કળા
૧૪
વીશ હજારે ગુણેલી રાશિને છેદરાશિને ચારે ભાગ દેતાં ભાગમાં આવેલી રાશિએ ભાંગવા
૦૮૬
७६
૧૪
૧૦૯
૯૫
૫
તેનુ વર્ગ મૂળ કાઢતાં લાધેલી કળા
૩૮૭૨૯૮
( ૪૭ )
૧૯૩૬૪૯)૧૨૯૫૯૮૦૦૦૦(૬૬૯૨
૧૧૬૧૮૯૪
૦૧૪૨
૧૩૩
૦૦૯ પ્રતિકળા
શેષરાશિ
૨૫૯૧૯૬
૦૧૩૪૯૮૬૦ ૧૧૬૧૮૯૪
૦૧૫૮૯૬૬૦
૧૭૪૨૮૪૧
७
૧૫
અપવર્તિત ઇંદરાશિવડે તેને મેાટી રાશિમાં ભાંગવાથી લાધેલી કળા નાખવાથી કુલ કળા
૭૭૪૫૯૬૬૬૯૨
૨૯૨ શેષ ૮૦૮૯૨
છેદ્યરાશિ
૭૭૪૫૯૬
૦૦૪૬૮૧૯૦
૩૮૭૨૯૮
૦૮૦૮૯૨
૧૭
તે કળાના યેાજન કરવા માટે ૧૯વડે ભાંગવા ૧૯)૪૦૭૬૮૨૪૫૭(૨૧૪૫૬૯૭૧ ચેાજન
૩૮
०२७
૧૯
૦૮
७६
૧૦૮
૯૫
૧૩૨
૧૧૪
Aho ! Shrutgyanam
૦૧૮૪
૧૭૧
૪
૧૩૫
૧૩૩
.
અપવત નાંક
૧૬
તે પ્રતિકળાને ૧૯વડે તે ભાંગતા આવેલ કળા
૪૦૭૬૮૨૪૫૭ પ્રતિકળા ૯
ભાંગતા આવેલ
કળાને મેટી
રાશિમાં નાંખવી ૭૭૪૯૫૬૦૦૦૦
૬૬૯૨
૭૭૪૫૯૬૬૬૯૨ પ્રતિકળા
૦૦૨૭
૧૯
૦૮ કળા
૯
અપવન કરવાથી શેષરાશિ ૬૪૭૯૯
૧૭
કળાને ૧૯૧ડે ભાંગતા આવેલ યેાજન
૨૧૪૫૬૯૭૧
કળા ૮
પ્રતિકળા ૯
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૪૮ )
૪ હિમવંત હિમવાન પર્વતના ઉત્તર પાસાની જીવાનો જે વર્ગ તે લઘુછવા વર્ગ અને હેમવત
લધુજીવા વર્ગ ગુરૂજીવા વગર
બનેના સરવાળે સર્વ કળાને અર્ધ કરતાં ૨૨૪૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૫૧૨૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૭૩૬૮૦૦૦૦૦૦૦૦ ૨૦૭૩૬૮૦૦૦૦૦૦૦૦
૩૬૮૪૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૨ અધ કરતાં આવેલી કળાનું શેષરાશિની તથા વર્ગમૂળ કાઢતાં લાધેલી કળાને વર્ગમૂળ કાઢવું
છેદરાશિની અપ- હિમવાનક્ષેત્રનું પહોળાપણું જે | | | | | | , ૬)૩૬૮૪૦૦૦૦૦૦૦૦(૬ વર્તન કરવાની જ
૪૦૦૦૦ કળાનું છે તેની ૫ લાધેલી નથી
સાથે ગુણવા ૧૨,૦)૮૪(° કળા
૬૦૬૯૫૯ * ૦૦ ૬૦૬૯૧૯ શેષરાશિ
૪૦૦૦૦ ૧૨૦,૬૮૪૦૦(૬ ૭૭૨૩૧૯
૦૦૦૦૦૦ ૭૨૩૬
૦૦૦૦૦૦x ૧૨૧૨,૯)૧૧૬૪૦૦(૯
૦૦૦૦૦૦૪ ૧૦ ૧૦૯૧૬૧
૦૦૦૦૦૦૪
છેદરાશિ ૧૨૧૩૮,૫,૭૨૩૯૦૦(૫
૨૪૨૭૮૩૬૪ ૧૨૧૩૯૧૮ ૬૦૬૯૨૫
૨૪ર૭૮૩૬૦૦૦૦ ૧૨૧૩૯૦,૯૧૧૬૯૭૫૦૦(૯
૯ ૧૦૮૨૫૧૮૧ ૧૨૧૩૯૧૮ ૦૦૭૭૨૩૧૯ પૃથુત્વકળા ૭ છેદરાશિ શેષરાશિ ૬ ૪૦૦૦૦
૧૧
લઘુછવા વર્ગકળા | ગુરૂજીવા વર્ગકળા બન્નેને સરવાળો | સર્વ કળાને અર્ધ કરતાં
૨૨૪૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૫૧૨૪૦૦૦૦૦૦૦૦, ૭૩૬૮૦૦૦૦૦૦૦૦
૩૬૮૪૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૧
૧૩.
૧૦ છેદરાશિ
પૃથુત્વ કળા
.
તેનાથી ગુણેલી લબ્ધ વર્ગમૂળ કાઢતાં રહેલ શેષ
રાશિ રાશિને પૃ. કળા સાથે ગુણતાં ૨૪૨૭૮૩૬૦૦૦૦ ૩૦૮૯ર૭૬૦૦૦૦
૧૨૧૩૯૧૮
૪૦૦૦૦
Aho! Shrutgyanam
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૫૩ )
ક્ષેત્રનુ પ્રતર
હરિવષ ક્ષેત્રને છેડે નિષધ પર્વતને લગતી જે જવા તેને વર્ગ તે ગુરૂજીવાવર્ગ જાણવા.
૧૪
૧૬૦૦૦૦વડે ગુણેલી શેષરાશિને અપવર્તિત ઇંદરાશિવડે ભાંગવા ૬૧૪૫૭૩)૪૪૨૭૩૬૦૦૦૦(૭૨૦૩
૪૩૦૨૦૧૧ ૦૧૨૫૩૪૯૦
૧૨૨૯૧૪૬
૧૩ અપવર્તન કરેલી શેષરાશિને સેાળ હજાર વડે ગુણવા
૨૭૬૭૧
૧૬૦૦૦૦ ૪૪૨૭૩૬૦૦૦૦
૧૬ તે પ્રતિકળાને ૧૯ વડે ભાગી કળા કરતાં ૧૯)૧૯૬૬૬૩૩૬૭૨૦૩(૧૦૩૫૦૭૦૩૫૩૭
૧૯ ૦૦૬૬
૫૭
૦૬
૯૫
૦૧૩૩
૧૩૩
૦૦૦૬૭
૫૭
મ
તેનુ વર્ગમૂળ કાઢતાં લાયેલી કળા
૧૨૨૯૧૪૬
૧૦૨
૯૫
૧૪
००७०
૫૭
૧૩૩
૧૩૩
૦૦૦
કળા
૦૦૨૪૩૪૪૦૦
૧૮૪૩૭૧૯
૦૫૯૦૬૮૧
શેષરાશિ
૧૧૦૬૮૪
७
હૈદરાશિ
૨૪૫૮૨૯૨
૧૭
કળાના ચેાજન કરવા માટે ૧૯ વડે ભાગવા ૧૯)૧૦૩૫૦૭૦૩૫૩૭(૫૪૪૭૭૬૮૭૦
યેાજન
૯૫
૦૮૫
७६
Aho ! Shrutgyanam
૦૯૦
७६
૧૪૭
૧૩૩
૧૪૦ ૧૩૩
અપવ નાંક
૪
૧૫
૧૬
અપવર્તિત ઇંદ્રરાશિવડે તેને મેાટી રાશિમાં તે પ્રતિકળાને ૧૯ વડે ભાંગવાથી લાધેલી પ્ર. ક. નાંખવાથી કુલ પ્ર. ક. ભાંગી કળા કરતાં
૭૨૦૩
૧૯૬૬૬૩૩૬૭૨૦૩
૧૦૩૫૦૭૦૩૫૩૭
૧૫
તેને માટી રાશિમાં નાંખવાથી પ્રતિકળા ૧૯૬૬૬૩૩૬૦૦૦૦
૧૯૬૬૬૩૩૬૭૨૦૩
૦૭૩
૫૭
૭૨૦૩
૧૬૫
૧પર
૦૧૩૩
૧૩૩
૦૦૦ કળા
અપવન કરવાથી શેષરાશિ
૨૭૬૭૩
૧૭
તે કળાને ૧૯ વડે ભાંગી યેાજન કરતાં ૫૪૪૭૭૩૮૭૦ ચે.
કળા છ
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૧૪ )
૭ નિષધહરિવર્ષક્ષેત્રને છેડે નિષધપર્વતને લગતા લાંબાપણાની જવાનો જે વર્ગ તે લઘુછવા વર્ગ, ૧ ૨
૩. લધુજીવા વર્ગ
ગુરૂજીવા વગ બનેનો સરવાળે સર્વ કળાને અધ કરતાં ૧૯૭૧૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ૩૨૦૦૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૫૧૭ર૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૨)૫૧૭૨૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૨૫૮૬૦૦૦૦૦૦૦૦૦ પ્રતિકળાનું વર્ગમૂળ કાઢતાં
અપવતનાંક ૧
પૃથુત્વકળા કળા ૧)રપ૮૬૦૦૦૦૦૦૦૦૦(૧
૩૨૦૦૦૦
૧૨ ૨,૬)૧૫૮(૬ ૫ * ૧૫૬ લાધેલી કળા
શેષરાશિને અપવર્તન વર્ગમૂળ કાઢતાં લાધેલી ૩૨,૦)ર૬ ( ૧૬૦૮૧૦૪ કરવું એટલે સોળે કળાને નિષધ પર્વતનું ૦૦૦
ભાંગવા
પહોળાપણું જે ૩૨૦૦૦૦ ૩૨૦,૮)ર૬૦૦૦(૮
૧૬)૧પ૨૫૧૮૪
કળા છે તે વડે ગુણવા ૨૫૬૬૪
૯૫૩૨૪
૧૬૦૮૧૦૪ ૩૨૧૬,૧) ૩૬૦૦(૧
૩૨૦૦૦૦ ૩૨૧૬૧
૦૦૦૦૦૦૦ ૩૨૧૬૨,૦)૧૪૩૯૦૦(૦
૦૦૦૦૦૦૦૮ છેદરાશિને અપવર્તન ૦૦૦૦૦૦
૦૦૦૦૦૦૦૪ ૩૨૧૬૨૦,૪)૧૪૩૯૦૦૦૦(૪
કરવું એટલે સોળે
૦૦૦૦૦૦૦૪ ૪ ૧૨૮૬૪૮૧૬ - ભાંગવા
૩૨૧૬૨૦૮x ૩૨૧૬૨૦૮ ૧૫૨૫૧૮૪
૧૬)૨૨૧૬૨૦૮ ૪૮૨૪૩૧૧૪ ૭ છેદરાશિ શેષરાશિ ૬
૨૦૧૦૧૩ ૫૧૪પ૯૪૨૮૦૦૦૦૦
૧૦
લઘુછવા વર્ગકળા ગુરૂછવા વર્ગકળા બનેને સરવાળો | સર્વ કળાને અર્ધ કરતાં
૧૭૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ૩૨૦૦૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૫૧૭૨૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૨૫૮૬૦૦Ò૦૦૦૦૦૦
૧૦
૧૨
તે
અપવર્તન કરે
છેદરાશિ ૨૦૧૦૧૩
૧૩ છે. તેનાથી ગુણેલી લબ્ધ અપવર્તન કરેલી શેષરાશિને પૃથુત્વ કળી
રાશિ | પૃથુત્વકળા સાથે ગુણતાં ૩૨૦૦૦૦ | ૫૧૪પ૯૩૨૮૦૦૦૦ ૩૦૫૦૩૬૮૦૦૦૦
Aho! Shrutgyanam
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૧૫ )
પર્વતનું પ્રતર અને નિષધપવતની ઉત્તરે નિષધપર્વતના લાંબાપણાની જીવાને જે વર્ગ તે ગુરૂજીવાવર્ગ.
૧૪
૧૫ અવતન કરેલી ૩૨૦૦૦૦વડે ગુણેલી શેષ રાશિને છેદરાશિએ ભાંગવા શેષરાશિને ૨૦૧૦૧૩)૩૦૫૦૩૬૮૦૦૦૦(૧૫૭૪૯
કળાને મોટી ૨૦૧૦૧૩ ૩૨૦૦૦૦વડે ગુણવા
રાશિમાં નાંખવી ૧૦૪૦૨૩૮ ૧૦૦૦૭૯૦ ૯૫૩૨૪
૧૦૦૫૦૬૫ ૮૦૪૦૫ર ૫૧૪૫૯૩૨૮૦૦૦૦ ૩૨૦૦૦૦ ૦૦૨૫૧૭૨૦ ૦૧૯૬૭૩૮૦
૧૫૧૭૯ ૩૦૫૦૩૬૮૦૦૦૦
૨૦૧૦૧૩ ૧૮૦૯૧૧૭ ૫૧૪પ૯૩૪૩૧૭૪૯
૧૫૦૭૧૭૦ ૦૧૫૮૨૬૩ ૧૬ ૧૪૦૭૦૯૧
૧૭ પ્રતિકળાને ૧૯ વડે ભાંગી કળા કરવી કળાના એજન કરવા માટે ૧લ્વડે ભાંગવા ૧૯)૨૧૪૧૯૪૪૩૧૭૪૯(૨૭૦૮૩૮૬૪૮૨૮ ૧૯)૨૭૦૮૩૮૬૪૮૨૮(૧૪૨૫૪૬૬૫૬૯
૧૯ ૧૩૪ ૦૦૯૧
૦૮૦ ૧૨૪
૧૧૪ ૦૦૧૫૯ ૧૫૭
૦૧૦૮ ૧૫૨ ૧૫૨
૩૮
૯૫ ૧૦૩
૧૩૨ પ૭
૯૫
૧૧૪ ૧૬૪
૦૦૮૮ ૦૧૮૮ ૧૫૨
૧૭૧ ૦૧૨૩ ૧૭ પ્રતિકળા
૦૧૭ કળા
૩૮
७६
o8
૭૩
૦૦૫૪
૩૮
૧૬૯ ૧૫૨
७६
૧૨
૧૧૪
શેષરાશિ
છેદરાશિ
અપવતનાંક અપવર્તન કરવાથી
તેનું વર્ગમૂળ કાઢતાં લાધેલી કળા ૧૬૦૮૧૦૪
શેષ રાશિ ૫૩૨૪
૧પ૨૫૧૮૪
૩૨૧૬૨૦૮
૧૬વડે ભાંગવા
૧૪
૧૫
૧૭ અપવર્તિત છેદરાશિવડે તેને મોટી રાશિમાં તે પ્રતિકળાને ૧વડે તે કળાને ૧લ્વડે ભાંગી ભાંગવાથી લાધેલી પ્ર. ક. નાંખવાથી પ્રતિકળા ભાંગી કળા કરતાં વૈજન કરતાં ૧૫૧૭૪૯ ૫૧૪૫૯૦૪૩૧૭૪૯ ૨૭૦૮૩૮૬૪૮૨૮ ૧૪૨૫૪૬૬૫૬૯ યો.
