Jain Dharm Vikas Book 03 Ank 02 03

Author(s): Lakshmichand Premchand Shah
Publisher: Bhogilal Sankalchand Sheth
Catalog link: https://jainqq.org/explore/522526/1

Page #1

Jain Dharma Vikas (Monthly).
Regd No. B.4494
जैनंजयन शासन
|
|
|
|
////
WILL
/////////tu''
/
પુસ્તક ૩ .]
માગશર-પાવ: વીર સંવત ૨૪૬૯.
[ અંક ૨-૩
No-057530
છે ??
તત્રી ?
| લક્ષ્મીચંદ પ્રેમચંદ શાહ.
પ્રકાશકઃ ભેગીલાલ સાંકળચંદ શેઠ.

Page #2

તિથિ. }
વાર.
helsil
२७
૨૮
સાભ પર
૩૧
૩૫
૨૮
હ
ફેબ્રુવારી, સને ૧૯૪૩. જૈન ધર્મવિકાસ. વીર સં. ૨૪૭૦, પંચાંગ. વાર્ષિક લવાજમ.] વિષય-દર્શન. [રૂપિયા, ત્રણ.
મહા ફાગણ, વિ. સં. ૧૯૯૯. વદિ ૭ ક્ષય, વિષય.
લેખક.
પૃ58. સ્વાર્થ સંસાર ” મુનિશ્રી રામવિજયજી.
૨૫. श्री आदिनाथ चरित्र पद्य. जैनाचार्य श्री जयसिंहसूरिजी. શ્રી સામાન્ય જિર્ણોદ સ્તવનમ મુનિશ્રી સુશીલવિજયજી. || તપઃશુઢામ્ II
जैनाचार्य श्री विजयपद्मसूरिजी. સ્વર્ગસ્થ આચાર્યને અંજલી. શ્રી શાન્તિકુમાર,
શ્રી સિદ્ધચક્રની તાત્વિક ભાવના. જૈનાચાર્ય શ્રી વિજયપદ્યસૂરિજી. ઉમંગળ ર ૩ “પ્રશ્નોત્તર ક૯પલતા”
જૈનાચાર્ય શ્રી વિજ"પદ્મસૂરિજી. ૪) બુધ | ધુમ્ય -વિચાર.''
ઉપાધ્યાય શ્રી સિદ્ધિમુનિજી. | | ગુરૂ રિપ ૬) શુક્ર ૨ ૬| “અભયદાન”
જિનાચાર્ય શ્રાવિજયપદ્રસૂરિજી. ૮ શનિ ર ૭ शास्त्र सम्मत मानव धर्म और मूर्तिपूजा. ૯ રવિ ૨૮
मुनिश्री प्रमोदविजयजी म. (पन्नालालजी) ४२ ૧. સોમ 1 संसार परिवर्तन शील है. मुनिश्री कुशलविजयजी. ૧૧ મંગળ ૨
અહંત દર્શન અને ઈશ્વર. ભણીશંકર કાળીદાસ વૈદ્યશાસ્ત્રી.
પ્રથમ કુર્મગ્રંથ પદ્યાનુવાદ સહિત. મુનિશ્રી દક્ષવિજયજી. ૧૩ ગુરૂ ૧૪ શુક્ર | પ! “છેલ્લું સંવેદન”
સ્વ. ચીમનલાલ ન્યાલચંદ મહેતા ૦))| શનિ | |. રોજનીશીનું પાનું.
બાપુલાલ કાળીદાસ સંધાણી. પુરુષને ચેતના”.
સંધાણી કાળીદાસ તેમચંદ. રવિ ) ૭. ભાગાકાર-ગુણાકાર”.
બાપુલાલ કાળીદાસ સંધાણી. ૫૬ શ્રી ચૈત્યવંદન ભાષ્યના છન્દોબદ્ધ ભાષાનુવાદ. મુનિશ્રી સુશીલવિજયજી. ૫૮ મંગળ વીરની શેાધ”.
- બાપુલાલ કાળીદાસ સંધાણી. ૬૦ ૪) બુધ | મહાવીર યુગના જવલંત તિધર.
તંત્રી. ટાઈટલ પેજ ૩ વદિ ૬ શુક્ર, શ્રીસુ પાર્શ્વનાથ કેવલ અને , સુદ ૨ સેમ, શ્રીઅરનાથ ચ્યવન દિન. | મોક્ષ તથા શ્રીચંદ્રપ્રભુ કેવલ દિન. | સુદિ ૪ બુધ, શ્રીમલ્લિનાથ યવન દિન. વદિ ૯ રવિ, શ્રીસુવિધિનાથ ચ્યવન દિન.
સુદિ ૭ શનિ, ચૌમાસી અઠ્ઠાઈ પ્રારંભ અને ૯ સામ ૧૫.
રોહિણી દિન.. વદિ ૧૧ મંગળ, શ્રીઆદિનાથ કેવલ દિન.
સુદિ ૮ રવિ, શ્રીસંભવનાથ વન દિન. વદિ ૧૨ બુધ, શ્રીશ્રેયાંસનાથ જન્મ અને
સુદિ ૧૨ ગુરૂ, શ્રીમહિનાથ મેક્ષ અને | શ્રીમુનિસુવ્રતસ્વામી કેવલ દિન.
in શ્રી મુનિ સુવ્રતસ્વામી દીક્ષા દિન.. ૧૩ શુક્ર ૧૯ વદિ ૧૩ ગુરૂ, શ્રી શ્રેયાંસનાથ દીક્ષા દિન.
સુદિ ૧૭ શુક્ર, શ્રીસિદ્ધાચલજી છ ગાઉ
પ્રદક્ષિણા દિન.. વદિ ૧૪ શુક્ર, શ્રીવાસુપૂજય જન્મ દિન. ૧પ રવિ ર૧
'' વદિ ૦)) સનિ, શ્રીવાસુપૂજય દીક્ષા દિન. | સુદિ ૧૪ શનિ, ચાભાસી ચૌદશ. * માર્ચ. ૩૧| દ્વારા-વિજયનીતિસૂરિ જૈન પુસ્તકાલય, ગાંધીરોડ, અમદાવાદ,
૧૨ બુધ
રીસામાં ૮.
૯ ૬ = 6 + +
ગુરૂ I
મંગળ )
બુધ /૧છે

Page #3

-
દરીદ્રારા ૧ - | | કા સિંહ
જૈનધર્મવિકાસ.
પુસ્તક ૩ જું. માગશર-પષ, સં. ૧૯, અંક ૨-૩ જે.
સ્વાથી–સંસાર. રચયિતાઃ-(પૂ.આ. શ્રીવિજયનેમિસુરીશ્વર પ્રશિષ્ય મુનિશ્રી રામવિજયજી)
(ગતાંક પૃઇ થી અનુસંધાન.) શુકલપક્ષને કૃષ્ણપક્ષના, વારા ફરતા વરસે જાય, પરદેશ વાટે મુસાફરીના, કાગળ તારે આવે જાય; પુત્રચારને પુત્રવધુઓ, કુટુંબ કબીલ ભેગે થાય, પંચાતનામું પંચ મલીને, કરતાં વિવેક નહિ ભૂલાય. ૧૯ શેઠ સિધાવે પરદેશ વાટે, દશ દિનડાં વ્યતીત થાય, નાત જાતનાં વ્યવહારેથી, કારજ સઘળાં સારા થાય; ધર્મક્ષેત્રમાં ધન વપરાવી, સાતે ક્ષેત્રે પુષ્ટિ થાય, પંચ મલીને તીજોરીની, કુચીલુમખાં પુત્ર સૈપાય. ૨૦ વસ્તુ વહેંચણ નામ પ્રમાણે, પંચ મળી તીરી પાસ, આપવા માટે ખાલી કરતા, જુઓ જુઓ માયાની યાસ; ઉત્તમકુળના ઉત્તમપુરૂષ, વિવેક ધર્મો નહિં ભુલાય, મીઠાં કડવાં ફળ અપ, કુદરત પાસે સાચે જાય. " ગૃહસ્થ અંગે ગૃહસ્થને, ગુરૂજન પૂજા યશનાં સ્થાન, માતાપિતાના ઉપગારોને, મનમાં સમરે એકજ ધ્યાન, ઉપનય સારા બોધ માટે, રચે કવિજન મધુરી વાચ, ગુણવંતાને ધીરજવાને, સમજે સાર વિધિએ સાચ. જેવી કરણી તેવી ભાખે, પાર ઉતરણું શિક્ષા સાર, નીતિ ધમેં મનુષ્ય ફરજોના, દેખાડે છેસારા વિચાર; પરજીવોને સુખજ આપે, પામે અતુલ સુખડા સાજ પરજીને દુઃખજ આપે, પામે અતુલ દુખડા આજ. સ્વમત પરમત જ્ઞાનીજને, એકજ મતથી બેલે બેલ, સારા માઠાં ફળ પામે, જેને તું તે ચક્ષુ ખોલ; વીતરાગ ભાષિત ધર્મવચન. હદય મંદિરમાં સ્થાયી સેવ કાવ્ય ચાવીસી દીલ તું, ધરજે સારું કરશે શાસનદેવ. કવિત્વ સારૂં ગુણથી પ્યારું, દીલડે રૂછ્યું વારંવાર, વાંચી ધારી શ્રવણ કરતા, આવે ભક્તિ હૃદય મઝાર; વિજયનેમિ સૂરીશ્વર કેરાં, ચરણે નિરખી આજ ઉદાર, અમૃતસૂરિ હૃદયે ધારી, રામવિજય લકે જ્ઞાન અપાર. ૨૫
RE

Page #4

જૈનધમ વિકાસ.
श्री आदिनाथ चरित्र या
॥ श्री आदिनाथ चरित्र पद्य ॥
(जैनाचार्य श्री जयसिंहसूरीजी तरफथी मळेलु.)
(गतां पृ. ३ था अनुसंधान) देख दुखी मुनि दया न आई, जीवानन्द कहा सुन भाई। तुमहिं कहा हृदय मम भाई, नीक बात तुम आज सुझाई ॥ मुनिवर अवश्य चिकित्सा योग, पर में दवा समान वियोग । लक्षपाक तेल मम पासा, पर दो दवा चाहिये खासा ॥ रत्नकम्बल चंदन गोर्शीषा, मिलत करूं उपचार मुनिशा। दो वस्तु लावन कर भारा, निज कर लीना पंच कुमारा ॥ लेय भार कर चले वजारा, मिला सबहि एक वृद्ध व्योपारा। मांगी तिनसों यह दोउ चीजा, व्योपारी सुन अति सुख भीजा ॥ लाख मोहर तिन नाम बतावा, कहो किन कारण लेवन आवा। लेय मोहर हमको झट दीजे, मुनिवर देह रोगवस छीजे ।। यह सुनि बनिक अचंभा आवा, देख योवन महं धर्म प्रभावा । हुआ रोमांच बनिक अति भारी, इतनी रकम धर्म पर वारी ।। मै अतिमूढ धन बहुत कमाया, पर नहीं झुकी धर्म पर माया। इमि मन ठान बनिक इमि बोला, मै नहीं लेऊ वस्तु कर भोला। अक्षय धर्म मूल्य में लेऊ, तब में यह दोऊ वस्तु देऊ। इमि कह दोय वस्तु देदीनी, धनहिं त्याग दिक्षा पुनि लीनी ।। हुआ परमपद ते अधिकारी, अंत समय सदबुद्धि विवारी । ' सबहिं वस्तु जुटाय कर, मुनि ढिग किया पयान ।
तेहि अवसर मुनिराजजी, वढ तरु कर रहे ध्यान ।। करि प्रणाम पुनि आज्ञा मागी, करहुं चिकित्सा मुनिवर त्यागी॥ मुनिवर तब अनुमति दे दीनी, तबहि जिवानन्द ओषध लीनी । प्रथम तेल लिया लक्षपाका, मालिस करी देह महि राका ।। जिमि क्यारी महीं नीर बहेई, तिमि वह तेल फैल मुनि देही। तेल प्रभाव होश चलि जावा, रोग कीट पुनि बाहर आवा ॥ रत्न कम्बल पुनि मुनिहीं उडाई, तेहि में कीट लीन हुइ जाई । पुनि वह कम्बल लिया उठाई, मृत्य गाय पर दिया उड़ाई ॥

Page #5

શ્રી આદિનાથ ચરિત્ર.
२७
कीट रमे सब ही गोलाशा, ज्ञानी दया विचारत खाशा । पुनि अमृत सम चंदन लीना, मुनिवर देह लेप कर दीना॥ हड्डी चर्म निकाले कीटा, औषध कार्य किया मन चीता।।
लेप किया गोशीर्षका, रोग हुआ सब नास । देह क्रांती अति बढ गइ, नष्ट हुइ सब त्रास ॥ परम भक्ति के साथ सब, मिल मागत हे क्षमा।
प्रेम न हृदय समात, धन्य धन्य सब मित्रको ॥ मुनिवर तब विहार कर जावा, टिकहिं न साधू एको ठावा ॥' सबहि मित्र तब हृदय विचारा, बची दवा बेंच कर सारा। स्वर्ण लाय जिन चेत्य बनाओ, इहि विधि रहा शुद्ध अति भाओ॥ इमि मन ठान चेत्य बनवावा, अरिहंत प्रतिमा तब पधरावा । पुनि सब मिल प्रभु पूजा कीनी, धर्म कर्म चित वृति दीनी ॥ गुरु उपासना करि अति प्रेमा, बहु पालत वृत अरु नेमा । एक दिन उपजा हृदय विरागा, आये गुरु ढिग मित्र सब सागा॥ पुनि दिक्षा ली अति सुखदाई, तप वृत करतहिं देह सुखाई। करत विहार सबहिं मुनि संगा, तप वृतमें सबहीं मन रंगा॥ पुनि अनशन वृत लिया उठाई, पंच परमेष्ठी चित बसाई । पुनि त्यागी सब निज निज देहा, संगही रहे जीव वस नेहा ।।
- नवां भव समाप्त
શ્રી સામાન્ય જીણુંદ–સ્તવનમ્. . (२ययिता:-मुनिश्री शुशासवि०४५७.) (छानी छानी यानी ४ वात, प्रीतम पेशस गये...२०१) સુણે સુણ હૈયાની હમ વાત, પ્રભુજી અરજ કરીએ; નથી નથી તુમ વિન કેઈ આધાર, જીન અરજ કરીએ. સુણે આતમ નઈયા ભવ સિધુ તારી, કર્મ રિપુ દલ સઘળું વિદારી; આપ આપ કેવળ દર્શન ત, પ્રભુજી અરજ કરીએ. સુણે. (૨) નેમિ-લાવણ્ય સૂરીશ્વર નમશું, દક્ષ-સુશીલ ગુણ હૃદયે ધરશું; १२शुं १२शु सिद्धि वधु सुविध्यात, साडिA A२१ मे. सु. (3)

Page #6

જૈનધમ વિકાસ.
॥श्रीतपःकुलकम् ॥ ॥ कर्ता-आचार्यश्री विजयपद्मसूरिः ॥
(itis Y४ ५ था अनुसंधान.) तवसा विसिट्ठलाहे-णचा तित्थंकरहिं संविहिओ॥ उवइहो भव्वाणं-कहंति णो केवलं पुजा ॥३१॥ तवसा लच्छी दुविहा-भवसेढी विविहरोगतइविरहो। इत्थोह पसिद्धी-देवागरिसो तहा हुजा ॥३२॥ साहजं पकुणंते-देवा सेवेति तिव्वतवनिरए । पूअंते पणमंते-वियारविलओ तवेण तहा ॥३३॥ तवतवणं तणुसारो-तवसा तणुसोसणं महा लाहो ।। सोसोदेहसहावो-तवविरहे सोसणं रोगा ॥३४॥ छन्भेया बज्झतवे-अभितरिए तवेऽवि छब्भेया । दव्वतवो भावतवो-एवंपि तवो दुहा भणिओ ॥३५।। अमितरतवपोसो-बज्झतवो भासिओ जिणवरेहिं ।। तवसा दुविहो लाहो-निदरिसणाई पवयणम्मि ॥३६॥ तबसा विविहा लद्धी-होजा जह गोयमाइपमुहाणं । भवसंतइप्पणासो-दोवइपमुहाण दिलुता ॥३७॥ रोगविणासो तवसा-जह सिरिवालाइ भव्वजीवाणं ।। कम्मक्खय सिट्ठगई-दढप्पहारिस्स दिटुंता ॥३८॥ जा बारस वासाइं-दिवायणेणं कया ण उवसग्गा॥ से णं तवप्पहावो-गहपीडा हवह णो.तवमा ॥३९॥ दुट्ठनिमित्तविणासो-तवसा सुहसंपया विसालाओ। मंगलमाला तवसा-तह सत्तियमोयवित्थारो ॥४०॥ देहो रसणा करणा-अहियण्ण जलाइ पावए जाव ।। ताव ण कम्मत्तेणा-चप्रति संपत्त तणुवप्पं ॥४१॥ तत्तो भावारिगणो-होज दढो तं पइच्च बज्झतवो॥ परिहरणि भोज-सिणेहजुत्तं तहाऽमाणं ॥४२॥ चित्तकरंडयमज्झे-णिवासिरागाइ दोससप्पगणो। इंदियविवरपवेसो-वंछाणिलभक्खणाहारो ॥४३॥

Page #7

શ્રી તપકુલકમ पीडइ भवगयजीवे-तवसा जइ होज से णिराहारो ॥ अहियखुहापरिकिण्णो-णस्सइ तत्तो महालाहो ॥४४॥ तवसंविहाण समए-पव्वतवो समहिओत्ति पुचतवं ॥ गुरु चिच्चा करणिजो-से पच्छा गुरुतवं कुजा ॥४५॥ अह चलए इकतवो-आगच्छिजा परो तवो मझे। काअव्यो गुरुयतवो-कुजा पच्छा तवं लहुयं ॥४६॥ आरद्धो.एगसणा-तवो जहा परतवो अभत्तहो । संपत्तो मज्झम्मि-उववासो चेव कायो।।४७॥ एगासणाइरूवो-पच्छा लहुओ तवो पसाहिजा ।। विस्सरणाइणिमित्ता-तव भंगो होज कइयावि ॥४८॥ तवमज्झे वा पच्छा-कुज समालोयणा तवे कमिए । चरिसियतबाइयतवे-तिहिकमो णो गणीएज्जा ॥४९॥ सूरोदइया य तिही-तिहिप्पहाणे तवम्मि गिहिज्जा। पुच्चा तिहिक्खयम्मि-तिहिवुड्डीए तिही दुइया ॥५०॥ इतवारंभदिणे-पूया दाणाइ मंगलं कुज्जा ॥ णिविग्धा संपुत्ती-तवस्स होज्जा तओ नियमा॥५१॥ गुरुसुयजोगुव्वहणे-उवहाणे वीसठापपमुहतवे । इह गुरुणंदीठवणा-तबहरितेसु लहुणंदी ॥५२॥ परिचत्तो दिक्खाए-बिंबपइट्ठाइए य जो कालो। से चजो इगमासा-हिए तवे परिसिया इम्मि ॥५३॥ सिमुहुत्ते जाए-इतवारंभणे तयणु समए । असुहे आगच्छिज्जा-दिवसाई णो खई तेहिं ॥५४॥ पढमविहारालोयण-तवणंदीए पहाणणक्खत्ता ।। मिउधुव खिप्पचरक्खा-हियजोधक्खेम करणयरा ॥५५॥ सणिमंगला प गेज्झा-सुहा वहा सोम भाणुवाराई ॥ कज्जविसेसे गिज्झइ-सुहजोगा वज्जिया दोणि ॥५६॥ अहिओ चित्तो मासो-तया पढमचित्त कण्हपक्खस्मि ॥ तहविइय चित्तमासे-सुके कल्लाणमाइतवा ॥५७॥ एवं चेच बिहाणं-भद्दवए बुड्डिए य छट्टेणं ॥ . उचरिओ छटुतवो-पहुवीरतवाणुओ कजो ॥५०॥

