Book Title: Bhagavana Mahavir aur Aushdh Vigyan
Author(s): Darshanvijay
Publisher: Bhikhabhai Kothari
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010163/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo parivasmAraka banA bhagavAna mahAvIra aura poSaka vijJAna muni darzana vijaya jo ( tripuTI) prakAzaka maMtrI : bhIkhA bhAI bhUdhara bhAI koThArI, muMbaI caMdulAla lambu bhAI parikha, mahamadAbAda Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavAI pagemva zrI manamukha lAla bhAI mI:bIpArika mmAraka | Co chaganalAla jaikizana pranyamAlA dAma jarIvAlA nAgajIbhadhara kI pola || mAravI kI pAla kinArI bAjAra, cAdanI cauka ma. ahamadAbAda mu0 dehalI-6 bora saM0 243 vi.sa. 2014 10ma0 1957 ka.pA.maM0 36 bhaya mahAyaka isa pada ko bhI tapAgamya bana bhAvikA sagha ne apane nAma sAtA kAya pavAyA hai prataH unako dhanyavAda ! -prakAzaka pudraka-payansa priTiya ksa vAmA masjida, dillI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bande boram thI cAritram svatantratA kI goda meM ____samaya parivartanazIla hai| zatAbdiyoM kA parataMtra bhArata mAja svataMtratA kI zvAse le rahA hai tathA pragati ke patha para agrasara ho rahA hai| __bhArata eka dharmapradhAna deza hai, matya aura mahimA kI janma bhUmi hai| imI dharma-vasundharA para bhArata kI sarvocca vibhUti bhagavAn zrI mahAvIra kA janma huprA / matya, hisA abhayadAna va manekAntavAda ityAdi unhoMne vizva ko pradAna kiye samasta saMsAra isa bAta ko aMgIkAra karatA hai ki bhagavAn mahAvIra manamA vAcA karmaNA ahisA ke prapAlaka the / parantu / kucha mAMsA hAra pracAraka una bhagavAn mahAvIra ke Upara mana gaDhanta lAMchana lagAne para tule hue hai| __zrI dharmAnanda komambI pAlI-bhApA aura bauddha-sAhitya ke prakANDa paMDina the / 'bhagavAn buddha' pustaka meM unhoMne bhagavAn mahAvIra ke Upara mAmAhAra kA kalpita Aropa lagAyA hai aura usako pramANita karane kA prayanna kiyA hai| jaina darzana kA va prAkRtabhASA kA pUrNa jJAna na hone ke kAraNa hI unhoMne kathita pATha kA galata artha lagAyA hai unhoMne kAruNyamUrti 'zrI mautama buddha' ko mAMsAhArI kahA hai tathA brAhmaNoM ko bhI gau-mAMsa bhakSaka batAyA hai| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mevI kI 'madara iMDiyA' tathA zrI kausambI kA buddha prAdi pustaka marAmara viSa sAhitya haiN| aisI pustakoM ko sthAyitva pradAna karanA zIla aura satya kA galA ghoTanA hai| bhArata sarakAra ne satya bhIra grahisA kA bIr3A uThAyA hai / bhArata sarakAra kI sAhitya akAdamI ne 'bhagavAn buddha grantha ko prakAzita kiyaa| satya aura ahiMsA ke praNeta ke liye vaha kArya prazobhanIya hai / isa pustaka kA prativAda karanA satya premiyoM ke liye anivArya ho jAtA hai| yaha 'bhagavAn mahAvIra praura proSadha vijJAna' pustaka prastuta hai / isa me sapramANa spaSTa kiyA gayA hai ki bhagavAn mahAvIra ne mAmAhAra nahI kiyA balki bijaurA pAka prauSadhi ke rUpa meM sevana kiyA thA / yaha nirNaya kevala vaidyaka-granthoM aura koSo para hI prAdhArita nahIM hai balki mahApuruSoM kI nirdoSa prAhAra caryA, rogazAmaka dravya, prAsaMgika paristhiti, tatkAlIna bhASA, paribhASA, jainoM kA mahiMsA kA pakSapAta bhaura jaina zramaNo kI AhAra zuddhi ityAdi se bhI siddha hai| koI bhI gambhIra sAhitya-citaka isa pustaka ko par3ha kara samajha sakatA hai ki bhagavAn mahAvIra para mA~sAhAra kA prAropa kI parAkASThA hai / saMsAra meM bhArata kA U cA sthAna hai / vaha satya praura grahisA kA pakSapAtI hai| Religious Leaders ( dhArmika netA ) pustaka ke prakAzita hone para jo vivAda calA isa ke sambandha meM pralpasaMkhyakoM kI bhAvanAoM kA prAdara kara janatA ke sAmane apanI nyAya-priyatA kA paricaya diyA hai| hAla hI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ me 'maritA' ke julAI bhraka ko jabta karake sarakAra meM eka bAda phira apanI satya parAyaNatA kA udghoSa kiyA hai / isI prakAra 'bhagavAna buddha' sambandhI vivAda para sarakAra aisA hI kadama uThA kara mahimA premI janatA ke sAmane zuddha nyAya kA paricaya degI / isI se bhArata prAja gauravAnvita ho rahA hai / antama sAhitya akAdamI apane dohare mApa daNDa ko choDa aura ema sAhitya ko sadaiva ke liya azAnti janaka karAra de / usI ma bhArata kI pratiSThA nihata hai / meM isa manokAmanA ke sAtha prastAvanA ko samApta karatA hU~ / 1 saba pi sukhina santu sarve santu nirAmayAH / mava bhavANi pazyantu mA kazcid pApamAcareta // ma0 2014 bhA0 zu0 4 budhavAra nA0 28-8-57 dehalI lekhaka : munidarzana vijaya * noTa yaha prativAda kauzAmbojo kI vighamAnatA meM vi.saM. 2000 ( isvI 1943 ) meM hamArI zvetAmbara - digambara- samanvaya pustaka prakAzita ho cukA hai| phira bhI bhAratasarakAra dvArA mAnyatA sapta sAhitya akAdamI usa viSa sAhitya ko punaH prakAzita karake janatA ke sAmane rakhatI hai| yaha nItisagata nahIM hai| - suni darzana vijaya Page #8 -------------------------------------------------------------------------- Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra mora bhauSadha vijJAna adhyAya 1 namo dura rAgAdi vairivAra nivAriNe / marhate yoginAthAya, mahAvIrAya tAyine // 1 // bhArata ke dharmoM meM jaina dharma hI eka aisA dharma hai jo ki mAMsAhAra kA sarvathA niSedha karatA hai| jaina dharma ke pratima tIrthakara bhagavAn mahAvIra bar3e tapasvI the, ahiMsA ko sAkSAt mUrti the| unako maunika ahiMsA se unake zAsana meM praveza karane vAlA itanA prabhAvita hotA thA ki vaha mAMsa bhakSaNa kA pUrNa rUpeNa tyAga kara detA thaa| isa kathana ke samarthana meM aneka dRSTAMta jana bhAgamoM va bauddha tripiTakoM meM pAye jAte hai| yaha spaSTa hone para bhI prAjakala eka ajIva mApatti uThAI jA rahI hai ki bhagavAna mahAvIra ne mAMsAhAra kiyA paa| isa vicitra kalpanA kA nirasana karanA vAstavikatA kI sthApanA karanA hI nahIM, varan eka bhApazya tA kI pUrti karanA hai| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] viSaya kA vAstavika varNana bhagavatI sUtra ke pandrahaveM chAtaka meM hai| usakA mAra nimna hai : jisa samaya bhagavAn mahAvIra meMr3hika grAma ke zAla kopTa udyAna meM padhAre, usa samaya unake zarIra meM tejo lezyA kI USNatA se utpanna pitta-jvara kA jora thA, rakta pratisAra ho rahA thA / roga ne bhayaMkara rUpa dhAraNa kiyA huA thA / aisI sthiti ko dekha kara paramanAvalambI kahane lage ki bhagavAn mahAvIra kI chaH mAsa kI chadyastha avasthA meM hI mRtyu ho jAyegI / bhagavAn kA parama dhanurAgI muni siMha ko, jo ki mAlukA vana meM tapasyA kara rahA thA, jaba ima loka carcA kA patA calA to vaha bahuta kSubdha huprA zrIra apane mana meM isa bAta kI kalpanA karake ki kahIM paramatAvalambiyoM kA kathana saca na ho jAye, rUdana karane lagA / bhagavAn ne tatkAla muni siMha ko bulA kara kahA-vatsa siMha ! tU duHkhI mata ho, merI mRtyu