પ્રતિકળા ૧૭ કળા ૧૭ પ્રતિકળા ૧૭
Aho! Shrutgyanam
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮ મહાવિદેનિષધ પર્વતના ઉત્તર તરફના છેડાને જે જીવાવર્ગ તે તેનો લઘુ જીવાવર્ગ, અને લઘુછવા વર્ગ ગુરૂછવા વર્ગ બનેનો સરવાળો સર્વ કળાને અર્ધ કરતાં ૩૨૦૦૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૩૬૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૬૮૧૦૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૨)૬૮૧૦૪૦૦૦૦૦૦૦૦
૩૪૦૫૨૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૧ અર્ધ કરેલી કળાનું વર્ગમૂળ કાઢતાં અપવતનાંક
પૃથુત્વકળા ૧,૩૪૦૫૨૦૦૦૦૦૦૦૦(૧
૩૨૦૦૦૦
૧૨
શેષરાશિનું અપવર્તન કરવું ૪)૧૪૭૮૮૭૬
૩૬૭૧૯
૨,૮)૨૪ (૮ ૫
૨૨૪ લાધેલી કળા ૩૬,૪૦૧૬૫૨(૪ ૧૮૪પ૩૧૮
૧૪૫૬ ૩૬૮,૫) ૧૯૬૦૦(૫
૧૮૪૨૫ ૩૬૯૦,૩)૧૧૭૫૦૦(૩
૧૧૦૭૦૯ ૩૬૯૦૬,૧૦૬૭૯૧૦૦(૧
૩૬૯૦૬૧ ૩૬૯૦૬૨,૮)=૧૦૦૩૯૦૦(૮
૮ ૨૯૫૨૫૦૨૪ ૩૬૯૦૬૩૬ ૧૪૭૮૮૭૬ ૭ છેદરાશિ શેષરાશિ ૬
વર્ગમૂળ કાઢતાં લાધેલી કળાને વિદેહાધનું પહેાળાપણું જે ૩ર૦૦૦૦ કળાનું છે તેની સાથે ગુણવા
૧૮૪૯૩૧૮
૩૨૦૦૦૦ ૦૦૦૦૦૦૦ ૦૦૦૦૦૦૦૮ ૦૦૦૦૦૦૦૪ ૦૦૦૦૦૦૦૪ ३६६०६३६४ ૫૫૩૫૯૫૪૪ ૫૯૦૫૦૧૭૬૦૦૦૦
૧૦
છેદરાશિનું અપવર્તન કરવું ૪)૩૬૯૦૬૩૬
૯૨૨૬૫૯
૨.
લઘુછવા વર્ગકળા | ગુરૂછવા વર્ગકળા બન્નેનો સરવાળે | સર્વ કળાને અર્ધ કરતાં
૩૨૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૩૬૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૬૮૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૩૪૦૫ર૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૦ છેદરાશિને અપવર્તન
પૃથુત્વકળા
૧૨
૧૩ તેનાથી ગુણેલી અપવર્તિત કરેલી શેષરા
લબ્ધરાશિ શિને પૃથુત્વકળાએ ગુણતાં ૫૯૦૫૦૧૭૬૦૦૦૦ ૧૧૮૩૧૦૦૦૦૦૦૦
કરતાં
૯૨૨૬૫૯
૩ર૦૦૦
Aho! Shrutgyanam
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
( ૯ ) ક્ષેત્રનું પ્રતર ક્ષેત્રને છેડે મહાહિમાવાન પર્વતને અડતી જે જવા તેનો વર્ગ તે ગુરૂછવાવર્ગ જાણ.
૧૩ શેષરાશિને શેષરાશિને ચાળીશ હજારે ગુણતાં આવેલ તેને મોટી રાશિમાં ૪૦૦૦૦વડે ગુણવા રાશિને છેદરાશિવડે ભાંગવા
નાંખવાથી કુલ ૭૭૨૩૧૯ ૧૨૧૩૯૧૮)૩૦૮૯૨૭૬૦૦૦૦(૨૫૪૪૮
પ્રતિકળા ૪૦૦૦૦ ૨૪૨૭૮૩૬
૨૪ર૭૮૩૬૦૦૦૦
૦૫૯૨૪૨૮૦ ૩૦૮૯૨૭૬૦૦૦૦ ૦૬૬૧૪૪૦૦
૨૫૪૪૮ ૪૮૫૫૬૭૨ ૬િ૦૬૯૫૯૦ ૧૦૬૮૬૦૮૦
૨૪ર૭૮૩૮૫૪૪૮ ૦૫૪૪૮૧૦૦
૯૭૧૧૩૪૪ ૪૮૫૫૬૭૨ ૦૯૭૪૭૩૬
૧૭ તે પ્રતિકળાને કળા કરવા માટે ૧લ્વડે ભાંગવા તે કળાના યજન કરવા માટે ૧૯ઘડે ભાંગવા ૧૯)૨૪ર૭૮૩૮૫૪૪૮(૧૨૭૭૮૦૯૭૬૦ કળા ૧૯)૧૨૭૭૮૦૯૭૬ (૬૭૨૫૩૧૪પ એજન
૧૧૪ ૦પર ૦૦૧૫
૦૧૩૭
૦૨૭ ૩૮ ૧૭૧
૧૩૩
૧૯ ૧૪૭ ૦૧૪૪
०८६ ૧૩૩ ૧૩૩
૩૮ ૦૧૪૮ ૦૧૧૪
૧૦૦ ૧૩૩ ૧૧૪
८५ ૧૫૩ ૨૦૦૮ પ્રતિકળા
૦૫૯
૦૫ કળા ઉપર
પ૭
૧૬
००४८
૧૦૦
શેષરાશિ |
છેદરાશિ
અપવર્તના
શેષરાશિ
તેનું વર્ગમૂળ કાઢતાં લાધેલી કળા ૬૦૬૯૫૯
૭૭૨૩૧૯
૧૨૧૩૯૧૮
કરવાની નથી,
૭૭૨૩૧૯
१७
૧૪
૧૫ છેદરાશિવડે ભાંગવાથી તેને મોટી રાશિમાં તે પ્રતિકળાને ૧૯વડે તે કળાને ૧લ્વડે લાધેલી પ્રતિકળા નાંખવાથી કુલ પ્રતિકળા ભાંગી કળા કરતાં | ભાંગી એજન કરતાં
૨૫૪૪૮ | ૨૪ર૭૮૩૮૫૪૪૮ ૧૨૭૭૮૦૯૭૬૦ [ ૬૭૨૫૩૧૪૫ જે. શેષ ૯૭૪૭૩૬
પ્રતિકળા ૮ કળા ૫ પ્રતિકળા ૮
Aho! Shrutgyanam
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૫૦)
૫ મહાહિમવાન હિમાવાન ક્ષેત્રના ઉત્તર પાસાની જે જીવા તેનો વર્ગ તે આનો લધુજીવાવર્ગ અને
૬૪ ૧૬,૮)૧૪૧૨૮
૫
લઘુ જીવાવર્ગ ગુરૂ જીવાવર્ગ બનેનો સરવાળો સર્વ કળાને અર્ધ કરતાં ૫૧૨૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૦૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૫૬૨૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૨)૧૫૬૨૪૦૦૦૦૦૦૦૦
૭૮૧૨૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૦ અર્ધ કરતાં આવેલી કળાનું વર્ગમૂળ અપવર્તનાંક ૩પ વડે છેદરાશિને અપવર્તન કરવું કાઢવું
ભાગ દેવ ૩૫)૧૭૬૭૭૧૦(૫૦૫૦૬
૧૭૫ ૮)૭૮૧૨૦૦૦૦૦૦૦૦(૮
૨૦૧૭૭ ૧૬,૮,૧૪૧૨(૮
૧૭૫ લાધેલી કળા અપવર્તન કરવાથી
૦૦૨૧૦ ૧૭૬,૩,૬૮૦૦(૩ ૮૮૩૮૫૫ રહેલી શેષરાશિ
૨૧૦
૦૦૦ પ૨૮૯
૩૫) ૩૮૯૭૫૯૬૮૫ ૧૭૬૬,૮) ૧૧૦૦(૮
૩૧૫ ૧૪૧૩૪૪
૦૨૩૯
પૃથુત્વકળા ૮૦૦૦૦ ૧૭૬૭૬,૫)૯૭૫૬૦૦(૫
૧૨ ૮૮૩૮૨૫
લાધેલી કળાને પૃથુત્વ ૧૭૬૭૭૦,૫) ૧૭૭૫૦૦(પ
૨૮૦
કળા સાથે ગુણતાં પ ૮૮૩૮૫૨૫
૧૭૫
૮૮૩૮૫૫ ૧૭૬૭૭૧૦ ૩૩૮૯૭૫
૧૭૫
૮૦૦૦૦ ૭ છેદરાશિ શેષરાશિ ૬
૭૦૭૦૮૪૦૦૦૦૦
૧૧
૨૧૦
૦૦૦
લઘુછવા વર્ગકળા | ગુરૂજવા વર્ગકળા બન્નેનો સરવાળો સર્વ કળાને અર્ધ કરતાં
૫૧૨૪૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૦પ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧પ૬૨૪૦૦૦૦૦૦૦૦
૭૮૧૨૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૧
તે
૧૦ અપવર્તન કરે
છેદરાશિ પ૦૫૦૬
પૃથુત્વ કળી
૧૨ તેનાથી ગુણેલી લબ્ધ અપવર્તન કરેલી શેષરાશિને
રાશિ પૃથુત્વ કળા સાથે ગુણતાં ૧૭૦૬૦૮૪૦૦૦૦૦ ૭૭૪૮૦૦૦૦૦
૮૦૦૦૦
Aho ! Shrutgyanam
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૧૧ ) પર્વતનું પ્રતર મહાહિમવાન પર્વતના છેડાની જે જવા તેનો વર્ગ તે આને ગુરૂજીવાવર્ગ જાણવો
અપવર્તન કરેલી ૮૦૦૦૦વડે ગુણેલી શેષ રાશિને છેદરાશિએ ભાંગવા તેને મોટી રાશિમાં શેષરાશિને એશી
૫૦૫૦૬)૭૭૪૮૦૦૦૦૦(૧૫૩૪૦ ૫૦૫૦૭૭૪૮૦૦૦૦૦
નાંખવાથી કુલ હજારવડે ગુણવા ૫૦૫૦૬
પ્રતિકળા ૯૬૮૫ २६८७४० ૦૨૦૫૮૨૦
૭૦૭૦૮૪૦૦૦૦૦ ૮૦૦૦ ૨૫૨૫૩૦ ૨૦૨૦૨૪
૧૫૩૪૦ ૭૭૪૮૦૦૦૦૦ ૦૧૭૨૧૦૦ ૦૦ફ૭૯૬૦
૭૦૭૦૮૪૧૫૩૪૦ ૧૫૧૫૧૮
૧૬ પ્રતિકળાને કળા કરવા માટે ૧૯વડે ભાંગવા કળાના એજન કરવા માટે ૧ વડે ભાંગવા ૧૯)૭૦૭૦૮૪૧પ૩૪(૩૭૨૧૪૯પ૪૪ કળા ૧૯)૨૭૨૧૯૫૫૪(૧૯૫૮૬૮૧૮૬ એજન ૫૭
૧૯ ૧૩૭ ૦૧૦૫
૧૮૨
૦૦૩૫ ૧૩૩
૧૭૧
૧૯ ००४० ૦૧૦૩
૦૧૧
ઉપર ૦૦૮૪
૧૬૪
૦૧૨૪ ७६
૧૫૨
૧૧૪ ૦૯૪ ૦૮૦
૦૧૨૯
૦૧૦ કળી
૧૧૪ ૧૮૧ પ્રતિકળા
૦૧૫૫ ૧૫૨
વર૮
દડાક ફા# # #fe #l
७६
-
પ
તેનું વર્ગમૂળ કાઢતાં શેષરાશિ
છેદરાશિ
અપવર્તનાંક
અપવર્તન કરવાથી
શેષરાશિ
લાધેલી કળા ૮૮૩૮૫૫
૩૩૮૭૫
૧૭૬૭૭૧૦
૧૪
૧૫.