Page #8

૩૦
જિનધર્મ વિકાસ,
ओली पढमदिणत्य-तवो गणिज्जा ल वीसठाणतवे । आलोयणाइ वि तहा-इत्थववाओ इमो भणिओ॥५९॥ जम्मि तवे विस्सरणे-जाए ण गणिज्जए तवो मूला ।। तम्मि तवे तिदिणतवो-गणिज्ज तह रोहिणीइतवे ॥६॥ जहसत्ति तवो कजो-तिसलंगय छट्ठपारणे भावा ।। उववासेहिं कजो-वरकम्मय सूयणक्खतवो ॥३१॥ तह करणे जइ सत्ती-ण होज्ज कुजंबिलेहि बहुमाणा । હકૂળ માહિતવા-દુરવિવારના રુગાદરા, एगेणं भव्वेणं-उववासो अजवासरे विजलो। विहिओ परम्मिदिवसे-तिविहाहारोवलासोवि ॥६३॥ एवं विहोण छट्ठो-पगणिजइ वीरसामि छडेसुं। आलोयणामयतवे-पगणिजइ पुव्ववयणेहिं ॥६४॥
( અપૂર્ણ)
* સ્વર્ગસ્થ આચાર્યને અંજલી. -
' (રચયિતા–શ્રી શાન્તિકુમાર) ધમે જાગે વૈરાગ્ય રૂચ્ચે, ગૃહ સુજન મમતા તજી, વીર પંથકા શેધક બન્યા, આત્મા ભાવના ઉરે વસી - સાધુ બનકે સંસાર કાગે, ભવ ભ્રમણ દુર્ગની અટકતી, કર્મો કાપકે સંયમ સાધ્યો, તિર્થોદ્વાર આગમ ઉરે વસી. ધર્મ. ૧ ગામે ફર્યો નગરે ભમે, જીવ પ્રતિબંધવા કેકસી, સાધુ નાયક વીર ઉપાસક, દયા ધમ ભાવના ઉરે વસી; શાંતિ ઝરણ પ્રેમ જળ, જેન પિપાસુ પિવા તલસતી, ધીર શૈર્ય ઉરે પ્રગટે, શાસન ઝંડા ફરકતી કરી. ધમ. ૨ સાધુ બનાવે વેશ પલટાવે, દિક્ષિત સ્થાનકવાસી સાધુનાં, દીપ પગઢ પ્રેમ દાખવ્યો, નથી વાસના કીર્તિ નામની; જ્ઞાન ધ્યાન તપ ભાવમેં, અહોનિશ ધર્મ જાગરણમાં, તિ સુધારે ચેત્યે બાંધે, સાધુ જીવન અપનાવતાં. ધર્મ. ૩ ગીર તારંગા તિર્થો માંહે, જીવન નૈયા પુરી કીધી, વીર શાસન અંતિમ સમયે, પ્રતિષ્ઠા કરવા કમર કસી; કાળ ગોઝારો કેડે પડ્યો, નર નારી અશ્રુધારા વહી.. ધમ જાગ્યો વૈરાગ્યે રંગ્યો, ભવ અટવી પુરણ કીધી. ધર્મ. ૪

Page #9

- શ્રી સિદ્ધચક્રની તાત્વિક ભાવના. -
શ્રી સિદ્ધચક્રની તાત્વિક ભાવના.
લેખક જૈનાચાર્ય શ્રી વિજ્યપદ્ધસૂરિજી.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૮ થી અનુસંધાન ). આઠમા ગુણઠાણાના છઠ્ઠા ભાગથી આગળ પણ પરં પર કારણુ જે ક્ષાયિક અને ઓપશમિક સમ્યકત્વ તે છે છતાં જિનનામ નથી બંધાતું કારણકે વિશેષ કષાયોને અભાવ છે. એટલે બને કારણથી જિન નામ બંધાય એટલું જ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે. સન્મત્ત ગુણનિમિત્ત' ઇત્યાદિ આપેક્ષિક વચન પણ જિનનામના બંધમાં સમ્યકત્વ એ પરંપર કારણ છે એમ જણાવતું હોવાથી વ્યાજબી જ છે. વળી અન્યત્ર એમ પણ કહ્યું છે કે-જિનનામના નિકાચિતબંધમાં જ ઉપર જણાવેલા કષાય વિશે કારણ છે. પણ સામાન્ય બંધમાં નહિ. એથી એમ પણ સમજાય છે કે “સમ્મત્ત ગુણનિમિત્તે મિત્યાદિ વચનથી સમ્યકત્વદ્વારા જિનનામને સામાન્ય બંધ પણ થાય. તથા જિનનામાને જ્યાં સુધી નિકાચિત બંધ ન થયે હોય ત્યાં સુધી તેની ઉ&લના (સત્તામાંથી કાઢી નાંખવું) થાય, પરંતુ નિકાચિત બંધ થયા પછી તેની ઉદ્વલના ન થાય તે સમયે અરિહંતાદિ વિશે સ્થાનકેની અથવા એક બે ત્રણ વિગેરે સ્થાનકેની આરાધના કરવામાં આવે છે. આ બાબત જુઓ–લેકપ્રકાશમાં પણ કહ્યું છે–
પત્રિલિમિઃ જૈન, વૈવ વિત્તેિ
जिननामा येन्मर्त्यः, पुमान्स्त्री वा नपुंसकः ॥१॥ ઇત્યાદિ છે અને તે દરમ્યાન હૃદયની પવિત્ર ભાવના કેવી હોય છે? તે જણાવીયે છીયે.-જેઓ ભવિષ્યમાં તીર્થકર થવાને લાયક હોય, તે નિર્મલ અધ્યવસાયવાલા અને ક્ષાયિકાદિ ત્રણ સમ્યકૃત્વમાંથી કઈ પણ સમ્યક્ત્વવાલા જી સંસારને સર્વથા કલેશમય જાણ્યા બાદ આ પ્રમાણે વિચારે છે. અહીં આતો મોટું આશ્ચર્ય છે કે-જેને ઉત્તમ માર્ગ મોહરૂપી અંધકારથી દેખાતો નથી, તે સંસારરૂપી વનમાં માર્ગને દેખાડનાર-એવો અરિહંતના પ્રવચનરૂપી દીવો હયાત છતાં પણ પરિક વિગેરે અનેક દુખેથી ઘેરાયેલા, અને તેજ હેતુથી મુંઝાયેલા એવા જીવો અતિશયેકરી પરિભ્રમણ કરે છે. (એજ અને આશ્ચર્ય લાગે છે. કારણ–દી ન હોય ને પરિભ્રમણ કરે, તે સંભવિત છે. પણ દી છતાં પરિભ્રમણ કઈ રીતે સંભવે ? એ આશ્ચર્ય) માટે હું તે જીવોને પ્રવચનના ઉપદેશરુપિ દવાનું સ્વરૂપ સમજાવી સન્માર્ગમાં જે તે સંસારરૂપિ વનમાંથી બહાર કાઢું. એવું વિચારી તે ભાવ દયા વિગેરે ગુણોને ધારણ કરનાર . અને તે હેતુથી પરેપકાર કરવાના અભ્યાસવાલા તથા તેમાં જ વધતા ઉત્સાહવાળા એવા મહાત્મા; જેમ જેમ બીજાને ઉપકાર થાય તેમ તેમ પ્રવૃત્તિ કરી

Page #10

૩૨
જૈનધર્મ વિકાસ,
અનેક જીવનું કલ્યાણ કરવા દ્વારા તીર્થંકર નામકર્મને નિકાચિત (મજબૂત) બંધ કરે. આ પ્રસંગે એ પણ સમજવા લાયક છે. કે-જે મહાત્માની એવી ભાવના હોય કે હું મારા આત્માને ઉદ્ધાર કરવા ઉપરાંત સ્વજન વિગેરેને પણ ઉદ્ધાર કરું, (પરંતુ જેમ ભાવી તીર્થકર તમામ ઇવેને ઉદ્ધાવાને ચાહે છે. તેમ અહીં નહિ) એમ વિચારી, તે જ પ્રમાણે પ્રવૃત્તિ કરે. તે ભવિષ્યમાં ગણધર થાય. અને જેને સંસાર ઉપર કંટાળે જાગવાથી એવી ભાવના થાય કે-હું કેવલ મારા આત્માને જ ઉદ્ધાર કરૂં, એમ વિચારી તેવી જ રીતે પ્રયત્ન કરે. એવા સંવિગ્ન મહાત્મા ભવિષ્યમા મુંડ કેવલી થાય છે.
જો કે– તીર્થકર નામકર્મની માફક ગણુધરાદિ નામકર્મના ભેદો છે, પણ તેઓને પંચેન્દ્રિય જાતિ નામકર્મના સંભવતા અનેક ભેદમાં અથવા જિનનામ કર્માદિમાં સમાવેશ થતું હોવાથી જુદા ન કહીયે તે પણ ચાલે. એ પ્રમાણે પુરૂષ, સ્ત્રી વ નપુંસકમાં જે સમ્યગ્દષ્ટિ છતાં ઉપરોક્ત ભાવનાવાળા મનુષ્ય હોય, તે તીર્થકરનામકર્મને બાંધે છે. એ આવશ્યક નિયુક્તિનું વચન છે. અને બંધસ્વામિત્વ નામના ત્રીજા કર્મગ્રંથમાં મનુષ્ય, દેવ, અને નારક એ ત્રણે ગતિ(ાળા છ જિન નામ કર્મ બાંધે એમ કહેલ છે. આ બંને વિચાર પણ અપેક્ષા વિશેષથી ઘટી શકે છે. એટલે પ્રારંભક (તીર્થંકર નામકર્મને બંધ શરૂ કરનાર)ની અપેક્ષાએ મનુષ્ય-જિનનામકર્મને બાંધે છે. એમ આવશ્ય નિર્યુક્તિના વચનનું રહસ્ય સમજવું, અને પ્રતિપન્ન બંધની અપેક્ષાએ એટલે મનુષ્યગતિમાં જિન નામને બંધ શરૂ કર્યા પછીના કાલની અપેક્ષાએ તિર્યંચ સિવાય . ત્રણે ગતિના છ જિનનામકર્મ બાંધે છે. એ બંધ સ્વામિત્વના વચનનું રહસ્ય છે. એમ કાલ લેકપ્રકાશના વચનથી સમજાય છે. એ પ્રમાણે દ્રવ્યઅરિહંતે એટલે ભવિષ્યમાં થનાર અરિહંત ભગવંતે પાછલા ત્રીજે ભવે જિનનામને નિકાચિત બંધ કર્યા બાદ જે સમ્યગદર્શન પામ્યા પહેલા નરકાયુષ્ક બાંધેલ હોય તે આયુષ્યની યોગ્યતાને અનુસારે રત્નપ્રભાદિ ત્રણ નરકસ્થાનેમાંના કેઈ પણ નરક સ્થાનમાં જાય, પણ આગળ ન જાય, કારણ ભાવિઅરિહતના જીવો જેથી નરક વિગેરેમાં ન જાય માટે જ ચેથી વિગેરે નરકના છે ત્યાંથી નીકળીને અનન્તરભવમાં તીર્થકરપણું ન પામે એમ કહેલ છે. દ્રષ્ટાંત તરીકે જુએ. શ્રેણિક મહારાજા પહેલી નરકમાં અને કૃષ્ણ મહારાજા ત્રીજી નરકમાં ગયા. ત્યાંથી નીકળીને ભાવિ વીશીમાં અનુક્રમે શ્રેણિક રાજા પહેલા તીર્થંકર થશે. અને કૃષ્ણ મહારાજા બારમા અમમ નામના તીર્થંકર થશે. અને જે સમ્મદદષ્ટિ અવસ્થામાં દેવાયુષ્ય બાંધેલ હોય તે ચતુવિધ દે પૈકી વૈમાનિક દેવપણું પામે. અને વસુદેવ ચરિત્રમાં એમ કહેલ છે. કે કેઈ જીવ ભુવનપતિપણું પણ પામે. ત્યાં એવું પણ કહે છે કે- આજ અવસપિણમાં એરવત

Page #11

સિદ્ધચક્રની તાત્વિક ભાવના.
૩૩
ક્ષેત્રના ચોવીસમા તીર્થંકર પાછલે ભવે નાગકુમારદેવ હતા. બીજુ સેનપ્રશ્નમાં વિજયસેનસૂરિજીને એ પ્રશ્ન પૂછવો છે કે તિ) ઉદાયિરાજા કે-જે શ્રેણિક અિપનામ “ભાસાર આ નામ પાડવાનું કારણ શ્રીસ્થાનાંગસૂત્રની ટીકામાં આ પ્રમાણે જણાવ્યું છે. જ્યારે રાજગૃહી નગરીમાં લાહા લાગતાં પોતાને રાજમહેલ બળવા માંડે છે. તે વખતે શ્રેણિકે બળતી આયુધશાલામાંથી ભંભાને=એટલે લડાઈમાં જ્ય પમાડનારી ઢક્કાને સારભૂત જાણી વ્હાર કાઢી લીધી. તેમના પિતાએ આ બીના જાણી ખુશી થઈ પુત્ર શ્રેણિકનું ભંભાસાર એવું નામ પાડયું. એમ કલિકાલસર્વજ્ઞ, હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજીએ બનાવેલ નામમાલામાં પણ કહેલ છે.) ના પૌત્ર (પુત્રના પુત્ર) હતા અને જે પૌષધમાં કૃત્રિમ સાધુના પ્રપંચથી કાલધર્મ પામ્યા હતા. તે આવતી ચોવીશીમાં બીજા તીર્થકર થવાના છે. અને સુપાર્થ કે જે પ્રભુશ્રી મહાવીર દેવના કાકા હતા. તે પણ ભાવિ વીશીમાં ત્રીજા તીર્થંકર થવાના છે. આ બેના આંતરાને કાલ ડે હોવાથી પાછલા ભવમાં તે બે વૈમાનિક દેવો હતા એમ ન કહી શકાય. કારણ ત્યાં જઘન્યથી પણ પત્યેપમથી ઓછી સ્થિતિ હોતી નથી. વલી કદાચ એમ માનીએ કે “એ બંને પાછલા ભવમાં ભુવનપતિ, વ્યંતર, જ્યોતિષ્ક આ ત્રણમાંના કેઈ પણ દે હતા પરંતુ તેમ કહેવામાં વાંધો એ આવે કે ભુવનપતિ વિગેરે ત્રણમાંનો કઈ પણ દેવ પિતાના ભવમાંથી ચવી અનન્તરભવે તીર્થંકરપણું ન પામે એમ કહેલ છે. માટે આ બેનો પાછલો ભવ કઈ ગતિને માનવ ? આ પ્રશ્નને વિજયસેનસૂરિમહારાજે ઉત્તર એ આપ્યો છે કે- એ બાબતની બીના પ્રાયશાસ્ત્રમાં દેખાતી નથી. પણ એમ સંભવે છે કે તે બંને પાછલા ભવમાં ભુવનપતિ દેવ હશે. કારણ વસુદેવહિડિ નામના ગ્રંથમાં ભુવનપતિમાંથી નરભવમાં આવેલાને પણ તીર્થંકરપણું હોય એમ કહેલ છે. બાકી સાચો નિર્ણય તો સર્વજ્ઞ શિવાય બીજે કેણ કરી શકે?. એ પ્રમાણે ભાવિ તીર્થકર અરિહતે, ઉપન્ય છિલ્લાભવની પહેલાંના ભવમાં દેવ અથવા નરકનો ભવ કરી ચરમભવમાં રાજવંશીય ઉત્તમ ક્ષત્રિય રાજાઓની સુશીલ રાણોની કુક્ષિમાં અવતરે છે. તે પહેલાંના દેવપણુમાં જેમ બીજા દેવોને છ મહિનાનું આઉખું બાકી રહે ત્યારે શરીરની કાંતિ ઓછી થાય, લજજા(શરમ) ઘટે. વિગેરે ચિહ્નો પ્રકટે છે. ને તેથી તેઓને ઓછો કાલ દેવલેકમાં રહેવાનું જાણીને શેક પણ ધારણ કરે. તેમ તીર્થયર નામકર્મના પ્રદેશદયવાલા ભાવિ અરિહંતોને ઉપર જણાવેલા અવનકાલના ચિહ્નોમાંનું કઈ પણ ચિહ્ન ન પ્રકટે, પરંતુ દેવભવના છેલ્લા સમય સુધી તેઓના શરીરની કાંતિ ભવ્ય સુિંદર હોય છે. અને તેઓ પહેલાં કરતાં અધિક સુખને અનુભવતા હોવાથી ઘણું આનંદને અનુભવે છે. એમ બીજા અંગની ટીકામાં કહ્યું છે. અને પરિશિષ્ટ પર્વમાં પણ સ્પષ્ટ કહેલ છે. કે