cha mahIne meM nahIM hogI / meM 16 varSa taka tIrthaGkara kI avasthA me jIvita rahU~gA / tathApi, yadi mere isa roga se tujhe duHkha hotA hai to eka kAma kara / isa meMDhaka grAma meM gAyApati kI patnI revatI rahatI hai| usake vahAM calA jA / usane mere nimitta jo proSadha banA kara taiyAra ratI hai, use nahIM lAnA / kevala usake vahA~ rakho purAno proSadha le pAnA / muni siMha bhagavAn kI prAjJA pAkara mAnandita hotA hudhA revatI ke ghara gayA praura prauSadha le prAyA / prauSadha sevana se bhagavAn kA roga zAMta ho gayA / 1 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] ukta mauSaSa ke liye prAkRta bhASA meM isa prakAra likhA hai:___ tatva revatI e gAhAvaisIe, mama bahAe duve kaboya sagarA uvakhaDiyA, tehiM no aTTho / asthi se bhanne pAriyAsie majjAra kar3ae imaramaMsae tamA --bhagavatI patra pandrahavAM zataka / isa pATha ke pratyeka zabda kI vyAkhyA kI jaayegii| kintu isa mambandha meM yaha spaSTa kara denA prAvazyaka hai ki 2500 varSa pUrva bhagavAn mahAvIra dvArA bhASita mAgadhI-prAkRta ke ina zabdoM ke artha yA bhAvArtha ko aneka prakAra me saMskArita svakAlIna pracalita bhASA ke zabdoM kA paryAya banA liyA jAya to yaha sarAsara bhUla hai / aimo bhUla se bacane ke liye prArambha meM nimna bAtoM kA jJAna honA prAvazyaka hai| (1) jaina sUtroM kI racanA aura prartha-paddhati, (2) prAkRta aura saMskRta ke anekArya zabda, (3) vartamAna kAla ke kucha pranekArtha zabda, (4) proSadha sevana karane vAle aura juTAne vAle kA jIvana saMskAra, (5) prauSadha pradAna karane vAlI strI kA vyavahArika jIvana; (6) roga, moSadha paura niyamA niyama kA vijJAna / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] (1) jaina soM kI racanA aura artha-paddhati jaina bhAgamoM kI racanA aura prartha zailI kA itihAsa ima prakAra milatA hai "ha bAtopogo riyA, apanatvA'nuyogaH sttaapaagaa| tamAnapatyAnugopo, patrakasminneva sUbe sarva eva paraNa karaNArayaH sampanna, anantapama paryAvAryakatvAt smsyaa| pUSakaravAnupogAca patra mita va pAsa karalamera, cinpunadharmakarSaka vetyAdi / pranayoca "pAti agNArA, prajaputa kAliyAraNa progassA / telAla putaM kAnipasupa riddhi pAe " // 762 // (pApI haribhA pUri ta za kAlika sUtra TIkA) prarSa-mAryavaja svAmI (vikrama sa0 174) taka jinAgama ke prapRSakatva yAni cAra cAra anuyoga hote the / gamA, paryAya pora parSa mananta hote the, sAmAnya va vizeSa, mukhya va gauNa tathA unsarga va papavAda dvArA sApekSa aneka artha hote the| ina ke pazcAt pAryarakSita sUri se jinAgama kA pRSakanva panuyoga humA arthAt dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, caraNa karaNa manuyoga athavA dharmakA anuyoga aisA eka eka hI martha rahA / pAvazyaka nimukti gAthA 762-763 me bhI yahI ullekha hai| kahane kA pabhiprAya yaha hai ki eka eka anuyoga vAlA parSa zeSa rahane ke kAraNa kisI kisI sthAna para yadi artha-bhrama dRSTigocara ho to vaha saMbhava hai| isa parya-bhrama ko dUra karane ke lie tatkAlina parva zailI kA jJAna honA cAhiye paura pandhakArastAvaka mantavya ko samajhanA caahiye| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 5 ] (2) prAkRta aura saMskRta bhASA ke anekArya prAkRta praura saMskRta bhASA meM vanaspatiyoM ke kaI aise nAma hai jinase sAmAnyataH vibhinna prANiyoM kA bodha hotA hai / jaise... ---- billI ( gA0 16 ), airAvaNa (21), gayamAriNI (22), pacAgulI (26), govAlI (26), billI (37), maDukkI (38), lohiNI ( prassakaNNa, sIha kannI, siuDi, mumuThi) (43), virAmI (44), caNDI (46) bhaMgI (47) ( pannavaNA sUtra pada 1 sU0 23-24 ) pramma karNI, sIha kaNNI, sIU Thi, mUsuThi / ( jIvAbhigama sUtra prati 0 1 sU02127) airAvaNa = lakucaphala / maDukI (gu0 ) kolI / rAvaNa = taduka phala | pataMga (hindI) prahuprA ( gu0 mahur3A) / tApasapriyA = pragUra - dAkha / kacchapa = nadijINI darakhata / gejihvA = gobhI | mAMsala = tarabUja / 1 bimbi= kaDUrI kA sAga / catuSpadI = bhinDI (jai0 sa0 pra0 kra0 43 ) mArjAri = kastUrI mRganAbhi = muzka / hamti = tagara ( pR028) aDA = praoNvalA ( pR0 106) / makaMTI, vAnarI = kA~ca ( 343 ) vana zukarI = muDI ( 411), kukar3a bela = gujarAtI prauSadhi (456) lAla murgA = hindI prauSadhi ( 501), catuSpada = bhiNDI (881) mAMsaphala = tarabUja (103 ) ( zAligrAma niSaSdu bhUSaNa - 6) " Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pittajvara nAzaka auSadhi (zabda sidhu koSa pR0817) raMgA= kele kA per3a, marakaTataMtu (makar3I) amaravela (zabda koza) lakSmaNa - prasara kaTAlI, jar3a, rAma = cirAyatA lakSmI = kAlImirca, dAsa = haldI sItA = mizrI, pArvatI = dezI haldI brahmA = palAsa pApar3A, vibhiSaNa = varakula mUla viSNu = pIpala, rAvaNa = indrAyaNa tuharA ziva - harar3a, mahAmuni = pragasta chAla arjuna = prarjunachAla, candra = bAvacI papranAma = lakar3I jAti, sUrya = prAka kRSNa = gajapIpala, ramA = zItala mirca (aSTAbhidhAna zabda koza) bhAva prakAza nighaNTu me prANI vAcaka paura prANI nAma sUcaka aneka vanaspatiyoM kA varNana hai jina me se katipaya ye hai: (1) haritakyAdi varga me-haritakI, jIvantI = asthimatI, pUtanA (6 se 11) vaideho, pippalI, (53) gajapippalI (67)citrako vyAla (66) prajamodA, kharAzvA, ca mAyuro (77) vacA golomA (101) vaMzalocanA, vaiSNavI (117) RSabho, vRSabho dhIro, viSANI n drAkSa (125) azvagandhA (143-45) Rdi vRddhi vArAhI (143-155) kaTavI, prazokA matsyazakalA, pAMgI, zakulAdanI matsyapitA (154) inda yavaM, svacidindrasya nAmava bhavettatacAyata (160) nAkulo (198) mayura bidalA, kezI (170) kAMgunI, Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] pArApatapadI (174) zRMgI (214) mAtulAnI, mAvalI, vijayA, jayA (233), svajikA kSAra, kApota [252] (2) karpUrAdi varga me-pataMga (18-16), jaTAyu, kauzika (32) nAga (66) gorocanA, gorI (76) jaTAmAsI, tapasvinI, (86) piyaMgu, vizva senAMganAM (101) reNukA rAjaputrI ca nandinIkapilA dvijA, pADu putrI kauntI (104) kAka puccha (107) kukakura roma zuka (106) nizAcaro, dhanahara kinavo (111) brAhmaNI devI marUnmAlA (125) kapotacaraNA naTI (126) (3) gaDUcyAdi varga me --jIvatI (7) nAginI (10) jayA, jayantI (24) siha pucchI (34) sihI (36) vyAghrI (38) gobhuraH prazvadaSTA (44-45)jIvatI jIvanI, jIvA, jIvanIyA (50) haya pucchikA (55) vyAghra puccha: (61) siha tuNDa vajI (75) mAtula (87) sihikA siMhAsyo vAjidanta (86-60) viSNukAntA aparAjitA [123] karkaTI vAyasI, karajA (125)kAkAdanI ( 128) kapikacchU: makaMTI lAMgulI ( 130,131) mAma rohiNI ( 133) matsya niSUdana (135) lakSmaNa (141) kAkAyu (146 )gaulomI ( 146) matsyAkSI-zakulAdanI (174) vArAhI koSTI,(176-178) nArAyaNI (182)prazvagadhA, hvayA hayA, bArAha karNI (187) vArAhAMgI ( 196)jayapAla(200)aindrI (201)munDI bhikSurapi proktA zrAvaNI ca tapodhanA, mahA zravaNikA tapasvinI (214. 