૧૭ અપવર્તિત છેદરાશિવડે તેને મોટી રાશિમાં તે પ્રતિકળાને ૧લ્વડે તે કળાને ૧લ્વડે ભાંગતા ભાંગવાથી લાધેલી બ. ક. નાખવાથી કુલ પ્ર. ક. ભાંગતા આવેલ કળા આવેલ ચાજન
૧પ૩૪૦ | ૭૦૭૦૮૪૧પ૩૪૦ ૩૭૨૧૪૫૫૪૪ - ૧૯૫૮૬૮૧૮૬ કે. શેષ ૩૭૯૬૦
પ્રતિકળા ૪ કળા ૧૦ પ્રતિકળા ૪
-
-
Aho! Shrutgyanam
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬ હરિવ મહાહિમવાન પર્વતની ઉત્તર પાસેની જે જીવા તેના વર્ગ તે લધુજીવાવર્ગ અને
૧
*
3
૪
લઘુજીવા વકળા ગુરૂજીવા વર્ગ કળા બન્નેના સરવાળા સર્વ કળાને અધ કરતાં ૧૦૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૯૭૧૬૦૦૦૦૦૦૦૦૩૦૨૧૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ૨)૩૦૨૧૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૫૧૦૮૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૧
પૃથુત્વકળા
૧૬૦૦૦૦
૫
८
અર્ધું કરતાં આવેલી કળાનું વર્ગમૂળ કાઢવું અપવ ના કરવી એટલે
૧)૧૫૧૦૮૦૦૦૦૦૦૦૦(૧
ચારે ભાગ દેવે
૧
૨,૨)૦૫૧(૨
૪૪
૨૪,૨)૭૦૮(૨
૪૮૪
૨૪૪,૯)૨૨૪૦૦(૯
૫
લાધેલી કળા ૧૨૨૯૧૪૬
૧૦
અપવ ન કરે સતે છેદ્યરાશિ
૬૧૪૫૭૩
૨
( ૧૨ )
૧૧
૨૨૦૪૧
૨૪૫૮,૧)૩૫૯૦૦(૧
૨૪૫૮૧
૨૪૫૮૨,૪)૧૧૩૧૯૦૦(૪ ૯૮૩૨૯૬ ૨૪૫૮૨૮,૬)૧૪૮૬૦૪૦૦(૬
૬ ૧૪૭૪૯૦૧૬
૨૪૫૮૨૯૨ ૦૦૧૧૦૬૮૪ છ છેદરાશિ શેષરાશિ ૬
૧
લઘુવા વર્ગ કળા ગુરૂજીવા વકળા
૧૦૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૧૯૭૧૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ૩૦૨૧૬૦૦૦૦૦૦૦૦
પૃથુત્વ કળા
૧૬૦૦૦૦
રે
અપવ ના કરવાથી
રહેલી શેષ રાશિ
૪)૧૧૦૬૮૪
૨૭૬૭૧
૧૦
અપવત ના કરેલ છેદરાશિ
૪)૨૪૫૮૨૯૨ ૬૧૪૧૭૩
૩
૧૨
તેનાથી ગુણેલી લખ્વરાશિ
૧૯૬૬૬૩૩૬૦૦૦૦
૧૨
વર્ગમૂળ કાઢતાં લાધેલી કળાને હિરવર્ષે ક્ષેત્રનુ પહેાળાપણું ૧૬૦૦૦૦ કળા સાથે ગુણવા ૧૨૨૯૧૪૬
૧૬૦૦૦૦ ૧૯૬૬૬૩૩૬૦૦૦૦
અનેનેા સરવાળા સર્વ કળાને અધ કરતાં
Aho ! Shrutgyanam
*
૧૫૧૦૮૦૦૦૦૦૦૦૦
૧૩
અપવ ના કરેલી શેષ રાશિને પૃથુત્વકળાએ ગુણતાં
૪૪૨૭૩૬૦૦૦૦
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૭ ) હાધનું પ્રતર જંબદ્વીપની મધ્યના અર્ધ ભાગ સુધીની જીવાને જે વર્ગ તે તેના ગુરૂ જીવાવર્ગ.
૧૩ ૧૪. ૩૨૦૦૦૦વડે ગુણેલી શેષરાશિને છેદરાશિએ ભાં. ૧૫ અપવર્તન કરેલી ૯૨૨૬૫૯)૧૧૮૩૧૦૦૦૦૦૦૦(૧૨૮૨૨૭ તેને મોટી રાશિમાં છેદરાશિને બત્રીશ ૯૨૨૬૫૯
નાંખવાથી પ્રતિકળા હજારવડે ગુણવા
૨૬૦૪૪૧૮ ૦૨૫૧૯૬૨૦ ૫૯૦૫૦૧૭૬૦૦૦૦ ૩૯૭૧૯ ૧૮૫૩૧૮ ૧૮૪પ૩૧૮
૧૨૮૨૨૭ ૩ર૦૦૦૦
૦૭૫૯૧૦૦૦ ૬૭૪૩૦૨૦ ૫૯૦૫૦૧૮૮૮૨૨૭ ૧૧૮૩૧૦૦૮૦૦૦૦
૭૩૮૧૨૭૨ ૬૪૫૮૬૧૩ ૦૨૦૯૩૨૮૦ ૦૨૮૪૪૦૭
૧૮૪૯૧૮ ૧૬ પ્રતિકળાને કળા કરવા માટે.૧૯વડે ભાંગવા
કળાને રોજન કરવા માટે ૧દ્વડે ભાંગવા
૧૯)૩૧૦૭૯૦૪૬૭૪૮(૧૬૩૫૭૩૯૩૦૨ ૧૯) ૫૯૦૫૦૧૮૮૮૨૨૭(૩૧૦૭૯૦૪૬૭૪૮
ચેજને ૫૭.
૧૨૮ ૦૨૦
૧૨૦
००७४ ૧૧૪
૧૧૪
૫૭. ૧૯ ૦૧૪૨
००६७
१७६ ૦૧પ૦ ૧૩૩
પૂ9
૧૭૧ ૧૩૩ ૦૦૯૨
૧૯
૨૦૧૭ ૦૧૭૧
પ૭ ૧૭૧
૧૪૦
૦૦૪૮ ०००८८ ૧૫૨
૧૩૩
૩૮ ૭૬ ૦૧૫ પ્રતિકળા
૧૦ કળા
७६
૯૫
છેદરાશિ
તેનું વર્ગમૂળ કાઢતાં શેષરાશિ
લાધેલી કળા ૧૮૪૫૩૧૮ ૧૪૭૮૮૭૬ |
અપવતનાંક |
અપવતન કરવાથી
શેષરાશિ ૪ વડે ભાંગવા ૩૬૭૧૯
૩૬૯૦૬૩૬
૧૬
૧૭
૧૪
૧૫ અપવર્તિત છેદરાશિવડે તેને મોટી રાશિમાં તે પ્રતિકળાને ૧૯વડે તે કળાને ૧૯વડે ભાંગી ભાંગવાથી લાધેલી પ્ર. ક. નાંખવાથી પ્રતિકળા ભાંગી કળા કરતાં ૧૨૮૨૨૭ ૫૯૦૫૦૧૮૮૮રર૭ ૩૧૦૭૦૪૬૭૪૮ ૧૬૩૫૭૨૯૯૦૨
પ્રતિકળા ૧૫ કળા ૧૦ પ્રતિકળા ૧૫
Aho! Shrutgyanam
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧
૨
દક્ષિણ ભરત તરફની ઉત્તર ભરત તરફની લઘુજીવા તેના વર્ગની ગુચ્છવા તેના વર્ગની
કળા
કળા ૩૪૩૦૮૦૯૭૫૦૦
૪૧૪૯૦૦૯૭૫૦૦
મ
મેળવેલી કળાનું વર્ગમૂળ કાઢવુ ૧)૩૭૮૯૯૦૯૭૫૦૦(૧
T
૧
૨,૯)૨૭૮(૯
૨૬૧ ૩૮,૪)૧૭૯૯(૪
૧૫૩૬
૩૮૮,૬)૨૬૩૦૯(
૨૩૩૧૬
૩૮૯૨,૭)૨૯૯૩૭૫(૭
૨૭૨૪૮૯
૩૮૯૩૪,૬)૨૬૮૮૬૦૦(
૬ ૨૩૩૬૦૭૬
૩૮૯૩૫૨
૭ છેદરાશિ
લાધેલી કળા
૧૯૪૨૭૬
७
૧
દક્ષિણ ભરત તરફની લઘુ
જીવાના વર્ગની કળા
૩૪૦૮૦૯૭૫૦૦
૩૫૨૫૨૪ શેષરાશિ દ્
છેદ્યરાશિ કળા
૩૮૯૩૫૨
( ૧૮ )
૩
બન્ને જીવાવર્ગના સરવાળા કરતાં
કળા ૭૫૭૯૮૧૯૫૦૦૦
શેષરાશિને અપવતુ નાંક મારે ભાંગવા ૧૨)૩પ૨પ૨૪(૨૯૩૭૭
૨૪
૧૧૨
૧૦૮
૦૦૪૫
૩૬
૦૯૨
૪
૦૮૪
૮૪
00
લબ્ધ શેષરાશિને ખારે ભાંગતાં
૨૯૩૭૪
.
ઉત્તર તરફની ગુરૂજીવાના વર્ગની કળા
૪૧૪૯૦૦૯૭૫૦૦
હું વૈતાઢય પર્વતનું
Aho ! Shrutgyanam
૪
તેના અર્ધ ભાગ કરતાં કળા
૨)૭૫૭૯૮૧૯૫૦૦૦
૩૭૮૯૯૦૯૦૫૦૦
ઇંદરાશિને : અપવ નાંક મારે ભાંગવા ૧૨)૩૮૯૩૫૨(૩૨૪૪૬
૩૬
૦૨૯
૨૪
૦૫૩
૪
રે
044
૪૮
૦૭૨
૭૨
૦૦
૩
આ બન્ને જીવાવર્ગ ને સરવાળા ૭૫૭૯૮૧૯૧૦૦૦
૯
૧૦
છેદરાશિને મારે વર્ગમૂળની લબ્ધ કળાને ૫૦વડે ગુણતાં
ભાંગતાં ૩૨૪૪
૯૦૩૩૮૦૦૦
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભૂતલનુ પ્રતર
૧૦
વર્ગમૂળ કાઢતાં લાધેલી કળાને વૈતાઢ્ય પર્વતનું તળીયું જે ૫૦ ચેાજન પહેાળુ છે તેના વડે ગુણવી
૧૯૪૬૭૬
૫૦
eponde
૯૫૩૩૮૦×
૯૭૩૩૮૦૦
૧૨
તેને મારે ભાંગેલી છેદ્યરાશિવડે ભાંગવા ૩૨૪૪૬)૧૪૬૮૮૫૦(૪૫
૧૨૯૭૮૪
૦૧૭૧૦૧૦ ૧૬૨૨૩૦
૦૦૮૭૮૦
( ૫૯ )
૧૩
તેને મેટી રાશિમાં
નાંખવા
૯૭૩૩૮૦૦
૪૫
૯૦૩૩૮૪૫
૧૧
મારે ભાંગેલી શેષરાશિની લમ્પકળાને પણ પવડે ગુણતાં
૨૯૩૭૭
૫૦
પ
તેના અધ ભાગ કરતાં કળા, વર્ગમૂળ કાઢતાં લખ્યું કળા
૩૭૮૯૯૦૯૭૫૦૦
૧૯૪૨૭૬
૪૫
શેષ ૮૭૮૦
૦૦૦૦૦
૧૪૬૮૮૫૪ ૧૪૬૮૮૫૦
Aho ! Shrutgyanam
૧૪
તેને ૧૯૧ડે ભાંગી યેાજન કરવા ૧૯)૯૭૩૭૮૪૫(૫૧૨૩૦૭
૯૫
૦૨૩
૧૯
૦૪૩
૩૮
૦૫૮
૫૭
૦૧૪૫
૧૩૩
૦૧૨ કળા
શેષરાશિ કળા
૧૧
૧
૧૩
૧૪
મારે ભાંગેલી શેષાશિની તેને મારે ભાંગેલી તેને માટી રા તેને ૧૯વડે ભાંગી ચેાજન લબ્ધકળાને પાડે ગુણતાં દરાશિવડે ભાંગતાં શિમાં નાંખતાં
કરતાં
૧૪૬૮૮૫૦
૯૦૩૩૮૪૫
૩૫૩૫૨૪
૫૧૨૩૦૭ શેષકળા ૧૨
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૬૦ ) ફુ વૈતાઢયની પ્રથમ મેખળાનું પ્રતર વૈતાદ્યપર્વત ઉપર દશ એજન ઊંચા ચડીએ ત્યારે પહેલી મેખળા આવે છે. પૂર્વે વૈતાઢ્યભૂતલ પ્રતિરકરણ સ્થાપનામાં વર્ગમૂળ કાઢતાં લાધેલી કળાને અને શેષરાશિને બારે અપવર્તન કરતાં જે આંક આવ્યો છે, તેને અહીં પહેલી મેખળાએ વૈતાદ્યપર્વત ૩૦ એજન પહાળે છે તેથી બન્ને રાશિને ૩૦વડે ગુણવા, પછી શેષરાશિની કળાને ૩૦વડે ગુણતાં જે અંક આવે તેને પ્રતરકરણમાં બારે ભાંગેલી છેદરાશિને ભાંગતાં આવેલી રાશિએ ભાંગવા, પછી ભાંગતાં જે અંક આવે તેનું વર્ગમૂળ કાઢતાં લાધેલી કળાને ૩૦વડે ગુણેલી રાશિમાં નાંખીએ, પછી કળાના
જન કરવા માટે ૧લ્વડે ભાંગીએ. પૂર્વે વર્ગમૂળ કાઢતાં શેષરાશિને બારે અપ- તેને પ્રકરણમાં બારે ભાંગેલી | કળાને વતન કરતાં લખ્ય કળાને
છેદરાશિવડે ભાંગતાં - ૧૯૪૬૭૬
૨૯૩૭૭
૩૨૪૪૬,૮૮૧૩૧(૨૭ ૩૦ ૩૦
૬૪૮૯૨ ૫૮૪૦૨૮૦ ૮૮૧૩૧૦
૨૩૨૩૯૦
૨ ૨૭૧૨૨
શેષ ૦૦૫૨૬૮ તેને લાધેલી કળાને તે કળાના એજન કરવા ૩૦વડે ગુણેલી
૧૯વડે ભાગતાં રાશિની સાથે ૧૯)૫૮૪૦૩૦૭(૩૦૭૩૮૪ મેળવતાં
પ૭ ૫૮૪૦૨૮૦
૦૧૪૦ ૧૩૩
૨૦૭૩ ૫૮૪૦૩૦૭ કળા
પ૭ ૧૬૦ ૧૫૨ ૦૦૮૭
ચેજન
૨૭
૧૧ કળા
વર્ગમૂળ | તેને શેષરાશિને તેને બારે ભાં ભાંગતાં ૫૮૪૦૨૮૦ તેના જન શેઘતાં { ૩૦વડે | ૩૦વડે |ગેલી છેદરાશિ શેષ રહ્યા માં ર૭વધાન કરવા ૧૯ લબ્ધકળા ગુણુતાં | ગુગતાં ! વડે ભાગતાં તે રતાં કુલ ક. વડે ભાંગતાં ૧૯૪ ૬૭૬ ૫૮૪૦૨૮૦ ૮૮૧૩૧૦ | ર૭ પર૬૮ ૫૮૪૦૩૦૭
Aો, હ૦૭૩૮૪ Pીયે. કળા ૧૧
Aho! Shrutgyanam
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯ વૈતાઢય પર્વતની બીજી મેખળાનું પ્રતર
બીજી મેખળાએ તાત્ય પર્વત દશ એજન પહોળે છે માટે બને
રાશિને દશે ગુણવા.
