Book Title: Anusandhan 2009 00 SrNo 47
Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/520547/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529) haina anusaMdhAna zrI hemacandrAcArya 'prAkRtabhASA ane jainasAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA saMpAdaka : vijayazIlacandrasUri 47 kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU(ThANaMgasutta,529) 'mukharatA satyavacananI vighAtaka che' anusaMdhAna prAkRtabhASA ane jainasAhitya-viSayaka sampAdana,saMzodhana,mAhitI vagerenI patrikA 47 sampAdaka: vijayazIlacandrasUri zrIhemacandrAcArya kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi ahamadAbAda 2009 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 47 Adya sampAdaka: DaoN. harivallabha bhAyANI sampAdakaH vijayazIlacandrasUri samparkaH C/o. atula eca. kApaDiyA A-9, jAgRti phleTsa, pAlaDI mahAvIra TAvara pAchaLa amadAvAda-380007 phona : 079-26574981 prakAzaka. kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda prAptisthAnaH (1) A. zrIvijayanemisUri jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, jainanagara, navA zAradAmandira roDa, ANaMdajI kalyANajI peDhInI bAjumAM, amadAvAda-380007 sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001 mUlya: Rs. 80-00 mudrakaH kriznA grAphiksa, kirITa harajIbhAI paTela 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-380013 (phonaH 079-27494393) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana 'saMzodhana'no sambandha jyAM sudhI jaina sAhitya tathA itihAsa sAthe che, tyAM sudhI te bahudhA vaNakheDAyelo pradeza che. rUDha, pachI te pAramparika paNa hoya ane taddana vikRta paNa hoya-tevI mAnyatAone siddhAntalekhe temaja itihAsalekhe svIkArIne cAlavU, e vartamAna jaina saMgha/samAjanI sahaja pravRtti che. rUDha mAnyatAmAM kazuM ja parivartana karI zakAya nahi; tema karavU e moTo-jaghanya aparAdha che, evI dRDha dhAraNA A pravRttinA mULamAM che. bIjI bAju, saMzodhana karanAranI hAlata paNa bahulatAe kaphoDI hoya che. jo tenuM kareluM saMzodhana potAnAM manovalaNone sAnukULa lAge to, vyavahAracatura mANasa/mANaso bhArI siphatathI te saMzodhanane potAnA nAme caDAvI deze, ane pelA bApaDA saMzodhakane jANe ke upakRta karatA hoya tevU vAtAvaraNa racIne tene hAMsiyAmAM dhakelI mUkaze. ane jo e saMzodhana paramparAprApta rUDha - bhale te galata. ane vikRta ja hoya - mantavyathI pratikULa hoya to, te catura loko pelA saMzodhakane evo to pIkhI nAkhaze ke pelo pharIvAra saMzodhana- kAma karavAnI ke tene jAhera karavAnI himmata ja nahi kare. itihAsavida paM. zrIkalyANavijayajIno dAkhalo AnuM zreSTha udAharaNa che. temanAM saMzodhano potAne anukULa - naDe nahi tevAM - rahyA tyAM sudhI to temanI bhAre ijjata thatI rahI. paNa jyAM amuka vAta potAnA svacchanda sAthe jAme tevI na rahI, ke tarata ja temane pelA vyavahAra-catura janoe 'abhavya jevA' jAhera karI temano tiraskAra karavAmAM koI maNA na rAkhI ! sAra eTalo ke anukUla temaja pratikUla banne paristhitiomAM svastha ane aDola rahI zake te loko ja satya-saMzodhananA mArge pramANikapaNe pramANabhUta kAma karI zake. astu. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA zrImajjinezvarasUri-praNItam zrImunicandrasUriracita-vivRtyupetam chandonuzAsanam ma. vinayasAgara 1 / zrImunisomagaNiracita kalpasUtralekhana-prazasti ma. vinayasAgara 17 / zrIkIrtisundaragaNikRta abhayakumAra caupAI saM. muni dharmakIrtivijaya 26 saM. muni suyazacandra-sujasacandravijayau 53 / / muni mAlakRta zrImahAvIrapAraNAstavana zrIvijayazekharakRta traNa laghu padya racanAo saM. sAdhvI samayaprajJAzrI 57 The Jain Versions of Ramayana (With Special Reference to Vimalasuri Gunabhadra and Silanka) Dr. Nalini Joshi 63 / / upAdhyAya sakalacandragaNi racita dhyAna-dIpikA (saMskRta) saMgraha grantha hai ma. vinayasAgara 76 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 zrImajjinezvarasUri-praNItam zrImunicandasUriracita-vivRtyupetam chandonuzAsanam ma. vinayasAgara kSIrasvAmI ne chanda aura chandas padoM kI niyukti chada dhAtu se batalAI hai| anya AcAryoM ke mata se chanda zabda 'chadir Urjane, chadi saMvaraNe, chadi AhlAdane dIptau ca, chada saMvaraNe, chada apavAraNe' dhAtuoM se niSpanna hai / vyAvahArika dRSTikoNa se chanda akSaroM ke maryAdita prakrama kA nAma hai / jahA~ chanda hotA hai vahIM maryAdA A jAtI hai / maryAdita jIvana meM hI sAhityika chanda jaisI svastha-pravAhazIlatA aura layAtmakatA ke darzana hote haiM / bhAvoM kA ekatra saMvahana, prakAzana tathA AhlAdana chanda ke mukhya lakSaNa hai / isa dRSTi se rucikara aura zrutipriya layayukta vANI hI chanda kahI jAtI hai - 'chandayati pRNAti rocate iti chandaH / ' vaidika saMhitA aura kAvyazAstro meM vizuddha aura layabaddha uccAraNa chandazAstra ke jJAna se hI sambhava hai / veda ke SaDaGga meM chanda ko bhI grahaNa kiyA gayA hai / chanda ke prAcIna AcArya ziva aura bRhaspati mAne jAte haiM / saMskRta chandazAstra meM AcArya piGgala dvArA racita piGgala chandasUtra hI prAcInatama mAnA jAtA hai| kucha vidvAn piGgala ko pANinI ke pUrvavartI mAnate haiM aura kucha vidvAn pANini kA mAmA mAnate haiN| rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna, jodhapura jaisalamera granthoddhAra yojanA phoTokaoNpI naM. 231, pleTa naM. 7, patra 13 tAr3apatrIya prati 12 vIM sadI kA antima caraNa aura 13 vIM zatAbdI kA prathama caraNa kI hai / isI phoTokaoNpI ke AdhAra se maiMne disambara 1970 meM isakI pratilipi kI thI / 12vIM-13vIM zatAbdI kI chandozAsana kI prati hone ke kAraNa usa zatAbdI para dRSTipAta karate haiM to suvihitapathaprakAzaka aura kharataravirudadhAraka zrIjinezvarasUri ke atirikta anya koI isa nAma kA AcArya dRSTigata nahIM hotA / sAtha hI vAdI devasUri ke guru sauvIrapAyI zrImunicandrasUri ke atirikta / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 47 anya koI isa nAma kA AcArya dRSTigata nahIM hotaa| . zrIjinezvarasUri ke hRdaya meM yaha vicAra utpanna huA ki prAcIna sAhitya meM zvetAmbara samAja kA darzana aura kathA sAhitya Adi para koI grantha nahIM hai / duniyA ke samakSa rakhane ke lie ina granthoM kA nirmANa Avazyaka hai / isI dRSTi ko dhyAna meM rakhakara zvetAmbara paramparA kA prathama darzana grantha pramAlakSma, kathA sAhitya meM lIlAvatIkahA aura kathAkoSa Adi kI racanA kI / apane sahodara evaM gurubhAI zrIbuddhisAgarasUri ko isa bAta ke lie taiyAra kiyA ki tuma vyAkaraNa Adi granthoM para navIna nirmANa karo / unhoMne bhI