216) markaTI (216) kokI, lAkSAstu kAkezu. ( 224) Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [-] miNa (225) asthi zRMkhalA (226) kumArI gRhakanyA cakanyA ghRta kumArikA (232) kRSNa bAla: kumArI rAja balAH (238) zyAmA gopI gopa vadhU gopI gopa kanyA (240-241) devI gokarNI (248-246) kAkA vAyasI (250) kAkanAsA tu kAkAMgo, kAkatuNDaphalA ca sA (252) kAkajaMghA pArApata padI dAsI kAkA (245) rAma dUtikA (256) hasapAdI haMsapadI (260) dvija priyA 261) vandA (265) mohinI revatI ( 266) matsyAkSI, vAlhIkI, matsyagandhA, matsyAdanI (270) sarpAkSI (271) zivA (280) gaDaNA , maNDUko (283) kanyA (261) syAdanI, matsyagadhA, lAMgalI (266) gojovhA (300) sudarzanA (312) pAkhukarNI (313) mayurazikhA (315) (4) puSpavarga me papinI (7)pamA(15)mahAkumArI (22) nepAlI (23) gaNikA (28) pAzupata, baka (33) kubja (36) mAdhavI (40) naTa (47) sahacara dAsI (50-51) prati viSNu (54) bandhujIva (56) munipuSpa, munidruma (56) gaurI (61)phaNI (64) muniputra, tapodhana, kulaputra (266)barvarI (68) (5) phalavarga meM:-kAmAMga (1) kAmarAja putra (22) rambhA (31) dantazaTha (60-134-140) vAnaprastha (64) gostanI (110) (6) baTAdi varga meM:-baTI (11) prazvakarma (1920) prajakarNa (21 gapunavIra (26-27) gAyatrI, maniyaH(30-31) Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [C] putra jIva ( 36-40 ) kacchapa (44) yAzika (48) kumAraka (62) lakSmI (68) nemI (71) (7) zAka varga meM: - - zapharI (24) kukkuTa : zikhI, (30) gojivhA (39) vArAhI (107) manekArtha varga meM:- prajazRMgI, meSa zRMgI, karkaTa zrRMgIca, brAhmI brAhmaNI, bhAGga spRkkAca / aparAjitA = viSNu kAntA, zAlaparNIca, pArAtapadI, jyotiSmatI kAka jaMghA ca / golomI = zveta durvA vacA ca / padmA = padmacAriNI, bhAGgI ca zyAmA sArivA priyaMguzca / aindrI = indra vAruNI, indrANI ca / carmakaSA = zAtalA, mAMsa rohiNI ca / rUhA = durvA mAMsarohiNI c| siMhI = vRhatI vAsA ca / nAginI = tAMbulI, nAga puSpI ca / naTaH = zyo nAka: prazokazca / kumArI = ghRta kumArikA zata patrI ca / rAjaputrokA = reNukA jAtI ca / candra hAsA = gaDUcI lakSmaNA ca / markaTI = kapi kacchraH prapAmArgaH karejI ca / kRSNA = pippalI, kAlAjAjI, nIlI ca / maMDUka pUrNa = zyonAka: maMjiSThA, brahmamaMNDU kI ca / jIvaMtI = gaDUcI, zAka bhedaH vRndA ca / varadA = azvagaMdhA, suvarcalA karAhI ca / lakSmI = RddhiH vRddhiH zamI ca / vIraH kakubhaH vIraNam kAMkolI ca zarazca / mayuraH = prapAmArga: prajamodA tutthaM ca / rakta sAra = pataMga Adi / badarA, = vArAhI, bhAdi / subahA = nAkulI prAdi / devI spRkkA mUrvA karkoTI ca / lAMgalI = kalihArI piTI nArikelara nArikela vizalyA 1 1 c| caMdrikA = methI, candra zUraH zveta kaSTakArI ca / prakSa zabdaH smRtoSTasu || 1 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] kAkAsyaH kAkamAcI ca kAkolI kAkaNantikA / kAkajaMghA kAkanAsA kAkodummArikApi ca // 2 // saptasvayeMSu kathitaH kAkazabdo vicakSaNaH / // 2 // sapI paMca, sIsake nAgakesare / / nAgavalyAM nAgadantyAM nAgazabdazca yujyate // 3 // raso nava vartate // 4 // candralekhA = bakuco izvaram = pittala prazvakarNa = Isabagola phaNI = zvenacandana pAtAlanRpa = sIsA lakSmI = lohA hari = gulAla puruSa = gugala mAdrI = pratIsa nAgArjunI = duDhI,kaha bahuputrA - yavAsA rAkSasI = rAI zavasudhA = zatAvara mukunda = kundara kumArI = ghIguvAra mahAbalA - sahadeI sakAri = kacanAra raktabIja - mUgaphalI muDa - sarakaMDA lAgalI - kalihArI taruNa = eraNDa caMDAlinI = lahasuna uraga = mosA kRSNabIja = kAlAdAnA tAmrakUTa = tamAkhU [bambaI pustaka ejansI, kalakattA se prakAzita-sAhitya zAstrI paM0 rAmateja pANDeya kRta TippaNI yukta, paM. bhAvamizrakA bhAva prakAzaniSaSTa : prathamA vRtti-vi0 sa0 1992 ] 3. vartamAna kAla ke bhanekArtha zabda mAja kala ke bhI kaI pracalita zabda aise hai jinakA parva, prANI pAra vanaspati ke prasaMga meM prayoga hone para, vibhinna ho jAtA hai| jaise : Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] kukar3I [2] galagala [3] cIla 4] gIlhor3I [5] kavelA [6] popaTA [7] lajjAlu [ 11 ] prANI bodhaka artha murgI (gujarAta) guTTAra pakSI cIna pakSI (uttara pradeza) gilaharI (uttara pradeza) banaspati bodhaka varSa bhuTTa bijaurA cIla kI bhAMjI zAka sapheda kolA (peThA) vIbhatsa aMga (mAlavA) harA canA (gujarAta) chuddamuI, paude kI jAti (gujarAta) strI 4. bhauSadha sevana karane vAle aura juTAne vAle kA jIvana - saMskAra isa prauSadha ko lAne kI prAjJA dene vAle bhagavAna mahAvIra hai aura lAne vAle paMcamahAvrata dhAraka mahAtapasvI muni zrI siMha haiM jo manasA vAcA karmaNA hisA ke virodhI hai| ve mahimA ke mahAna upadezaka hai tathA svayaM uma para prAcaraNa karate haiM / yadi upadezaka kimI middhati kI prarUpaNA kare kintu use apane prAcaraNa meM na utAre to usa siddhAMta kA janasAmAnya para koI prabhAva nahIM par3atA / [ gautama buddha ne ahiMsA ke siddhAMta kA to pracAra kiyA, kintu svayaM ne mAMsAhAra kA tyAga nahIM kiyA / phalataH prAja bhI boddha dharmAvalambiyoM meM mAMsAhAra kA pracalana hai / ] bhagavAna mahAvIra ne ahiMsA kA saMdeza diyA aura sAtha sAtha usase prapane jIvana ko bhI prota prota kara diyA va prahiMsA kA pUrNarUpeNa pAlana kiyA / isa kAraNa bhAja bhI jaina dharma meM mAsahAra pUrNa rUpa se tyAjya hai / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] kevala yaho nahIM, ahiMmA zabda mAtra kA sAmAnya vAtAM meM prayoga honA hI jaina dharma kI pora dhyAna prAkarSita karane ke liye paryApta hai| yaha tathya bhagavAna mahAvIra ke ahiMsAmaya jIvana kA jvalaMta pramANa hai| bhagavAna mahAvIra kI vANI meM mAMsAhAra kA sarvathA niSedha hai, jisake kaI pATha nimna hai : (1) se milnu pA0 nAva samAroM se jaM puraNa jANegyA maMsAiyaM vA chAyA sana bAmadhalaM pAmo abhisaMdhArika gamagAe / (pAcArAMga sUtra, niziya sUtra ) jaina bhikSuka ko yadi kahI mAma, machalI athavA usake chilake-kATa prAdi hone kA patA laga jAya to vaha vahA~ na jaaye| (2) samajAmasAsiraNe // (sUtra, kRtAMga sUtra pa0 2) jaina sAdhu mAMsa-madirA kA tyAga kareM / (1) ye pAvI bhUganti tahappagAra, sevanti te pAbamajANamAraNA, malaMga epaM kusalaM karato pAyAbi esA buIgAu miyA / (sUtra hatAMga sUtra bhUta0-20 6 gA0 38) jo mAMsa-madirA kA sevana karate hai, prajJAnatA se pApa karate haiM, unakA mana apavitra hai paura vacana bhI jhUThA hai| (4) mahAraMbhayAe parihiyAe, kuriNamAhAraNa paMveniya baheNaM merAvAraNa kammAsarI rAppayoga nAmAe kammarama upaeNaM narApAraNa kammA sarIre bAba payoga bm| (bo bhagavatI sUtra 10 83060) jIva cAra prakAra ke kAmoM se naraka meM jAne ke liye karma bAMdhate hai / vaha hai-(1) mahApApa kA pArambha ; (2) mahA pari Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] graha (dhanAdi saMgraha ); (3) paMcendriya jIva kA vaSa; tathA (4) mugde kA bhakSaNa ( mAmAhAra) ___ (5-6) cahi gaNehi jovA rAyatAe kamma