પૂર્વે વર્ગમૂળ કાઢતાં લાધેલી કળાને ૧૯૪૬૭૬
૧૦ ૧૯૪૬૭૬૦
શેષરાશિને બારે અપ- વતન કસ્તાં લબ્ધ કળાને
૨૯૩૭૭
તેને પ્રતરકરણમાં બારે ભાંગેલી
છેદરાશિવડે ભાંગતાં ૩૨૪૪૬)૨૯૩૭૭૦(૯
૨૯૨૦૧૪ શેષ ૨૦૧૭પ૬
૧૦ ૨૯૩૭૭૦
તેને લાધેલી કળાને ૧૦વડે ગુણેલી રાશિની સાથે
મેળવતાં ૧૯૪૬૭૬૦
તે કળાને જન કરવા
માટે ૧ વડે ભાગતાં ૧૯)૧૯૪૬૭૬૯(૧૦૨૪૬૧
જન ००४६
૧૯
૧૯૪૬૭૬૯
७६ ૧૧૬ ૧૧૪ ૦૦૨૯ ૧૯ ૧૦ કળા
૨ વર્ગમૂળ તેને શેષરાશિને તેને બારે ભાં ભાંગતાં ૧૯૪૬૭૬૦ તેિના જન શાધતાં ૧૦વડ ૧૦વડે | ગેલી છેદાશિ | શેષ રહ્યા માં૯ઉમેરતા કવા ૧૯ લગ્ધકળા ગુણતાં ગુણાં વડે ભાંગતાં તે | કુલ કળા વડે ભાગતાં ૧૯૪૬૭૬ ૬૯૪૬૭૬૦ ૨૯૯૭૩૦
_૧૦૨૪૬૧ ૧૭૫૬ | ૧૯૪૬૭૬૯ ચે ૧૭૧૬ | T૦૬
. કળા ૧૦
Aho! Shrutgyanam
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૬૨ ) આઠમા ઘનગણિતની સમજણ
ઘનગણિત પર્વતોનું જ કરવાનું હોય છે, કારણ કે ક્ષેત્ર માટે તો કતર ગણિતથી જ સમાપ્તિ છે. એવા પર્વતો જ બૂઢીપમાં છ વર્ષધર, ૧ મેરુપર્વત અને બીજા ૩ર વિજય ને ભરત ઍરવતક્ષેત્રમાં આવેલા વૈતાદ્ય પર્વતો વિગેરે કુલ ૨૬૯ છે. અહીં ઘનગણિત ખાસ કરીને છ વર્ષધરમાંથી હિમવંત, મહાહિમવંત ને નિષધનું આપેલ છે તે જ પ્રમાણે શિખરી, ક્રિમ ને નીલવંતનું સમજવાનું છે.
અઢીદ્વીપના નકશાની હકીકત વિગેરે બુકમાં મેરુપર્વતનું ઘનગણિત આપવામાં આવેલ નથી. વૈતાઢ્યો ૩૨ વિજયમાં છે તે લંબાઈમાં વિજયની પહોળાઈ પ્રમાણે એક સરખા હોવાથી તેનું પ્રતર કે ઘન સરલ હોવાને કારણે કરવામાં આવેલ નથી. ભારત એરવતના વૈતાઢ્ય લબાઈ ઉત્તરે ને દક્ષિણમાં સરખી ન હોવાથી અને ઊંચાઈમાં ત્રણ વિભાગ હોવાથી તેના પ્રતર ત્રણ પ્રકારે કાઢવામાં આવેલ છે. અહીં ઘન પણ તે પ્રતને જ ત્રણે વિભાગની ઊંચાઈ વડે ગુણીને ત્રણ પ્રકારનું કરવામાં આવેલ છે. ભારત એરવતના વૈતાઢ્ય તો એક સરખા હોવાથી એનું જુદું કરેલ નથી. બીજા પર્વતો તે અનેક છે પરંતુ તેનું ઘનગણિત કરવામાં આવેલ નથી.
અમે આ બુકમાં બાકીના પર્વતના ધનગણિત આપવાનું પણ બનતા પ્રયાસ કર્યો છે. તે લક્ષપૂર્વક વાંચવા વિનંતિ છે.
આ ઘનગણિતમાં તો પ્રથમ પ્રતર ગણિતમાં મુકરર કરેલા એજનને ઊંચાઈવડે ગુણવા તે જ ક્રિયા છે. બીજું કાંઈ કરવાનું નથી. જન ઉપરની કળા–પ્રતિકળાને પણ ઊંચાઈ સાથે ગુણ પ્રતિકળાની કળા, ને કળાના જન કરી યેજનમાં ભેળવવાના છે. બીજા બધા ગણિત કરતાં આ ઘનગણિત ઘણું સહેલું છે.
પ્રથમ વૈતાઢ્ય પર્વતનું પ્રતર ત્રણ પ્રકારે કરેલ હોવાથી તેનું જ ત્રણ પ્રકારનું ઘનગણિત કરવામાં આવેલ છે. તેને પહેલે વિભાગ ૧૦ જન, બીજે વિભાગ પણ ૧૦ એજન અને ત્રીજો વિભાગ છે જન ઊંચો છે; તેથી તે તે સંખ્યાવડે પ્રારને ગુણવાના છે. કુલ ઊંચાઈ ૨પ જન છે. એ રીતે ત્રણ પ્રકારે ઘન કરીને તેનો સરવાળે કરવામાં આવ્યા છે તે આખા વૈતાઢ્ય પર્વતનું ઘનગણિત સમજવાનું છે.
Aho! Shrutgyanam
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૩ )
૧ વૈતાઢચ પર્વતની ઊંચાઇના પ્રથમ વિભાગનું ઘનગણિત
૧
૪
પ્રથમ વિભાગનું ઘન યેાજન
કળા
૫૧૨૩૦૭૬
પ્રતર પ્રમાણ ૫૧૨૩૦૭ યા.ને ૧૨ કળા
ગ્
વૈતાઢ્ય પર્વતના પહેલા વિભાગની ઊંચાઇ ૧૦ યાજન
પ્રતર પ્રમાણે ૩૭૩૮૪ યા. ને ૧૧ કળા
૩
પ્રતરને ઊંચાઈ સાથે ગુવા
૫૧૨૩૦૭ ૧૨ કળા ૧૦ ૧૦ ૫૧૨૩૦૭૦ ૧૨૦
મર
ત્રીજા વિભાગની ઊંચાઇ ૫ ચેાજન
૫૧૨૩૦૭૬-૬=૦ ચેાજન કળા પ્ર. ક.
ર વૈતાઢચ પર્વતની ઊંચાઈના બીજા વિભાગનું ઘનણિત
૪
૧
બીજા વિભાગનું ઘન
કળા
૧૫
૩
પ્રતરને ઊંચાઇ સાથે ગુણવા
૩૦૭૩૮૪ ૧૧ કળા ૧૦
૧૦ ૩૦૭૩૮૪૦ ૧૧૦
૨
વૈતાઢ્ય પર્વતના ખીન્ત વિભાગની ઊંચાઇ
ચેાજન ૧૦
૩ વૈતાઢચ પર્યંતની ઊંચાઇના ત્રીજા વિભાગનુ ઘનગણિત
૧ પ્રતર પ્રમાણ
૧૦૨૪૬૧ યા. તે ૧૦ કળા
પ
૩૦૭૩૮૪૫-૧૫ યાજન કળા
૧૦૨૪૬૧
૧૯)૧૨૦(૬
૧૧૪
૧ પ્રથમ વિભાગનુ ૨ બીજા વિભાગનુ ૩ ત્રીજા વિભાગનું
૩
પ્રતરને ઊંચાઇ સાથે ગુણવા
૧૦ કળા
ધ
૫૦
મ
B
૫૧૨૩૦૫
♦ ૫૧૨૩૦૭-૧૨ ચાજન કળા
૧૯)૧૧૦(૫
૯૫
૧૫
૧૯)૫૦(૨
૩૮
ઘેર
૪ સમગ્ર વૈતાઢચનું ઘનગણિત યોજન ફળા
૧૨૩૦૭૬ હું
૩૦૭૨૮૪૫-૧૧ ૫૧૨૩૦૭ ૧૨ ૮૭૦૯૨૨૯-૧૪
યેાજન
૩૦૭૩૮૪૫
Aho ! Shrutgyanam
૪
ત્રીજા વિભાગનુ ઘન
યેાજન
કળા
૫૧૨૩૦૭
૧૨
કુલ ૩૩ કળાનુ ૧ ચેા. ૧૪ કળા. ૧ ચેાજન યેાજનમાં ભેળવેલ છે.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૪ ) ૫ હિમવાન પર્વતનું ઘન ગણિત
પ્રત પ્રમાણુ ૨૧૪૫૫૭૧ – ૮- ૧૦
યોજન ક. પ્ર. ક.
ઊંચાઈ સાથે ગુણવા સોએ ગુણેલી રાશિમાં કળા ૨૧૪પ૬૯૭૧ ૧૯)૧૦૦૦(પ૨ પ્રતિકળાના આવેલ એજન
૧૦૦ ૧૨ પ્ર. વિગેરે ભેળવવા એ ઘન ૨૧૪પ૬૯૭૧૦૦
સમજવું
૨૧૪૫૬૭૧૦૦ ૧૬ કળા
૪૪–૧૬-૧૨ ૨૧૪૫૬૯૭૧૪૪–૧૬-૧૨
ઉચસ્વ જન ૧૦૦
કળા
પ્ર. ક. ૧૯૮૫૨(૪૪
આ પ્રમાણે શિખરી પર્વતનું ઘન ગણિત સમજવું. ૬ મહાહિમવંત પર્વતનું ઘન ગણિત
પ્રતર પ્રમાણ ઊંચાઈ સાથે ગુણવા
ઊંચાઈ સાથે ગુણતાં એજન ક. પ્ર. ક.
૧૯૫૮૬૮૨૮૬ એસેએ ગુણતાં આવેલ ઘનમાં ૧૦૮ ૧૯૫૮૬૮૧૮૬–૧૦ – ૫
°° ૨૦૦૦ આવેલ તેમાં ચેાજન ઉમેરતાં ૩૯૧૭૩૬૩૭૨૦૦ પ૨-૧૨ઉમેરતાં કળા પ્ર. કે.
૩૮૧૭૩૬૩૭૨૦૦ ૧૦
3 ર૦પ-૧૨ તેના ૧ ૫ ૧
૧૦૮-૦-૧૨ 34 જન કરવા માટે ૩૯૧૭૩૬૩૭૩૦૮-૦-૧ર
૨૦૦ ૨ મહાહિમવાન પર્વતની ૨૦૦૦ ૧૦૦૦ ૧૯વડે ભાગતાં
ચાજન કે. પ્રક ઊંચાઈ
૧૯)૧૦૦૦(પર ૧૯)૨૦૫૨(૧૦૮ ૨૦૦ યોજન
૧૨ પ્ર. ક. ૦૦૦ આ પ્રમાણે રુમિ પર્વતનું ઘન ગણિત સમજવું.
૭ નિષધ પર્વતનું ઘન ગણિત
પ્રતર પ્રમાણ ઊંચાઈ સાથે ગુણવા
ઉચ્ચત્વ સાથે ૧૪૨૫૪૬૬૫૬૯ ૧૪૨૫૪૬૬૫૬૯ કળા ૧૯)૭૨૦૦(૩૭૯ ગુણવાથી આટલું જન ને ૧૮ કળા ૪૦૦ ૧૮ ૫૭
ઘનગણિત થાય છે પ૭૦૧૭૬૬૨૭૬૦૦ ૪૦૦ ૧૫૦
પ૭૦૧૮૬૬૨૭૯૭૯ ૩૭૯ ૭૨૦૦ ૧૩૩ નિષધ પર્વતનું પ૭૦૧૮૬૬૨૭૯૭૯
૧૭૦ ૧૭૧
એક કળા ઓછી છે. ૪૦૦ એજન
૧ ખુટે તે ગણેલ નથી આ પ્રમાણે નીલવંત પર્વતનું ઘનગણિત સમજવું.
૨
ઉચ્ચત્વ
Aho I Shrutgyanam
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૫ )
ઉપર પ્રમાણે ત્રણ ત્રણ ઍ માનુ સરખી ઊંચાઈના હાવાથી છ વર્ષ ધરનું ઘન ગણિત અને ભરત-એરવતના વૈતાઢ્ય એક સરખા હેાવાથી તે એનુ ઘનગણિત-કુલ ૮ પર્વતાનુ ઘનગણિત અઢીદ્વીપના નકશાની હકીકત, ક્ષેત્રસમાસાદિને આધારે આપવામાં આવેલ છે. જ બુદ્વીપમાં પર્વતા ૨૬૯ છે તેથી બાકીના ૨૬૧ પતાનું ધનગણિત સ્વબુદ્ધચનુસાર આપવા પ્રયત્ન કર્યાં છે. ગણિતશાસ્ત્રના વિદ્વાનાએ તે જોઇ જવા કૃપા કરવી.
૨૦૦ કંચનગિરિનું ઘનગણિત
આ પર્વતા દેવકુરુ ને ઉત્તરકુરુક્ષેત્રમાં પાંચ પાંચ દ્ર છે તેની પૂર્વે ને પશ્ચિમે દરેક હે દશ દશ છે એટલે એક બાજુના ૫૦, બે બાજુના મળીને ૧૦૦ અને એ ક્ષેત્રના મળીને ૨૦૦ છે.
એ પર્વતે જમીન પર ૧૦૦ યાજન પહેાળા લાંબા ગાળાકૃતિવાળા છેઃ મધ્યમાં ૭પ ચૈાજન પહેાળા છે, ઉપર પચાસ યેાજન પહેાળા છે અને દરેક પર્વત ઊંચા સે! ચેાજન છે. એની પરિધિ પ્રાર ંભમાં પ્રથમ ગણિતમાં આપેલી છે. તે પ્રમાણે પ્રારંભમાં ૩૧૬ યાજન પિરિત્ર છે. ઉપર ૧૫૮ યેાજન પિરિધ છે. (વધારા લેવામાં આવ્યે નથી. ) આ બે પરિધિના સરવાળા કરતાં ૪૪ યાજન થાય, તેનુ અધ કરતાં ૨૩૭ ચેાજન આવે, તે મધ્યના ૭૫ યેાજનની પરિધિ સમજવી.
ગણિતપદ અથવા પ્રતર કરવા માટે પરિધિને વિષ્ણુ ંભના ચાથા ભાગે ગુણવા જોઇએ. અહીં વિષ્ણુભ મધ્યના જ સ્વીકારેલા હાવાથી તેના ચાથે! ભાગ ૧૮ યેાજન થાય. તે અ કે ૨૩૭ ને ગુણવાથી ૪૪૪૩ા ચેાજન આવે તેને ઊંચાઇના ૧૦૦ ચેાજનવડે ગુણતાં ૪૪૪૩૭૫ ચેાજન આવે. આટલુ દરેક કંચનગિરિનુ ઘનગણિત જાણવુ. જેટલુ' એકનુ તેટલુ જ બસાનુ (દરેકનું) સમજવું.