Page #12

૩૪
કાનધર્મ વિકાસ.
'
“રાજેલાવતાળામતા િનવિનt in
તેના ચારિ ચઢિચાવવંતિ ન શ” તથા અરિહંત પ્રભુની જેવા બીજા પણ એકાવતારિ જીવોને પાછલા દેવભવમાં અવનકાલે ઉપર જણાવેલા ચિહ્નો ન પ્રકટે એમ સમજવું. અરિહં. તેના પુણ્ય પ્રભાવથી અવન કલ્યાણકના પ્રસંગે દુનિયાના તમામ ભાગોમાં ચાલુ રોગાદિ ઉપદ્રવ-નાશ પામે અને ત્રણ પ્રકારની (પરસ્પર યુદ્ધની પરમાધિમીયે કરેલી, ક્ષેત્રની) પીડાથી પીડાયેલા નારકીના છ પણ ક્ષણ વાર ઉલ્લાસ પામે છે. અને કેન્દ્ર સ્વસ્થાને રહીને તે ભગવતેની અપૂર્વ બહુમાનથી શકસ્તવે (નમુત્થણું વડે) કરી સ્તુતિ કરે છે. આ પ્રસંગે ભાવિ તીર્થકરની માતાઓ સુત્તજાગરા (અડધી જાગતી અને અડધી ઉંઘતી) અવસ્થામાં સ્પષ્ટપણે ગજ-વૃષભ વિગેરે ૧૪ સ્વગ્ને દેખે. જે માતાના પુત્ર ભવિષ્યમાં એક તીર્થકર પદવી જ પામવાના હોય તે ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે શરૂઆતમાં જ ૧૪ સ્વપ્ન સ્પષ્ટ દેખે, એમ સમજવું. પણ જે માતાના પુત્ર ભવિષ્યમાં ચકવતિની પદવી ભેગવીને તીર્થકર થવાના હોય, તે (પ્રભુની જનની) બે વાર ચઉદ સ્વપ્ન દેખે છે. એટલે પહેલાં અસ્પષ્ટપણે સ્વપ્ન દેખે અને પછી સ્પષ્ટ દેખે. જુઓદાખલા તરીકે–આ વત્તમાન ચોવીશીના ૧૬-૧૭–૧૮ મા તીર્થંકરની માતાઓએ બે વાર દેખ્યા હતા. કારણકે તેઓ અનુક્રમે ૧૨ ચક્રિઓ પૈકી પાંચમા-છઠ્ઠા અને સાતમા ચક્રી થઈને પછી તીર્થકર થયા હતા. તથા યદ્યપિ ૧૪ વમોના નામેને જણાવનારી ગાથામાં છેવટે વિમાન અને ભુવન બંને કહ્યા છે તેથી દરેક ભાવિ તીર્થંકર પ્રભુની માતાઓ-તે બેમાંથી એક સ્વપ્ન દેખે એમ સમજવું. એટલે-જે ભાવિ અરિહંત દેવગતિમાંથી ચાવી છેલ્લા ભવે માતાની કુક્ષિમાં અવતરે તેમની માતા વિમાન દેખે અને નરકગતિમાંથી નીકળી માતાની કુક્ષિમાં અવતરે તેમની માતા ભુવન દેખે. ગાથામાં પ્રથમ સ્વમ હાથીનું કહેલ છે, તેનું કારણ એ છે કે–ઘણા દ્રવ્ય અરિહં તેની માતા શરૂઆતમાં હાથીને દેખે છે. પણ એટલું ધ્યાનમાં રાખવું કે-મરૂદેવા માતાએ શરૂઆતમાં બળદનું સ્વપ્ન અને ત્રિશલા (પ્રિયકારિણી અને વિદેહદિના) માતાએ શરૂઆતમાં સિંહનું સ્વપ્ન જોયું હતું. ત્યાર બાદ નિદ્રાનો ત્યાગ કરી વનોને અનુક્રમે યાદ કરી હંસગતિએ કરી પિતાના સ્વામીની પાસે તે બીના કહી અર્થને નિશ્ચય કરી મનમાં આનંદ પામી શયન ઘરમાં આવીને પ્રભુની માતાએ ગર્ભનું રક્ષણ કરે છે. આવતાં ખરાબ સ્વનેને રોકે, યથાશક્તિ દાનાદિ ધર્મને આરાધે અને અપથ્ય આહારદિને ત્યાગ કરે, રાજા સવારે સ્પેન પાઠકોને બેલાવે.
(અપૂર્ણ)

Page #13

શ્રી નાગમ પ્રશ્નમાલા યાને પ્રશ્નોદ્ધર કલ્પલતા.
૩૫
શ્રી નાગમ પ્રશ્નમાલા યાને પ્રોત્તર કલ્પલતા.
લેખક-આચાર્યશ્રી વિજયપધસૂરિજી.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૦ થી અનુસંધાન) ૨૮-પ્રશ્ન-પ્રાયશ્ચિત્તનું નિવેદન કઈ રીતે કરવું જોઈએ?
ઉત્તર–બાલક જેમ પિતા વિગેરે વડીલોની પાસે સરલતાએ પોતાને અભિપ્રાય જણાવે, તે રીતે ગીતાર્થની પાસે થઈ ગયેલી ભૂલ જણાવવી જોઈએ. ભૂલ જણાવતાં કપટ કરનારા જીવો વધારે પ્રાયશ્ચિત્તને વેગ્ય બને છે. '
૨૯-પ્રશ્ન-પ્રાયશ્ચિ લેવાથી શા શા ફાયદા થાય છે?
ઉત્તર–પ્રાયશ્ચિત્ત લેનારા ભવ્ય જી આઠ જાતના લાભ પામે છે. તે આ પ્રમાણે ૧ લઘુતા=એટલે જેમ ભાર (વજન) ને ઉપાડનારો માણસ ભારને ઉતારીને હળવો બને છે, તેમ ભૂલનું પ્રાયશ્ચિત્ત લેવાથી ભૂલ કરનારા છે પાપકર્મની અપેક્ષાએ હળવા બને છે. ૨ આહાદ–પાપ રૂપિ કચરો દૂર થતાં મનમાં આનંદ થાય, ને ફરી તેવી ભૂલ ન થાય, તે બાબત સાવચેતી રહે ૩ સ્વપર નિવૃત્તિ–પિતાને દોષ દૂર થવાથી શાંતિ થાય અને તે પ્રસંગ જોઈને, સાંભળીને બીજા છે પણ એ રીતે આત્મ શુદ્ધિ કરી પરમ નિવૃત્તિને પામે. ૪ આજવ–સારી રીતે આલયણ લેનારા જી સરલ બને છે. યાદ રાખવું જોઈએ કે એક સરલતા ગુણને લઈને બીજા ગુણે ઘણું “અનાયાસે મળે છે. ૫. શેધિ–અતિચાર રૂપી મેલ દૂર થતાં આત્મા નિમલ બને છે. ૬. દુષ્કરકરણ–પ્રાયશ્ચિત્ત લઈને નિર્મલ થનારા ભવ્ય દુષ્કર કાયને કરનારા કહેવાય છે. કારણ કે અનાદિ કાલના પાપ કરવાના અશુભ સંસ્કાર પડેલા હોવાથી પાપની સેવના એ દુષ્કર નથી. પણ નિર્મલ ભાવે પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ પાયશ્ચિત્ત લઈને આત્મશુદ્ધિ કરવી ને ફરીથી તેવી ભૂલ ન થાય તે બાબત સંપૂર્ણ કાળજી રાખવી. એમ કરવું એ બહુજ દુષ્કર છે. જ્યારે હદયમાં સંપૂર્ણ મોક્ષ પ્રત્યે રાગ અને ભવભ્રમણ પ્રત્યે તીરકાર હોય ત્યારે જ પ્રાયશ્ચિત્ત લેવાની ભાવના થાય છે. આજ મુદ્દાથી નિશીથ ચૂર્ણિકારે કહ્યું છે કે “ સુat
પરિસેવિકા, તં ટુt = સન્મ આસ્ટોકન” એટલે પાપ કરવું એ કાંઈ દુષ્કર નથી, પણ થયેલા પાપની રૂડા ભાવથી શુદ્ધિ કરવી તેજ દુષ્કર છે. આજ મુદ્દાથી પ્રાયશ્ચિત્તને છ પ્રકારના અત્યંતર તપમાં ને તેમાં પણ શરૂઆતમાં ગયું છે. માસક્ષપણુદિ તપથી રૂડી આલેચના ચઢી જાય છે. અહીં દષ્ટાંત થરીકે લમણું સાધ્વી અને ચંડકૌશિકના પૂર્વ ભવમાં દેડકીની વિરાધના કરનાર તપસ્વી મુનિ વગેરે જાણવા. લક્ષમણ સાધ્વીનું દૃષ્ટાંત ઉપદેશ

Page #14

૩૬
જનધર્મ વિકાસ.
પ્રાસાદના ૨૯૧ મા વ્યાખ્યાનમાં જણાવ્યું છે ને ચંડકૌશિકનું દષ્ટાંત ૪૪ મા વ્યાખ્યાનમાં જણાવ્યું છે. •
૭. આજ્ઞા–પ્રાયશ્ચિત્ત લેવાથી ભગવંતની આજ્ઞા પળાય છે.
૮. નિઃશલ્યત્વ–પાપ રૂપો શલ્ય દૂર થતાં શલ્યરહિત થવાને અપૂર્વ લાભ મળે છે. એમ જાણીને દોષ લાગતાં પ્રાયશ્ચિત્ત લઈને જરૂર આત્મ શુદ્ધિ કરવી.
૩૦ પ્રશ્ન–ભૂલને સુધારવાની ભાવનાવાળા ભવ્ય જીએ પ્રાયશ્ચિત્ત લેવા માટે ક્ષેત્રથી ને કાલથી પ્રાયશ્ચિત્ત દાયક ગીતની તપાસ કઈ રીતે કરવી?
ઉત્તર–પ્રાયશ્ચિત્ત લેવા માટે ક્ષેત્રથી સાતસો જન સુધીના ભાગમાં અને કાળથી વધારેમાં વધારે બાર વર્ષ સુધી ફરીને ગીતાથની તપાસ કરી પ્રાયશ્ચિત્ત લઈને આત્મશુદ્ધિ કરવી. આ બાબતમાં સાક્ષીપાઠ આ છે
आलोअणानिमित्त-खित्तम्मि सत्तजोयण सयाई ॥
काले बारसवासा-गीअत्थगवेसणं कुज्जा ॥१॥ (આ ગાથાનો અર્થ અહીં શરૂઆતમાં જણાવી દીધો છે.) - ૩૧ પ્રશ્ન–અગીતાર્થની પાસે આલોચના [પ્રાયશ્ચિત્ત] નહિ લેવાનું શું કારણ?
ઉત્તર–ભૂલનું પ્રાયશ્ચિત્ત કેને કઈ રીતે આપવું? ચારિત્રાદિકમાં થયેલી ભૂલના પ્રમાણમાં કેટલું પ્રાયશ્ચિત્ત આવે ? પ્રાયશ્ચિત્ત લેનારને ઉદ્દેશીને દ્રવ્યાદિક કેવા છે? આ બધે વિચાર અગીતાર્થ પુરૂષ કરી શક્તા નથી ને જેને ઓછું પ્રાયશ્ચિત્ત આપવું જોઈએ તેને વધારે પ્રાયશ્ચિત્ત આપે અને જેને વધારે પ્રાયશ્ચિત્ત આપવું જોઈએ તેને ઓછું આપે. આથી પ્રાયશ્ચિત્તના દાયક અને ગ્રાહક બંને ચતુર્ગતિક સંસારમાં વિવિધ વિડંબના ભોગવે છે. આ કારણથી અગીતાર્થની પાસે પ્રાયશ્ચિત્ત લેવા ના કહી, એ વ્યાજબી છે. કહ્યું છે કે
(આવૃત્ત). अगीओ न वियाणइ-सोहि चरणस्स देइ ऊणहियं ॥
तो अप्पाणं आलो-अगं च पाडेइ संसारे ॥१॥ (આને અર્થ શરૂઆતમાં જણાવી દીધું છે.)
૩૨ પ્રશ્ન–આસન્નસિદ્ધિક ભવ્ય છે જેની પાસે વ્રતાદિ ઉચ્ચરી શકે તે વ્રતાદિને દેનારા ગુરૂના ક્યા ક્યા ગુણ શાસ્ત્રમાં કહ્યા છે?
ઉત્તર–જે દિવસે દીક્ષા લીધી, ત્યારથી માંડીને જેનું ચારિત્ર અખંડ હોય, અને જે વિધિના જાણકાર હોય તેમની પાસે સમ્યક્ત્વ-વ્રત ઉચ્ચરવા (સ્વીકા રવા, ગ્રહણ કરવા) અને પ્રાયશ્ચિત્ત લેવું. કહ્યું છે કે

Page #15

શો જેનાગમ પ્રશ્નમાલા યાને પ્રશ્નોત્તર કલ્પલતા.
૩૭
૩૩-પ્ર–ચંડાળપણું સંસારિજીવ કયા પાપકર્મને ઉદયથી પામે?
ઉત્તર-જમીન ઉપર પડેલા ફૂલ પ્રભુને ન ચઢાવાય, જે ચઢાવે તે એવું ઘોર પાપકર્મ બંધાય છે કે, જેથી આજીવને ચંડાળના કુલમાં જન્મ લેવો પડે છે. અજાણતાં જમીન ઉપર પડેલું ફૂલ પ્રભુને ચઢાવ્યું હોય, તો
શ્રી ગુરૂમહારાજની પાસે પ્રાયશ્ચિત્ત લઈને, તે પ્રમાણે તપશ્ચર્યાદિ કરીને - આત્મશુદ્ધિ કરવી.
૩૪-પ્રશ્ન–તેત્રીસમાં પ્રશ્નમાં જણાવેલી બીનામાં એવું કયું દષ્ટાંત છે, કે જે સાંભળીને તે બીના થથાર્થ સમજાય?
ત્તર-વિ સં. ૧૮૪૩ના કારતક સુદ પૂનમે વિજયલમીસૂરિએ બનાવેલા શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદના ૨૮૮માં વ્યાખ્યાનમાં માતંગપુત્રનું દષ્ટાંત આપ્યું છે. તેને સાર એ છે કે માતંગપુત્રના જીવે-પાછલા ભવમાં પ્રભુદેવની પૂજા કરતાં એક બહુ સુગંધિ ફૂલ પદ્માસનની ઉપર પડી ગયું. તે પ્રભુના અંગ ઉપર ન ચઢાવાય, છતાં તે બહુ સુગંધી છે, એમ જાણુને નાહ્યા વિના પ્રભુના અંગે તે ફૂલ ચઢાવ્યું. આશાતના કરવાથી તે માતંગને પુત્ર ચંડાળના કુલમાં જન્મે, ને જિનપૂજા કરવાથી રાજા થયે. સાનિ ગુરૂની દેશના સાંભળતાં પિતાના પાછલા ભવની બીના જાણુને તે માતંગપુત્રને જાતિ સ્મરણ જ્ઞાન પ્રકટે છે. દીક્ષા લઈને પરમ ઉલ્લાસથી તેની આરાધના કરીને દુષ્કૃતની ગહઆલેચના વિગેરે કરીને દેવતાઈ અદ્ધિને પામ્યા. વિશેષ બીના-ઉપદેશપાસાદ વગેરે ગ્રંથમાંથી જાણવી.
૭૫-પ્રશ્ન-પ્રાયશ્ચિત્ત લેવાની ભાવનાવાળા ભવ્ય પ્રાયશ્ચિત્ત લેવા માટે સ્વસ્થાનથી નીકળીને ગુરૂમહારાજની પાસે આવતાં રસ્તામાં આયુષ્ય પૂર્ણ. થતાં મરણ પામે, તે તેઓ આરાધક ગણાય, કે વિરાધક ગણાય ?
ઉત્ત—પ્રશ્નમાં જણાવેલા જીવે પ્રાયશ્ચિત્ત લેવાની લાગણીવાળા હેવાથી આરાધક જ ગણાય. આબાબતમાં સર્વાનુયોગમય પંચમાંગ શ્રી ભગવતીસૂત્રમાં
आलोअणा यरिणओ-सम्म संपट्टिओ गुरु सगासे ॥ સદ ચત્તવિ જાહ-જારિક બાદ રવિ શા
.
અપૂર્ણ,

Page #16

(૩૮
જનધર્મ વિકાસ
-
ધર્મે વિચાર ?
લેખક-ઉપાધ્યાય શ્રીસિદ્ધિમુનિજી.
(ગતાંક પક ૧૨ થી અનુસંધાન) એ પુરૂષસિંહને અવાજ “મૌન છે. અને એ મૌનતા સિંહનાદથી છુદ્ર અંતરંગ કામાદિ પશુઓને દૂરનાં દૂર ભગાવી રહ્યો છે. સંગમદેવની કલ્પેલી સૌંદર્યવતી સુરસુંદરીઓ તેને તેના ઉંચ્ચ હૃદયના સ્થાનથી હડસેલવા યત્ન કરે, તે નર્યા ફાંફાં મારવા સીવાય બીજું કાંઈ નથી. કારણ તે મેહથી ઘણે દૂર ઉંચે ઉડનારે હે દેવી માહિનીઓનાં મેહ બાને લક્ષ્ય બની શક્ત નથી. આમ માયાથી સુંદર છતાં તેની દષ્ટિ જગતનું હિત સાધવા માટે હજુ જગત પર જ મંડાયેલી છે. કેવલ પૂર્ણ-જ્ઞાન ઉપાર્જન કરી એગ્ય જગતને દેવાની વૃત્તિ તેની સર્વશ્રેષ્ઠ ભવ્ય પ્રકૃતિમાં રહેલી છે. પૂર્ણ જ્ઞાન ન હોતાં અધુરેથી તે જગતને ગુંચવાવી નાખવા દેઢડાહ્યો થતું નથી. સાચો “મહાવીર' અન્યને દેરવામાં અનુભવ સીવાય અન્યને હાથે લેતું નથી અને અધુરા અનુભવે પ્રાયઃ બોલતા નથી. તે જ્યારે બેલે છે ત્યારે અચળ સત્યજ બેલે છે, અન્યથા તે બોલતો જ નથી. તે સર્વથા ગુફાઓમાં જ ભરાઈ બેસે છે એમ પણ નથી. તેને વસ્તીમાં પણ વસી શકતાં આવડે છે અને અહિં પિતાની નિર્જનતા–એકાકિતા કેમ સાધવી તે ય પણ તેને બરાબર આવડે છે. તેની આવી મનોદશાનું માપ ભાગ્યે જ અજ્ઞાન જગત જાણી શકે, કાઢી શકે.
એકકાળે રાજા મહારાજાઓ આ આજન્મ વિરાગીને ચક્રવતી સમજી સેવતા હતા. આજે તેઓ તેને છેડી ચાલ્યા ગયા છે, છતાં તેની બાદશાહી મહત્તા અત્યારની ત્યાગદશામાં વધુ ખીલેલી જોવામાં આવે છે. લાંબા કાળ સુધી આહારમાં અશુદ્ધિ કરનારા સંગમ સુર પ્રતિ તેણે ઉચ્ચારેલાં બીલકુલ બેદરકારી ભર્યા વચને તેના, ચક્રવતી કરતાં ય લાખો ગણું વધારે ગૌરવને સૂચવે છે. રાજાઓના અને દેવેંદ્રોના સુખ શાતા વિષયક પ્રશ્નોથી તેને કાંઈ પણ વિશેષ જણાયું નથી, એમના સુખ પ્રશ્નો પ્રતિ બહુધા બેદરકારી એ ઉદાત્ત મહાપુરૂષ, અત્યંત દુર્દશા પ્રાપ્ત ચંદનબાળાની આગળ ભારે ઉદાર અને વિશાળ દિલથી પિતાને હાથ લંબાવે છે અને સાંવત્સરીક દાનના દાતા એ હાથમાં લીરાન જેટલી જ ભાવનાથી અડદના બકુાળા ગ્રહણ કરે છે. એ સમર્થ આત્મા નહિ જેવું લઈ, દેનારને સધન અને અમર કરી દે છે, આવી