pati, satAe kammaM pakaretA, airaesu upabati taMjahA-mahAraMbha pAe mahAparigaha pAe, paciriyabaheNaM kuNimA hAreNaM / (po ubabAI sUtra) (bho sthAnAgaM sUtra sthAna 4) mahArambha, mahAparigraha, mAmAhAra va pacendriya vaSa se bAdhe hue karma ke udaya se nArako ko prAyu va nArakI ke zarIra banate hai| (7) bhujamANe suraM maMsaM parivA paraMyame praya para bhoI pa, tuMdirame vishlohie| mAuyaM narae kaMje, jahA~ esa va emae // 7 // ( uttarAdhyapana 0 0 7 gA0 7) madiga pAna, mAma bhakSaga, gaDApana prAdi meM nArako kI prAyu kA vadha hotA hai| (8) hise vAle musAbAI, mAIlne pisaNe so bhuMgamANe suraM maMsaM, seya meti mannaI // 6 // tuhaM piyAImasAI, gaMgA solgaaliye| bAimro simapAra, aggivaNArA so // 6 // (uttarApyayana sa0 pra0 5 gA0 10 1907) himaka praja, bhUTA, mAyAvI, cugalakhora, gaTha tathA mAmamadirA bhakSI hotA hai aura samajhatA hai ki yaho jIvana kA mAnanda hai| tujhe yadi mAMma, mAMsa kI pakAI huI phAMka priya hai to tuM bhI usI prakAra khAyA va pakAyA jaaygaa| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) panajAmasAMsI, samandharopA, abhimataM nidhigaI gayA hai| anilaM kArasagakArI, saramAya goge papa yo haviyA // (zrI bamakAlika sUtra. 2 mA0 7) zarAba chor3a de, mAMsa chor3a de, vikRti / rama-puSTa ) bhojana ko kama kara, bAra bAra kAyotsaMga, svadhyAya yoga meM lIna hojA / (10) bhesagnaM piyamasaM reI, prapanannaI jo bassa / so tassa mallalaggo, bandA narapaM ga saMdeho / jo poSadhi meM mAMma khilAve yA mammati de vaha usakA pichalaggU hokara naraka meM jAtA hai / (11) pugNaSaM bIbharavaM indiyamalasambhavaM pasAyaM / pAega naraparaNaM vipariNAmo maM // 1 // mAMsa durgadha vAlA hai, vIbhanma hai, zarIra ke maloM se banA humA hai, apavitra hai aura naraka meM le jAne vAlA hai| prataH tyAjya hai| 1 sapaH samUcitAnanta-jantu saMtAna pUSitam / marakApani pApaM, kozanIpAt pizita sucI ? // 2 // mAMsa meM kSaNa bhara meM hI ananta sUkSma kITANugoM kA janma paura vinAza hotA hai| vaha naraka ke mArga meM le jAne vAlA bhojana hai / kauna buddhimAna me mAMma ko khAya ? / 2 pAgAta pAtu ma vipincAmAkhAta maMsa pesItu / sarva ziSa pAyo bhalipora ninopajIpAlaM // 3 // (ghoSa mAlA prakAza loka pUnara TIkA) mAMsa kaccA ho yA pakAyA hamA, usakI hara eka phAMka meM nirvAdha rUpa se nigoda ke jIva utpanna hote haiN| 3 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] ina pAThoM se bhagavAn mahAvIra ke prAdarza ahiMsAmaya jIvana kA aura unake dvArA pradatta ahiMsA ke upadeza kA pUrA pUrA paricaya mila jAtA hai / aisI sthiti meM unako mAMsA hArI mAnanA, kahanA va likhanA mana kA, vANI kA tathA lekhanI kA duraupayoga karanA hai / 5. mauSaSa pradAna karane vAlI strI kA vyavahArika jIvana siMha muni usa pauSaSa ko kimo kasAI ke yahAM se praSavA yajJa-sthala se nahIM lAye the| vaha use eka jaina zrAvikA ke ghara se lAye the jisakA nAma thA revatI / jainAgama meM uma samaya revatI nAma kI do striyoM kA ullekha humA hai| (1) eka revato thI rAjagRhI ke mahAzataka kI strI jisake bAre meM kahA gyaa| "taeNaM sA revai gAhAvaiNI maMtomattarasma malamaeNaM vAhiNA abhibhumA aTTa duhaTTa vasaTTA kAla mAme kAlaM kiccA imI se rayaNappabhAe puDhavIe lolu eccue narae caurAsII vAsahaThiiemu neraiesu nenaDaetAe uvavaNNA" / -(zrI upAsaka dAMga sUtra) (2) dUsarI revatI thI meMDhika grAma nivAsinI jaina zrAvikA jisake sambandha meM isa prakAra kA varNana hai / "samaNasya bhagavano mahAvIrassa sulasA revai pAmukkhANaM samagovAsiyANaM tinnI saya sAhassImo aTThArasa sahassA usphosiya sApovAsiya saMpayA hatthA / " -(zrI kalpa sUtra vIra paritra) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] "taeNaM tIe revatIe gAhAvainIe tenaM daba suDhe jAva dANeNaM sIhe maNagAre sibhila samANe devAue Nibade, jahA vijayassa, jAva jamma jIviya phale revatI gAhAvANIe" -zrI bhagavatI sUtra za0 15) siMha muni mRtyoparAMta naraka meM jAne vAlI rAjagRhI grAma kI revatI ke ghara se moSadha nahIM lAye the| vaha to meMTika grAma vAlI revatI se ukta proSadha lAye the| digambara sampradAya ke vidvAn bhI revatI ( meMTika grAma vAlI) ke isa proSapadAna kI prazaMsA karate haiM aura tIrthaMkara nAma karma upArjana karane kA kAraNa yahI thA, isako spaSTa svIkAra karate haiM / yathA "revatI zrAvikayA zrI vIrasya poSapadAnaM dattam / tenauSadhidAnaphalena tIrthaMkara nAma karmopAjitamata eva poSaSi dAnamapi dAtavyam / (hindI jaina sAhitya prasAraka kAryAlaya bambaI kI bana carita mAlA naM. 6 (samyakatva komuvI pR0 57 ) jo zreSTha zrAvikA hai, dvAdaza vrata pAriNI hai. mRtyu uparAnta deva loka ko jAtI hai tathA dAna se tIra nAma karma kA upArjana karatI hai, vaha revatI mAMsAhAra kare yA usa tIrthapura nAma karma ke kAraNa svarUpa mAMsa kA dAna kare, aisI kalpanA karanA nipaTa mUkhatA hai| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [17] 6. roga, auSadha ra niyamA niyama kA vijJAna jisa rogake liye ukta bhauSadha lAyA gayA thA, usa roga kA nAma thA 'pittajvara' / 'parigaye zarIre dAha vakkaM tie' kA prAzaya hai pittajvara bhora dAha, jisa meM praruci, jalana tathA raktAtisAra mukhya lakSaNa hote haiN| isa roga ko zAMta karane ke liye kolA, bijorA prAdi tarI dene vAle phala, unakA murabbA, peThA, kavelA, pArAvata phala, catuSpatrI bhAjI, khaTAI vAlI bhAjI ityAdi prazasta mAne jAte haiN| isa roga meM mAMsa kA sakhta niSedha (paraheja) hotA hai / vaidyaka graMthoM meM sApha sApha kahA gayA hai - " snigdhaM uSNaM guru rakta pitta janakaM vAtahaMraca " mAMsa USNa hai, bhArI hai, raktapitta ko bar3hAne vAlA hai / prata: isa roga meM mAMsa sarvathA niSiddha hai| isa roga meM kolA praura bijaurA lAbhakArI haiN| ( kayadeva nighaNTu, suzruta sahitA ) uparokta kathana se yaha nizcita ho jAtA hai ki vaha proSadha mA~sa nahIM thA varan tarI dene vAlA koI phala yA phala kA murabbA thaa| ina saba bAtoM ko dhyAna meM rakha kara hama pATha kI zAbdika vivecanA agale pradhyAya meM kreNge| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 16 ] dUsarA adhyAya hamAre sambandhita viSaya kA mUla pATha isa prakAra hai / "tatthavaM he vaibIe mama bhaTThAe duve kavoya- sarIrA ubakkhar3iyA tehiM no aTTho / bhatthi se anne pAriyAsie majjArakar3a kukkur3a maMsae tamAharAhi eevaM bhaTTho / " (zrI bhagavatI sUtra zataka - 15) isa pATha ke vicAraNIya zabda ye haiM: - ( 1 ) duve (2) kavoya ( 3 ) sarIrA ( 4 ) uvakkhar3iyA ( 5 ) no bhaTTho (6) bhanne (7) pAriyAsie (8) majjAra (E) kar3ae (10) kukkur3a (11) maMsae / ( 1 ) duve yaha zabda 'kavoya' kI hI nahIM kintu 'kavoya sarIrA' kI bhI saMkhyA batAtA hai / prataH isakA artha do kavoya nahIM balki kavoya ke do murabbe hai / yadi kavoya kA artha pakSI vizeSa se liyA jAya to yahA~ duve tathA sarIrA zabdoM meM samanvaya