૪ યમક, સમક, ચિત્ર ને વિચિત્રનું ઘનત
આ ચાર પ તા નિષધ ને નીલવ ંત પર્વતની સમિપમાં, એ દેવકુરુમાં ને એ ઉત્તરકુરુમાં છે. તે દરેક એક હજાર યેાજન ઊંચા છે. જમીન પર એક હજાર યાજન લાંબા પહેાળા વર્તુલાકારે છે. મધ્યમાં ૭૫૦ ચેાજન છે. ઉપર ૫૦૦ યાજન છે. આનેા પરિધિ પ્રારંભમાં પરિધિના ગણિતમાં બલાદિ ણુ સહુસફૂટને આપેલ છે તે પ્રમાણે જ છે. એટલે મૂળમાં ૩૧૬૨ ચેાજન ને ઉપર ૧૫૮૧ યેાજન પિરિધ
૧ આ પ્રકાર ગાળ પર્યંતનું ધનણત ઉંચાઇ પરત્વે કરવાનુ હાય ત્યારે લેવાના છે. જમીન પરનું ણિત પદ કે પ્રતર કરવું હાય ત્યારે તે જમીન પરના વિષ્ણુંભની પરિધિને તે વિષ્ણુંભના ચેાથા ભાગે જ ગુણવાના છે.
૯
Aho ! Shrutgyanam
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ર )
છે તે એ મેળવતાં ૪૭૪૩ યેાજન થાય. તેનું અર્ધ ૨૩૭૧ યેાજન આવે—તે મધ્યના ૭૫૦ યેાજનના પિરધિ સમજવાના છે. ગણિતપદ અથવા પ્રતર કરતાં વિષ્ણુભના ચેાથા ભાગે ગુણવાના છે. અહીં પરિધિ મધ્યના ૭૫૦ યેાજનનેા લીધેલેા હાવાથી તેના ચેાથા ભાગે એટલે ૧૮૭ા ચેાજને ૨૩૭૧ા યેાજનને ગુણતાં ૪૪૪૬૫૬ા ચેાજન આવે. તેને ઊંચાઇના એક હજાર ચેાજનવડે ગુણતાં ૪૪૪૬૫૬૨૫૦ ચેાજન આવે એટલુ એક યમક પર્વતનું ધનગણિત સમજવુ. એ પ્રમાણે ચારે યમકેાનું સમજવું. ૪ વૃત્તવૈતાઢચનું ઘનગણિત
ચારે વૃત્તવૈતાઢ્ય હૈમવત, હૈરણ્યવત, હરિવ ને રમ્યક એ ચાર યુગલિક ક્ષેત્રના મધ્યમાં આવેલા છે. તે એક હજાર ચેાજન જમીન પર લાંબા પહેાળા વર્તુળાકારે છે અને ઊંચા એક હજાર ચેાજન પાલાને આકારે હેાવાથી એક સરખા છે. તેની પરિધિ સર્વત્ર ૩૧૬૨ ચેાજન છે. તેને વિશ્કલના ચેાથા ભાગે એટલે ૨૫૦ યેાજને ગુણુતાં ૭૯૦પ૦૦ ચેાજન ગણિતપદ અથવા પ્રતર આવ્યુ, તેને એક હજારની ઊંચાઇવડે ગુણુતાં ૭૯૦૫૦૦૦૦૦ યાજન આવે એટલું તે દરેકનું ઘનગતિ જાણવું. ૧૬ વક્ષસ્કાર પતનું ઘનર્ણિત
મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં ૩૨ વિજયાના આંતરામાં ૧૬ વક્ષસ્કાર પર્વત છે. તે ઊંચા નિષધ-નીલવત પાસે ૪૦૦ યેાજન અને સીતા-સીતાદા પાસે ૫૦૦ યેાજન છે. પહેાળા ૫૦૦ ચેાજન એક સરખા છે અને લાંબા વિજય પ્રમાણે છે. મહાવિદેહ ક્ષેત્રને વિસ્તાર ( પહેાળાપણું ) ૩૩૬૮૪ ચેા. ૪ કળા છે. તેમાંથી સીતા-સીતેાદાના પ્રવાહના એક સરખા ૫૦૦ યેાજન બાદ કરતાં ૩૩૧૮૪ ચેા. ૪ કળા રહે, તેનુ અ કરતાં ૧૬૫૯૨ યા. ૨ કળા આવે, તેટલી દરેક વિજયની લંબાઇ છે અને તેટલી જ દરેક વર્ષ ઘરની લંબાઇ છે. તે લબાઇને વક્ષસ્કારની પહેાળાઇના ૫૦૦ યેાજનવડે ગુણતાં ૮૨૯૬૦પર યેા. ૧૨ કળા આવે. તેને ઊંચાઇની સરાસરીના ૪૫૦ ચેાજનવડે ગુણતાં યાજન ૩૩૩૨૨૩૬૮૪ ને ૪ કળા આવે તેટલુ એક વક્ષસ્કારનું ઘનગણિત જાણવું. એ પ્રમાણે દરેક વક્ષસ્કારનું (સેાળેલું ) સમજી લેવુ.
૩૨ દીઘ વૈતાઢચનું ઘનત
મહાવિદેહની ૩૨ વિજયમાં આવેલા ૩૨ વૈતાઢ્યની લંબાઇ દરેક વિજયની પહેાળાઇ પ્રમાણે છે. તે પહેાળાઇ ૨૨૧૨૬ ની ક્ષેત્રસમાસાદિમાં ગણવામાં આવેલી છે. પૃનું પૂરું યાજન ગણતાં ૨૨૧૩ ચેાજનને વૈતાઢ્ય પર્વત. ભૂતળપર ૫૦ ચેાજન પહેાળા હાવાથી ૫૦ યેાજનવડે ગુણુતાં ૧૧૦૬૫૦ યાજન આવે તેને પ્રથમ વિભાગની ઊંચાઇના દશ ચેાજનવડે ગુણતાં ૧૧૦૬૫૦૦ યેાજન પ્રથમના વિભાગનું ઘન ગણિત જાણવું.
Aho ! Shrutgyanam
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
બીજા વિભાગે પહોળાઈ ૩૦ એજન છે તેથી લંબાઇના ૨૨૧૩ એજનને ૩૦ વડે ગુણતાં દ૬૩૯૦ યોજના બીજા વિભાગનું પ્રતર આવે તેને તે વિભાગની ઊંચાઈના દશ યોજનવડે ગુણતાં ૬૬૩૯૦૦ પેજન આવે તેટલું બીજ વિભાગનું ઘનગણિત જાણવું. ત્રીજા વિભાગે પહોળાઈ દશ એજન છે તેને લંબાઈના૨૨૧૩ જન સાથે ગુણતાં ૨૨૧૩૦ આવે તેને ઊંચાઈના પાંચ ચૂંજન સાથે ગુણતાં ૧૧૦૬૫૦
જન આવે તેટલું ત્રીજા વિભાગનું ઘનગણિત જાણવું. એ ત્રણે વિભાગના ઘનગણિતનો સરવાળે કરતાં–૧૧૦૬૫૦૦-૬૬૩૯૦૦-૧૧૦૬૫૦=૧૮૮૧૦૫૦ યોજન આવે તેટલું આખા વૈતાઢ્યનું ઘનગણિત જાણવું. એ પ્રમાણે મહાવિદેહ ક્ષેત્રના બત્રીશે વૈતાઢ્યનું (દરેકનું) ઘનગણિત જાણવું.
૧ મેરુપર્વતનું ઘનગણિત
(જમીનપરથી પાંડુકવન સુધીનું) મેરુપર્વત જમીનપર દશ હજાર યોજન લાંબો પહોળે વર્તુળાકારે છે અને ઉપર પાંડકવને એક હજાર જન લાંબ–પહાળે છે. ત્યાંસુધી ૯૯૦૦૦ એજન ઊંચે છે. એક હજાર જન પૃથ્વીમાં ઊંડે છે ને ઉપર ૪૦ એજન ઊંચી ચૂલિકા છે.
આ બુકના પ્રારંભમાં મેરુપર્વત સંબંધી પરિધિ છ-સાત પ્રકારની આપી છે. તેમાં જમીન પરની પરિધિ ૩૧૬૨૨ જન છે. ઉપર ૩૧૨ જન છે. એ બેને સરવાળે કરતાં ૩૪૭૮૪ જન થાય. તેનું અર્ધ કરતાં ૧૭૩૯૨ જન આવે. તે કર્ણ ગતિએ વચ્ચેની મેખળાઓનો વિચાર ન કરતાં મધ્યમાં જ્યાં પપ૦૦ જન પહોળાઈ હોય તેની પરિધિ સમજવી. હવે તે પરિધિને વિષ્કભના ચોથા ભાગે ગુણવાના છે તેથી પપ૦૦ ના ચોથા ભાગે ૧૩૭૫ એજનવડે ગુણતાં ર૩૯૧૪૦૦૦ આવે તેને ઉંચાઈના ૯૦૦૦ એજનવડે ગુણતાં ર૩૬૭૪૮૬૦૦૦૦૦૦ આવે એટલું મેરૂ પર્વતનું ઘનગણિત સમજવું. આમાં મૂળના હજાર જનનું અને ઉપરના ૪૦ જનનું ઘનગણિત આવે તે ભેળવવું.
ઉપર ૪૦ જનની ચૂલિકા છે તે મૂળમાં ૧૨ યોજન લાંબી પહોળી વર્તુલાકારે છે. મધ્યમાં આઠ જન છે ને ઉપર ૪ જન છે. તેથી મધ્યની પરિધિ ૨૫ પેજન છે તેને મધ્ય વિષ્કભના ચોથા ભાગે બે જન આવે તે બે વડે ૨૫ ને ગુણતાં ૫૦ આવે તેને ઉંચાઈના ૪૦ જનવડે ગુણનાં ૨૦૦૦ જન આવે તેટલું ચૂલિકાનું ઘનગણિત જાણવું.
ઊંડાઈના હજાર જનનું ઘન ગણિત કરતાં પ્રથમ નીચે ૧૦૦૯૦૨૪ જન પહોળાઈ છે તેની પરિધિ ૩૧૯૧૦ જન આવે છે અને ઉપર દશ હજાર જન છે તેની પરિધિ ૩૧૬૨૨ જન આવે છે તે બેને સરવાળે ૩પ૩ર એજન થાય,
Aho! Shrutgyanam
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૬૮ ) તેનું અર્ધ ૩૧૭૬૬ પેજન આવે તે મધ્યની ૧૦૦૪પ યોજનની પહોળાઈની પરિધિ સમજવી, તેને તે વિષ્કના ચેથા ભાગે એટલે ૨પ૧૧ યાજનવડે ગુણતાં ૨૫૨૨૯૨૭૩ એજન આવે તેને ઊંડાઈ અથવા ઊંચાઈના ૧૦૦૦ વડે ગુણતાં ૨૫૨૨૯૨૭૩૨૫૦ એજન આવે એટલું પૃથ્વીની અંદરના ભાગનું ઘનગણિત જાણવું.
નીચેનું, મધ્યનું ને ચૂલિકાનું ત્રણેનું ઘનગણિત એકત્ર કરતાં એજન ૨૩૯ર૭૧પ૭પર૧૦ આવે. એટલું આખા મેરુનું ઘનગણિત જાણવું.
૪ ચાર ગજદંતા પર્વત ચાર ગજદતા પૈકી બે બે નિષધ ને નીલવંત પાસે ૪૦૦ એજન ઊંચા છે અને મેરુપર્વત પાસે પ૦૦ એજન ઊંચા છે. નિષધ નલવંત પાસે ૫૦૦ જન પહોળા છે અને મેરુ પાસે અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગ પ્રમાણ છે. બન્નેની અણીઓ મળી ગયેલી છે. એ બનેની વચ્ચે આવેલાં દેવકુરુ અથવા ઉત્તરકુરુ ક્ષેત્ર નિષેધ નીલવંત પાસે પ૩૦૦૦ એજન લાંબા છે અને તેની પહોળાઈ મહાવિદેહની પહોળાઈના ૩ર૬૮૪ જનને જ કળામાંથી મેરુપર્વતની જમીન પરની પહોળાઈના ૧૦૦૦૦ યોજના બાદ કરતાં ૨૩૬૮૪ જન ને ૪ કળા રહે, તેનું અર્ધ કરતાં ૧૧૮૪૨ જન ને બે કળા આવે તેટલી છે. ગજદતા પર્વતો અર્ધ વર્તુલના અર્ધ આકારવાળા છે, ૩૦૨૯ જન ને ૬ કળા લાંબા છે. એનું પ્રતર કે ઘન લાવવાની કઈ રીત ધ્યાનમાં ન આવવાથી તે અહીં કરી શક્યા નથી.
આ પાછળના બધા ઘનગણિતમાં પરિધિ કરતાં આવેલ છેદરાશિ, શેષરાશિ ને તેમજ બીજી રીતના પણ વધારાને ધ્યાનમાં લીધેલા નથી.
આ તે એક પ્રકારની બાળચેષ્ટા જેવી ચેષ્ટા કરી છે. તેમાં જે કાંઈ ખલના જણાય તે કૃપાદ્રષ્ટિથી જરૂર વાંચનાર વિદ્વાન મુનિરાજ તેમજ શ્રાવકભાઈએ અમને લખવી કે જેથી તે ખલના તેમનો આભાર માનવા સાથે સુધારી શકાય.
ઇતિ ધનગણિત વિચાર
અહીં સુધી તે જ બૂઢીપના પર્વતો ને ક્ષેત્રોના પ્રમાણ વિગેરે બતાવ્યા છે. ધાતકીખંડ ને પુષ્કરધરાઈ દ્વીપની સ્થિતિ તે કરતાં વિલક્ષણ છે, કારણ કે જમ્બુદ્વીપ થાળીને આકારે ગાળ છે અને આ બંને દ્વીપો વલયાકારે ગેળ છે એટલે એનું પ્રમાણ જુદી જ રીતે આવી શકે છે. તે આ સાથે બતાવવામાં આવેલ છે.
Aho! Shrutgyanam
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૯ ) શ્રી ધાતકીખંડ અને પુષ્કરવરદ્વીપાર્ધ વિચાર
આ બંને દ્વીપમાં ક્ષેત્રે જબૂદ્વીપ કરતાં બમણું એટલે ૧૪-૧૪ છે, તેમજ વર્ષધર પર્વતા પણ જ બૂદ્વીપ કરતાં બમણું એટલે ૧૨-૧૨ છે. ઉપરાંત બે બે ઈશ્વાકાર પર્વત હોવાથી કુલ પર્વતો ૧૪-૧૪ છે. ધાતકીખંડમાં પર્વતોની પહેલાઈ જબૂદ્વીપના પર્વતોથી બમણું છે ને લંબાઈ તો એક સરખી ચાર લાખ જન છે. પુષ્કરવરાર્ધમાં જબૂદ્વીપના પર્વતો કરતાં પહોળાઈ ચારગણું છે ને લંબાઈ આઠ લાખ યોજન એક સરખી છે.