buddhisAgara/paMcagranthI vyAkaraNa kI racanA kI / zrIguNacandragaNi (devabhadrAcArya) ne mahAvIracariyaM prAkRta (racanA saMvat 1139) meM prastuta grantha kI prazasti dete hue likhA hai ki jinezvarasUri ke bandhu aura guru bhrAtA buddhisAgarasUri ne vyAkaraNa aura navIna chandazAstra kA nirmANa kiyA thA / anno ya punimAyaMdasuMdaro buddhisAgaro sUrI / nimmaviyapavaravAgaraNachandasattho pasatthamaI // 53 // vyAkaraNa, paJcagranthI aura buddhisAgara ke nAma se prasiddha hai / chandazAstra prApta nahIM hotA hai / sambhavata hai kisI bhaNDAra meM upekSita par3A ho / sambhavataH buddhisAgarasUri ne saMskRta meM piGgalachandasUtra ke AdhAra para hI chandazAstra likhA ho aura jisameM mAtRkA, varNika, arddhasama, viSama aura prastAra Adi kA varNana ho / usa avasthA meM jinezvarAcArya ne prAkRta Agama sAhitya kA adhyayana karane kI dRSTi se isa chandonuzAsana kI racanA kI hai / jisameM kevala gAthA aura usake avAntara bheda aura prastAra saMkhyA hI nihita hai / varNika sAhitya kA isameM ullekha nahIM hai| TIkAkAra TIkAkAra kA nAma municandrasUri prApta hotA hai| ye municandrasUri aura sUkSmArthavicArasAra prakaraNa ke cUrNikAra zrImunicandrasUri eka hI hoM, aisA pratIta 1. guNacandra gaNi (devabhadrasUri) racita mahAvIra caritra, patra 340; prakAzana devacanda lAlabhAI jaina pustakoddhAra saMsthAna, sUrata, saMvat 1985 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 hotA hai / zrImunicandrasUri bRhadgacchIya sarvadevasUri ke praziSya aura zrI yazobhadrasUri ke ziSya the / Apako sambhavataH zrInemicandrasUri ne AcArya pada pradAna kiyA thA / Apake vidyAguru pAThaka vinayacandra the / Apa na kevala asAdhAraNa vidvAna tathA vAdIbhapaMcAnana the, apitu atyugra tapasvI aura bAlabrahmacArI bhI the / Apa kevala sauvIra (kAMjI) hI grahaNa karate the, isI kAraNa se Apa 'sauvIrapAyI' ke nAma se prasiddha hue / Apake anuzAsana meM 500 sAdhu aura sAdhviyoM kA samudAya nivAsa karatA thA / tatsamaya ke prasiddha vAdIkaNThakuddAla AcArya vAdI devasUri jaise vidvAn ke guru hone kA Apako saubhAgya prApta thA / gurjara, lATa, nAgapura ityAdi ApakI vihArabhUmi thii| grantha racanAoM meM prApta ullekhoM ko dekhate hue ApakA pATaNa meM adhika nivAsa huA pratIta hotA hai / ApakA svargavAsa saM0 1178 meM huA hai / Apa tatsamaya ke prasiddha aura samartha TIkAkAra tathA prakaraNakAra haiN| Apake praNIta TIkA-granthoM kI tAlikA isa prakAra hai : 1. devendra-narakendra-prakaraNa vRtti saM0 1168 pATaNa cakrezvarAcArya saMzo. 2. sUkSmArthavicArasAra pra0 cUrNI saM0 1170 Amalapura zi. rAmacandra sahAyatA se 3. anekAntajayapatAkAvRttyupari saM0 1171 Tippana 4. upadezapada TIkA saM0 1174 (nAgaura meM prArambha aura pATaNa meM samApta) 5. lalitavistarApaJjikA 6. dharmabindu vRtti 7. karmaprakRti Tippana prakaraNoM kI tAlikA nimna prakAra hai : 1. aMgula saptati 10. mokSopadeza paJcAzikA 2. Avazyaka saptati 11. ratnatraya kulaka Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 3. vanaspati saptati 4. gAthAkoSa 5. anuzAsanAGgAMkuzakulaka 6. upadezAmRtakulaka 7. upadeza paJcAzikA dharmopadeza kulaka 8. 