nahIM ho sakatA kyoM ki pUrA kabUtara nahIM pakAyA jAtA mora yadi aMgopAMga alaga laga karake pakAyA jAya to do sarIra aisI saMkhyA nahIM rahatI / mrarthAt duve bhaura sarIrA ina donoM zabdoM meM eka zabda nirarthaka ho jAtA hai / yadi kavoya kA artha kisI vanaspati vizeSa se liyA jAya to yahAM duve bhaura sarIrA ina donoM kA ThIka samanvaya ho jAtA hai / kavoya phala kA murabbA banA huA ho usake do sampUrNa phaloM se 'do' saMkhyA kA bodha ho jAtA hai, evaM kavoya phala ke murabbe ke liye 'duve kavoya sarIrA' pradi Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] zabda samUha kA prayoga bhI sArthaka ho jAtA hai / prata: isa bAta ko svIkAra karanA hI par3egA ki yahAM kavoya zabda kA kisI prANI (pakSI) ke liye nahIM varan phala ke liye prayoga kiyA gayA hai / yaha bAta duve zabda se siddha ho jAtI hai / prataH isa sthAna para duve zabda mahatvapUrNa hai / (2) koya kavoya eka prakAra kI khAdya vanaspati hai / yaha pUrI kI pUrI upaSkRta ho sakatI hai ghora bahuta samaya taka Tika sakatI hai / isake sevana se USNatA, pittajvara, raktavikAra tathA prAmAtisAra prAdi roga zAMta hote haiM / kavaya kA saMskRta paryAya 'kapota' hai / kapota praura kapota se nirmita zabdoM meM artha - vaibhinya hotA hai jo nimna vyaure se bhali bhAMti prakaTa ho jAyegA / kota = eka prakAra kI vanaspati ( suzruta saMhitA) / kapota = pArApataH kalaravaH, kapota, kameDA, kabUtara / kapota = pArIsa pIpara ( vaidyaka zabda sindhu ) / kapota = kuSmAMDa, sapheda kumheDA, bhurA kolA / kapotI vRtti = sAdA jIvana nirvAha / kApotI = kRSNa kApotI, zveta kApotI, vanaspati (suzruta saMhitA) zveta kapotI samUlapatrA bhakSayitavyA [subhuta saM0 pra0 821] sakSIta romazAM muvartI rasene rasopamAm / evaM rUpa rasAm cApi kRSNA kapoti mAvizet // kauzika saritaM tIrtvA saMjayAnayAstu pUrvataH / ziti pradezI bAlmike rAcito yojana prayam / vijJeyA taMtra kApoti zvetA vAlmika murdhatu // [kApoti prApti sthAna suta] Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [20] kapotaka-sAsAra (jai0 saM0 43 ) / kapota vegA:bAhmI kapota paraNA = nAlukA kapota puTa = pATha kapota baMkA - brahmA, sUryaphullI kapota varNA = lAyacI, nAlukA kapota sAra - surkha suramA kapotAMghI - nalikA kapotAMjana = harA suramA kapotAMDopama phala = niMbu bheda kapotikA - sapheda kolA (nighaNTuratnAkara jai0 mA0 pra0 0 43 ) pArAvate tu sArAmlo, raktamAlaH parAvataH / mA khetaH sAra phalo, mahAparAvato mahAn / / 136 // kapotANDa tulya phalo // 140 / / mabhidhAna saMgraha niSaST] kApota = sajjI khAra [bhAva0 pra0 niSaSTa] pArApatapadI = mAla kAMganI kapota paraNA= nalikA pArApata padI = kAkapA bhA0 pra0 nighaMTu] uparokta zabdoM ke parva se 'kapota' zabda kI 'banaspati meM pApakatA pUrNataH saSTa ho jAtI hai| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [21] kota kA sovA parya hai eka prakAra ko vanaspati, pArosa pIpala, sapheda kumhar3A ( peThA) mora kabUtara / inakA varNana vaicaka pranyoM meM isa prakAra humA hai / (i) pArApata ke guNa doSa pArApataM sumadhuraM rucyamatyagnivAtanut ( suzruta saMhitA) (ii) pArisapIpala, gajadaMDa ke guNa doSa pArizo durjara: snigSa. kRmizukrakapha pradaH // 5 // phale'mlo madhuro mUlo, kaSAya svAduH majakaH // 6 // (bhAva prakAza vaTAdi varga) (iii) kolA, kohaDA, peThA, khabahA, kAzIphala ke guNa doSa pitta teSu kumAra bAlaM madhyaM kApaham, mukta saprNa samAraM ropanaM rasti socanam // 21 // sarva ropaharaM havaM parvo to vikAra mAm // 21 // peThA mala, bIpaka basti zoSaka aura sarvoSahara hai (tata sa. 16 ) poSanaM ratapitta vinaM mana stambhakaraM param // ( choTA kolA pAhI, zItala, rakta-pitta nAzaka tathA larodhaka hai) kumAra mItalaM pUrva svAtu pArataM guruu| ratasthAnAnanaM bAta kti bit // mA sAta rAba sokA nila bAha haari|| (kolA-zItala, pittanAzaka, jvara, mAmadAha ko zAMta karane vAlA hai) (kayadeva nipaTa) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] mulAyaMsthAt puNyAta pItapuSpam pahatkalam // 53 // pumA pahalaM vRSyaM guru pittAstra vAtAnut / gAna pitAmahaM nItaM madhyamaM kaphakArakam // 5 // para nAti himaM svAdu samAraM dIpanaM saSu / basti mukhikara ceto roga hasarva gopavit // 55 // suSmAyA tuma lambI, pharkAta rapi kiirtitaa| kara pAhilI zItA rata-pitta-hAra guruH // 56 // pAniiliL nI, sakhArA kaka pAtanUt // 17 // ( kolA-pittarakta pora vAyudoSa nAzaka hai / choTA kolA pittanAzaka, zItala praura kapha-janaka hai| bar3A kolA uSNa, mIThA, dIpaka, bAsti-zuddhi kAraka, hRdayaroga nAzaka tathA sarvadoSahArI hai| choTA kolA grAhya, zItala, raktapitta doSa nAzaka aura pakkA ho to pagni vardhaka hai ) ( bhAva prakAza nighaNTu-zAka varga ) mAMsa ke guNa pora doSalipa raja gurU tapitta nagara bAta hrN|| sarva mAsa bAta visi pRthvaM // mAMsa rakta vyAdhiyoM tathA pittavikAroM ko bar3hAne vAlA hai bhava yadi mahAvIra svAmI ke dAharoga para vicAra kiyA jAya to yaha bAta nirvivAda siddha ho jAtI hai ki kapotapakSI kA mAMsa roga kA nivAraNa nahIM kara sktaa| isameM kapota banaspati, pArisa tathA kolAphala mAdi atyadhika upayogI hai| sApa sApa yaha tathya bhI siddha ho jAtA hai ki revatI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [23] zrAvikA ke pAsa jo 'duve kavoya sarIrA' the vaha koI pakSI nahIM varana kolA hI the / bhagavatI sUtra ke prAcIna cUrNIkAra tathA TIkAkAroM ne bhI ukta pATha kA artha 'kuSmANDa' phala hI lagAyA hai / yathA kapotaka: pakSI vizeSa: taha pe phale varNasAdhamrmyAt te kapotepAMDe has kapote kapotake te ca te zarIre banaspati jIva dehatvAt kapota zarIre / pravavA kapotaka zarIre iva dhUsaravarNa sAdhamyadeiva kapotaka zarIre -- kuDamANDa phale eva / te upaskRte saMskRte / tehino aTThoti bahupAyatvAt / [ raMga kI samatA ke kAraNa kuSmAMDa phala ko hI kapota nAma se pukArA jAtA hai / revatI zrAvikA ne unako saMskAra dekara rakha chor3e the / ) ( prA0 prabhayadeva sUri kRta bhagavatIsUtra TokA pU0 661 ) ( prA0 zrI dAna zekhara sUri kRta bha0 TIkA pU0 ) kuSmANDa phala kA murabbA dAha prAdi rogoM ko zAMta karatA hai, prAja bhI yaha bAna jyoM kI tyoM kharI utaratI hai / prAja bhI prAgarA prAdi sthAnoM para kuSmANDa kA murabbA, peThA ityAdi grISma Rtu meM adhika prayoga kiyA jAtA hai / meraTha jile meM bhI sapheda kumhar3A jisakA dUsarA nAma kavelApeThA ityAdi hai, unheM taiyAra karane meM bahuta prayoga kiyA jAtA hai / sArAMza yaha hai ki kuSmAMDa kA murabbA, peThA, pAka prAdi garmI ko zAMta karane vAle haiN| aura revatI zrAvikA ne bhI bhagavAna mahAvIra ke dAha roga kI zAMti ke liye 'duve kavoya sarIrA' prarthAt kuSmANDa phala kA murabbA banA kara rakhA thaa| yahA~ 'kavoya' zabda kuSmAMDa phala kA hI dyotaka hai / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] (3) sarIrA 'sarIrA' zabda