ક્ષેત્રનું પ્રમાણ જંબદ્વીપ કરતાં જુદી જ રીતનું છે. ધાતકીખંડમાં ને પુષ્કરાવરાર્ધમાં આદિની, મધ્યની ને અંત્યની એમ ત્રણ પ્રકારની પરિધિ કાઢી તેમાંથી ૧૪ પર્વતોનું પ્રમાણ બાદ કરી પછી તેને ૨૧૨ વડે ભાંગતા જે આવે તેટલા જ પ્રમાણુવાળા બે ભરત ને બે એરવત આદિ, મધ્ય ને અંત્યમાં છે. ૨૧૨ વડે ભાંગતા આવેલા અંકને ચારે ગુણતાં જે અંક આવે તેટલા પહોળા બે હિમવંત ને બે હિરણ્યવંત ક્ષેત્ર છે. સોળે ગુણતાં જે અંક આવે તેટલા પહોળા બે હરિવર્ષ ને બે રમ્યફ ક્ષેત્ર છે અને ૬૪ વડે ગુણતા જે અંક આવે તેટલા પ્રમાણુવાળા આદિ, મધ્ય ને અંત્યમાં બે મહાવિદેહ ક્ષેત્ર છે. એ જ પ્રમાણે ૧૪ ક્ષેત્રમાં ૨૧૨ ભાગની વહેંચણી સમજવી.
ચદ પર્વતોનું પ્રમાણ કેટલું બાદ કરવું અને એ પ્રમાણે બાદ કરતાં ત્રણે પ્રકારની પરિધિની ધ્રુવરાશિ કેટલી બાકી રહે છે તે આ સાથે ધાતકીખંડ ને પુષ્કરાવરા બંનેને માટે બતાવેલ છે. તેને ૨૧૨ વડે ભાંગવાનું છે.
બંને દ્વીપમાં ચિદે ક્ષેત્રનું ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે ગુણાકારને ભાગાકાર કરતાં આદિ, મધ્ય ને અંતમાં કેટલું પ્રમાણ આવે છે તે અઢી દ્વીપના નકશાની હકીકતવાળી બુકમાં બતાવેલ છે, તેમાંથી ઉદ્ધરીને આ સાથે યંત્ર તરીકે આપેલ છે.
ધાતકીખંડનું વિવરણ ધાતકીખંડની આદ્ય પરિધ ( લવણસમુદ્ર પાસે ) ૧૫૮૧૧૩૯ જન છે. મધ્ય પરિધિ ૨૮૪૬૦૫૦ એજન છે અને અંત્ય પરિધિ ( કાળદધિ પાસે ) ૪૧૧૦૯૯૬૧ જન છે. તે ત્રણે પરિધિમાંથી પર્વતોને વિસ્તાર સરખો બાદ કરવાને તે નીચે પ્રમાણે–
Aho! Shrutgyanam
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૭ )
૨ હિંમત પર્યંત તેના એને મળીને વિસ્તાર ૨ શિખરી પર્વત-તેના એના મળીને ૨ મહાહિમવંત પર્યંત તેને એનેા મળીને ૨ રુકૂમિ પર્વત-તેના બેનેા મળીને ૨ નિષધ પર્વત તેનેા બંને મળીને
૨ નીલવત પર્વત-તેના એના મળીને ૨ ઇષ્વાકાર પર્વત-તેના એના મળીને
આપિરિધિ
૧૫૮૬૧૩૯
૧૭૮૮૪૨
૧૪૦૨૨૯૭
,,
મધ્યપરિધિ
૨૮૪૬૦૫૦
૧૭૮૮૪૨
૨૬૬૭૨૦૮
""
""
,,
""
"2
ઉપર પ્રમાણે કુલ ૧૪ પર્વતાના વિસ્તાર ૧૭૮૮૪ર ચેાજન ત્રણે પ્રકારની પિરિધમાંથી બાદ કરતાં બાકી રહે તે યાજન નીચે પ્રમાણેઃ
૪૨૧૦-૧૦ કળા
૪૨૧૦-૧૦ કળા
૧૬૮૪૨–૨
૧૬૮૪૨-૨
૬૭૩૬૮-૮
૬૭૩૬૮-૮
૨૦૦૦-૦
૧૭૮૮૪૨-૨
Aho ! Shrutgyanam
અત્યપરિધિ
૪૧૧૦૯૬૧
૧૭૮૮૪૨
૩૯૩૨૧૧૯
આ ત્રણે ધ્રુવાંક કહેવાય છે, તેને દરેક ક્ષેત્રના આદિ, મધ્ય ને અંતના વિસ્તાર લાવવા માટે ૨૧૨ વડે ભાંગવા અને પછી જે અંક આવે તે ઉપરથી દરેક ક્ષેત્રના વિસ્તાર લાવવા માટે એક, ચાર, સેાળ ને ચાસઠ વડે ગુણવા. એ પ્રમાણે ભરતક્ષેત્રના, હિમવ તક્ષેત્રના, હરિવર્ષ ક્ષેત્રના અને મહાવિદેહક્ષેત્રના વિસ્તાર જાણવા. ધાતકીખંડના પૂર્વ ને પશ્ચિમ બે વિભાગ છે. તે એ બાજુના મળીને એ ભરતક્ષેત્ર, એ હિમવતક્ષેત્ર, એ હરિવષ ક્ષેત્ર, એ મહાવિદેહક્ષેત્ર તેમજ એ રમ્યકક્ષેત્ર, એ હેરણ્યવતક્ષેત્ર ને એ ઐરવતક્ષેત્ર કુલ ૧૪ ક્ષેત્ર છે. તેમાનાં સાત ક્ષેત્રમાં બશે બારીયા ૧-૪-૧૬-૬૪-૧૬–૪–૧ મળી કુલ ૧૦૬ ભાગ શકાય છે તે જ પ્રમાણે ત્રીજી માજુના ૭ ક્ષેત્રમાં પણ ૧૦૬ ભાગ શકાય છે એટલે કુલ અશે માર ભાગ રોકાય છે.
ઉપર પ્રમાણે ૨૧૨ વડે ભાંગતા અને ૧-૪-૧૬-૬૪ વડે ગુણતા આદિમાં, મધ્યમાં ને અંતમાં જે વિસ્તાર આવે છે તેનુ યંત્રઃ
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૭૧ )
ક્ષેત્રનું નામ
આદિમાં | મધ્યમાં ! અંતમાં !
૧૨૫૮૧
૧ ભરતક્ષેત્ર ૨ હિમવંતક્ષેત્ર ૩ હરિવર્ષ ક્ષેત્ર ૪ મહાવિદેહક્ષેત્ર ૫ રમ્યક્ષેત્ર ૬ હેરણ્યવંતક્ષેત્ર ૭ એરવતક્ષેત્ર
૬૬૧૪ ૨૬૪૫૮ ૧૦૫૮૩૩ ૪૨૩૩૩૪ ૧૦૫૮૩૩ ૨૬૪૫૮ ૬૬૧૪
૫૦૩૨૪ ૨૦૧૨૯૮ ૮૦૫૧૯૪ ૨૦૧૨૯૮ ૫૦૩૨૪ ૧૨૫૮૧
૧૮૫૪૭
૭૪૧૯૦ ૨૯૬૭૬૩ | ૧૧૮૭૦૫૪ ૨૯૬૭૬૩ ૭૪૧૯૦ ૧૮૫૪૭
૭૦૧૧૪૪ ૧૩૩૩૬૦૦ ૧૯૬૬૦૫૪ આ પ્રમાણે બે બાજુ સરખા સાત ક્ષેત્ર હોવાથી ઉપરના પ્રમાણથી બમણા એટલે ૧૪ ક્ષેત્રોએ મળીને આદિમાં ૧૪૦૨૨૮૮, મધ્યમાં ૨૬૬૭૨૦૦, અંતમાં ૩૯૪ર૧૦૮ એટલા જન રેકેલા છે. ઉપર જણાવેલી પરિધિ કરતાં ત્રણે વિભાગમાં જે ૯-૮-૧૧ જન ઓછા આવ્યા છે તે પ્રમાણમાં કાંઈક વધારે છે તે નહીં ગણેલે હોવાથી રહેલ છે એમ સમજવું.
પુષ્કરાવરાધ દ્વીપ સંબંધી વિવરણ તેની આદિની, મધ્યની ને અંતની પરિધિ નીચે પ્રમાણે છે – ૧ આદિની પરિધિ કાળોદધિની પાસેની ૯૧૭૦૬૦૫ યોજન ૨ મધ્યમી પરિધિ
૧૧૭૦૦૪૨૭ એજન ૩ બાહ્ય પરિધિ તે મનુષ્ય ક્ષેત્રની પરિધિ ૧૪૨૩૦૨૪૯ યોજન ( આ છેલ્લી પરિધિ માનુષેત્તર પર્વત પાસેની સમજવી ) ઉપરની પરિધિમાંથી ૧૪ પર્વતોનો વિસ્તાર નીચે પ્રમાણે બાદ કર. ૨ હિમવંત પર્વત–એના મળીને ૮૪૨૧ જન ૧ કળા ૨ શિખરી પર્વત-બેના મળીને ૮૪૨૧ યેાજન ૧ કળા ૨ મહાહિમવંત પર્વત–બેને મળીને ૩૩૬૮૪ જન ૪ કળા ૨ કૃમિ પર્વત-બેના મળીને ૩૩૬૮૪ જન ૪ કળા ૨ નિષધ પર્વત–એના મળીને ૧૩૪૭૩૬ યજન ૧૬ કળા ૨ નીલવંત પર્વત બેના મળીને ૧૩૪૭૩૬ ચેાજન ૧૬ કળા ૨ ઈષકાર પર્વત બેના મળીને ૨૦૦૦ એજન
વૈદ પર્વતનું એકંદર ૩૫૫૬૮૪ જન ૪ કળા
Aho! Shrutgyanam
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૭૨ ).
પર્વતને વિસ્તાર ત્રણે પરિધિમાંથી બાદ કરે તે નીચે પ્રમાણે- બાહ્યપરિધિ મધ્યપરિધિ
બાહ્ય પરિધિ ૯૧૭૦૬૦૫ ૧૧૭૦૦૪૨૭
૧૪૨૩૦૨૪૯ ૩૫૫૬૮૪
પપ૬૮૪
૩પપ૬૮૪ ૮૮૧૪૯૨૧ ૧૧૩૪૪૭૪૩
૧૩૮૭૪૩૬૫ આ પ્રમાણે બાદ કરતાં આવેલ તે ધ્રુવક સમજવા. તે ધ્રુવાંકને ૨૧ર વડે ભાંગીને ૧-૪–૧૬-૬૪–૧૬–૪–૧ વડે ગુણવાથી સાત ક્ષેત્રનો આદિ, મધ્ય ને અંતનો વિસ્તાર આવે. તે પ્રમાણે બે બે ક્ષેત્રે સમજવાના છે.
ઉપર પ્રમાણે ભાગાકાર ને ગુણાકાર કરતાં આવેલ એજનનું યંત્ર.
ક્ષેત્રનું નામ આદિવિસ્તાર | મધ્યવિસ્તાર અંતવિસ્તાર ૧ ભરતક્ષેત્ર ૪૧૫૭૯–૧૭૩ પ૩પ૧૨-૧૯ ૬પ૪૪૬- ૧૩ ૨ હેમવતક્ષેત્ર ૧૯૬૩૧૯- પદ - ૨૧૪૦૫૧-૧૬ ૨૬૧૭૮૪- પર ૩ હરિવર્ષક્ષેત્ર | ૨૬૫૨૭૭– ૧૨ ! ૮૫૬૨૦૭– ૧૦૪૭૧૩૬-૨૦૮ ૪ મહાવિદેહક્ષેત્ર ૨૬૬૧૧૦૮-૪૮ ૩૪૨૪૮૨૮- ૧૬૪૧૮૮૫૪૭–૧૯૯૬ ૫ રમ્યક્ષેત્ર | ૬૬પ૨૭૭- ૧૨ ૮૫૬૨૦૭– ૪૧૦૪૭૧૩૬-૨૦૮ ૬ હેરણ્યવંતક્ષેત્ર ૧૬૬૩૧૯- ૫૬ - ૨૧૪૦૫૧-૧૬૦ ૨૬૧૭૮૪- પર ૭ એરવતક્ષેત્ર ૪૧૫૭૯–૧૭૩ ૫૩૫૧૨-૧૯ ૬૫૪૪૬- ૧૩
૪૪૦૭૪૬૦-૧૦૬ ૫૬૭૨૩૭૧–૧૦૬ ૯૩૭૨૮૨–૧૦૬
આ પ્રમાણે બેવડા ક્ષેત્ર હોવાથી કુલ ઉપરના આંકથી બમણું એટલે આદિમાં ૮૮૧૪૯૨૧ જન, મધ્યમાં ૧૧૩૪૪૭૪૩ યોજન, અંતમાં ૧૩૮૭૪પ૬૫ પેજન જમીન ૧૪ ક્ષેત્રોએ રેકેલા છે એમ સમજવું.
ધાતકીખંડ ને પુષ્કરવાર્ધ સંબંધી બીજી તો ઘણી હકીકત જાણવા જેવી છે, પરંતુ અહીં તો માત્ર ગણિતના વિષય પૂરતી જ બતાવવામાં આવી છે. બીજી હકીકત જાણવાની ઈચ્છકે ક્ષેત્રસમાસ, ક્ષેત્ર પ્રકાશ વિગેરે ગ્રંથો જેવા.
Aho I Shrutgyanam
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૭૩ ) સૂર્ય ચંદ્ર સંબંધી કેટલીક સમજુતી
આ બુકને પ્રસંગ ગણિતને હવાથી સૂર્ય ચંદ્રના માંડલા ને તેની સંખ્યા, તેનું અંતર, તેની પરિધિ, મુહૂર્તગતિ વિગેરે પણ અહીં ટૂંકામાં બતાવવામાં આવ્યું છે. વિશેષ તો અમારી છપાવેલી ‘યંત્રોના સંગ્રહ’ નામની બુકમાંથી મળી શકે તેમ છે. જંબુદ્વીપમાં બે ચંદ્ર ને બે સૂર્ય છે. અહીં જે હકીકત બતાવવામાં આવી છે તે તેને લગતી જ બતાવવામાં આવેલ છે, કારણ કે લોકપ્રકાશ, ક્ષેત્રસમાસ વિગેરેમાં તેને લગતી હકીકત જ આપી છે. તે સિવાયના અઢીદ્વીપમાં રહેલા ૧૩૦ ચંદ્ર ને ૧૩૦ સૂર્ય સંબંધી વિશેષ હકીકત આપવામાં આવેલ નથી. તેના મંડળને ઘેરાવ ને મુહુર્તગતિ પણ વધતી વધતી ઘણી વધે છે, કારણ કે ૧૩૨ ચંદ્રને ૧૩ર સૂર્ય એક સરખી લાઈનમાં જ મેરુપર્વતની ચારે દિશાએ ૬૬-૬૬ની સંખ્યામાં ફરે છે. કાળને નિયમ અઢીદ્વીપમાં સરખો હોવાથી તે બધા સૂર્યોને ઘેરા ઘણે વધી ગયા છતાં ૬૦ મતે દરેક મંડળ કહો કે ઘેરા કહો તે પૂર્ણ કરવું જ પડે છે. આ સંબંધમાં વધારે હકીકત કેઈ સૂત્ર કે ગ્રંથાદિકમાં હોય તો તે છપાવીને બહાર પાડવાની વિદ્વાન મુનિ મહારાજાઓને વિનંતિ કરવામાં આવે છે.