Page #17

ધ વિચાર
૩૯.
તો એની સામાન્યમાં સામાન્ય પ્રભુતા છે. વિશેષ પ્રભુતા સમજવા માટે તે પેલા દષિવિષ સર્ષ ચંડકૌશિકને પૂછે કે અડપલાં કરનાર પેલા મંખલપુત્ર
શાળાને પૂછે. શૂલપાણી યક્ષ આવા પિતાના અનુભવ કારણથી તેની પ્રભુતાનાં ગાન ગાતો થયે હતે. પરમ પુરૂષોના માર્ગ અલૌકિક હોય છે તે આમ જ. લક્ષણવતાઓનાં લક્ષણો કેવળ બાહ્ય જ નહિ પણ અત્યંતર વૃતિમાં ૨ અપૂર્વ જ હોય છે, એનું એ ઉમદા ઉદાહરણ છે.
છેલ્લે છેલ્લા અને મહાવીરાત્મા જેચે આજે સદીઓની સદીએ વ્યતીત થઈ ગઈ, એ! જગત! તું ફરીથી હવે જ્યારે એવા આત્માને નિહાળીશ? દુઃષમ કાળમાં તને પ્રભુતાઈ દાખવતા ઘણું ય દંભીઓ મળશે, પણ એ સાચે “મહાવીરમા’ મળવાને હજુ આરાઓનાં અંતર છે. આ કલિ-કાલમાં મહાવીરનાં પ્રત્યક્ષ દર્શન દુર્લભ જ નહિ, અલભ છે. એટલું જ નહિ પરંતુ એમના આદર્શને પીછાનનારા સજ્જન પણ ઓછા જ જન્મતા જણાય છે. આજની દષ્ટિગત દુનિયામાં એ “મહાવીરના અનુયાયીઓ કેટલા છે? એકાંત દૃષ્ટિવાળું જગત અનેકાંત દષ્ટિ દાતા “મહાવીરને ન જ સમજી શકે, એ સ્વાભાવિક છે. છતાં પરીક્ષકને સત્ય સમજાય છે અને ગષક “મટ્ટાથી ને ભૂતકાળમાં જઈ શોધી કાઢવા સમર્થ બને છે. શરત ફક્ત એટલી જ કે એમના લોહીમાં સચ્ચાઈને પ્રેમ, ચિતન્યમાં માર્ગોનુસારી વૃત્તિ હોવી જોઈએ. જે એ હોય તે જરૂર સાચા “મહાવીરને સમજવા-શોધવા તેઓ શક્તિમાન બનશે.
(અપૂર્ણ)
અભયદાન. IN લે. વિજયપઘસરિ.
પરમ કૃપાલુ-જગદુદ્ધાર-દેવાધિદેવ શ્રી તીર્થકર પ્રભુએ ફરમાવ્યું છે કેનિર્ભય જીવન સૌને ઈષ્ટ હોય છે. કારણ કે ક્રેઈ પણ જીવ ભયને ચાહતે જ નથી. જે ભગ્ય બીજા જીને ભયથી મુક્ત કરે, તેમને કઈ પણ કાલે કેઈના પણ તરફથી ભય હેતું જ નથી. ને નિર્ભય છે જ પરમ ઉલ્લાસથી નિર્દોષ ધર્મની સાત્વિકી આરાધના કરી સંસસમુદ્રને પાર પામે છે. આજ કારણથી પાંચ પ્રકારના દાનમાં શરૂઆતમાં અભયદાન કહ્યું છે. દાનમાં પાંચ ભેદ આ પ્રમાણે જાણવા.-૧ અભયદાન. ૨ સુપાત્રદાન. ૩ અનુકંપાદાન. ૪ ઉચિત દાન. ૫ કીર્તિદાન. આ પાંચ ભેદમાં અભયદાન અને સુપાત્રદાનનું ફલ મોક્ષ, અને ઉચિત દાનાદિ ત્રણ દાનનું ફલ-ભેગના સાધનાદિ જાણવું. અહીં પ્રથમ જણાવેલા અભયદાનનું સ્વરૂપ ટૂંકામાં આ પ્રમાણે જાણવું.

Page #18

-
જેનધર્મ વિકાસ.
=
અભયદાનની વ્યાખ્યા. વધ-અનાદિ કારણથી ભયભીત બનેલા ને તેમના પ્રાણ બચાવવા વિગેરે પ્રકારે જે નિર્ભય બનાવવા, તે અભયદાન કહેવાય.
અભયદાનનું સ્વરૂપ. વિક્કાના કીડાને, અને ઇંદ્રને જીવવાની આશા અને મરણને ભય એક સરખે હોય છે, તમામ ને જીવવું હાલું છે પણ મરવું કેઈને હાલું નથી. એક માંકડ જેવા ક્ષુદ્ર જંતુને પકડવા જતાં તરત ભાગી જાય છે, એ એમ જણાવે છે કે-હે માનવ ! તને જેમ જીવવું વહાલું છે, એમ મને પણ જીવવું વ્હાલું છે. આથી સાબીત થાય છે કે-સર્વે જીવો જીવવાને ચાહે છે, માટે સર્વ દાનમાં અભયદાન શ્રેષ્ઠ ગણાય છે. એક માણસને રાજા તરફથી ફાંસીને હુકમ મળતાં મનમાં મરણને ભય હેવાથી, તેને કરોડો રત્નાદિ આપીએ, કે સારાં સારાં ભેજન ખવરાવીએ, તે પણ તેને રત્નાદિ ગમશે નહિ, કારણ કે મનમાં મરવાને ભય રહે છે. એ જ માણસને સામાન્ય ભેજન ખવરાવીને કેઈ એમ કહે કે-જા હવે તું ચોરી વગેરે પાપ કરીશ નહિ, ને આ ફાંસીને હુકમ રદ કરવામાં આવે છે, તે તેને અતિશય આનંદ થશે. કારણકે મરણનો ભય જતે રહ્યો. આ બીના દષ્ટાંત દઈને શ્રીસૂત્રકૃતાંગ સૂત્રની ટીકામાં વિસ્તારથી જણાવી છે.
અભયદાનના પ્રભાવે આવું દાન કરનારા ભવ્ય છે આ લેકમાં પણ “આ દયાળુ છે, આ કૃપાસાગર છે? આવી રીતે પ્રશંસા પાત્ર બને છે અને આરોગ્યમય લાંબુ જીવન તથા સુંદર રૂપ-ગુણને પણ પામે છે અને પરલોકમાં રાજ્ય ત્રાદ્ધિ ગુણવંત પરિવાર વિગેરે ફલ પામે છે. આ બાબતમાં પુરાવો આ પ્રમાણે જાણે.
_II અનુષ્યવૃત્તII दीर्घमायुः परं रूप-मारोग्यं श्लाघनीयता ॥
अहिंसायाः फलं सर्व-किमन्यत्कामदैव सा ॥१॥ ધર્મ બુદ્ધિથી પણ હિંસા કરવી એ તદ્દન ગેરવ્યાજબી છે. કારણ કે તેવા હિંસક છે આ ભવમાં પણ ભયંકર સ્થિતિમાં આ સમાધિ મરણને પામે છે. એ પ્રમાણે કુલાચાર બુદ્ધિથી પણ હિંસા કરાય જ નહિ. કારણ કે તેમ કરે તે કુલને પણ નાશ થાય છે. આ વાતને ધ્યાનમાં લઈને જેઓ કુલ કમે ચાલી આવતી હિંસાને ત્યાગ કરે, તેઓ કાલસૂકરિક કસાઈના દીકરા સુલસની માફક આનંદમય જીવન ગુજારે છે. આ સુલસની બીના શ્રી એગશાસ્ત્રમાં

Page #19

આ અભયદાન,
-
-
-
-
-
વિસ્તારથી જણાવી છે, તેને સાર ટુંકામાં આ પ્રમાણે જાણ. દરરોજ પાંચસો પાડાને વધ કરે, એ તેના પિતાને ધંધો હતો. પિતાના મરી ગયા પછી સગાં સંબંધિ જનેએ બાપને બંધ કરવા માટે ઘણે આગ્રહ કર્યો, છતાં પણ સુલસે તે ધંધે આદર્યો જ નહિ. તે એમ સમજતો હતો કે જીવહિંસાનું ફલ મારે જ ભોગવવું પડશે. કુટુંબિજનેએ કહ્યું કે-અમે તારા દુઃખમાં ભાગ લઈશું ને તારા બાપનો ધંધે ચાલુ રાખ. આ અવસરે સુલસે પગ ઉપર કુહાડે મારીને તેઓને કહ્યું કે હવે મારા દુઃખમાં તમે ભાગ લે. પણ કેઈએ ભાગ લીધો નહિ. ત્યારે સુલસે તમામ સગાંઓને જીવદયાને સચોટ ઉપદેશ દઈને દયારસિક બનાવ્યા. આ બધું અભયકુમારની મિત્રતાનું પરિણામ છે. જે ભવ્ય જીવ હેય તેને જ અભયકુમારની સાથે મિત્રતા કરવાની ઈચ્છા થાય. સુલસ પણ તેવો જ હતો.
- આ ચાલુ પ્રસંગે બીજા પણ અનેક દષ્ટાંત શ્રી ઉપદેશ તરંગિણી વગેરે ગ્રંથોમાં જણાવ્યા છે તેમાંના અવંતિસુકુમાલની બીના ટુંકામાં સાર રૂપે આ પ્રમાણે જાણવી.
અવંતીસુકુમાલ-પાછલા ભવમાં તે એક માછીમાર હતું. મુનિરાજની અભયદાનના માહાસ્યને જણાવનારી નિર્મલ દેશના સાંભળી તેણે એ નિયમ લીધો કે-“જ્યારે હું માછલાં પકડવા જાઉં ત્યારે જાળમાં જે પહેલું માછલું આવે, તેને છેડી દઉં–એટલે જાળમાં પકડું નહિ.” આ નિયમ પાળતાં તેને પરીક્ષા કરનાર દેવ તરફથી બહુ જ કષ્ટ સહન કરવું પડ્યું. છતાં નિયમમાં અડગ રહીને પાંચ અણુવ્રતની નિર્દોષ સાધના કરીને અંતિમ સમયે સમાધિ પૂર્વક મરણ પામીને તે નલિની ગુલ્મ વિમાનમાં મહદ્ધિક દેવ થયે. અહીંનું દેવાયુષ્ય પૂરું કરીને ઉજજયિની નગરીમાં ભદ્રા સાર્થવાહીના પુત્ર પણે ઉત્પન્ન થયો. યૌવન વયે બત્રીશ સ્ત્રીઓને સ્વામી બન્યા. એક વખત વિહાર કરતાં કરતાં સપરિવાર આર્ય સુહસ્તિસૂરિ મહારાજ ભદ્રા સાર્થવાસીની ચિત્રશાલામાં પધાર્યા. સૂરિજી મહારાજ નલિની ગુલ્મ નામની અધ્યયનની આવૃત્તિ કરતા હતા. તે અધ્યયનના શબ્દ અવંતીસુકુમાલના કાને પડ્યા. તે સંબંધી બહુજ એકાગ્રતા પૂર્વક વિચાર કરતાં કરતાં તેને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું, તેનાથી તેણે પાછલા ભવની બીના જાણું. તેથી તેને નિર્ણય થયે કે-“હું આ વધ્યયનમાં જે નલિની ગુલ્મ વિમાનનું સ્વરૂપ જણાવ્યું છે, તે વિમાનમાં પહેલાં દેવ હતે. હજ લાંબા કાળ સુધી તે દેવતાઈ સુખ ભોગવીને હું અહીં આવ્યું છે.” આ રીતે નિર્ણય થયા બાદ આર્ય સુહસ્તિસૂરિજી મહારાજની પાસે તેણે પોતાના વિચાર જણાવ્યા કે મારે તે વિમાનમાં જવાની ઈચ્છા છે. સૂરિજીએ કહ્યું કેતેવી ઈચ્છા કરાય જ નહિ, છતાં સંયમની આરાધના કર્યા સિવાય તે વિમાનના

Page #20

જેવધર વિકાસ.
-
સુખે મળે નહિ વગેરે હકીક્ત જાણ્યા બાદ તેણે દીક્ષા અંગીકાર કરી. ગુરૂ મહારાજની આજ્ઞા લઈને તેજ રાત્રીએ મશાનમાં કાઉસગ્ગ ધ્યાને રહ્યા. તેમના પાછલા ભવની સી મરીને શિયાણ થઈ હતી. કાઉસ્સગ્ય ધ્યાને રહેલા અવંતીસુકુસાલ મુનિને જોતાં પોતાના બચ્ચાંઓ સહિત તે શિયાલણી દ્વેષથી મુનિના પગ વગેરેનું માંસ ખાવા લાગી. સમતા ભાવે આ ઉપસર્ગને સહીને સુનિરાજ અવંતીસુકુમાલ નલિની ગુલ્મ વિમાનમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયા. વિશેષ પ્રીના પરિશિષ્ટ પર્વાદિમાંથી. આ દષ્ટાંતમાંથી બેધ એ લેવો કે–પાછલા ભવમાં કરેલા અભયદાનના પ્રતાપે એક માછીમાર જે જીવ પણ શ્રાવક કુલ સંયમની આરાધના, દેવતાઈ ઋદ્ધિ વગેરે વિશિષ્ટ ફલને પામે છે અને ભવિષ્યમાં તેજ જીવ મોક્ષના સુખ પણ જરૂર પામશે.
આ બીના લક્ષ્યમાં રાખીને ભવ્યજીવો પરમ ઉલ્લાસથી અભયદાનની સાધના કરીને અને તેના શુભ સંસકારના ફલરૂપે પામેલ સેક્ષમાર્ગને સાધીને મુક્તિના અવ્યાબાધ સુખ પામે એજ હાદિક ભાવના.
शास्त्रसम्मत मानवधर्म और मूर्तिपूजा. लेखक:-पन्यास श्रीप्रमोदविजयजी गणिवर्य. (पन्नालालजी)
(गतां १४ १४ थी मनुसंधान.) मूर्तिपूजा के सम्बन्ध में विद्वानों की सम्मतियां मूर्तिपूजा और उसकी प्राचीनता के संबंध में भिन्न २ विद्वानों और पुरातत्वज्ञों के भिन्न २ कथन हैं जिससे मूर्तिपूजा की व्यापकता और प्राचीनता पर अच्छा प्रकाश पडा है और पड़ रहा है। जब तक मूर्तिपूजा के संबंध में विद्वानोंकी सम्मतियां न दी जाय तब तक मूर्तिपूजा का निर्णायक एक अंगशून्य ही रह जाता है वास्ते यहां संक्षेप में भिन्न २ मतोका दिग्दर्शन कराया जाता है:। ऐतिहासिक तत्वान्वेषिणी एक पाश्चात्य विदुषी महिला मीसीस स्टीवन्सन लिखती है कि-"हिंद में इस्लाम संस्कृति का आगमन होने के बाद सूर्ति विरोध के आन्दोलन प्रारंभ हुए और उनके लम्बे समय के परिचय से इस आन्दोलन को पुष्टि मिली।" इन पंक्तियों से स्पष्ट सिद्ध होता है कि इस्लाम संस्कृति के पूर्व भारत में मूर्तिपूजा का विरोध नहीं हुआ था और उसका प्रवाह पूर्ववत् अखंड रूप से चल ही रहा था इस अनादि कालीन प्रवाह को रोकने में मुसलमानों ने अनेक विश्न उपस्थित किये किंतु आर्यजन अपने मार्ग से क्विलित न हुए।
जैनधर्म के गण्य, मान्य, प्रतिष्ठित एवं विद्वान् सुलेखक पं. सुखलालजी अपने पर्यषणों के व्याख्यान, से लिखते हैं कि "हिन्दुस्थान में मूर्ति के विरोध

Page #21

શાસ્ત્રસમ્મત માનવધર્મ ઔર મૂર્તિપૂજા.
Y
की विचारणा मुहम्मद पैगम्बर के पीछे उनके अनुयायी अरबों और दूसरों के द्वारा धीरे २ प्रविष्ट हुई। जैन परम्परा में मूर्ति विरोध को पूरी पांच शताब्दी भी नहीं बीती है।" पंडितजी का उक्त कथन भी मूर्तिपूजा की प्राचीनता को ही सिद्ध कर रहा है। पंडितजी के कथनानुसार तो मुहम्मद पैगम्बर के पहिले मुसलमान भी मूर्तिपूजक ही थे ऐसा सिद्ध होता है। कितनेक पुरातत्वों
और शास्त्रीय मर्मज्ञों का तो यहां तक कथन है कि-इस्लाम धर्म के तेवीसे पैगम्बरोंने तो मूर्तिपूजा का विरोध नहीं किया अर्थात् सब मूर्तिपूजा को पूर्व परंपरानुसार महत्व देते ही आये किंतु चौवीसवें मुहम्मद साहब ने मूर्तिपूजा के ओट में होते हुए अन्यायों को ध्यान में रख कर मूर्तिपूजा का विरोध किया। इससे भी यही प्रमाणित होता है कि प्राचीन काल में मूर्तिपूजा को सव ही महजब महत्व देते थे और प्रतिमाद्वारा आत्म कल्याण मार्ग की और झुकते थे। इससे भी प्रतिमा की प्राचीनता सिद्ध हो रही है।
- एक विद्वान् लेखक श्रीमान् अवनीन्द्र चन्द्र विद्यालंकारने "माधुरी" नामक मासिक पत्रिका के “पठान काल का सिंहावलोकन" नीमक लेख में लिखा है किः- "मुसलमानों की सभ्यता एकदम निराली थी। वे जाति पाँति
और मूर्तिपूजा को नहीं मानते थे। हिंद में इनके आने के बाद ही मूर्तिपूजा के विरोध का प्रबल आन्दोलन उठ खडा हुआ था। इससे भी इसी बात की पुष्टि होती है कि मूर्तिपूजा अनादि कालीन है और मुसलमानों के भारत में आने के पश्चात् इसमें विघ्न उपस्थित किया गया था। कितनेक विद्वानों का यह भी कथन है कि मूर्तिपूजा की प्रणाली अनादि कालीन परंपरागत पद्धत्यनुसार ही है किंतु यवन लोगोंने इस धर्म की अखंड शृङ्खली को छिन्न भिन्न करने का प्रबल प्रयास और द्रव्य व्यय कर अपनी अधार्मिकता और दुष्ट प्रवृत्ति का परिचय दिया है।
भारतीय पुरातत्वझ और इतिहास के विख्यात माननीय लेखक श्रीमान् रायबहादुर पंडित गौरीशंकरजी हीराचन्दजी ओझा, अपने राजपुताने के इतिहास पृष्ठ १४१८ पर लिखते हैं कि-'स्थानकवासी (इण्ढिया) श्वेताम्बर समु. दाय से पृथक् हुए जो मन्दिरों और मूर्तियों को नहीं मानते हैं उस शाखा के भी दो भेद है जो बारापंथी और तेरहपंथी कहलाते हैं । इण्डियों का समु. दाय बहुत प्राचीन नही है लगभग तीनसौ वर्ष से यह प्रचलित हुआ है।" उक्त लेखक महोदयन केवल इतिहास लेखक के लिये ही प्रसिद्ध हैं अपितु भारतीय पुरातत्वशों में आपका भी एक उच्च स्थान हैं। आपने अनेक स्थानों के शिलालेखों की खोज की है और उसका रहस्य भी निकाला है। आपकी पंक्तियों से भी यही तात्पर्य निकलता है कि स्थानकवासी समाज बहुत प्राचीन नही है किंतु अर्वाचीन ही है और मूर्तिपूजा प्रणाली बहुत प्राचीन है। इसी प्रणाली का विरोध कर स्थानकवासी समाज निकला है। . दिगम्बर विद्वान् श्रीमान् नाथूरामजी प्रेमी ने अपने भाषण में स्पष्ट शब्दों