kavoya se niSpana puliMga vAle dravya kA ghotaka hai / yadi yahAM 'sarirANi' zabda kA prayoga hotA to isakA artha 'pakSI zarIra para bhI karanA par3atA kyoMki napuMsaka zarIra zabda hI zarIra yA murade ke prarya meM mAtA hai, kintu zAstrAkAra ko vaha bhI abhISTa nahIM thaa| prataH usane yahAM 'zarirANi' kA prayoga nahI kiyA hai / zAstrakAra ne yahAM puliMga meM 'zarorA' zabda kA prayoga kiyA hai aura usakA partha murambA yA pAka hI hai| puliMga kA prayoga hone ke kAraNa hI itanA prarNa bheda ho jAtA hai| prAge pAne vAlA puliga zabda 'bhanne' bhI isa mata kI puSTi karatA hai| dUsarI bAta yaha hai ki mAMsa ke liye sIdhe jAti-vAcaka zabda hI prayukta hote hai| unake sAtha 'zarIra' zabda nahIM lagAyA jAtA / "vipAkasatra" meM mAMsAhAra kA varNana hai magara kisI jAtivAcaka saMjJA ke mAtha zarIra zabda kA prayoga nahIM humA hai| hAM, banaspati ke sAtha 'kAya' zabda milatA hai| yapA-'vanaspati-kAya' jisakA artha hai vanaspati rUpa, vanaspati zarIra aisA / vAstava meM sarIrA zabda vanaspati ke sApa ucita saMgati pAtA hai| prastuta pATha meM kaboya ke sApa jo sarIrA zabda hai vaha yahAM vizeSya ke rUpa meM hI hai| isaliye yaha bAta nizcita hai ki yahAM sarIrA zabda kA partha muramA yA pAka hI hai / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [25] tosarI vicAraNIya bAta yaha hai ki 'kaboya sarIrA' ke pUrva 'duve' zabda kA prayoga kara unakI saMsthA batAI gaI hai| . yadi mAMsa kI mora saMketa hotA to Tukar3oM kA bodha karane vAle zabda vidyamAna hone cAhie ye kintu yahAM Tukar3oM kA koI prasaMga nahIM hai| isa kAraNa murabbe kA boSa honA hI yukti saMgata hai| sArAMza yaha hai ki yahAM 'sarIrA' zabba murambe ke liye tathA 'duve kavoya sarIrA' zabda 'do kuSmAMDa ke murabe ke liye hI likhe gaye haiN| (4) uvADayA 'uvakkhaDiyA' zabda puliga meM hai tathA saMskAra kA sUcaka hai| upAsaka dazAMga paura vipAka sUtra prAdi jinAgamoM meM mAMsa ke liye "majjiye," "talie" zabdoM kA prayoga humA hai, 'uvakkhaDiyA' kA nahIM / bhagavatI sUtra meM bhI prazasta bhojana ke liye hI 'uvakkhaDiyA' zabda prayoga meM pAyA hai| isakA mAzaya yaha hai ki mAMsa ke saMskAroM meM 'uvaksariyA' zabda prayoga meM nahIM pAtA / prastuta sthAna meM jo 'upplaa|' kA prayoga huA hai vaha bhI 'kavoya-sarIrA' ke prakuSmANDa kA pAka hone kA hI anumodana karatA hai| (5) no maho 'no aTTho' zabda niSedha ke liye hai| revatI zrAvikA ne bhagavAn mahAvIra ke nimitta kuSmAMDa pAka banA kara rakhA thA, kintu 'nimittadoSa' laga jAne ke kAraNa bhagavAn ne zrI siMha zani ko use na lAne kA nirdeza kiyaa| jahAM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [26] 'nimitta-doSa' vAlA pAhAra grahaNa karanA bhI niSiddha hai, vahAM mAMsA hAra kI bAta mAnanA to dussAhasa hI hai| (6) 'bhanne bhanne zabda 'kukkura maMsae' kA sarvanAma hai aura isakA parya hai panya / 'anne,' 'kavoya-sarIrA' evaM 'kukkuDa maMsae' tInoM zabda pulliga meM hai / pulliGga hone ke kAraNa ve vanaspati vizeSa ke hI paricAyaka hai, 'pranne' zabda se yahI pramANita hotA hai| (7) pAriyAsie pAriyAsie zabda bijaurA pAka kA vizeSaNa hai / isakA parya hotA hai praSika purAnA [ adhika samaya kA] ___eka dina kI bAsI vastu ke liye 'pAriyAsi'' zabda kA prayoga nahIM balki 'pajjusie' kA prayoga hotA hai / aisI sthiti meM yadi yahAM kisI bhI prakAra ke mAMsa kA ullekha hotA to yathAnukUla 'pamjusiye' zabda kA prayoga honA cAhiye pA kintu yahA~ to mAMsa kA prasaMga hI ThIka nahIM baiThatA, kyoM ki bAsI mAMsa to roga kI vRddhi karatA hai aura isako dAha roga ke nivAraNArtha vyavahAra meM liyA jAya yaha bAta mAnI hI nahIM jA sktii| prataH 'pAriyAsie' kA vizeSya mAMsa nahIM hai yaha nirvivAda kahA jA sakatA hai| isa sthAna meM 'patvi' zabda ke sAtha 'uvAsaDiyA' athavA 'majjie' zabda prayukta nahIM hue haiN| isa kAraNa vaha vastu mAMsa nahIM hai varan lambe samaya taka rahane vAlI koI vastu hai parvAt eka prakAra kA pAka hai| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [27] pahacAsatra meM adhika kAla taka Tikane vAle padArtha ghI, tela mAdi-ke sambandha meM pAriyAsikA prayoga humA hai / isa hisAba se yahAM purAnA [vijorA pAka] ke partha meM "pAriyAsie' zabda kA prayoga sarvathA ucita hai paura yukti yukta bhii| (8) majjAra majjAra padArthoM meM zItalatA ko bhAvanA yA puTa dene ke liye prayukta hone vAlI vastu hai / jisakA prabhAva garmI (uSNatA, dAha) ityAdi rogoM ko zAMta karane meM upayogI hai majAra kA saMskRta paryAya 'mArjAra' hotA hai| mArjAra aura mArjAra se bane hue katipaya zabdoM kA partha bhinna hotA hai| yathA mArjAra = anbhasaha-boyANa-haritaga-bulena-taNabatyula,-coraga, 'maMjAra' poI-cillIyA, eka prakAra kI vanaspati, bhAjI-bhagavatI mUtra zataka-21] mArjAra - vatyula, poraga, "majjAra" goitallA, pAlakkA / eka prakAra kI vanaspati / . [pannavaNA sUta pada 1 harita vibhAga] mArjAra-virAlikA'bhidhAno vanaspati vizeSaH / (bhagavatI za. 15 TIkA) vivArI vana vivArI poravivArI / pAvidhinA yA navani vigalita Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28] vigalikA = eka prakAra ko paussdhi| . (bAlaka sUtra ma. 5 u0 2 gA0 18) vigalikA = eka prakAra kI pauSadhi / (prAcAraMga sUtra sU0 45 pR0 348) vigalikA = vRkSapaNI -(0 sa0 zrI hemacandra sUri kRta nighaNTu saMgraha) vigalikA = strI, bhUmi, kUSmAMDe, peThA, bhoMya kolaa| -(vaidyaka zabda sindhu ) virAlI = eka taraha kI bela / -(pannavaNA sUtra vallI pada 1 gA0 44) vigalI = strI, bhUmi, kuSmAMDe, peThA, bhuyakolA / -(zabdAcaM cintAmaNi koSa) mAMjAra - rakta citrk| mAra = vaayuvishess| billI = banaspati vizeSa / (panavaNA pa0 1 gA0 16-37) mAra-mArjAraH syAt khaTavAMza-viDAlayoH, khaTTI vastu ...kI helarI sahelI banekA mAna maataa| taesindhuna parva prahAla-4.0 12 1927) mAri : iguNa, tApasa, taru mArjAra / indugI kA per3a jisake tela meM bijIrA caMba haraDe vagairaha tale jAte hai| [-hemI niSaSTa saMgraha Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 29 ] mArjAra = biDAla / mArjArI, mArjArikA, mArjArAMSa mukhyA = kastUrI / mArjAragandhA, mArjAra gandhikA eka prakAra hariNa 1 - [ zrI jaina satya prakAza va0 4 0 7 0 43 ] uparokta zabda bhaura inake artha se 'mArjAra kI vanaspati varga meM vyApakatA kA pUrNa paricaya mila jAtA hai / aba yadi bhagavAn mahAvIra ke dAharoga ke viSaya meM vicAra kiyA jAya to yaha svIkAra karanA hogA ki isa meM biDAla kI to koI upayogitA hI nahIM hai| isake viparIta mArjAra vanaspati khaTavaoNza yA tela lAbhadAyaka hai / isa prakAra ukta roga para mArjAra vanaspati khaTAMvaza yA tela kI bhAvanA bAlI prauSadhi hI upacAra svarupa dI gaI thii| kyoMki dAha rogoM meM khaTAI prAdi upayogI hai| roga meM mArjAra nAmaka vAyu vikAra vidyamAna thA / isa vikAra kI zAMti ke liye jo saMskAra diyA jAya