-
-
જબદ્વીપમાં ચંદ્રમા બે છે, તેના માંડલા ૧૫ છે. તેમાં એક માંડલાને
બીજા માંડલા વચ્ચે કેટલું અંતર છે તે કહે છે– માંડલા માંડલાનું પ્રમાણ ૧૫ માંડલાને ૫૬ પદવડે ગુણેલી પંદર માંડલાના ૧૫ એક એજનના ભાગે ગુણવા રાશિને ૬૧ વડે આંતરા ૧૪ એકસઠીયા ૫૬
૧૫ ભાંગવા
થાય છે ભાગનું છે.
૬૧)-૪(૧૩
૫૬
૮૪૦
૨૩૦
૧૮૩
૦૪૭ અંશ ચંદ્રનું ચાર ક્ષેત્ર ૫૧૦ એજન ભાગ બાદ કરેલી રાશિને વધેલા યોજનાને અંશ
જન અને એકસઠીયા ૫૧૦–૪૮ ૧૪ આંતરાવડે કરવા માટે ૬૧વડે ગુ. ૪૮ ભાગનું છે તેમાંથી ૧૩–૪૭
ભાંગવી આ ૧૩ યોજન અને ૪૯૭ - ૦૧ભાગ ૧૪)૭(૩૫ ચો. ૪૭ ભાગ બાદ કરવા
૪૯૦ ૦૦૭
૧ ભાગ વધે છે તે ૪૨૮ ભાગ થયા
Aho! Shrutgyanam
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૭૪ ) ૪૨૮ અંશને ૧૪ તેના સાતીયા ભાગ તેને ૧૪વડે જિન ભાગ પ્રતિભાગ આંતરાવડે ભાંગવા કરવા ૭વડે ગુણવા
ભાંગવા ૩૫ - ૩૦ - ૪ ૧૪)૪૨૮(૩અંશ
૧૪) પ૬(૪પ્રતિભાવ આટલું એક માંડલાથી ४२०
બીજા માંડલાનું અંતર ૦૦૮
એક બાજુનું જાણવું
જબદ્વીપમાં સૂર્ય એ છે, સૂર્યના માંડલા ૧૮૪ છે તેમાં એક માંડેલાને
બીજા માંડલાનું અંતર કેટલું છે તે કહે છેદરેક મંડળ આ ૧૮૪ માંડલાને આ ભાગને ૬૧વડે ભાગવા ૧૮૪ માંડલાના એકસઠીયા એકસઠીયા ૪૮ ૬૧,૮૮૩ર(૧૪૪ જન આંતરા ૧૮૩ અડતાળીશ ભાગે ગુણવા
થાય છે. ભાગનું છે ૧૮૪
૨૭૩ ४८
૨૪૪ ૧૪૭૨
૦૨૯૨ ૭૩૬૪
૨૪૪ ૮૮૩ર ભાગ આવ્યા ૦૪૮ ભાગ વધ્યા
સૂર્યનું ચારક્ષેત્ર ૫૧૦ જન ભાગ બાદ કરતાં વધેલી રાશિને યાજન ૬૬ છે. આ ચાર- ૫૧૦ – ૪૮ આંતરાવડે ભાંગવા ક્ષેત્રમાંથી મંડળએ રેકેલા ૧૪૪-૪૮ ૧૮૩)૩૬દર યોજન અંશેને નવડે ભાંગતાં ૩૬૬ ૦૦
अ६६ ભાગમાં આવેલા અંકને
૦૦૦ ચારક્ષેત્રમાંથી બાદ કરવા.
આ પ્રમાણે બે જનનું સૂર્યના એક માંડલાથી બીજ માંડલાનું
અંતર એક દિશાનું જાણવું
એક સૂર્ય નિષધ પર્વત ઉપર ૧૮૦ યોજન જંબુદ્વિીપમાં આવે ત્યારે બીજે સૂર્ય નીલવંત પર્વત ઉપર ૧૮૦ એજન જબૂદ્વીપમાં આવે છે. એ જ રીતે ચંદ્ર સંબંધી પણ જાણવું. બન્ને બાજુના મળીને ૩૬૦ જન જ બુદ્વીપના એક લાખ
જનના વિષ્કમાંથી બાદ કરીએ ત્યારે ૬૪૦ એજન અંદરના માંડલે આભ્ય તર આંતરું સૂ સૂર્યનું જાણવું. તે જ પ્રમાણે ચંદ્ર ચંદ્રનું પણ ૯૯૬૪૦ જન અંદરના માંડલે આત્યંતર આંતરું જાણવું. જે બૂદ્વીપની પરિધિ ૩૧૬૨૨૭ જન ઝાઝેરી છે તેમાંથી ૩૬૦ જનની પરિધિ ૧૧૩૮ યેજન બાદ કરવી એટલે સૂર્ય ચંદ્રના આત્યંતર મંડળની પરિધિ ૩૧૫૦૮૯ એજનની આવે.
Aho! Shrutgyanam
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક માંડલાથી ખીજા માંડલાનું અંતર ચેાજન–ભાગ–પ્રતિભાગ
૩૫
1
( ૭૫ ) હવે ચદ્રમાનુ ચારક્ષેત્ર માંડલાવડે બતાવે છે—
મડળ એકસઠીયા ૫ ભાગનુ છે તેથી પ્રથમ ૧૫
તેને પ્રતિભાગ કરવા માટે છવડે ગુણવા
વડે ગુણવા
નાંખવા
૩૦ - ૪
૬૧
७
આ આવેલી રાશિના સાતીયા ભાગ કરવા માટે સાતે ગુણવા
૨૧૬૫
७
૧૫૧૫૫
૪ પ્ર. ભા.
૧૫૧૫૯
એક માંડલાથી
ખીજા માંડલાનું અંતર એ યેાજનનુ છે.
૫૬
૧૫
૯૪૦
આ પ્રતિભાગ નાંખેલી રાશિને ૧૪ આંતરાવડે ગુણવા
અંતરના
યાજનને આંતરાવડે
ગુવા
२
૧૮૩
૩૬૬
૧૫૧૫૯ ૧૪ ૨૧૨૨૨૬
સાતીયા ભાગ છે તેથી ૭)ર૮૧૦૬(૩૧૧૫૮
સાત વડે
ભાંવગા
૮૪૦
७
૫૮૮૦
૫૮૮૦ પ્ર, ભા. નાંખવા
૨૧
૦૦૮
७
૧૧
७
૦૪૦
૩૫
૦૫૬
પર
૦૦
આ રીતે ચંદ્રનું ચાર ક્ષેત્ર ૫૧૦ ચેાજન ને ૪૮ ભાગ આવે છે.
સૂર્યનુ ચારક્ષેત્ર માંડેલાવર્ડ બતાવે છે—
ગુણતાં આવેલ આ કને
એક મંડળ એક સઠીયા ૪૮ ભાગતું છે માટે ૪૮ ભાગને ૧૮૪માં
એકસઠે ભાંગવા ૬૧)૮૮૩૨(૧૪૪
૬૧
ડલાવડે ગુણવા
૨૭૩
૨૪૪
યાજનના એકસડીયા
ભાગ કરવા
૩૫
ગુણવા ૧
૦૨૯૨
२४४
૦૪૮ ભાગ
Aho ! Shrutgyanam
૨૧૩૫ નાંખવા ૩૦ ભાગ ૨૧૬૫
આ સાતે ભાંગેલી રાશિને ૬૧ ભાગનુ યેાજન છે માટે ૬૧વડે ભાંગવા ૬૧)૩૧૧૫૮(૫૧૦
૩૦૫
૦૦૬૫
૬૧
૦૪૮ ભાગ વધ્યા
એકસઠે ભાગ દીધેલી રાશિમાં
આંતરાએ ગુણેલી રાશિ નાંખવી
૪૮
૧૮૪
૮૮૩૨
આ રીતે સૂર્યનુ ચારક્ષેત્ર ૫૧૦ યાજન ને ૪૮ ભાગ આવે છે.
૧૪૪–૪૮
૩૬૬
૧૧૦-૪૮
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૭૬ ) એક ચંદ્ર ને બીજા ચંદ્ર વચ્ચે મંડળે મંડળે કેટલું અંતર
વધે તે કહે છેઆટલું અંતર એક તરફનું છે ૩૫ - ૩૦ - ૪ બે બાજુના બે ચંદ્રમાના બીજી તરફ પણ તેટલું અંતર છે ૩૫ - ૩૦ – ૪ વિમાનના વિસ્તારના ર
બન્નેને સરવાળે ૭૦ - ૬૦ - ૮ ભાગને બમણુ કરતાં ૧ ૮માંથી ૭ભાગને ૧ એકસઠીઓ
જન ને ૫૧ ભાગ આવે ભા. કરી ૬૦માં ઉમેરતાં ૬૧ ભાગનું
તે અંતરમાં ઉમેરવા ૧ યેાજન થાય તે ૭૦માં ભેળવતાં ૭૧ - ૦ - ૧ બે મંડળનું પ્રમાણ ૧ - ૫૧ - ૦
૭૨ - ૫૧ - ૧ ચંદ્રમાં ચંદ્રમાને ૭૨ જન 8 ભાગ પ્રતિભાગ આટલી વૃદ્ધિ માંડલે માંડલે અંતરમાં કરવી. એક સૂર્ય ને બીજા સૂર્ય વચ્ચે માંડલે માંડલે કેટલું અંતર
વધે છે તે કહે છેએક સૂર્યનું અંતર – ૨ મંડળનું પ્રમાણ ૬
એકસઠીયા ૪૮ ભાગનું તેમજ બીજી દિશાનું – ૨ ભાગનું એક તરફ – ૪૮ માંડલાનું પ્રમાણ છે માટે કે તેટલું જ બીજી તરફ – ૪૮ ૬૧વડે ભાગ દેવો
૬૧)૯૬(૧ એજન
૩૫ ભાગ મંડળના આંતરાના બાજુના બે બે મળી ૪ જનમાં બે સૂર્ય વિમાનનું પ્રમાણ વધારતાં પ જન ને એકસઠીયા ૩૫ ભાગનું દરેક માંડલે અંતર વધે.
૬૧
દરેક ચંદ્ર વચ્ચે ૭૨ યોજન ને એકસઠીઆ ૫૧ ભાગની વૃદ્ધિ થતી હોવાથી તેના મંડળની પરિધિમાં ૨૩૦ એજન ને સાતીઆ ૩ ભાગની વૃદ્ધિ થાય છે.
દરેક સૂર્ય સૂર્ય વચ્ચે પ યોજન ને એકસઠીયા ૩૫ ભાગની વૃદ્ધિ થતી હોવાથી તેના મંડળની પરિધિમાં ૧૭ જન ને એકસઠીયા ૩૮ ભાગની વૃદ્ધિ થાય છે.
ચંદ્રમાની માંડલે માંડેલે મુહૂર્તગતિ આ પ્રમાણે ચંદ્રમાના આત્યં- બે ચંદ્રમા મળીને એક મહત્ત્વના બે દિવસના મહત્ત
તર મંડળની બને એકવીશ ભાગ કરીએ તેવા ૬૦ તેમાં બે પરિધિ ૩૧૫૩૮૯ ૨૩ ભાગે અધિક છે અહોરાત્રિ ને મુહૂર્ણ નાંખતાં
ચેજન છે બે મુહૂર્ત આખું મંડળ પૂર્ણ કરે છે ૬૦ + ૨ = ૬૨
Aho! Shrutgyanam
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૭ )
આ ૬૨ મુહૂત્તને પરિધિના અંશ કરવા આ પરિધિના અંશને મુહૂ ના પહેલે માંડલે યેાજન ૫૦૭૩ તે
૨૨૧ ભાગવડે
૩૧૫૮૯
અંશે ભાગ દેવા ૧૩૭૨૫)૯૯૧૩૪૬૬૯(૫૦૭૩
૪૨૨૧
૮૬૨૫ ૧૦૦૯૬૬
૦૯૬૦૭૫
ગુણવા
૬ર
૨૨૧
૧૩૭૦૨
૧ર૩ ભાગ
૧૩૭૨૫ મુહૂત્તના અંશ
દરેક મડળની વિધિમાં વધેલા યેાજનને પૂર્વ
કહેલા ભાગે ગુણવા
૨૩૦
૨૨૧
૧૮૩૩
૩૧૫૦૮૯ ૬૩૦૧૭૮૪
યેાજન
૩૧૫૮૯
૬૩૦૧૭૮× ૬૯૬૩૪૬૬૯ અશ
સૂર્યના આભ્યંતર આ પરિધિને એ દિવસના મંડળની પરિધિના
તેને પૂર્વ કહેલા મુહૂત્તે અંશે ભાંગીએ. ભાંગતાં યેાજન ૧૩૭૨૫)પ૦૮૩૦(૩ ને ૬૫ અંશ વધ્યા એટલે બીજે ૪૧૧૭૫ માંડલેથી ચંદ્રમાની કિંચિત્ ન્યૂન ગા યેાજન દરેક માંડલે મુહૂત્ત ગતિ વધારવી.
૦૯૬૫૫
૦૪૮૯૧૯
૪૧૧૭૫
૦૭૭૪૪
હવે સૂર્યની મુદ્ભગતિ માંડલે માંડલે કહે છે—
પહેલે માંડલે મુહૂત્ત ગતિ ચેાજન-ભાગ
૫૨૫૧-૨
૬૦ મુહૂર્તો ભાંગવા ૬૦)૩૧૫૦૮૯(પરપ૧ ચેા.
૩૧૫૦૬૦
૦૦૦૦૨૯ ભાગ
હવે બીજા મંડળની પરિધિને વડે ભાંગવા ૩૧૫૧૦૬ ચે. ને ૬૦)૩૧૫૧૦૬(પ૨૫૧ ચે. ૪૬ ભાગ વધ્યા
- અશ ચંદ્રમાની
મુહૂત્ત ગતિ છે
આજે માંડલે
મુહૂર્ત ગતિ યેાજન-ભાગ
પર૫૧–૪૬ ઝાઝેરા
દરેક મડળ એ સૂર્ય મળીને ૬૦ મુહૂર્તે પૂછુ કરે છે તેથી પરિધિની વૃદ્ધિને સાઠે ભાંગતાં કિંચિત્ ન્યૂન ૧૮ ભાગ આવે છે તેટલી મુહૂત્ત ગતિ દરેક મંડલે વધારવી.