Page #22

જૈનધર્મ વિકાસ
में खुल्लम खुल्ला यों कहा था किः- "क्या आपने कभी इस पर विचार किया है कि जैन समुदाय में हजारों वर्षों से प्रचलित मूर्तिपूजा का विरोध कर के स्थानकवासी सम्प्रदाय की स्थापना करने वाले लौकाशाह पर किस धर्म का प्रभाव पड़ा था। मेरा खयाल है कि यह इस्लाम या मुस्लिम धर्म का ही प्रभाव था। दिगम्बर संप्रदाय का तारण पंथ भी शायद इसी प्रभाव का फल है, प्रेमीजी के ये शब्द भी मूर्तिपूजा की प्राचीनता को ही सिद्ध कर रहे हैं इनका तो यहां तक कहना है कि मूर्तिपूजा हजारों वर्ष प्राचीन है और इसके विरोध का सिलसिला इस्लाम धर्म के संस्कार से ही प्रारंभ हुआ है। यवनों के पूर्व क्या हिंदू और क्या जैन सब मूर्तिपूजक ही थे। विद्वद् समाज और विशेष कर स्वामी दयानन्द सरस्वती जैसे संशोधकों का कहना है कि"संसार भर में सब से पहिले मूर्तिपूजा का प्रारंभ जैनियों से ही हुआ और अन्य धर्मावलम्बियोंने मुर्तिपूजा का पाठ जैनियों से ही सीखा । अर्थात् जैने. त्तर लोगों में मूर्ति का पूजना जैनियों का ही मात्र अनुकरण हैं। इसी लिये तो आज भी भूगर्भ में से पांच पांच हजार वर्ष प्राचीन जैन तीर्थंकर मूर्तियों नीकलती है।
(अपूर्ण) संसार परिवर्तन शील है. लेखक-कल्याणकिंकर जैन भिक्षु कुशलविजय, अहमदाबाद. प्रिय मित्रों ?
प्रकृति का यह अटल नियम है कि पदार्थों की पर्याय समय २ पर पलटती ही रहती है। या ऐसा कहना चाहिये कि संसार परिवर्तन शील है। आज हम जिस वस्तु को नूतन रुप में देखते हैं वही कालान्तर से जीर्ण शीर्ण देखी जाती है। वस्त्र, पात्र, मकान आदि किसी भी वस्तु को देख लिजिये संसार में ऐसी कोई भी वस्तु नही मिलेगी जो कि 'सदाकाल एकसी रहती हो। ऐसा क्यों होता है ? इसी लिये संसार का स्वभाव ही परिवर्तन शील है। मनुष्य का बाल्यजीवन कितना सुन्दर और प्रिय होता है। शरीर पर वस्त्रदागीने आदि नही होने पर भी वह बालक कितना प्रिय लगता है ? स्वच्छता से रहने वाले भी उस बच्चे को गोदि में लेकर खेलाते हैं-प्यार करते हैं। परन्तु कालान्तर में वही बालक जब परिवर्तन अवस्था में आ जाता है. तब उनका रुप और ही हो जाता है। कपडे दागिने आदि पहनने पर भी पूर्ववत् मनोहरता नहीं रहती। अगर जो कपडे आदि नही पहनाये जाय तब तो उनका रूप दर्शनीय (6) ही हो जाता है। ज्यों २ परिवर्तन होता जाता है त्यों २

Page #23

સંસાર પરિવર્તન શીલ છે.
४५
विकार भी उत्पन्न होते रहते हैं, वृद्ध अवस्था तक की परिवर्तनता में मनुष्य की क्या २ स्थिति होती है यह तो पत्यक्ष अपना अनुभव कर ही रहे है। मतलब यह है कि परिवर्तन धर्म सब पदार्थों में रहा है इस लिए तो एक गंभीर वेदना के साथ कहना पडता है कि इस नियम से तीर्थंकरों का शासन भी वंचित नही रह सका । चरम तीर्थंकर प्रभु महावीर परमात्मा के शासन की आज २५ वीं शताब्दि जा रही है। इस लम्बी अवधि तक शासन में कितना परिवर्तन और विकार को स्थान मिलता है यह तो इतिहास ही घोषित कर रहा है। - १२॥ वर्ष तक धोर तपस्या करके प्रभु महावीरने शासन (तीर्थ) रुपी दिव्य शरीर का निर्माण किया था । उस समय यह शासन अत्यन्त कान्तिमय, मनोहर और बीज के चन्द्रवत् बाल्य अवस्था में था।
. बड़े बड़े राजा महाराजा चक्रवर्ति वासुदेव आदि इनके शासन में आकर अपने को परम भाग्यशाली समजते थे। सर्वस्व अर्पण करके भी इस शासन की सेवा करते थे।
साक्षात् देव लोक जैसे इन्द्रीय जनित सुख भोगने वाले श्री शालिभद्र, राजपुत्र मेघकुमार, श्रीजम्बुकुमार जैसे पुन्यशाली आत्मा कंचनवरणी कोमलांगी इन्द्राणियों को लज्जित करने वाली स्त्रियों को भी ठुकराकर इस शासन की शरण लेते थे। परिवर्तन शील के नियमानुसार शासन जब युवावस्था में आया तब तक तो इनका शरीर इतना हृष्ट पुष्ट और विस्तिर्ण क्षेत्र में हो गया कि इसको ठहरने का अवकाश भी नहीं मिल सका इनके सेवक भी ऐसे हुए कि इनके स्वास्थ्य की रक्षा करते हुए उत्तरोत्तर उन्नति ही करते रहे जैसे ओशवंश संस्थापक श्रीरत्नप्रभसूरि, सम्राट सम्प्रति को प्रतिबोध देने वाले आर्य सुहस्ति सुरि, दुष्काल के कारण संघ की रक्षा करने वाले आर्य वज्रस्वामि आदि महापुरुषोंने अपनी शक्ति द्वारा शासन की अपूर्व सेवा की जिससे सर्वत्र महावीर के सिद्धान्त का प्रचार हो गया ऐसा होना स्वाभाविक ही था, क्यों कि अब तक शासन की बालअवस्था से युवावस्था ही थी।
पर कहा है कि-युवावस्था के ढलते ही विकार उत्पन्न हो गया फल स्वरूप वीस्तृत ६०९ में निश्चयनय को ही पकड़कर जिन कल्पो की नकल करनेवाले कुछ बन्धुओंने शासन के एक अंग को पृथक रुप कर डाला और सूत्र साहित्य भी सब नये बनाकर दिगम्बर सम्प्रदाय के नाम से अपनी अलग सिचडी पकाने लग गये।

Page #24

शासन सेवक महाप्रभावक आचार्योंने इस बिमारी को नष्ट करने का भरचक प्रयत्न किया। . शासन रक्षा एवं शासमोन्नतिके ध्येय से पृथक २ समुदाय की व्यवस्था की ।
पर यह हुआ कि भिन्न २ गच्छ होते गये मिन्न २ समाचारियें होती गई। "वाड खेत को खाय" जैसी स्थिति हो गई। फिर भी शासन रक्षा एवं उन्नति में सब का एक ध्येय रहा अतः यह एक कम सौभाग्य की बात नहीं है। कुछ समयांतर शासन वृद्धअवस्था आने लगा।
- आप जानते हैं कि वृद्ध अवस्था में स्थिति कैसी हो जाती है । ठीक यह स्थिति हमारे शासन के लिये भी होने लगी। मिन्न २ गच्छ एवं समाचारी होने से स्वच्छंदता बढ़ती गई। फल स्वरुप शैथल्यता ने अपना राज्य जमाया । सद्भाग्य से कलिकाल सर्वज्ञ भगवान् हेमचन्द्राचार्य, उपाध्याय यशोविजयजी जैसे बड़े बड़े प्रभावशाली शासन सेवकों का आवीरभाव हुआ और सर्वज्ञ शासन की उन्नति के प्रयत्न किये। क्रियाद्धारक पंन्यास सत्यविजय गणिने क्रिया उद्धार करके शासन को एक प्रकार से वृद्ध अवस्था में गये हुए को फिर से युवक बना दिया। पर आखिर तो वृद्ध अवस्था ही थीन ?
वि. सं. १५०८ में शासन भंजक महोदय ! श्रीमान् लोकाशाह और साधुओं का द्वेषी कडुआशाह का आविर्भाव हुआ। कीसी अपराध विशेष से गुरु महाराजके द्वारा तिरष्कृत हो जाने पर एवं यवनों की सहायता से आत्मकल्याण का मुख्य साधन मूर्तिपूजा, सामायक, पोषध, प्रत्याख्यान आदि क्रियाओं का निषेध करके अपने नाम से पृथक पन्थ चला दिया। सदभाग्य से प्रातःस्मरणिय आचार्य प्रवर श्री विजयहीरसुरिश्वरजी महाराज तथा आनन्दविमलसुरि आदि जैसे महापुरुषोंने: अपनी विश्वविजयी प्रतिभा द्वारा शासन की सुव्यवस्था की.- भूले हुए प्राणियों को सत्यमार्ग पे लाये। खूद लोकाशाह के अनुयायी कहलानेवाला. का. मो. शा. भी अपनी ऐतिहासिक नोंध में लिखते है कि “पू० मेघजीस्वामि आदि ५०० साधु लौकामच्छ को छोड़ कर विजयहीस्सुरिश्वरजी के शिष्य हो गये"।
और बचे हुए लोगोने लोकाशाहने जिन बातों का निषेध किया था. उन्ही को स्वीकार करके लोंकामच्छ नामक एक पृथक सम्प्रदाय बना लिया।
(अपूर्ण.)

Page #25

અત્ દર્શન અને ઈશ્વર
અહંત દર્શન અને ઈવર. લેખક:-મણીશકાળીદાસ વિશાસ્ત્રી (જામનગર)
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૭ ફી અનુસંધાન.) દે તેમના પર પુષ્પ વૃષ્ટિ કરે (અચેત પુ) સુગધીયે વરસાદથી પૃથ્વી પણ શીતળ રહે. કેશ, નખ પ્રભુને ઉગે નહિ. દેવો પણ તેમની આજ્ઞાનું નિરંતર પાલન કરે, તુ પણ અનુકુળ રહે, સમવસરણમાં ત્રણ ગઢ રહે, પ્રભુના ચર્ણ સ્પર્શથી સુવર્ણ પુષ્ય વિકસે, ચામર, રત્નાસન, ત્રણ માન૫, મણિમંડિન પતાકા અને દિવ્ય અશોકવૃક્ષ તેમની સાથે જ રહે. - આ અહંત દર્શનનાં ઈશ્વરનું નિરૂપણ છે. આ સ્થિતિમાં અહં દર્શન ઈશ્વર સ્વીકારે છે. આત્માની આ જીવનમુક્ત સ્થિતિ કહો કે સર્વજ્ઞ કહો (કેવલી કહો) તે છે. સર્વજ્ઞ હેવા છતાં અહીં અર્હત્ દર્શન સર્વજ્ઞનાં શરીરનો સ્વીકાર કરે છે. માત્ર તે શરીરની તેમને કોઈ પણ પ્રકારની ગરજ નથી, તેજ વિશેષતા છે. તેમજ દેહ શરીર પણ અપૂર્વ સહસ્ત્ર સૂર્યવત કાંતિમાન હોય છે. પછી જે સમયે અઘાતિ કર્મનો સંપૂર્ણ ક્ષય થાય તે જ ક્ષણે તેમનું એ પાર્થિવ શરીર પણ વિરામ પામી જાય છે. આ સ્થિતિને અનિર્વચનીય અવસ્થા અથવા તો સ્વભાવ સ્થિતિ કહીયે તે હરકત નથી. જીવની સાંસારિક આયુષ્યની પણ તે સમયે અવધિ પૂર્ણ થાય છે. અઘાતિ કર્મને તે ક્ષણે સંપૂર્ણ ક્ષય થતાં આ જીવની અંતિમ ઉત્તરમાવસ્થા છે. આવી પરિસ્થિતિ પ્રાપ્ત આત્મા સિદ્ધ તરીકે ગણાય છે. તીર્થકર અને સિદ્ધ બંને વસ્તુતઃ મુક્ત જ છે.'
દ્રવ્ય સંગ્રહ કાર સિદ્ધના સ્વરૂપનું લક્ષ કરાવતાં એક મૌલિક સૂચના કરે છે.
न छ कम्म देहो, लोया लोपस्स जाणओ दृट्ठा पुरिसा यारो अप्पा, सिद्धोगहलोयसिरित्थोनस्वास्टकर्म देहः लोकालोकस्य शायक दष्टा, पुरुषाकारः आत्मा सिद्धः ध्यायेन लोक शिखरस्थ।
આ શરીર એ આઠ કર્મને આભારી છે. પણ તેનું શરીર સિદ્ધોને રહેતું નથી. સિદ્ધ પિતે કાલેકનાં દૃષ્ટા અને જ્ઞાતા હોય છે. નિશ્ચય તયની દષ્ટિએ સિદ્ધો સંપૂર્ણ વિદેહી હોવા છતાં પણ વ્યવહારવશાત્ આત્મ પ્રદેશ–પુરૂષાકાર માત્ર હોય છે. આ આત્મપ્રદેશ તેમના છેલ્લા પાર્થિવ શરીરની અપેક્ષાએ કિંચિત ન્યુન ૨/૩ હેાય છે અને કાકાશને શિખરે તેમની સ્થિતિ છે. જ્યાં ચિર સ્થિર અનંત અલેક છે. આ ભગવાન પોતે પોતાના જ્ઞાન, દર્શન, વીર્યના સુખમાં રમણ કરે છે. આ જગતની કાર્ય–કારણુ પરંપરા તેમને સ્પર્શ કરી શકતી નથી, તેમના સ્થાનને સિદ્ધશિલા એવું વ્યવહારથી નામ આપવામાં

Page #26

- જૈનધર્મ વિકાસ
આવેલ છે. સર્વ વસ્તુ માત્ર જ જાણી રહ્યા છે. ઈદ્રિયથી અગોચર તેમજ એક દીપ તિમાં અનેક દીપ તિઓ સમાઈ જાય છે. તેમજ અનેક સિદ્ધો તે સ્થાનમાં જઈ રહી શકે છે, છતાં પરસ્પર બાધકર્તા થતા નથી. તેમને જ્ઞાન અને દર્શન રૂપ સ્વાભાવિક પર્યાયે હેવા છતાં તેઓ પર્યાય દેષ રૂપ કથનથી ન્યારા છે. તેમને ગુણ અવ્યાબાધ છે અને અનંત અનંત આનંદમાં પિતે વસી રહેલ છે તેમજ આ સિદ્ધ નિર્મલ આદર્શરૂપ છે. તેનું ધ્યાન કરવાથી તેમનાં ગુણ ગાવાથી, તેવા ગુણોની નજીકમાં જઈ શકાય છે અને તેવા ગુણ ગુણ ગાનારનાં જીવનમાં પ્રકટે છે અને આત્મકલ્યાણ એ સ્વાભાવિક થઈ પડે છે. કોઈ પણ દશામાં પડેલા ને મુક્તાવસ્થાને ઈચ્છતાં આત્માને માટે આલેબન રૂપ અને ધ્યાન કરવા જે ઈશ્વર હોય તે આ સિદ્ધ ભગવાન કહી શકાય તેમ છે.
જગતના અન્ય સંપ્રદાયે જગતના વિધવિધ વિનાશી અને પાર્થિવ ગોની પ્રાપ્તિ માટે પોતાના માની લીધેલાં ઈશ્વરના સ્વરૂપનું ધ્યાન, પૂજન, અર્ચન કરે છે. તેમજ દેવ–દેવી જેવી અનેક શક્તિઓ જ સકામ સ્વાર્થભાવથી ઉપાસે છે. ત્યારે અત્ દર્શન કેઈ જુદી જ દિશાનું સુચન કરે છે. કારણ કે અહંત દશનને માન્ય સિદ્ધ ભગવાન ઐહિક વિનાશી સુખથી જ તેઓ વેગળા છે. તેથી તેવું સુખ આપી શકતા નથી. તેમજ તેઓ વિષમ વિકારથી નિરાળા છે. તેઓ કાંઈ–બીજા સામાન્ય દેવો મુજબ ગારૂડી ચમત્કાર પણ બતાવતાં નથી. માત્ર તેઓનું મરણું, ધ્યાન અને ગુણાનુવાદ ગાવાથી તેમના જેવા ગુણો ઉપાસકમાં પ્રકટ થાય છે તેથી અહત દર્શન નમો સિદ્ધા શબ્દથી તે સિદ્ધ ભગવાનને વંદન કરી તેમના અનંત ગુણેનું શ્રવણ મનન અને નિદિધ્યાસન કરવાનું સૂચવે છે.
અત્ દર્શનની ઈશ્વર તત્વની માન્યતા આપણે ઉપર કહી ગયા છીએ. હવે એક બાજુ અન્ય દર્શનની ઈશ્વર સંબંધી માન્યતા સાથે અર્હત્ દર્શ નની વિચારણા રજુ કરવાથી યથાર્થ વસ્તુને નિર્ણય કરી શકાશે, અને જેઓ અહંત દર્શનને નાસ્તિક કે નિરિશ્વરવાદી કહેવાનું સાહસ કરતાં હશે તેઓને પણ આ વિચારણાથી પિતાની સ્વયં કલ્પી લીધેલી ભ્રમજનક માન્યતાનું ભાન થશે. મિમાંસક અને સાંખ્યવાદીઓ જેમ પ્રત્યક્ષ રીતે ઈશ્વરને અસ્વીકાર કરે છે તેવું અહંત દર્શન નથી કહેતું. સાંખ્યો તેમજ બીજા દશને પણ જેમ મૂક્તાત્મા તથા સિદ્ધની ઉપાસના વાસ્તવિક હોવાનું સ્વીકારે છે જેમકે Yarતમનઃ ઘરના ૩જારના વિજય ઘા આ સૂત્રને અહંત દર્શન આદરથી જુવે છે. પ્રથમથી જ કેઈ એક ઈશ્વર છે એમ આ સૂત્ર સ્વીકારતું નથી પણ મુક્ત અને સિદ્ધને લક્ષીને આ સૂત્ર છે. આ સાંખ્યની માન્યતા સાથે અત્ દર્શન ઈશ્વર સંબંધમાં સમાનતા ધરાવે છે.