vaha 'marjAra kRta' kahalAtA hai, isa prakAra yahAM mArjAra kA artha vAyu bhI hai / bhagavatI sUtra ke prAcIna aai ne bhI isa zabda kA artha bAyu tathA vanaspati hI lagAyA hai yathA - mArjAro vAyuvizeSaH taduktamAya kRtamu-mAryArakRtam // ghare svAha: - mArjAro viDAlikAbhiyAnoM vanaspativizeyaH tena ku bhASitaM bad tat / [ prA0 mI prabhavadevaturiTIkA patra- 681 R dharSAt mArjAra vAyu ko dabAne ke liye jo bhISaNa saMskAra diyA jAya vaha 'mArjAra kRta' mAnA jAtA hai aura marjAra, Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [..] arthAt piDAlika nAmaka vanaspati, se jo saMskAra kiyA jAya yaha bhI 'mArjAra kRta' mAnA jAtA hai| isa saba vyAkhyA kA prAzaya yaha hai ki yahA~ 'mArjAra' zabda vanaspati kA ghotaka hai| (8) kar3ae kar3ae zala pulliga hai, saMskAra kA sUcaka hai, 'mArjAra' zabda se sambaTa hai tathA 'maMmae' kA vizeSaNa hai| isakA saMskRta paryAya 'kRtaka:' hai| ___yadi yahA~ har3aya, hae, vahie prAdi zabdoM kA prayoga hotA to isakA artha viDAla na se mArA humA' bhI nikala sakatA pA parantu yahA~ 'kar3ae' kA prayoga hupA hai jisakA artha hai 'mArajAra se vAsita bhAvita' parthAt 'sNskaarit'| isake patirikta viDAla kukA ko mArakara chor3a de, aisI aspRzya tathA pRNita vastu ko revatI zrAvikA uThAle tathA dAha roga meM usakA prayoga ucita mAna liyA jAya yaha saba mAnyatAe maprasAMgika, vAstavikatA se dUra tathA kapola kalpita jaMcatI hai| mora phira 'maMsae' aura 'kaDae' kA puliMga prayoga bhI 'mAsa' kA pakSapoSaNa nahIM karatA tathA isa mAnyatA ko nirA. cAra banA detA hai| pauSaSi vijJAna meM saMskArita vastuSoM ke liye 'dadhikRta', 'rAjIkata', 'mAjAta' ityAdi kA prayoga hotA hai jisakA parSa yahI se saMrata, rAI se saMskArita tathA vigaal| (pauSaSi) se saMskArita hotA hai / tAtparya yaha hai ki yahAM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [31] 'kaDAe' kA artha 'saMskArita' mora 'mArjAra kAe' kA parNa mArjAra banaspati se saMskArita (bhAvanA vAlA) ThIka baiThatA 'kukkura' eka prakAra ko khAdya vanaspati hai jo ki bahuta dinoM taka Tika sakatI hai| isake sevana se garmI, raktadoSa, pitajvara, prAmAtisAra mAdi roga zAnta hote hai isakA saMskRta paryAya 'kukkuTa' hai| kukkuTa ke katipaya tadbhava zabda tathA unake partha udAharaNArtha hama nIce prastuta karate hai : pura-bhIgArakAitiya vitantuH kukuraH zitiH / zrIvAraka, catuStrI- (hemI nighaNTu saMgraha ) pumaTI-kukkuTI, pUralI, rasakutumA, punnvllbhii| pUraNI vanaspati- (hemI nighaNTu saMgraha ) pugapura-mitimAraH sitibaraH svastika nipalakaH // 26 // dhIpArakA viSayaH, parNakaH puTaH zinI / pArIlAmaH pAtuna tIrita 10 // mAge janAvinta batunIti cocyate / martha:-caupattiyA-bhAjI-vanaspati / (bhAva prakAza niSaSTra, gAkavarga zAligrAma niSaSTu bhUSaNa zAka varga ) mara- sAtmaniyo- [tamang] kumakuTa - vijIrA [bhagavatI sUtra TIkA] gAlI-gI. mAnunnaravivIta, [sama linuroga Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [32] satyabhAmA paura mAmA-inadonoM zabdoM kA eka hI pracaM hai| isI prakAra madhukukkuTa aura kukkuTa bhI samAnArtha haiN| kukkuTa = ghAsa kA ulkA, mAga kI ciMgArI, zUdra aura niSAdaNa kI varNasaMkara prjaa| '-(jai0 sa0 pra0va0 4507 2043) kukkuTa = (1) koSaMDe (2) kuraDu (3) saaNvrii| isake atirikta kukkuTa pAdapa, kukkuTa pAdI, kukkuTa puTa, kukkuTa peraka, kukkuTa maMjarI, kukkuTa mardakA, kukkuTa mastaka, kukkuTa zikha, kukkuTA, kukkuTAMDa, kukkuTA-bhakukkuTI, kukkuToraga mAdi vaicaka zabda hai| -( nighaNTu ratnAkara, jai0 sa0 pra0 ka0 43 ) kukkuTa - murgA, vatakamurgA / uparokta zabdoM se spaSTa hai ki 'kukkuTa' zabda vanaspati meM bahu vyApaka hai| vaivaka granthoM meM kukkuTa vanaspati yAni 'caupattiyA bhAjI' tathA 'vijorA' ke guNa doSa kA varNana nimna prakAra humA hai| (1) caupattiyA bhAjImunipato himo nAhI, moha doSa pAyAvaho // 9 // parivAhI naH svAdaH pAyo mA bIpakaH // yo po sAta sAla parata // 32 // pati suniSaNNa zItala, vipinAsakadAhazAmaka, supAcya, dIpaka aura jvarakSAmaka hai| -(bhAvamitra kata bhAvaprakAza niSaSTra, zAka varga) Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [33] pArApata phala kA guNa bhI dAha nAzaka, jvara nAzaka va zItala batAyA hai| ___ caurasiya bhAjI dAha nAzaka, gharaharI, zItala va mala zodhaka hai| ___ khaTArA--bhAjInAM zAka dahI "nAkhIne khATAM karavAno rivAra jApI to cha / eTale vaTAzanI jagyAe dahI laie to bhAr3AnA rogamA pratyaMta phAyadA kAraka cha / prAvo rote pA cojo prabhu mahAvIra svAmI nA roganI dRSTie upayogI ch| __-(maho0 kAzIvizvanAtha prahalAda jo vyAma, sAhityAcArya, kAvya sAhitya vizArada, mImAmA-bhAstrI, ela0e0ema. likhita zAstrIya khulAso, jainadharma prakAza pu0 54 pa0 12 pR0 427) (2) bijoga-- svAsa kAlA ciharaM sammAna socanam // 14 // navamtaM gopanaM havaM mAtunamAnupAtam // vA titA durgarA tasya, bAta nikalApahA // 1ven svAtu nItaM guru snigdha, mAMsa : tapittAvat / / meyaM bhUnAnilavi- rocanA // 10 // roknaM mA saMpAhi, gulmAnAnaM tu saram // bhUmAninaviya malfare // 1515 mantrI pavitra mAne'no kamAte / vijorA-gaSNA zAmaka, kaNTha zodhaka, tathA dIpaka hai| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [34] vijIrA kA mAMsa (gUdA) zItala, vAyuhara tathA pittahara hai / -(suzruta saMhitA) lA liyApanakA sniyA, mAnasya pAtajit // halaM madhuraM mAsaM, pAtapitaharaM guru // bijIrA kA mAMsa (gadA)-pauSTika, madhura, vAnahara praura pittahara hai| (vAmbhaTTa) gojapuro mAtunu yo pAsapUrakaH / / bIbapuraka vAyu, rase prala ropanaMga // 11 // rastatiharaM -bosa va sopAna / bAta kAmA pracAra saptAharaM smRtam // 132 // yogaguro prala proto paro mamI / madhukarkaTikA sthI rocanI zItalA guruH // 133 // raktapitta mapa yAsa kAsa hilA bhamA hA // 14 // vivorAsakti nAmaka hai, kacchajivhA-hadaya zoSaka hai, zvAsa kAsa tathApikA mana karatA hai va tambAhara hai| mA vijota pItala tathA raktapita nAsaka hai| -bhAva prakAra miNTu phala varga ) murnekana mAMsa unmavIrya hai| yaha vaha ko bar3hAne vAlA hai| -(puTa saMhitA) ukta bAtoM ko dRSTi meM rasapara visAra kiyA vAya to yaha pUrNataH spaSTa ho jAtA hai ki vahA~ roga nivAraNArtha murge kA prayoga yukti saMgata nahIM hai tavA spiti ke sarvacA pratikUla Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] panA hai 'cau pattiyA bhAjI' mora bijorA' hI upayogI hai| prataH revatI zrAvikA ke ghara meM jo 'kukkura mAMsaka' pA baha bijorA-pAka ke atirikta anya kucha nahIM ho sakatA / yathAmA . -- - -mAripare bAbA vinimaNipAlo pani yi bhAvita bAlavivAha mAnA TAIpAharAhiti niralyasyAt patagaM moeti pApa popine ti silke marikta sat tasmAvatArapatItyarSaH / (prA0 zrI pramayadevamUri kRta bhagavatI TIkA 10 661) (prA0 zrI dAnazembara mUri kRta bha0 TIkA) prAgaya yaha hai ki 'bijoga pAka' ko hI 'kukkuTamAsaka' kI