9. prAbhAtika stuti anusandhAna 47 12. zokaharopadezakulaka 13. samyaktvotpAdavidhi 14. sAmAnyaguNopadezakulaka 15. hitopadeza kulaka 16. kAlazataka 17. maNDalavicAra kulaka 18. dvAdazavarga Apane naiSadhakAvya para bhI 12000 zloka pramANopeta TIkA kI racanA kI thI kintu durbhAgyavaza Aja vaha prApta nahIM hai / varNya viSaya prathama padya meM gAthA chanda ke lakSaNa kA varNana hai / dUsare padya meM guru aura laghu kA varNana karate hue dIrghAkSara, binduyukta, saMyoga, visarga aura vyaJjana Adi kA ullekha kiyA gayA hai| tIsare padya meM catuSkala (cAra mAtrAeM) ke prastAra kA varNana kiyA gayA hai| cauthe padya meM unake apavAda kA bhI varNana kiyA gayA hai| pAMcaveM, chaThThe evaM sAtaveM padya meM gAthA ke prathama, dvitIya, tRtIya aura caturtha caraNa meM kitanI mAtrAeM hotI haiM, usakA vivecana hai / AThaveM padya meM gAthA ke atirikta anya chandoM kA varNana kiyA gayA hai| navameM, dazameM evaM gyArahaveM padya meM vipulA, capalA, mukhacapalA, jaghanacapalA ke lakSaNa pratipAdita kiye gae haiM / usake pazcAt gAthA 13 se 19 taka meM gAthA / AryA ke atirikta vigAthA / udgIti, udgAthA / udgIti, gAhinI, skandhaka Adi ke lakSaNa dekara laghu aura dIrgha kitane hote haiM, inakI saMkhyA batalAI hai / tatpazcAt una-una chandoM ke prastAroM kI saMkhyA pratipAdita kI gaI hai / 23veM padya meM granthakAra ne apanA nAma jinezvarasUri dekara isa grantha ko pUrNa kiyA hai / isakI mUla bhASA prAkRta hai / kula 23 gAthAe~ haiM / isa para zrImunicandrasUri ne zrIajita zrAvaka kA utsAha dekhakara isa grantha kI TIkA kI racanA kI / TIkA kI racanA saMskRta meM hai / AgamoM meM prayukta chandoM Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 kA jJAna aura vivecana karane ke lie yaha chandonuzAsana grantha atyanta upayogI hai| zrIjinezvarAcAryaviracitaM zrImunicandrasUri praNIta vyAkhyopetam chandonuzAsanam OM namaH sarvajJAya / natvA sarvasamIcInaM vAcAgocaravAjinam / jinaM jainezvaraM chando vivRNomi yathAmati // 1 // ihAcArya: kaluSakAlapratApaluptAdbhutadrutamativibhavAn ata eva bahubuddhibodhyapiGgalAdipraNItachandovicittizAstrAvadhAraNApravaNAnta:karaNAn bhUyaso'dyatanajanAnanugrahItuM gAthAchandasya prAyaH sakalabAlAbalAdijanavacanavyavahAragocaratayA bahUpayogItyavetya tadeva saMkSepato vaktukAmo maGgalAbhidheyAbhidhAyikAmimAmAdAveva gAthAmAha namiUNa chandalakkhaNadheNuM savvannuNo varaM vANiM / gAhAchandaM vocchaM lakkhaNalakkhehiM saMjuttaM // 1 // iha vighnopazamananibandhanatayA ziSTasamAcAratayA pUrvArddhana maGgalaM prekSAvatpravRttyaGgatayA cottareNAbhidheyaM sambandhaprayojane ca sAmarthyAdukte iti samudAyArthaH / avayavArthastu-natvA-praNamya, kAM ? vANi-bhArati(tI) / kiviziSTAM ? chandolakkhaNadheNuM chandasAM-gAthAzlokavRttAdInAM vacanaracanAvizeSANAM lakSaNaM tatsvarUpAbhidhAyakaM vacanaM lakSyate asAdhAraNadharmAbhidhAnena vipakSaviviktaM lakSyamaneneti kRtvA chandolakSaNaM tasya dhenuriva-payaHprasavinI gauriva chandolakSaNadhenustAM / eSA cA'viziSTA puruSakartRkA'kartRkA'pi kasyacinmatena vANI syAt tadvyavacchedArthamAha-sarvajJasya-sarvamatItAdi jJAtavAn jAnAti jJAsyati ceti sarvajJastasya, tatpraNItAmityarthaH / ata eva varAM-prazasyAM parAM vA prakarSavatImanyasyAstvanAptapraNItatvena visaMvAdinItvasyApi sambhavAd apauruSeyatvena ca / varNyate-bhaNyate iti