Page #27

પ્રથમ કર્મગ્રંથ પદ્યાનુવાદ સહિત.
૪૯
સાંખ્ય
સર્વજ્ઞ મુકત જીવ બ્રહ્મ છે - મુકતાત્મા સિદ્ધ ગ
વેદાંત સાંખ્ય દર્શનનાં ઈશ્વર સંબંધી શબ્દનું અહત દર્શનમાં સ્થાન છે. તેમજ અમુક અપેક્ષાએ તે તે દર્શનેથી સંમત પણ છે, અને અમુક અપેક્ષાએ અહંત દર્શન જગતના જીને એક નવીન પ્રકાશ પણ આપે છે.
આપણે ભારતના વિધવિધ દર્શને અને પાશ્ચાત્ય તત્ત્વોનાં ઈશ્વર સંબંધી વિચારેને નિર્ણય આ નિબંધમાં આપે છે અને એક બાજુ વિશ્વમાન્ય અહમ્ દર્શનને પણ ઈશ્વર સંબંધી નિર્ણય આપ્યું છે તેથી વિશુદ્ધ અને તટસ્થ વૃત્તિના આત્માઓ જે નિષ્પક્ષપાત વિચાર કરશે તો અહંત દર્શન એ પણ ભારતનું મૌલિક દર્શન છે એટલું જ નહિ પણ તેનો સાપેક્ષવાદ ઝીલ તે રૂચીપ્રદ અને વસ્તુને વસ્તુ સ્વરૂપે સમક્વામાં સહાય કરી શકે જે સામગ્રી અન્ય દર્શન સાહિત્યમાંથી મલી શકતી નથી.
છે અને નથી આ બંને વસ્તુની સિદ્ધિ તે સાપેક્ષવાદ કઈ પણ પદાર્થનાં નિર્ણયમાં સંપૂર્ણ ઉપયોગી છેઆ રીતે ઈશ્વર સંબંધી નિર્ણયને અહંત દર્શન નને વિચારણીય, પ્રશંસનીય ઉલ્લેખ કર્યો છે.
વિશ્વના સકલ છ સત્યના પંથે પ્રયાણ કરે અને ત્રિકાળ બાધિત સત્યના શરણે જઈને વિરમ એ શુભેચ્છા.
ૐ શાંતિ શાંતિ સુશાંતિ ભવતુ
-: પ્રથમ કર્મગ્રંથ પદ્યાનુવાદ સહિત :
મૂર્તાિ-બૃહત તપાગચ્છ નાયક શ્રીમદવિજ્યદેવેન્દ્રસુરિ મહારાજ પદમય અનુવાદ કર્તા-મુનિશ્રી દક્ષવિજયજી મહારાજ,
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૩ થી અનુસંધાન) मूल-जस्सुदया होइ जिए, हास रई अरइयसोग भय कुच्छा ।
सनिमित्तमनहा वा, तं इह हासाइ-मोहणि ॥२१॥ पुरिसिस्थि तदुभयं पइ, अहिलासो जव्वसा हवइ सोउ। । થી-ના-ન-વેલો , jમ-ત-ન- સમો રિરા
(નવ નોકષાયનું સ્વરૂપ)
(હાસ્ય મેહનીય આદિ છ) થાય હાસ્ય રતિ અને, અરતિ જ શોક જ ભય અને, જીગુસા સહેત. હેતુવિણ જસ, ઉદયથી આ જીવને (૨૧) હાસ્યાદિ મોહન કર્મ તે, સૂત્રે કહ્યું કે ભવિજન,

Page #28

જૈિનધર્મ વિકાસ.
(૨૨)
મુ
- (ત્રણ વેદનું સ્વરૂપ) થાય જેથી પુરૂષ સ્ત્રી ને, બેઉ પ્રત્યે કામના; સ્ત્રી-નર-નપુસક–વેદને તે, ઉદય કમથી જાણ, કરીષ તૃણ ને નગર કેરા, દાહ સમ તે માન. ––તિર-નિરાક, ક-સરિ... - પ આયુષ્ય કર્મ. સુરઆયુ નરઆયુષ તિરિય,–ચાયુ ને નરકાયુ એ, બેડી સમ ચઉવિંહ આયુ,-કર્મ પંચમ માનીએ;
(૨૩)
(૨૪)
बायाल-तिनवइ-विहं, तिउत्तरसयं च सत्तट्ठी ॥२३॥
૬ નામ કર્મ. (નામ કર્મના પ્રકારની સંખ્યા અને તેનું સ્વરૂપ) બેંતાલીશ ત્રાણું એકત્રણ, તેમ સડસઠ જાણીયે,
ચતુર ચિતાર સમા આ, નામકર્મ–પ્રકાર એ મૂ-કાફા-તળુ-વંકા, વંધન-સંઘાયાળિ સંવાળા | સંતાન-વ-ધ-, ગળુપુત્રિ-વિદાળ ારકા
(૧૪ પિંડ પ્રકૃતિનાં નામ) ગતિ જાતિ દેહ ઉપાંગ બંધન, કાયસંઘાતન અને, સંઘયણ ને સંસ્થાન વર્ણ જ, ગંધ રસ ને સ્પર્શ ને; આનુપૂર્તિ ને વિહગગતિ, ચૌદ એ પિંડ પ્રકૃતિ,
જાણે અવાન્તર ભેદ વાળી, હેાય છે પિંડ પ્રકૃતિ. પૂરુ-રિવારિરિ વસ, વરઘા-વરસાસ-ગાયjોયું ! अगुरुलहु-तित्थ-निमिणो, वघायमिअ अह पत्तेआ ॥२५॥
- (૮ પ્રત્યેક પ્રકૃતિનાં નામ) પરાઘાત શ્વાસોચ્છવાસ ને, ઉઘાત આપ ને વળી, અગુરૂ લઘુ નિર્માણ ને, ઉપઘાત તીર્થકર મળી
પ્રત્યેક પ્રકૃતિ આઠે એ, સવિ નામ કર્મ તણી અને, કૂતર-વાવકd, પત્તા-વિર કુમ કુમાં સુIss-ગ ત સં થાવસંતુ રૂમ રદ્દા
(ત્રણ દશકની (૧૦) પ્રકૃતિનાં નામ) રસ અને બાદર, અને પર્યાપ્ત ને પ્રત્યેક ને.. , સ્થિર, શુભ સૌભાગ્ય સુસ્વર, ને વળી આદેય ને, યશ એમ એ ત્રસ દશક તે, વળી જાણ સ્થાવર દશકને;
(૨૫)

Page #29

પ્રથમ કર્મગ્રંથ પદ્યાનુવાદ સહિત.
-વાવ-સુદુમ-પત્ન, સાહાર-થિ-વાસુમ-સુમળા સુર-ડારૂન્ના-ડાસ- મિશ ના શેરા વસં ારણા
(સ્થાવર દશક અને નામકર્મના ૪ર ભેદની ગણત્રી) સ્થાવર અને વળી સૂક્ષ્મ, અપર્યાપ્ત સાધારણ અને, અસ્થિર તેમ અશુભ ને, દૌર્ભાગ્ય ને સ્વર અને. (૨૬) અનાદેય અપયશ એહ સ્થાવર-દશક ને ત્રસદશક એ, વીશમાં પ્રત્યેક ને, પિંડ પ્રકૃતિ જે જેડી એ . તે થાય બેંતાલીશ ભેદ, નામકર્મ તણા જ એ,
વિશેષ સંજ્ઞાઓ હવે, તેની ભવી ! દિલ ધારીએ. મૃતસર–શિરછ થિ-છ-સુમતિ-થાવરવા
सुभगतिगाइ विभासा, तयाइ-संखाहि पयडीहिं ॥२८॥ वण्णचउ अगुरु लहुचउ, तसाइ-दु-ति-चउर-छक्कमिच्चाई । pક ભાવ વિમાસા, તારૂ સંવાહિ કીર્દિ ારા
(ત્રણ ચતુષ્ઠ આદિ પ્રકૃતિ બેધક શાસ્ત્રીય સંજ્ઞાઓ ) ત્રણ ચતુષ્ક અને વળી, સ્થિર ષટ્ટ અસ્થિર ષટ્ટ ને, સૂક્ષ્મત્રિક સ્થાવર ચતુષ્ક, સૌભાગ્યત્રિકને જાણને અગુરૂ લઘુનું ચતુષ્ક વર્ણચતુષ્ક ત્ર-દ્વિક–ત્રિકને ત્રસષટ્ટ આદિ અન્ય પણ, વિશેષ સંજ્ઞા જાણને. [૨૮] ઉક્ત સંજ્ઞા માંહિ તે તે પ્રકૃતિ આદિ કરી, ઉક્ત સંખ્યા પૂરવી, જેથી અને સંજ્ઞા ખરી;
મણી, વર-જૂન-gr-તિ-gr-iા-છ-છ पण-दुग-पण डट-चउ-दुग, द्वय उत्तरभेअ-पणसट्ठी ॥३०॥
(૧૪ પિંડ પ્રકૃતિના ૬૫ ઉત્તર ભેદ) ચઉ ગતિને પાંચ જાતિ, પાંચ દેહ પ્રકાર ને, ઉપાંગ ત્રણ ને પાંચ બંધન, પાંચ સંઘાતન અને રિશે. સંઘયણ ષટ સંસ્થાન ષટ ને, પંચવર્ણ દ્વિગંધ ને, પાંચ રસ ને આઠ સ્પર્શી, આનુપૂવી ચાર ને; દુવિધ વિહાયે ગતિ ઈમ, પિંડ પ્રકૃતિ ચૌદના, એહ ઉત્તર ભેદ પાંસઠ, જાણવા હે ભવિજના ! [૩૦] •
અપૂર્ણ.

Page #30

જનધામ વિકાસ.
છે સંવેદન. લેખક-સ્વ. ચીમનલાલ ન્યાલચંદ મહેતા.
(પુ. ૨ અંક ૧૧ ના પૃષ્ઠ ૨૬૨ થી અનુસંધાન). (એક મુમુક્ષુ સ્નેહીએ ક્ષયની પથારીમાંથી કરેલી આ છેલ્લી નેંધ છે. યૌવન કાર્યની આશાઓ ઉપર પથરાતે એળે, દર્દની વેદના અને મૃત્યુનાં આવતાં પગલાં, ભલભલા સાધકની માનસિક સમતુલાને હલાવી નાખે છે, આ માનસિક અંધેર સાધકને વધુ વ્યથીત બનાવે છે, એને જીવનભરને પુરૂષાર્થ એસર દેખાય છે, કેટલાક છેકજ હારી જાય છે, કેટલાકને જીવનદીપ ઝેલાં ખાતો ખાતે ફેલાઈ જાય છે, કેઈ વિરલ આમજ આ વિરલ ઘડીએ મનેસ્વાશ્ચને ટકાવી રાખી આ જીવનને આવતા જીવન સાથે સીધે સળંગ સંબંધ બાંધી રાખે છે અને જીવન પ્રવાસને બીજા જન્મે જેમનો તેમ ચાલુ રાખી દયેયની સિદ્ધિ સાંપડયે જ વિરામ પામે છે, અંતસમયનું આ મંથન શબ્દમાં ટપકાવવું એ સાધકને પિતાને તો એક પારાયણ જેટલું ઉપકારક નીવડે છે, એના સામાન્ય શબ્દમાં પણ હદયનો ધબકાર હોય છે અને એથી જ વેદનામાં ઘુંટાયેલા શબ્દો વધુ અસરકારક નીવડે છે. –સંપાદક)
જગત અને તેના પદાર્થો, શરીર, તેની ઈન્દ્રિયો, શરીરનાં સંબંધીઓ શરીરની માલિકીની ચીજો, પૈસો, ઘર, કીર્તિ વગેરે પૌગલિક હોઈ ક્ષણે ક્ષણે પરિવર્તન પામી રહ્યું છે, જ્ઞાની પુરૂષે કહી ગયા છે કે–તમને દેખાતા આકાર ખરી રીતે આકાર છે જ નહિ, પણ છેટે ઉભેલ એક માણસ મસાલને ગાળ ફેરવે તે મસાલા ન દેખાતાં તેજનું ગોળ કુંડાળું દેખાય છે, તેમ પ્રત્યેક આકારમાં (માણસ, પશુ, દેવ, ઘર, માટી, પાણી વગેરે) પરમાણુનું કંપન એવી રીતે સતત થઈ રહ્યું છે કે આપણું આખે તેને અમુક આકારરૂપે દેખે છે, બાકી તે દરેક ક્ષણે પરમાણુઓ આવ જા કરી રહ્યા છે, આવી ક્ષણિક ચી જેમાં તમે અત્યારના છેવટના ટાઈમે વાસના તથા મમત્વપણું રાખી તેને છેડવા ઈચ્છતા નથી, એ તમારી અણસમજ તમને કેમ સમજાતી નથી? તમારે જે નથી છોડવું તે કર્મ સત્તા પણે એડવશે એટલે તમને ભયંકર દુઃખ થશે, આ બધું છોડવું પણ પડશે અને ખરાબ વિચારણું થવાથી અનંત કર્મ બંધાશે તે પછી તેનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ સમજી તેને છેડવા ફરજ પડે તે પહેલાં મમતા ત્યાગી તેનાથી અલગ રહેવા બુદ્ધિમાને તૈયારી રાખવી જોઈએ, તમને લાગશે કે શું વાસ્તવીક સુખ નથી ? છે. અને તે દુર નહિ, પણ તમારા આત્મામાં જ, તમે સમજ્યા હશે કે શરીર વગેરે તમારાથી ભીન્ન પ્રકૃતિજન્ય પદાર્થ હાઈ તમને પુળકૃત કર્માનુસાર તે મલ્યાં છે, તેમને ટાઈમ થયે તે તમારાથી છુટાં પડવાનાં જ છે, એ બધાંને ધારણ કરનાર, તે બધાં છુટાં પડવા છતાં રહેનાર

Page #31

છેd સબ.
એવા તમે આત્મદેવ, મહાન સુખના ભંડાર, આનંદના સાગર છે, જગતની બધી પ્રકૃતિ, વૃત્તિઓ, દ્વેષ, ક્રોધ, હ, ખેદ, ચિંતા એ બધું આ નીચેના સ્ટેજ પર જ રહેવાને બંધાયેલી છે, તમારા આત્મસ્વરૂપને તે વૃત્તિઓ જરાયે અસર કરી શકતી નથી. આ તે તમે પોતે જ ઘરનું સુખ વિસારી પારકી પંચાત કરી દુઃખ માની લીધુ છે, આત્મભાવે જરા એક વાર જુએ કે આખા જગતમાં પ્રત્યેક આકારની પાછળ તેજ તમારા જેવું અનંત આનંદ, વીર્ય શક્તિવાળું આત્મ સ્વરૂપજ વિલસી રહ્યું છે, પણ ગોટાળે એજ થયો કે પિતાનું સ્વરૂપ મેહ વશે દારૂના કેફની માફક ભૂલી જઈ પ્રત્યેક આત્મા પોતે કર્મવશે મેળવેલ દેહને જ આત્મા માની લઈ તેને પૂર્વ કર્મ વર્ગાનુસાર મલતા સુખ દુખજનક સંજોગોમાં રામ શેષ ભાવ લાવી ફરી નવીન કર્મબંધ કરી ભવજમણુતા વધારી રહ્યો છે તે હે આત્મન ! તે ઉંઘમાંથી જાય! તારું અનંત આત્મવીર્ય ફેરવ, તારા એક પ્રદેશમાં પણ આખી પ્રકૃતિને તાબે કરવાનું સામર્થ્ય છે તે કેમ ભુલી ગયે? દેહ જેવી પરવનું ભલું કરવા અનંતકાલ મહેનત કરી આત્મદ્રોહી બન્યા તે હવે એક ભવ તે આત્માનું કલ્યાણ કરવા પ્રયત્ન કર ! આત્મક્તવ્ય તારું એકજ છે કે–તારા જીવનમાં સુખદુ:ખના જે જે પ્રસંગો આવે પાંચ ઈન્દ્રિયના અનુકુળ વિષયે મલે કે પ્રતિકુળ પદાર્થ મલે છતાંયે તે પૂર્વકમ વગણનું ફળ જાણું તેને સમત્વભાવે જરા પણ હર્ષ શેક ન થવા દેતાં ભેગવી લઈ આત્માને તેટલા પુરત શુદ્ધ કરવો તેજ છે, જે આ કર્મફળ ભેગવવામાં જરા પણ ખેદ, દુઃખ કે રાગ થશે તે હે આત્મા! ફરી નવીન કમબંધ પડશે અને કરેલી મહેનત નિષ્ફલ જશે.
અત્યાર સુધી જે શરીરને તેં તારું માની અનેક દેશે આત્મા પર ચડાવી તેની સેવા તે કરી છે. તેની હરેક વૃત્તિને તું ગુલામ બની તે તેને પિષી છે; છતાં તે વૃત્તિ કે શરીર આજે તારું નથી એ તે અનુભવી રહ્યો છે અને તેમ કરવામાં જે જે કમેવગણ આત્મા પર ચડી હશે તેનું પરીણામ તે તારે આગળ ભેગવવાનું છે, આ શરીરનાં સંબંધીઓ પણ કે જેઓ પૂર્વકના સંબંધે " ચુકવવાજ ભેગાં થયાં છે, તેના માટે પણ તેં તારા કાયમનાં સંબંધીઓ માની તેમના શરીરમાં મમત્વભાવ આરોપી તારા આત્માને બહુજ કલુષિત કર્યો છે. આજે તેમને છેડવાની તારી ઈચ્છા નથી તેમજ ઘણાં પાપ કરીને મેળવેલ લક્ષ્મી, ઉભી કરેલી મહેલાતે, જગતની પ્રશંસા વગેરે જે આ શરીરને લગતી સંસારમાં સારી ગણાતી ચીજે છે અને જે મેળવવાને આત્માને ભુલી જઈ આત્માના માટે અનંતભવ દોજખ તૈયારી કરી તનતોડ પ્રયત્ન કર્યા હતા, તે બધુ આજે તારે સગી આંખે છોડવું પડે છે, કારણ કે-જીવાત્મા જ્યાં સ્વતંત્ર છે? કર્મભક્તિની ઈરછાનુસાર આત્માને વર્તવું પડે છે, તે વખતે બહુ ખેદ આત્માને થાય છે.