Aho ! Shrutgyanam
આ પ્રમાણે મડળે મંડળે ગતિમાં વૃદ્ધિ કરતાં દરેક સૂર્ય ને ચંદ્ર દરેક મુહૂર્તો કેટલી ગતિ કરે છે તે અમે યંત્ર સંગ્રહની બુકમાં ચંદ્રના ૧૫ મંડળનું ને સૂર્યના ૧૮૪ મ`ડળનુ યંત્ર કરીને બતાવેલ છે તે જોવું.
સૂર્ય ચંદ્રના મંડળની પરિધિની વૃદ્ધિ સબંધી ગણિત આ નીચે આપેલ છે.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૧
૦૦
( ૭૮ ) બે સૂર્ય વચ્ચે વધતા અંતરની પરિધિ બે સૂર્યના અંતરના પાંચ એજનના એકસઠીઆ ભાગ કરી તેમાં ૩૫ ભાગ ઉમેરવા પછી તે ભાગોનો વગ કરી તેને દશગુણુ કરી તેનું વર્ગમૂળ કાઢવું. વર્ગમૂળમાં આવે તે એકસઠીઆ ભાગ હોવાથી તેને ૬૧વડે ભાંગવા. જે આવે તેટલા જનની પરિધિ સૂર્યના મંડળે મંડળે વધે એમ જાણવું. ૧૧પ૬૦૦ વર્ગમૂળ
જનકરણ ૪૧૦
૬૧)૧૭૫(૧૭ ૩૦૫
૧)૧૧૫૬૦૦૦(૧ ૧૧પ૬૦૦૦ ૩૫
૪૬૫ ૨૪૦ ૨,૦).૧૫(૦
૪ર૭ ૩૪૦
૦૩૮ ૧૩૬૦૦
૨૦,૭)૧પ૬(૭
પરિધિ ૧૭જન ને ૩૮ ૧૦૨૦૦૪
૧૪૪૯ ૧૧પ૬૦૦
એકસઠીયા ભાગ થાય. ૨૧૪,૫,૧૧૧૦૦(૫ ૫ ૧૦૭૨૫
આના ૬૦મા ભાગની ૨૧૫૦ ૩૭૫
દરેક મંડળે મુહૂર્ત
ગતિમાં વૃદ્ધિ કરવી. ચંદ્ર મંડળના અંતરની પરિધિ બે ચંદ્ર એક મંડળથી બીજે મંડળે જાય ત્યારે ૭૨ જન B 1 એટલું બે ચંદ્ર વચ્ચે અંતર વધે છે તેની પરિધિ કાઢવા માટે પણ ઉપર પ્રમાણે જ કરવાનું છે. પ્રથમ એજનને ૬૧વડે ગુણી તેમાં ૫૧ ભાગ ઉમેરી તેને ૭વડે ગુણી તેમાં 1 ઉમેરી જે અંક આવે તેનું વર્ગમૂળ કાઢવું. ૩૧૧૦૨ વર્ગમૂળ
૭)૯૮૩૫(૧૪૦૫૦ ૪૬૧ ૪૩૧૧૦૨
૯)૯૬૭૩૩૪૪૦૦(૯ ૭ર
૬૨૨૦૪ ૪૩૨૪ ૦૦૦૦૦૪
૧૮, ૮)પાછ૩૮ ૪૩૯૨ ૩૧૧૦૨૪
૧૫૦૪ +૫૧ ૩૧૧૦૪
૩૫ ૯૩૩૦૬૪ ૧૬,૩)૧૯૩૪(૩
૦૦૩ ८६७३४४०४ ૪૭
૫૮૮૯ ૧૯૬૬,૫,૧૦૪૫૪૦(૫
૬૧)૧૪૦૫૦(૨૩૦ ૩૧૧૦૧ ૪૧૦ ૯૮૩૨૫
૧૨૨ ८६७३३४४०४० ૧૯૬૭૦,૩,૬૨૧૫૪૦(૩
૧૮૫ ૩૧૧૦૨
૩ ૫૯૦૧૦૯
૧૮૩ છેદ ૧૯૬૭૦૬ ૩૧૪૩૧ શેષ
૦૦૨૦ બે ચંદ્ર વચ્ચેના અંતરમાં થતી વૃદ્ધિની પરિધિ ૨૩. યોજન ને ૨૪ ભાગ થાય છે તેને વર્ગમૂળ કાઢતાં રહેલ છે તે વધારે ને સાતે ભાંગતાં વધારે છે તે ધ્યાનમાં લેતાં ૨૩૦ જન ને રૂ ની વૃદ્ધિ સમજવી.
७२
9.
૨૮
૮૧
૦૦૩૫
+૧
Aho! Shrutgyanam
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૭ )
ઉપર જણાવેલી હકીકતમાં સૂર્ય-ચંદ્ર જ દ્વીપમાં કેટલા યેાજન આવે છે તે બતાયું છે, પર ંતુ લવસમુદ્રમાં કેટલા ચેાજન જાય છે તે બતાવ્યુ નથી. તે સંબધી હકીકત આ પ્રમાણે છે—
(સૂર્યના ૬૫ મંડળ જમૂદ્રીપમાં છે ને ૧૧૯ લવણુસમુદ્ર ઉપર છે. ચંદ્રના પાંચ મંડળ જ ખૂદ્રીપમાં છે ને ૧૦ લવણુસમુદ્ર ઉપર છે )
લવસમુદ્રમાં ૩૩૦ યેાજન સૂર્યને ચંદ્ર જાય છે એટલે છેલ્લે મંડળે સૂર્ય સૂર્યનું ને ચંદ્રે ચંદ્રનું અભ્ય ંતર અ ંતર ૧૦૦૬૬૦ ચેાજન થાય છે. તેની પરિધિ ૩૧૮૩૧૫ યાજન થાય છે એટલે એકંદર પ્રથમ માંડળ કરતાં કરરદ યાજન પિરિધ વધે છે. તે સૂર્ય –ચંદ્રનું ચારક્ષેત્ર ૫૧૦ યાજન છે, બે બાજુના મળીને ૧૦૨૦ ચેાજન થાય છે તેની પિિરધ એટલી વધે છે.
સૂર્યને દરેક મંડળે પપૂ અંતર વધે છે તેની પિરિધ ૧૭o ભાગ થાય છે તે પ્રમાણે ૧૮૩ મંડળે પિરિધમાં વધારા કરતાં ૩૨૨૬ યેાજન થાય છે.
ચંદ્રને દરેક મંડળે ૩૫-o ૪ ભાગ અતર વધે છે તેથી એ બાજુના મળીને ૭૧ યેાજન દૂર જાય છે. તેમાં એ ચદ્રના વિમાનના દૂર ભાગ ઉમેરતાં ૭રર્ ભાગ થાય છે તેની પિરિધ ગણતાં ૨૩૦ યેાજન ઝાઝેરા વધારા દરેક મંડળે પરિધિમાં થાય છે. એ પ્રમાણે વધારા કરતાં ૧૪ આંતરામાં ૩૨૨૬ યાજનને વધારો થાય છે.
આને બરાબર અકાઅંક જાણવા માટે યંત્ર સંગ્રહની બુકમાં મ`ડળના અતરમાં કેટલી વૃદ્ધિ થાય, તેમ થવાથી પરિધિમાં કેટલી વૃદ્ધિ થાય અને દરેક મંડળે મુહૂત્ત ગતિમાં કેટલેા વધારા થાય તે યંત્ર પૂરીને સૂર્ય-ચંદ્ર બ ંનેને માટે ભુતાવેલ છે. સૂર્યને માટે ૧૮૩ મંડળનુ દરેકનું અંતર, પરિધિમાં વૃદ્ધિ ને મુહૂત્ત ગતિમાં વૃદ્ધિ તે બુકમાં આપેલ છે તે પ્રમાણે અન્ય સ્થળે જોવામાં આવેલ નથી.
અઢી દ્વીપમાં સૂર્ય ને ચંદ્ર
જમ્ફ્રીપમાં બે ચંદ્ર ને એ સૂર્ય, લવણુસમુદ્રમાં ૪ ચંદ્ર ને ૪ સૂર્ય, ધાતકીખંડમાં ૧૨ ચંદ્ર ને ૧૨ સૂર્ય, કાળાધિમાં ૪ર ચદ્ર ને ૪ર સૂર્ય અને પુષ્કરવરાધ દ્વીપમાં ૭૬ ચદ્ર ને ૭૨ સૂર્ય છે. એ પ્રમાણે અહીદ્વીપ ને એ સમુદ્રમાં મળીને ૧૩૨ ચંદ્ર ને ૧૩ર સૂર્ય છે. તેમાં ધાતકીખંડ પછીથી ત્રણગણા કરીને પાછલા ઉમેરવારૂપ કરણુ બતાવ્યુ છે. એટલે ધાતકીખંડમાં ૧૨ ચંદ્ર ને ૧૨ સૂર્ય છે. તેને ત્રણે ગુણતાં ૩૬ તેમાં પાછલા ૪ લવણુસમુદ્રના ને ર જ બુદ્વીપના કુલ ૬ વધારતાં ૪ર ચંદ્ર ને ૪ર સૂર્ય કાળેાધિમાં છે. ત્યારપછી કાળાદિધના ૪ર ને ત્રણવડે ગુણતાં ૧૨૬ થાય તેમાં પાછલા ૧૨+૪+૨=૧૮ ઉમેરતાં ૧૪૪ થાય તેમાંથી અધ ભાગના ૭ર ચંદ્ર ને છર સૂર્ય પુષ્કરા માં ચર છે અને તેટલા જ ( ૭ર-૭૨ ) માનુષાન્તર પછીના પુષ્કરા માં સ્થિર છે.
સૂર્ય ચંદ્રની સંખ્યા માટે તો આગળ પણ ત્રણ ગુણા કરીને પાછલા ઉમેરવાતુ અનેક સ્થાને કહેલ છે, પર ંતુ તે ચંદ્ર ને સૂર્ય અદ્વીપની અંદરના ચંદ્ર
Aho ! Shrutgyanam
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ૮ ). સૂર્યોની જેમ એક શ્રેણમાં રહેલ છે કે ૫૦ હજાર ૫૦ હજાર યોજનને આંતરે રહેલ છે? તે સંબંધમાં જુદા જુદા મત છે તે લોકપ્રકાશાદિથી જાણવા.
અઢીદ્વીપની બહારના ચંદ્ર સૂર્યના વિમાનો તેમ જ ગ્રહ, નક્ષત્ર ને તારાઓના વિમાને પણ સ્થિર છે. તેમનું પ્રમાણ ચર તિષી કરતાં અર્ધ છે. ચરતિષીમાં ચંદ્રનું પૃષ્ઠ એજનનં, સૂર્યનું એજનનું, ગ્રહનું અર્ધ એજનનું, નક્ષત્રનું 3
જનનું ને તારાનું 9 જનનું છે. સ્થિરમાં ચંદ્રનું વિમાન ૨૬ યોજનાનું છે અને સૂર્યનું રૂ નું છે, તેને પ્રકાશ પણ ચરતિષી કરતાં મંદ છે. ગ્રહ, નક્ષત્ર ને તારાના વિમાને પણ સ્થિર કરતાં અર્ધ પ્રમાણવાળા સમજવા.
ચરતિષી પૈકી જંબુદ્વીપના સૂર્યના કિરણેને પ્રસાર અધેદિશાએ ૧૮૦૦ જનલ ને ઊર્વેદિશાએ ૧૦૦ મળીને ૧૯૦૦ એજન છે. તિર્થો અંદરને માંડલે હોય ત્યારે જંબુદ્વીપમાં ૬૪૦ થી અર્ધ ૪૯૮૨૦ એજન મેરુ તરફ અને સમુદ્ર તરફ જબૂદીપના ૧૮૦ જન ને લવણસમુદ્રના બે લાખના છટ્ટે ભાગે ૩૩૩૩૩
જન કુલ ૩૩૫૧૩૩ કિરણોને પ્રસાર છે અને બહારને છેલ્લે માંડલે હોય ત્યારે ૩૩૩૩૩માંથી ૩૩૦ એજન બાદ કરતાં બાકીના ૩૩૦૦૩ એજન છે. ત્યારપછીના સૂર્યના કિરણના પ્રસાર માટે ખાસ વાંચવામાં આવેલ નથી પરંતુ અદિશાએ ૮૦૦ યોજન જ છે. જબૂદ્વીપમાં અધોગ્રામ ૧૦૦૦ એજન ઊંડા હોવાથી ૧૮૦૦ ની જરૂર છે તે પ્રમાણે બીજે સ્થાનકે નથી.
ચંદ્ર ને સૂર્યમાં ચંદ્ર મુખ્ય ગણાય છે. બન્નેનો પરિવાર જુદે નથી. મેરુપર્વત ઉપર તીર્થકરોના જન્માભિષેક સમયે ૧૩૨ અભિષેક જ્યોતિષીઓના છે, તેમાં દરેક ચંદ્ર, સૂર્ય ને તેના પરિવારને એકેક અભિષેક જાણવો.
તિષચક સંભૂતળા પૃથ્વી પરથી ૭૯ પેજને શરૂ થાય છે ને ૯૦૦ ચેજને પૂર્ણ થાય છે, એટલે ૧૧૦ એજનમાં તેની સ્થિતિ છે.
જંબુદ્વીપના મેથી ૧૧૨૧ ભેજન દૂર રહીને જંબુદ્વીપનું જ્યોતિષ્યક્ર ચાર ચરે છે અને સ્વયંભૂરમણ સમુદ્રની જગતિની અંદર ૧૧૧૧ જન સુધીમાં સ્થિર તિશ્ચક્રની સ્થિતિ છે.
દરેક ચંદ્ર અથવા સૂર્યના પરિવાર તરીકે ૮૮ ગ્રહ, ૨૮ નક્ષત્ર અને દ૬૯૭૫ કોડાકડી તારાઓ છે. તિષ્યકના સંબંધમાં જાણવાની હકીકત બીજી ઘણું છે તે અન્ય ગ્રંથોથી જાણવી.
૧. સંભૂતળાથી ૮૦૦ યોજન ઊંચે સૂર્ય છે ને ૧૦૦૦ યોજન નીચે કુબડીવિજય છે તે બે મળીને ૧૮૦૦.
૨. મેરુના દશ હજારના અર્ધભાગના પાંચ હજાર બાદ કરીએ તે ૪૪૮૨૦ એજન જાણવા.
Aho! Shrutgyanam
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aho! Shrutgyanam