vANI, tataH puruSavyApArAnugatAtmarUpatvena svalakSaNasyApyanupapattervaratvaparatvayorasambhava iti / atra chandolakSaNadhenumiti vizeSaNenA'sya Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 47 chandolakSaNaprakaraNasya tatprastutatvena prAmANyamAha-gAthAchando vakSye / gIyata iti gAthA vakSyamANalakSaNA tasyAzchando-racanAvizeSo gAthAchandastad vakSyeabhidhAsye / kiviziSTAmityAha-lakSaNalakSyAbhyAM, lakSaNaM-uktasvarUpaM lakSya ca lakSaNagamyo'rthaH, tAbhyAM yuktaM-saMgatamiti / iha natvA vANImiti maGgalaM, gAthAchandobhidheyamabhidhAnaM tvidameva prakaraNamabhidhAnA-bhidheyalakSaNazca sambandhaH prayojanaM ca karturanantaraM sattvAnugrahaH, zrotuzca prakaraNAdhigamaH, paramparaM ca dvayorapi muktiriti gAthArthaH // 1 // idAnIM prakRtArthopayoginI saMjJAM paribhASAM ca tAvadAhadIhakkharaM sabiMduM saMjogavisaggavaMjaNaparaM vA / gAhAdalamaMtimaM ca guruM vaMkaM dumattaM ca // 2 // dIhatti / vibhaktilopAd dIrgha, na kSarati-na calati pradhAnatvAdakSaraM svarasatayA viziSTamapi syAd ato dIrghamiti vizeSaNAdakSaraM, husvapaJcakavarjitA zeSasvarA, "nityaM sandhyakSarANi dIrghANI"ti vacanAt sandhyakSarANAmapi dIrghatvAd / guru vakraM dvimAnaM ca bhavatIti sarvatra sambandhaH / tathA sabindu-sAnusvAramakSaramiti sAmAnyAnuvRttAvapi husvamiti sarvatrApi kriyate, dIrghasya pRthageva gurutvAdibhaNanena sabindutvAderanupayogAt / tathA saMyogavisargavyaJjanaparaM vA saMyogazcadvayAdivyaJjanAnAM melakaH, visargazca pratIto, vyaJjanaM ca kakArAdi, saMyogavisargavyaJjanAni pare yasmAt tattathA / vAzabdaH samuccaye / tathA gAthAdalamaMtima c| makAro'lAkSaNikaH / gAthoktarUpA tasyA dale pUrvApararUpe tayorantimaparyantavarti husvamapyakSaraM, kimityAha gurviti / gurusaMjJaM vakraM racanAyAM dvimAnaM ca mAtrAgaNanAyAM paribhAya(vya)te / atra ca prAkRte NAdoto(aidauto) visargavyaJjanaparatvasya cAnupayoge AryA'pi gAthAsadRzI bhavatIti vakSyamANatvAdAyatyAmupayogasambhavenopanyAsa iti gAthArthaH // 2 // sAmpratamaviziSTAkSarasaMjJAparibhASe adhikRtachandatrayayogyaM atha(kalpa)paJcakasvarUpaM ca vibhaNiSurAha lahu ya pauNekkamattaM sesaM kappA ya paMca camattA / do aMta majjha AI guravo cau lahu ya nAyavvA // 3 // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 ladhviti- laghusaMjJaH, cakAraH samuccaye bhinnakramazca, praguNaikamAtraM ca praguNaM-RjusthApanAyAmekamAtraM ca mAtrAgaNanAyAM pazcAd vizeSaNasamAsaH / ki tadityAha-zeSamiti dIrghamabindvAdyakSarAdanya bhavatIti, kalpAzca paJca caturmAtrA iti, kalpyante viracyante iti kalpA aMzakAzcakAraH punararthe, paJceti saMkhyayA / catasro mAtrA yeSu te tathA / tAneva svarUpato vyanakti - vyantamadhyAdiguravaH caturlaghuzca jJAtavyA iti, dvayorante, madhye Adau ca yathAsambhavaM gururguruzca yeSAM te, tathA catvAro laghavo yatra sa, tathA vibhaktilopazca prAkRtatvAt / cakArA anuktasamuccaye jJAtavyA boddhavyA / idamuktaM bhavati, ekastAvad dvigururanyo antaguruzcaturmAtratva-niyamAccAdau dvilaghuparo, madhyagururAdyantayorekaikalaghustadapara AdigururantadvilaghuzcetyevaM catvAraH kalpAzcaturlaghuzca paJcama eta eva caturmAtrAgAthAyAM prayujyanta iti gAthArthaH / sthApanA-dvigu0 5 5, antyagu0 / / s, madhyagu0 / 5 / , Adigu0 / / / , caturlaghu / / / / ||3|| uktAmeva gurusaMjJAM kvacidapavaditumAha bhattIe jiNANaM kammAI galaMti kugaio nAsaMti / paubiMdU dIhaparA lahu ya katthai payaMte // 4 // pazca-pakArazca uzca-ukAro binduzca-bindumAn tasya kevalasyA'sambhavAt paubindavo guravo'pi laghavo bhavanti / kiviziSTA ? dIrghAtparAH / kiM sarvatra netyAha-kutrApi lakSyAnusAreNa padAnte, vibhaktyantaM padaM, tadanta ityarthaH / ayaM cA'rthaH-pUrvArddhana lakSyarUpatayoktastadarthazcA'yaM-bhaktyocitakRtyakaraNarUpayA, keSAM jinAnAM-arhatAM / kimityAha-karmANi galanti karmANi-jJAnAdIni (jJAnAvaraNIyAdIni) / abandhapariNAmatayA bhaktimatAmeva jIvapradezemyaH pRthag bhavanti / yadi kathaJcit kAlasaMhananAdibalavikalatayA nikhilakarmamalo na galati tataH kimityAha - kugatayo naraka-tiryak-kumAnuSatva-kudevatvalakSaNA nshynti| apunarbhAvena / sarvadarzinAmapi darzanapathamavatarantIti // 4 // iha gAthAyA dve arddha, prathamArddhamitarazca, tat prathamArddhasvarUpaM vaktukAma Aha paDhamaddhe satta caumattA hoMti taha gurU aMte / no visame majjhagurU chaTo ayameva cau lahuyA // 5 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 47 prathamArddhe pratIte sapteti saMkhyA aMzAH gaNAH kalpA ityanarthAntaram / kiMviziSTAH ? cAturmAtrA uktarUpA bhavanti / tathA guruH gurusaMjJamakSaramante prathamArddhasyaiva bhavatIti / no naiva, viSame viSamasaMkhyAsthAne prathamatRtIyAdike / madhyagururuktarUpoM'zako bhavatIti gamyate / SaSThaH SaSThasthAnavartI ayameva madhyagurureva bhavantIti viSamasthApane / catuH - madhyagurukalparahitAzcatvAraH kalpAssame tadvitIyacaturthalakSaNena sahitA, evaM paJcaSaSThastadvikalpo ceti gAthArthaH // 5 // uktaM prathamArddhasvarUpaM dvitIyasya tadvaktumAha bIyaddhe vesa kamo chadvaMso navaramegamatto u / ajjA vi gAhasarisA navaraM sA sakkayanibaddhA // 6 // dvitIyaM ca tadarddha ca dvitIyArddha tatrA'vikRtagAthAyA evA'pizabdaH pUrvArddhakramApekSa eSa pUrvArddhaviSayakramaH parapATiH / yaduta saptAMzAH caturmAtrA ityAdyanantaroktavizeSamAha - prathamArddhAt dvitIyArddhe ayaM vizeSo yaduta SaSThoM'za ekamAtrastu evakArArthastatazcaikatra eva / sAmAnyena yadeva gAthAlakSaNamAryAyA api tadeveti prasaGgata eva lAghavArthamAryAlakSaNamatideSTumattarArddhamAha - AryA'pi gAthAsadRzI, na kevalaM gAthA gAtheva dRzyate kintvAryA'pi sarvalakSaNasAdharmyAt / yadyevaMgAthAyAH ka ivA''ryAyAM vizeSa ityAha- navaraM kevalaM sA AryA saMskRtanibaddhAsaMskRtena bhASAvizeSarUpeNa nibaddhA racitA gAthA na tathetyanayorvizeSaH ||6|| sAmAnyena gAthAlakSaNamuktvA zeSavizeSeSu padapAThavizeSamAhacaulaghuchaTThe bIyA sattamapaDhamA u havai payapaDhamaM / puvvaddhe pacchaddhe paMcamaThANa paDhamayA u eva // 7 // caturlaghuzcAsau SaSTazca tatra dvitIyAllaghoH saptame caturlaghAvetra prathamAllaghostata Arabhya ityarthaH, bhavati - pravartate padapaThanaM-padasyoktarUpasya paThanaM bhaNanamityarthaH / pUrvArddha pazcArddha pratItarUpa eva, paMcamaThANe vibhaktilopazca prAgvadavikRtatvAt / catu: - caturlaghAveva kimityAha prathamakAllaghoH padamiti padapaThanaM bhavatItyanuvartate / idamuktaM bhavati yadA gAthAyAH prathamArddhe SaTcaturthalaghuraMzako bhavati tadA dvitIyalaghoH padaprArambho, asminneva saptame prathamAdvitIye