Page #32

જનધર્મ વિકાસ.
રોજનીશીનું પાનું. નોંધનારા-બાપુલાલ કાલિદાસ સધાણી. વીરબલ’ આપણા ખર્ચાળ રિવાજે આપણી નીતિ, બુદ્ધિ, જીવનરસ અને શરીર સર્વને કચરી, શોષી સુકવી રહ્યાં છે, આ શેષણ અટકાવવું હોય તે શક્ય એટલા તમામ ખર્ચાળ રિવાજને પકડી પકડી નાબુદ કરવા જોઈએ.
આપણા સમાજે એકત્ર થઈ ખર્ચાળ અને બીન જરૂરી રિવાજો બંધ કરવા ઠરાવ કરી અમલ કરે એવી આશા નકામી છે, એ માટે તે સમાજના યુવાને એ દ્રઢ નિશ્ચયી બની આવા રિવાજોને બહિષ્કાર પુકારવો જોઈએ.
લગ્ન અને એની ચોપાસના એને લગતા ખર્ચાળ રિવાજે સ્ત્રીઓ માટે તે ખાસ કરીને શ્રાપરૂપ છે, એ અંગેના ખર્ચાળ રિવાજે “ગરીબની કન્યા” અને “શ્રીમંતની કન્યાના ભેદ ઉભા કરે છે એના પરિણામ રૂપે શ્વસુરગૃહે ગરીબની કન્યા સુશીલ હોય તેયે એના કપાળે દુઃખ, મર્મ વચને અને કંકાસ રહે છે, સ્ત્રી જાતને સુખી કરવા ચાહતા હોય, સંસારમાં સ્વર્ગની કદીએ માનવ સમાજ આશા રાખતા હોય તો એણે આજ ને આજ લગ્ન અને પૈસે એ બે વાત જે એક થઈ ગઈ છે, લગ્ન એક ધંધાનું સ્વરૂપ લઇ બેઠું છે, તે જુદાં પાડી નાખવાં જ રહ્યાં, પછી એ પૈસાની લેવડ દેવડ કેઈપણ સુંવાળા કે ખરબચડા જેવા કે પુરત, કન્યાવિક્રય, દશાયું, મશાળું, કે આવા કે રિવાજને નામે હોય તેના સામે મક્કમતાથી ખડું થવું જોઈએ.
સમાજના યુવાનના આવા આવા ભલે ધીરા પણ મક્કમ બહિષ્કારથી રિવાજોનું જોર ઢીલું પડી જશે, એ રિવાજે બીન જરૂરી છે, એવું સમાજને સમજાતું જશે, અને યુવક અને વૃદ્ધોના દીલમાંથી ગમે તે હાને મળતા રૂપાનાં ચગદાને લાભ ઓછો થતું જશે, અને તેના પરિપાકરૂપે એક દિન એ આવશે કે, સમાજમાં આપણે મુક્તિ શ્વાસ લઈ શકશું. જીવન કાંઈક ફરું અને જીવવા જેવું લાગશે, આજે જીવન જે સમાજના મોટા ભાગને આફતરૂપ થઈ પડ્યું છે તે આવાં ખર્ચાળ બંધને જતાં કાંઈક રાહતરૂપ નીવડશે.
આવા પ્રશ્નોમાં કઈ સંબંધીએ માઠું લગાડવું ઘટે નહિ અને યુવાને પણ પોતાની મક્કમતા ડગાવવી જોઈએ નહિ, અટલ નિરધાર ! - જેની પાછળ દોડો દોડી આપણે તુટી જઈએ છીએ એ કઈ નક્કર વસ્તુ છે કે મૃગજળ છે? છેટેથી એની મેહકતા ઠંડી, મીઠી લાગે છે, પણ નજીક જઈએ છીએ ત્યારે એ ભુલભુલામણી સિવાય કશું નજરે પડતું નથી, અને એ માટે આપણે કેટલું સહન કરીએ છીએ? જીવનભર હાડચામ ઘસી

Page #33

પુરૂષને ચેતના.
• ૫૫
નાંખે, કરજ અને એની એશિયાળી, આર્તધ્યાન, વ્યવસ્થિત જીવન અને જીવનની જરૂરીઆતેની મુશ્કેલીઓ વેઠી લઈએ છીએ. આ કેટલે અંધાપે છે? ઘણાના તે આ દેડ પાછળ ધંધા ખેરવાઈ જાય છે.
આ બધું નજરે જેવા છતાં ય શું આપણે કાંઈ શીખવા માગતા નથી? શેડીક હિંમત બતાવી જીવનભરની કરૂણતાને અટકાવવાનું નુર પણ આપણુમાંથી પરવારી ગયું છે ? શુ ધરતીકંપ વગર આપણે ચેતવાના જ નથી ? શું યુવાને માટે જીવનભર કુટુંબ સાથે, સમાજ સામે લડવાનો અને લડીને જ માર્ગ કાઢવાને એક જ માર્ગ રહ્યો છે? શું સમાજ જ્ઞાન અને હિંમતથી કશું નહિ કરવાના સ્વભાવવાળે હશે?
પુરૂષને ચેતના. સંગ્રાહક સંઘાણી કાળીદાસ નેમચંદ પરલોકે સુખ માણવા, કર સારો સંકેત છે હજુ બાજી છે હાથમાં, ચેત ચેત નર ચેત જેર કરીને જીતવું, ખરેખર રણું ખેત છે દુશમન છે તુજ દેહમાં, ચેત ચેત નર ચેત ગાફલ રહીશ ગમાર તું, ફેગટ થઈશ ફજેત છે હવે જરૂર હશીયાર થઈ, ચેત ચેત નર ચેત કા તન ધન તે તારાં નથી, નથી પ્રીયા પ્રણેત છે પાછળ સહુ રહેશે પડ્યાં, ચેત ચેત નર ચેત ૪ પ્રાણ જશે જ્યાં પીંડથી, પીંડ ગણાશે પ્રેત છે માટીમાં માટી થશે, ચેત ચેત નર ચેત |પા રહ્યા ન રણુ રાજીઆ, સુરનર મુની સમેત તુ તે તરણે તુલ્ય છે, ચેત ચેત નર ચેત રજકણ તારાં રઝળશે, જેમ રઝળતી રેત છે પછી નરરત્ન પામીશ કયાં, ચેત ચેત નર ચેત કાળા કેસ મટી ગયા, સઘળા થયા સફેદ છે જોબન જેર જતું રહ્યું, ચેત ચેત નર ચેતન ઠા માટે મનમાં સમજીને, વિચારીને કર વેત છે
ક્યાંથી આવ્યું ક્યાં જવું, ચેત ચેત નર ચેત શુભ સીખામણ સમજ તું, પ્રભુ સાથે કર હેત છે અંતે અવીચળ એ જ છે, ચેત ચેત નર ચેત
IRા
દા
|૧|

Page #34

જનધર્મ વિકાસ.
ભાગાકાર ગુણાકાર, [સામાયિક નેધથી ]
બાપુલાલ કાલિદાસ સધાણી. પર્વતિથિનું સ્થાન કયાં ?
શ્રીકસ્તુરભાઈ શેઠના પ્રમુખપદે મળેલી એય સમિતિને એક્ય માટેની શિસ્તના પસાર કરેલા કરા પર સહીઓ કરતા સમાજમાં છેલ્લાં ત્રણ ચાર વર્ષથી ચાલતે તિથિ ચર્ચાને કલહ યાદ આવ્યો હતો કે નહિ?, અને યાદ આવ્યું હતું તે એ વખતે કમીટી સભ્યમાં એ અંગે શે ખ્યાલ પ્રવર્તતે હતે એ ઠરાવના પાસ કર્તા અગ્રગણએ પ્રર્વતિથિને અનુષ્ટન-ક્રિયાના ક્ષેત્રમાં સ્વીકારે છે કે નહિ? પર્વતિથિને અનુષ્ઠાન-વિધિમાં જે સમાવેશ હોય તે ઠરાવ પાસ કરનારી સમિતિની ફરજ હતી કે તેમણે નવા તિથિ પ્રચારથી ઠરાવને-અને સમાજની શિસ્તનો ભંગ થાય છે, એવું સંયુક્ત નિવેદન કરવું જોઈતું હતું, એ જે શક્ય હેતું તે સહી કરનાર દરેક સભ્ય વ્યક્તિગત નિવેદનથી વિરોધ જાહેર કરે જેતે હતો, પણ આપણે જોઈએ છીએ કે એ સૌ ઠરાવ પસાર કરી મેં છુપાવી બેઠા છે, સોસાયટી પક્ષે પણ શરૂ શરૂમાં એ ઠરાની ખુશાલીમાં ઢેલ પીટયાં હતાં, અમે એ પક્ષને પણ ઉપરની વાત પૂછીએ છીએ, પરંતુ ખાત્રી છે કે કેઈ હવે એ પ્રશ્ન પર ચુકે ચાં કરવા માગતા નથી, તે પછી શું આ ઠરાવ માત્ર સુધારકને આ સમાજમાંથી હાંકી કાઢવા જ ઘડાયા હતા? જો આમ જ હતું તે આવા અનુષ્ઠાન વિધિ જેવા શબ્દની શી જરૂર હતી, કમીટીએ સાફ જ કહી દેવું હતું કે “સુધારકે જબાન બંધ કરે. કારણ કે સમાજમાં કુસંપ વધે છે” (મતલબ કે અમારી ઘોર નિષ્કલતા અમને ડખે છે) સુધારકે શું સમાજના સાવકાં છે? આવી ઢીલીપચી નેતાગીરીને અર્થ શો છે ? સજીવતા સિવાય પાસ જુઓ કયાંય નેતાગીરી થઈ શકી છે ? નકકી માનજે કે યુવાનની મસાલ વગર અજવાળું પથરાશે નહિ, અને એના સ્વાર્પણ વિના સમાજરથ આગળ ચાલશે નહિ, અંતમાં આપણે હજાએ ઈચ્છીએ કે શ્રી કસ્તુરભાઈ શેઠ, તિથિચર્ચાના પ્રશ્નમાં મજબુત હાથે કામ લેશે. અને ચર્ચાને સમેટી લેવા જેવું જણાશે તે એવી રીતે સમેટશે કે, મોટાઓની રોગીષ્ટ મને દશાને નમ્ર સ્વરૂપમાં નીરખી સમાજ કાંઈક પાઠ શીખે ! યુવાનેને તમાચે.
જેનસમાજને યુવાનવ આમ થવું જોઈએ અને આમ કરવું જોઈએ એ પ્રચાર છેલ્લી એકવીશીથી લગભગ એકધારો કરતે રહ્યો છે. પણ એ શબ્દને અમલી બનાવવાના પુરૂષાર્થ વગર એ પ્રચાર, આજ નિસત્વ અને

Page #35

ભાગાકાર ગુણાકાર.
૫૭
વાતાના નામે ઉવેખાઈ જવાની સ્થિતિએ પહોંચ્યો છે, આ ઘડીએ જે સુધારકે પાઠ શીખે તે એમની આંખ ખોલી નાંખનારે એક સરસ તમાચો શ્રી રામચંદ્રસૂરિજીએ ચેડી કાઢ્યો છે, ધડાક દઈને ન પ્રચારની જરૂર જોઈ ન સાથની વાટ જોઈ અને એમણે તો નવી તિથિમાન્યતા અમલમાં જ મુકી દીધી, અને સુધારકોને ઇસારાથી સમજાવી દીધા કે “આમ જુઓ સમાજમાં કામ આમ થાય, અને પોતપોતાનું સંગઠ્ઠન પણ આમ થાય, બાકી વાતો અને પ્રચારની વાટ જોશો તો યુગ સુધી વાટ જોવા દી” રહેશે, હિંમત હોય તો મારી જેમ રચનાત્મક કામ કરે અને નહિ તે વાત મુકી દઈ ઘર સમાલો, સમાજનું થયું હશે તે થશે”. સંયમ અને પરાધીનતા
માનવજીવનની ઉન્માર્ગગતિ અવરોધવા કેઈ નિયમનની જરૂરિઆતને પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય છે. ત્યારે ત્યારે જૈન શિલી માનવીના પિતાના આત્માની જાગૃતિ સ્વરૂપ સંયમ, અને બહુ બહુ તે અમુક સનાતન સત્ય જેવા કેટલાક નિયમોને ત્યાં સ્વીકારે છે, સ્ત્રીઓ કયારે અને કદી પણ સ્વાતંત્ર્યને યોગ્ય નથી, એમને માટે તો પરાધીનતા જ મુક્તિસૂત્ર છે, એ મનુ મહારાજની નીતિ આપણા માનસ શાસ્ત્રીઓએ સ્વીકારી નથી, અહીં વાદવિવાદની દષ્ટિએ આ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત કરવામાં નથી આવતો પણ જૈન ફિલસુફીની આ લાક્ષણિક્તા ભુલાઈ ન જવી જોઈએ, બીજી વ્યક્તિને અંકુશ કે પરાધીનતા માનવ પ્રગતિ માટે ઈષ્ટ કે અનિષ્ટ છે એ સૂક્ષ્મ ચર્ચાને એક બાજુ મુકીએ તોયે આ પરિસ્થિતિથી શાસકમાં જે ઘમંડ, આગ્રહ, મનસ્વીતા અને મુરબ્બીવટ આવે છે, અને તેના પ્રત્યાઘાત રૂપે પરાધીન વ્યક્તિમાં જે લઘુગ્રંથી, બાઘાપણું. બેદરકારી અને છેવટ શાસનની નીતિથી સત્ય પ્રત્યે દ્વેષભાવ ઉત્પન્ન થાય છે તે પરાધીનતાના હેતુને ઉલટે વધુ વિકૃત બનાવે છે. અને આને પરિપાક તે આપણે સમાજ જીવનમાં આજે ડગલે ને પગલે જોઈએ છીએ, અને આથી જ આપણા ધામિક ક્ષેત્રમાં, ગુરૂસેવા, ભગવાનની સેવા, ભજન, કેઈની મુરબ્બીવટને જરૂરથી વધુ જરાયે સ્થાન નથી, અતિરેકનાં ફળ ન ચાખવાં પડે માટે સાવચેતી રાખી તમામ ઝેક જ્ઞાન અને ચારિત્ર પર જ મુકવામાં આવ્યો છે, આજના સંક્રાંતિકાળથી મૂઢ બની આ જનશૈલીની લાક્ષણિક સંદેશ આપણે ન ભુલોએ. આ, ક, પેઢીને દંડ ?
અખબારી હેવાલોથી જાણવા મળે છે કે, પાલીતાણા રાજ શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીને ઘાસલેટની સેંધણી અંગે દંડ કર્યો છે, આ વાત સાચી હોય તે આવી બેદરકારી સોચનિય ગણાય, પેઢી તરફથી એક નિવેદનથી આ પ્રકરણ અંગે જરૂરી માહિતી મળે એવી સમાજ આશા પણ ન રાખે?

Page #36

૫૮
જૈનધર્મ વિકાસ
II 8 અ નમઃ | શ્રી ચૈત્યવંદન ભાષ્યને છન્દોબદ્ધ ભાષાનુવાદ.
મૂલકર્તા : પૂ. શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિશ્વરજી મહારાજ
અનુવાદકઃ મુનિરાજ શ્રીસુશીલવિજયજી. ' સિદ્ધહેમ–સિદ્ધાંત કૌમુદી વગેરે વ્યાકરણ ગ્રન્થમાં પ્રવેશ કરવાને પ્રારંભમાં જેમ શબ્દરૂપાવલી, ધાતુરૂપાવલી, સમાસચક, સન્ધિ આદિના નિયમો ઈત્યાદિ મુખપાઠ કરવા પડે છે.
ન્યાય ગ્રંથમાં પ્રવેશ કરવાને શરૂઆતમાં જેમ તર્કસંગ્રેડ, કારિકાવલી, મુક્તાવલી વગેરે ગ્રન્થ મુખપાઠ કરવા પડે છે.
તેમ સિદ્ધાંત ગ્રંથમાં પ્રવેશ કરવાને શરૂઆતમાં પંચપ્રતિકમણ, મહાપ્રભાવિક નવસ્મરણ, ચાર પ્રકરણ (જીવિચાર, નવતત્વ, દંડક, લઘુ સંગ્રહણી), ત્રણ ભાષ્ય (ચિત્યવંદનભાષ્ય, ગુરૂવંદનભાષ્ય, પચ્ચકખાણુભાષ્ય) અને છે કર્મગ્રન્થ (કર્મવિપાક, કર્યસ્તવ, બંધસ્વામિત્વ, ષડશીની, શતક અને સપ્તતિકા) પણ અવશ્ય મુખપાઠ કરવા પડે છે.
જે આપણી પાસે આ બધી કુંચીએ તૈયાર હોય તો તેના આકર ગ્રન્થોના તાળાં ખેલતાં આપણને લેશમાત્ર વાર લાગે નહીં. અને જેમ જેમ આપણે તેમાં ઉંડા ઉતરતા જઈશું તેમ તેમ તેમાંથી ઘણુંજ જાણવાનું મળી શકશે.
આપણા પૂર્વાચાર્ય મહષીઓએ આપણને ડામાંથી પણ ઘણું પ્રાપ્ત થઈ શકે તે માટે સમસ્ત સિદ્ધાંત સાગરનું મંથન કરી આ અણમોલ રત્ન આપણને સમર્પણ કરેલાં છે.
આપણે જે તેને એમને એમ ગુમાવી દઈશું તે ફરી ફરીને તે મળવા બહુ જ મુશ્કેલી ભરેલાં છે. : અનેક ગુણાલંકૃત પૂજ્યપાદુ પ્રાતઃસ્મરણીય પ્રગુરૂદેવ વ્યાકરણ વાચસ્પતિ કવિરત્ન શાસ્ત્રવિશારદ શ્રીવિજયલાવણ્યસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ પાસે ચાર પ્રકરણ કર્યા બાદ ભાષ્યત્રયને અભ્યાસ કરતાં મને તે વખતે તેના ઉપરથી પ્રાકૃત-સંસ્કૃતથી વંચિત ના બંધ માટે ઇન્દબદ્ધ ગુર્જર ભાષામાં ભાષાનુવાદ કરવાનું મન થયું. અને તેમાં મુનિ મહારાજ શ્રી ચંદ્રપ્રભવિજયજીએ તથા મુનિ શ્રી કલ્યાણપ્રવિજયજીએ પ્રોત્સાહન આપ્યું. એટલે તે કામ આરંભાયું અને ગાવામાં સહુને સુપરિચિત હરિગીત છંદમાં તે કામ પૂજ્યપાદુ મગુરૂદેવની કૃપાથી પાર ૫ણ પડયું.
પ્રથમ અહીં હું ભાષ્યવયમાં આવતા ચૈત્યવંદનભાષ્યનો અનુવાદ આપ