saMjJA milI hai aura yahI (vijIrA pAka hI) revatI mAvikA ke vahAM taiyAra thaa| (11) maMsae 'maMmae' ganda bijaurA se nippanna, puliyA drasya kA ghotaka hai| imakA saMskRta paryAya 'mAsaka' hotA hai| mAMsa mAmaka aura usake nadbhava gabdoM kA prarSa isa prakAra hai| mAMsa (napumaka liga) gudA, phalagarma, phAMka mAMsaka ( pusniga ) pAka, gudA mAMsa ( namakanima ) mAMsa, garbha mAMsa phalA (sthI nima) jaTAmAMsI bhUta jaTA, bAlama vanaspati / -bhAva prakAza niSaSTa, kapurAdi varSa zlo. 86] Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [36 mAma phala [strIliMga mAMmAmiva komalaM phalaM yamyA: / vayA, baiMgana, bhATA -[zabda stoma mahAnidhi], rakta bIja,-mUMgaphalI-bhAva prakAza pAribhASaka zabda mAlA] ina prayoM se yaha siddha hotA hai ki mAMsa gabda mAMsa kA potaka hai tathA phala ke garbha kA bhI ghotaka hai kintu mAMsaka: zabda se to pAka kA hI bodha hotA hai| aura yadi bhagavAn mahAvIra ke dAha-jvara roga ke saMdarbha meM isa zabda para vicAra kiyA jAya to bhI mAMsa kA artha pAka hI ucita baiThanA hai| dekhiye - (1) snipara guru raktapittajanaka pAtaharaM maaNs| sarva mAsaMpatA: siSyaM // murge kA mAMsa USNa vorya hai| prataH yahA~ mAma kA prayoga marvathA niSiddha ho mAnA jAtA hai / (2) prAcIna samaya meM phalagarbha aura bIja ke liye kramazaH mAMsa aura asthi kA prayoga kiyA jAtA thaa| jinAgamoM tathA vaidyaka graMthoM se isa kathana ke sambandha meM aneka udaraNa upalabdha ho sakate hai jaise vieTa sa-sakalAI epAI hanti eSa bobasta // TIkA-panta sanasakahA ti-samati saniraM tavA TAha etAni nIti ekasya zrIvasva pati-cAlAna etAni nIli bhvntiitvH|| -(zrI pannAvanA sUtra pada 1 sU0 25 pR0 36-37) Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 37 ] se kitaM rupamA ? asA duvihA paratA, taM nahA-egaDiyA ya goSaNApa se kitaM egar3iyA? eTThiyA pragavihA pattA, saMjahA nisakosa, nAla aMkola pIlu setU ca / sallA moyA mAnuSa, baula palAte karaMbe ya // 12 // putaMjIvaya ritu, vibhelae hariee ma bhilAe / baibhariyA boriNi, bopace pAya piyAle // 13 // puisa niba karaMje, sunhA taha sosabA pa asaNe ya / puSpApa lAga ruko, siriyAlI tahA prasogeya // 14 // bevAvapale thppgaaraa| eesi vaM mUlA vipralija jISiyA, kaMga viSA mitA visAlA pirAvi, patA pogbIviyA, puSpA palaMgajIviyA, phalA egaDiyA // se saM enttupaa|| (pannavaNA mU0 pada0 1 sU0 23 pR0 31, jovAbhigama sUtra, prati 1 sUtra 20 pR. 26) "tvaka" tiktA pUrvarA taspa baatkaamaaphop,| svAdu zItaM guru snigdhaM "mAMsa" mAratapittajita / / (suzruta saMhitA) 'tva' tiktakaTakA snigdhA mAtulgasya pAtamit / grahaNaM maparaM "mAsa" vAtapitta-haraM guru // (suzruta saMhitA) pUtanA simatI sUmA kapitA mAMsalA mRtA / / 8 / / (bhAva prakAza nighaNTu ritakyAdi varga) mAMsa phala = baiMgana (zabda stoma mahAnidhi) isa prakAra mAma kA artha gUdA bhI hotA hai| mapuMsaka liMga vAlA 'mAMsa' zabda hI 'mAMsa vAcaka hai| kintu puliMga zabda mAMsa vAcaka nahIM hai / yahA~ to mAMsa zabda pulliga meM Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [38) hai| koI paMDitaMmanya bhASA zAstrI pramita tathA truTipUrNa paryana kara baiThe, aisI sambhAvanA kI hI pAvRtti rokane ke liye yahAM spaSTataH pulmina kA prayoga kiyA gayA hai| isa para bhI koI yahAM isa zabda kA prarSa mAMma se lagAye to isako manamAnI hI kahA jAyagA / tathya yaha hai ki pulliga hone ke kAraNa yahAM 'maoNma' kA artha mAMsa nahIM, balki 'pAka' hai / bhagavatI sUtra ke prAcIna cUrNIkAra va TIkAkAroM ne bhI 'kukkuTa mAMsaka bIja purakaM phaTAha' likhakara 'mAMsa' kA parSa 'pAka' hone kI puSTi kI hai| anyAya tIsarA pichale do adhyAyoM meM hamane kAla paristhiti, prartha paddhati nayA prauSadha vijJAna ko prAdhAra mAna kara vivAdAspada pATha kI vizAda gyAlyA kI hai| hama yahAM spaSTa kara denA cAhate hai yadi ina vicAra bindumoM kI sthApanA kiye binA hama kisI pATha kA partha lagA le to usa meM prazuddhi raha jAne kI sambhAvanA hai| aisI hI pazuddhi bhagaktI sUtra meM ullikhita bhagavAna mahAvIra dvArA rugNAvasthA meM prauSadha-mikSA sambandhita pATha kA prapaM karate samaya ho gaI hai| hama pATha pora usakA ThIka parSa nIce de rahe haiM :___satya reltI mAhApAlie mama hAe duve kanoyasarIrA , tehiM ko aTTho / mali se bhanne pariSa mansAra nae mahAsae upAirAhi saMbho / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [] prarya-gAthApati kI pannI revatI ne vahAM mere nimitta do kuSmADapAka banA kara rakhe hai / vaha kAma ke nahIM hai / kintu usake vahAM dUsarA vizeSa purAnA aura virAlI vanaspati kI bhAvanA bAlA bijIre kA pAka hai| use le bhAbho vaha kAma kA hai / Upara ke pATha meM prANIvAcaka praupaSi ke svarUpa kI vyAkhyA kI gaI hai| eka pATha vizeSa para hI vaha nirdhArita bicArabindu lAgU hote ho, aisI bAta nahIM hai| aise kaI uddharaNa uzahaNAvaM prastuta kiye jA sakate hai ki jahAM prANIvAcaka zabda pravidhi svarUpa prayukta hue hai bhaura yadi unakA prathaM uparo taura (Face Value) para kiyA jAya to hAsyAspada tathA bhramAtmaka (Mis Irading ) ho jAyagA / yathA brahmANaM cakrapANiM kusumazararipu N vaiSNavaM pezayitvA kSIreNAjyena samyak samaghRtamadhunA lepayet tAM zilAM ca liptA kliyA samastAd bhavati yadi zilA prApitA cekarA jAniyA tatra garne phaNipatirathavA vRzciko vAtha gAMdhA / 32 / anantazavanam saMskRta granthAvalI kA graMthAMka 75 trivendram kA kumAra muni kRta zilparatna bhA0 1 0 14 zlo0 32 / Apply to the Agent for the sale of Government Sanskrit Publication Triveudrum. ukta zloka kumAra muni ke zilparatnagraMtha meM prAyA hai bhIra isameM unhoMne vicitra zabdoM se jIva-vijJAna batAyA hai| isa zloka kA artha karate samaya bar3e se bar3A zAstrapAraMgata bhI vicAra Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 40 ] meM par3a jAyegA tathA bar3e se bar3A nyAyAlaya bhI isa para nirNaya detA huA 'kiMkartavyavimUr3ha' ho jAyagA kyoMki sthUla buddhi vAlA to vyakti tatkAla isa kA artha 'brAhmaNa, kRSNa, kAmadeva va viSNu ko pIsakara ityAdi hI kregaa| parantu jIva-vijJAna va nighaNTu prAdi zAstroM kA prAdhAra lekara isakA vAstavika artha kiyA jA sakatA hai / isa prakAra hamArI vyAkhyA ke prakAza meM yaha niHsaMkoca kahA jA sakatA ki bhagavAna mahAvIra ne prauSadhi - svarUpa mAMsAhAra kA prayoga nahI kiyaa| unhoMne bijaurA pAka kA sevana kiyA thA jisase unakA rogadAha zAMta huA / yo vizva veda visaM janama balaniSe aMgina pAravRzvA / popaTa di vacanamapamaM nidhya saMkaM yadIyam // saM bar3e sAdhubandhaM sakala garaNanidhi dhvasta bobahiSaM ta / mujyaM vA varddhamArga zatavasanilavaM kezavaM vA zivaM vA // ( kalikAla sarvajJa prAcArya zrI hemacandra sUri ) / / jayau jiviMda bara sAsabathaH // (samApta) Page #49 -------------------------------------------------------------------------- _