punararddhe yadi paJcamazcaturlaghustadA prathamAdeva padapravRttiH zeSeSu caturlaghuSu punaH sambhavatsvapi na padapAThanIyA ta - - , Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 iti gAthArthaH // 7 // uktaM sAmAnyato gAthAlakSaNamadhunA yadvizeSAdyaviziSTAnAmikA gAthA bhavati iti gAthASTakena tadAha sAmaNNesA gAhA virAmaaMsayavasAu bheyA siM / paDhamaMsatie viraI dosu vi addhesu sA patthA // 8 // sAmAnyA - avivakSitavizeSA eSA - anantaroktalakSaNA gAthA pratItA; virAmAMzakavazAt- virAmasya - virateraMzakasya ca - gaNasya vazAdapekSaNAd bhedAvizeSA bhavatIti gamyate / AsAmiti gAthAnAM, sAmAnyagAthAvikAre'pi vizeSApekSayA bahuvacanaM, sAmAnya - vizeSayoH kathaJcidabhedAditi prathamAMsakatrike-dvayorapi pUrvApararUpayoH prathamagaNatrike yasyA viratiH virAmAMzo na bhavati sA evaMrUpA gAthA pathyA pathyetyabhidhAnA bhavatIti gAthArthaH ||8|| viulAhijaNavissAmayA gurUNaMtare u majjhagurU / bIu cautthau aMsau u sA savvau cavalA // 9 // vipuleti, vipulAbhidhAnA gAthA bhavatIti gamyate / kiMviziSTA ? adhikajanavizrAmajA'dhikajano vA pUrvoktagaNasyA'pekSayA yo vizrAmo viratistasmAjjAtAdhikajanavizrAmajoktA vipulA gAthA / zeSeNa sarvatazcapalAmAha / gulaMruNA: (gurUNaMtare) pUrvAparAMsakacaramAdyayorakSarayorantare madhye turevakArArthaH, tato'ntara eva madhyagururmadhye gururyasya sa tathAM'zako yasyAH syAditi gamyate / kiviziSTA ? dvitIyazcakArasya luptanirdiSTatvAt caturthakacAM'zako gaNaH, tuH punararthe bhinnakramazca dvayorapyaMzayoH syAt sA punarevaM lakSaNA sarvatazcapalA gAthAvizeSA bhavatIti gAthArthaH ||9|| paDhame dalaMmi nIsesalakkhaNaM kevalaM tu capalAe / bIe puNa sAmaNNaM gAhA sA hoi muhacavalA // 10 // yasyAH syAditi gamyate / prathame dale ardhe niHzeSaM ca lakSaNaM kevalaM zuddhaM, turevakArArthaH bhinnakramaH, capalAyA eva / dvitIye kA vArttA ? ityAhadvitIyepunararddha ityanuvartate, gAthAsAmAnyaM sAmAnyagAthAlakSaNamityarthaH / sA kimityAha - bhavati mukhacapalA- mukhacapalAbhidhAnA gAthA bhavatIti gAthArthaH // 10 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 anusandhAna 47 bIyaddhe cavalAlakkhaNammi jaghaNacavalA bhave sA u / cavalavva tippayArA virAmau hoi viulA vi // 11 // dvitIyArddha pazcimadale'dhikRtagAthAyA eva capalAlakSaNe dvitIyacaturthAvaMzakau gurumadhyagau svayaM ca madhyagurU yadi bhavataH / evaMlakSaNaM kimityAhajaghanacapaleti-jaghanacapalAbhidhAnA bhavet syAt / sA tu sA punaryatheyaM sarvatomukhajaghanavizeSaNAviva capalA tathA vipulA'pi syAt / [ kathaM ? ] ityAhacapaleva triprakArA- tribhedA virAmataH viratimapekSya bhavati, vipulApi / idamuktaM bhavati-yasyA dvayorapyarddhayoH prathamagaNatrayApekSayA nyUnA'dhikA vA padavirati: sA sarvato vipulA, yasyAH punaH prathamArddhAvatAryeva vipulAlakSaNaM sA mukhavipulA, pazcimArddhAvatAriNi vA'sminneva jaghanavipuleti gAthArthaH // 11 // | paDhamaddhe chahaMso hoi dugappo jaheva gAhAe / taha bIyaddhe vi bhave sammittaM bhAMti taM gII // 12 // taM gItiM bhaNantIti kriyAsambandhaH / yasyAH kimityAha - prathamArddhe pratIte SaSThoM'zako bhavati, dvikalpo dviprakAro, yathaiva gAthAyAM yatheti dRSTAntArthameva avadhAraNe, gAthAyAM sAmAnyalakSaNAyAM, tathA tena prakAreNa dvitIyArddhe'pi