Page #37

શ્રી ચિત્યવંદન ભાષ્યને છબદ્ધ ભાષાનુવાદ.
૫૯
વાન છું. ત્યારપછી ગુરૂવંદનભાષ્ય અને પરચખાણુભાષ્યને અનુવાદ પણ અનુક્રમે આપવા ભાવના છે.
આ ભાષ્યવયના કર્તા પૂજ્યપાદુ આચાર્યદેવ શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિ મહારાજા છે. તેમણે આ ભાષ્યના ત્રણ વિભાગ પાડેલા છે.
૧ લા વિભાગમાં ચિત્યવંદન 'ભાષ્ય છે. તેની પ્રાકૃત ગાથાઓ આર્યા છન્દમાં ૬૩ છે. આમાં દેવતત્વનું સ્વરૂપ અને તેની આરાધના સંક્ષિપ્તમાં ઘણી સારી રીતે વર્ણવેલ છે.
૨ જા વિભાગમાં “ગુરૂવંદન ભાષ્ય છે. તેની પ્રાકૃત ગાથાઓ આર્યા છન્દમાં ૪૧ છે. આમાં ગુરૂતત્વનું સ્વરૂપ અને તેની આરાધના સંક્ષેપમાં ખુબ જ આળેખેલ છે.
૩ જા વિભાગમાં “પચ્ચકખાણ ભાષ્ય છે. તેની પ્રાકૃત ગાથાઓ આર્યા છન્દમાં ૪૮ છે. આમાં ત્યાગમય ધર્મતત્વનું સ્વરૂપ અને તેનું આરાધન ટુંકાણમાં સુંદર રીતે બતાવેલ છે.
૧ શ્રીતપાગચ્છરૂપી ગંગા પ્રવાહને હિમાલય સમાન, તપાબિરૂદ્ધારક, હીરલા શ્રી જગચંદ્રસૂરીશ્વરજી કે જેમના આયંબિલ તપના પ્રભાવથી ચિતડગઢના મહારાણાએ વશ થઈ “તપ” એવું બિરૂદ જાહેર કર્યું હતું. ત્યારથી તપાગચ્છની શરૂઆત થઈ.
એટલું જ નહીં પણ તેજ મહારાણાની રાજસભામાં દિગંબરાચાર્યો સાથે વાદ કરતાં હીરાની પેઠે અભેદ્ય રહ્યા. તેથી મહારાણાએ. “હીરલા જગચંદ્રસૂરિ' એવું બિરૂદ પણ જાહેર કર્યું હતું.
આ ભાષ્યત્રયના રચયિતા દેવેન્દ્રસૂરિ મહારાજ પણ તેમના જ શિષ્યરત્ન છે. જેઓ શ્રીસુધર્માસ્વામીની ૪૫ મી પાટે આવે છે.
આ દેવેન્દ્રસૂરિ મહારાજે આ ભાષ્યત્રય સિવાય પણ અનેક પ્રત્યે રચી મહાન ઉપકાર કર્યો છે. જુઓ તેમના બનાવેલા અન્ય ગ્રન્થ
૧ વન્ડારૂત્તિ. ૨ સારવૃત્તિ દશા. ૩ કર્મગ્રન્થ દીપાસ્તો પહાડ ૪ સિદ્ધ પંચાશિકા. ૫ શ્રાદ્ધદિન કૃત્ય સૂત્ર અને વૃત્તિ. ૬ ધર્મરત્નવૃત્તિ. ૭ નૂતન કર્મગ્રન્ય પાંચ વૃત્તિ સહિત. ૮ સિદ્ધ દષ્ઠિકા સ્તવ ૯ સુદર્શન ચરિત્ર. ૧૦ સિરિ ઉસહ વહાણ પ્રમુખ સ્તવને.
તેમને ‘વિદ્યાનંદ” અને “ધર્મકીર્તિ' ઉપાધ્યાય નામના બે શિષ્યો હતા. ધર્મકીર્તિને પાછળથી આચાર્યપદ મળતાં ધર્મષસૂરિ થયા. તેઓ દેવેન્દ્રસૂરિ મહારાજની પાટે આવ્યા. તેમને પણ શત્રુંજયાદિ તીર્થના કલ્પિ, ચોવીશ જિનની સ્તુતિ, સ્વગુરૂકૃત, ચૈિત્યવંદન ભાષ્ય પર સંઘાચાર નામની વૃત્તિ, વગેરે સંસ્કૃત ગ્રન્થો તથા કેટલાએક પ્રાકૃતિ પ્રકરણે અવચૂરિ સાથે બનાવેલાં છે.
૧–આ ચૈત્યવંદન ભાષ્યની પહેલાં પણ શ્રી શાન્તિસૂરિ મહારાજે ચૈત્યવંદન સૂત્રો સહિત ૯૧૦ ગાથાઓને વેગવંળ મામા’ નામનો ગ્રન્થ રચેલો છે. તે ત્રણેય ભાષ્યની અવચૂરિ સહિત છપાઈને પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. આ દેવેન્દ્રસૂરિના ચૈત્યવંદનભાષ્ય પર “સંઘાચાર વૃત્તિ’ શ્રીદેવેન્દ્રસુરિજીના શિષ્ય રત્ન ધર્મષસૂરિએ રચેલી છે.

Page #38

જૈનધર્મ વિકાસ. )
I ધાર્મીક જીવનને વિકાસ કરવાના દેવ, ગુરૂ અને ધર્મ એ ત્રણ તની આરાધના માટે આ ગ્રન્થ ખાસ પાયારૂપ છે.
માટે જનધમની આરાધના કરવાની ઇચ્છાવાળા દરેકની ફરજ આ ગ્રંથ શીખવાની છે. જન જીવન તત્વના મૂળભૂત આ ગ્રંથ છે.
વિધિવાદ-ક્રિયાવાદના એ ત્રણેય વિષયને અંગે પઠન પાઠન કરવા લાયક વર્તમાન સમયમાં કઈ પણ ગ્રંથ હોય તે આ એકજ ગ્રંથ દષ્ટિગોચર થાય છે.
- આ ત્રણેય ભાગની અવસૂરિ પંદરમા સૈકામાં થયેલા “શ્રીસોમસુંદર સૂરિ, એ રચેલી છે. વળી “જ્ઞાનવમલસૂરિ એ આ ત્રણેય ભાવ્યને બાલાવાધ (ભાષામાં અથે) લખેલ છે. તથા વર્તમાનમાં શ્રી જૈનશ્રેયસ્કર મંડળમહેસાણા તરફથી બહાર પડેલ “ત્રણ ભાષ્ય-ભાવાર્થ સહિત તેમાં આ ત્રણેય ભાષ્યને ભાવાર્થ સિનેરવાળા પણ્ડિત ચંદુલાલભાઈએ લખેલો છે.
જૈન સંઘમાં આ “ભાષ્યત્રય”. પાઠય પુસ્તક તરીકે પ્રસિદ્ધ હોવાથી તેની અનેક પ્રકારની આવૃત્તિઓ બહાર પડેલી છે. અને નવી બહાર પડતી જાય છે. સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક-શ્રાવિકા, રૂપ ચતુવિધ સંઘ તેનો સારી રીતે સદુપયોગ કરે છે. હવે મૂળ ગાથા સહિત અનુવાદ નીચે પ્રમાણે જણાવાય છે. (અપૂર્ણ)
વીરની શોધ. બાપુલાલ કાલીદાસ સધાણી. [વીરબાળ] મને કોઈ બતાવો રે, કેઈ બતાવો મારો વીર–એ ટેક. પંથ વાડાને નાકે પૂછયું, મોહે આદર દીધ. બની બેસો અમારા જેવા, થાશે મનવાંછિત સિદ્ધ મને. ૧ ભજનીયા રંગ રાગે ભુલ્યા, ક્રિયાવાદીને મત નેહ બારના શેખે આતમ ડુલે, અંતર પુકારે ઓહ. મને ૨ મુંઝાઈ ઉભે, હેતુડે કીધું, છાતી ઉપર મુક હાથ; આંતરનાદ પછી જે સુણા, માન તે તારે પાથ મને ૩ એ શું ખોટું કહેશે ના વીરા, પાયમાં નહિ શું ઠેલે ? મન માનવ જીવનને મારે, તું કેમ આવું તેલે ? મને ૪ આતમ દીપક અંતર છે હાં, વિઘાતક છે મન; હૃદયની આણે, ભુલ ન શાણા, દેશ, અછૂત કે સંત, મને. ૫ ઝબકારા ! તેં તેજ પાથરીયું, ખાલી દીધાં દિવ્ય દ્વાર,
સંઘરી એક એ વાત કલેજે, જાશું જ્યાં હાલીડે વીર મને ૬. મુદ્રક-હીરાલાલ દેવચંદ શાહ. “શારદા મુદ્રણાલય.” જુમાભજીદ સામે–અમદાવાદ. પ્રકાશક-ભેગીલાલ સાંકળચંદ શેઠ. જૈનધર્મ વિકાસ” ઓફિક્સ જૈનાચાર્ય
વિજયનીતિસૂરીશ્વરજી વાંચનાલય. ૫૬/૧ ગાંધીરોડ-અમદાવાદ.

Page #39

મહાવીર યુગના જ્વલંત જ્યોતિધર. જૈન શાસનના સ્થભ સમા બાળબ્રહ્મચારી, તપસ્વી, રૈવતાચલ, ચિત્રકૂટાદિ તીર્થોદ્ધારક આચાર્યદેવ શ્રીમદ્ વિજયનીતિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સંવત ૧૯૩૦ ના પિાસ સુદિ ૧૧ ના સૌરાષ્ટ્ર ભૂમિના વાકાનેર શહેરમાં દશાશ્રીમાળી જ્ઞાતિના શેઠ પૂલચંદભાઈના ધર્મ પત્ની ચેથીબાઈના કુક્ષીથી છઠ્ઠી બાળક અને ચોથા પુત્ર તરીકે જન્મી નિહાલચંદના નામથી પ્રસિદ્ધ થયા.
બાળ અને યુવાન વયમાં વ્યવહારિક અને ધાર્મિક જ્ઞાનાભ્યાસ કરતાં અઢાર વર્ષની ઉમરથી હૃદયમાં વૈરાગ્ય ભાવનાના બી રેખાતાં સંસાર પ્રત્યેનો માહુ એ છે થયો. જેમ જેમ વૈરાગ્ય વૃત્તિને વધુ પિષણુ મલતુ ગયુ તેમ તેમ આ દુન્યવી સુખને અસાર માની તેને તીલાંજલી આપવાનો દ્રઢ નિશ્ચય વધતાં ત્યાગી બનવાની ધગશ વધી અને પરમ ઉદ્ધારક ગુરૂદેવની શોધમાં માદરવતનથી સૌરાષ્ટ્ર ભૂમિમાં સં સારી વેશમાં પગ ન મુકવાનો નિર્ધાર કરીને નીકળી પડ્યા, શોધતાં શોધતાં મુનિ સિદ્ધિવિજયજી(સિદ્ધિસૂરિજી) પાસે ગયા, પરંતુ તેઓશ્રીએ વડિલાની આજ્ઞા વિના ચારિત્ર આપવાની ચેખી ના સુણાવતા તેમની પાસે વિદાયગીરી માંગી દાહદથી મહેરવાડા તરફ જતા રસ્તામાં સ્વયં સંસારીકપડાં ઉતારી, શિરમૂંડન કરાવીને સવેગીના કપડાં પહેરી, સં. ૧૯૪૯ નાઅસાડ સુદિ ૧૧ ના સાધુ બન્યા અને મહેરવાડા એકલા ચાતુર્માસ રહ્યા.
ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયે મુનિશ્રી કાન્તિવિજયજી પાસે ભાગવતી દીક્ષાની ક્રિયા કરાવી બાર વર્ષ સુધી જ્ઞાનાભ્યાસ કરી, આગમાં અને દ્રવ્યાનુયોગનું જ્ઞાન, સંપાદન કરી વિદ્વાન, વ્યાખ્યાનકાર સાધુ તરીકેની નામના મેળવી ચાગવહન કરી સં. ૧૯૯૧ના માગશર સુદિ ૫ ના સુરતમાં ગણિપદ અને ૫. ભાવવિજયજી મ.ની કૃપાથી સં. ૧૯૬૨ ના કારતક સુદિ ૧૧ના પન્યાસપદ પાલીતાણામાં મેળવ્યા બાદ ચૌદ વર્ષનો કાળ વિહાર, વ્યાખ્યાન, ઉપદેશ અને અધ્યયન મનનમાં વ્યતિત કરતાં ઉચા પ્રકારની નામના મેળવતાં અમદાવાઢના ડેહલાના, પગથીઆના, લવારની પાળના અને વીરના ઉપાશ્રયના સંધનો અને દેશાવરાના સ ઘાના આગ્રહથી ગુરૂદેવે પોતાના સ્વહસ્તે વાસક્ષેપ નાખી શાસનના આ ઝળકતા સીતારાને આચાર્ય પદારાપણ વિધિ સંઘ સન્મુખ નંદિની ક્રિયાથી કરાવી હતી. - આચાર્ય પદની મહાન ધુરાને સ્વીકાર કર્યા પછી તેમના માથે આવી પડેલી જૈન સમાજની ધામિક બધી જવાબદારીઓના તેઓ અભ્યાસ કરવા લાગ્યા અને જરૂરી કાર્યો ઉપાડવા લાગ્યા. આચાર્ય દેવે પોતાના ૪૯ વર્ષના કાળ દરમિયાનમાં પોતે ૨૭ ભાગ્યવતાઓને પ્રત્રજ્યા આપી પોતાના શિષ્ય અને પચાસ કરતાં વધારે ભાગ્યશાળીઓને ભાગવતી દીક્ષા આપી પ્રશિષ્યાદિ બનાવવા ઑપરાંત સેંકડો નારીઓને ભાગવતી દીક્ષા આપી સાધ્વીઓ બનાવી, એકંદર અઢીસેક સાધુ સાધ્વીને જૈન શાસનના પંચ મહાવ્રતના ઉપારાક બનાવ્યા હતાં. વળી તેઓના ગાંભીર્ય ભરેલા સ્વભાવથી અને મીઠી વાણીથી અનેક ભક્તજનો તેઓની આજુબાજુ હંમેશા વિટળાયેલા રહેતાં, જેઓને ઉપદેશ

Page #40
આપી. 3 સિદ્ધાચળના, 2 કેસરીયાજીના 1 કરછ ગીરનારના 2 સરખેશ્વરજીના, 1 કાપરડાજીનો અને 1 જેસલમીરનો એમ દશ છ'રી પાળતા સ હૈ, જુદાજુદા વીસેક વ્યક્તિઓને વીશસ્થાનક, નવપદજી, પંચજ્ઞાન, બારવ્રત આદિ ત્રતાના ઉદ્યાપન, તેમજ બાવીસેક વ્યક્તિઓને જુદા જુદા સમયે ઉપધાનતપ મહોત્સવની આરાધના અને ગિરનાર, ચિત્રકુટ, કુંભારીયાજી, તારંગાજી, સંખેશ્વરજી, સુરત, વાપી, રૂપાસુરચંદની પળ અમદાવાદ, આદિ સ્થળોએ પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ, રાધનપુર અને કાપરડાજી એડિંગે, અને જુદા જુદા ગામેામાં મળી 59 પાઠશાળાઓ, અમદાવાદ, પાટણ માં લાયબ્રેરીઓ આદિ જ્ઞાનની પર વહેતી સુકાવવા ઉપરાંત પાલીતાણા, પુર, આહુડ, ફધિ આદિ સ્થળાએ ધર્મશાળા આદિ અનેક શાસન ઉદ્યોત ખાતાઓ ખોલાવી ઓછામાં ઓછા પચીસેક લાખથી વધુ રકમના સદ્વ્યય કરાવ્યા છે. - આ રીતે આચાર્ય શ્રી સમાજના આવા મામુલી ચાલુ કાર્યો કરાવવામાં જ માત્ર ઉત્સાહિ હતા તેમ નહોતું. તેઓ સમાજના પિલીટીકલ પ્રશ્નોમાં અને તીર્થોના રક્ષણના પ્રશ્નોમાં પણ ખૂબ ખ્યાલ રાખતાં હતાં. રેવતાચલતીથ" ઉપરના જિનાલયની જીણું સ્થિતિ થઈ ગયેલ હોવા છતાં, તે તીર્થની વહિવટ કરતી પહેડી પાસે આર્થિક સંજોગે સદ્ધર હોવા છતાં જીણુતા ટાળવાના કાંઈ પણ પ્રયત્ન રાજકીય સનેગેના અંગે કરી શકી નહોતી તે આબત આચાર્યદેવશ્રીના હૃદય ઉપર આવતા રાજ્યના કર્મચારી મંડળ પ્રત્યે લાગવગના ઉપયોગ કરી, કરાવી આજદિન સુધિ જે કાર્ય થતું નહોતુ’ તે કરાવવાની રાજ્ય પાસેથી પરવાનગી મેળવી, ગિરનારના જીર્ણ જિનાલનો જીર્ણોદ્ધાર સ્વતંત્ર રીતે જુદી કમિટી નિમી તે દ્વારા શરૂ કરાવી, તે કાર્ય માટે ખૂબ જ જહેમત ઉઠાવી સમાજના નવેક લાખથી વધુ રકમ ખર્ચાવી સેંકડો વર્ષ સુધી તેના માટે ચિન્તા ન રહે તેવું કાર્ય સમાપ્ત કરાવી તીર્થના જિનાલયે દીર્ધાયુષ્ય બનાવેલ છે. આ સિવાય પણ તારંગાજી, જેસલમીર, કાપરડાજી, કુંભારીયાજી, ચિત્રકૂટાદિ તીર્થો અને મેવાડે, માળવા, ગુજરાત, કાઠીયાવાડના કેટલાય ગામેાના જિનાલાના જીર્ણોદ્ધાર કરાવવામાં પણ ભક્તજનો પાસે મોટા પ્રમાણમાં નાણાને સદવ્યય કરાવેલું છે. એક દર માત્ર જીર્ણોદ્ધારના કાર્યમાં બારલાખથી વધુ રકમનો સદુવ્યય કરાવેલ હશે, સાચી વાત તો એ હતી કે જેને આત્માજ પ્રાચિન જીનાલયના જીર્ણોદ્ધાર અને મહાવીરના વારસાને જ્ઞાનપિપાસાથી તૃપ્ત કરવામાં ઓતપ્રોત જ થઈ ગયેલા હતા. જેમને નવીન કંઈ પણ કાર્ય ગમતું જ નહિ. કેટલાય ભક્તજના એ નવીન પ્રતિમાઓ ભરાવવા અને અંજન*લાકા કરાવવા આચાર્યદેવને વિજ્ઞપ્તિ કરેલ છતાં પણ તેમને હરેક પ્રત્યે એકજ સંદેશા હતા કે નવીનના બદલે પ્રાચિન તત્ત્વોને સાચવવામાં સમાજનો એકેએક વ્યક્તિ ઉદ્યમી અને માગુલ રહે એ જ વધારે હિતકર શાસનની ઉન્નતિ માટે છે. અપૂર્ણ. “તત્રીસ્થાનેથી”