bhavet sA SaSThAMzo vikalpo madhyaguruzcaturlaghuko vA tAmevaMlakSaNAM gAthAM SaSTimAtrAM dvayorapyarddhayoH pRthag triMzanmAtratvAt, bhaNanti, pUrvastatra yo gItiM gItamArgopayoginIM vidvAMsa iti gAthArthaH ||12|| gAhAbIyadale jaha chaDaMso egamatto u / taha paDhamaddhe vi bhave taM uvagII bhAMti buhA // 13 // gAthAdvitIyadale dvitIyArddhe, yathA yena prakAreNa SaSThoM'zaH kalpa ekamAtro laghvekamAtretyarthaH, turavadhAraNArthastathA prathamArddhepi yasyAH SaSTha ekamAtro bhavettAmanantaroktalakSaNAmupagItiM bhaNati budhA: - vidvAMsa iti gAthArthaH // 13 // gAhAe jattha paDhamabIyadalANaM vivajjAso / ugI sA bhaNiyA virAmaaMsehiM hoi puvvasamA // 14 // yatra yasyAM gAthAyAmuktalakSaNAyAM prathamadvitIyadalayoH viparyAso vyatyayaH, prathamArddhalakSaNaM saptAMzAzcaturmAtrA ante ca gururityAdi tat, dvitIyArddhe Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 dvitIyA lakSaNaM ca SaSTha ekalaghurityAdi, tacca prathamArddha bhavati udgItiH abhidhAnamiti gAthA bhaNitA / kiviziSTA ? virAmAMzairbhavati pUrvasamA-yathA sAmAnyagAthAyAM SaSThe caturlaghau dvitIyAt, saptame prathamAt, dvitIyAH tu paJcame prathamAt padapAThaH; yathA ca prathamatRtIyapaJcamasasameSu madhyaguruvarjitAH zeSAzcatvAro gaNastathA atrA'pIti gAthArthaH // 14 // gAhasamA sattaMsA caumattA taha ya aTThamo aMtaguru / paDhamaddhe tattullaM bIyapi ya khaMdhayaM tamiha biMti buhA // 15 // skandhakaM tamiha buvate budhAH / yatra kimityAha-gAthAsamAsAmAnyagAthA-tulyAH sapteti-saptasaMkhyA aMzagaNA:-kalpA iti arthAntaraM / kiMrUpAH ? caturmAtrAstathA ceti yathA saptamazcaturmAtrAzcakAropyarthe bhinnakramazca, tathA'STame pi caturmAtra eva paramaMtagururante gururyasya sa tathA / kvetyAha-prathamArddha pratIta eva, na kevalaM prathamArddhameva evaMrUpaM, kintu dvitIyamapItyAha tattulyaM prathamArddhasamaM dvitIyamapyarddha skandhakAbhidhAnaM tacchanda iha chandovicAraNAyAM bruvantiAcakSate budhAH-sudhiya iti gAthArthaH // 15 // evaM sAmAnyato vizeSatazca gAthAlakSaNamabhidhAya gAthAyAmeva parimANavarNasaMkhyAbhedaparimANaM cA''ha sattAvaNNA mattA gAhA tIsai jAva paNapaNNA / vaNNA ekkagavuDDA havaMti chavvIsaiM ThANA // 16 // saptapaJcAzanmAtrA yasyAM sA tathA gAthA bhavatIti gamyate / saptapaJcAzatA mAtrAbhiH sAmAnyato gAthA nigadyate ityarthaH / triMzato varNebhyazcA''rabhya yAvat paJcapaJcAzat paJcabhiradhikA paJcAzad yAvat / kimityAha-varNA akArAdayaH / kirUpAH ? ekaikavRddhA ekottarayA vRddhyA vRddhimupagatA bhavantivartate / kiyayakhyA(saMkhyayA) ityAha-SaDviMzatisthAnAH-SaDbhiradhikA vizaMtiH sthAnAni saMkhyAbhedA yeSAM te tathA / idamuktaM bhavati-yadA dvayoH sarve'pi guravo varNAH prayujyante tadA'pi prathamAH SaSThasya madhyagurutvena, tallaghudvayasambhavAt / dvitIyAddhe ca SaSThasya ekalaghumAtratvAt trayo laghuvarNA guruvazca saptaviMzativarNAH, evaM jaghanyataH triMzadvarNAH, pratigurumAtrAdvayabhAvena catuHpaJcAzati mAtrAsu laghumAtrAtrayamIlane saptapaJcAzanmAtrA gAthAyAM bhavanti / SaDviMzatau guruSu paJcasu Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 anusandhAna 47 laghuSvekatriMzadvarNA evamekaikasya hAnyA laghudvayasya ca vRddhyA dvAtriMzadAdayo yAvadarddhadvayAntimayordvayoH guruvarNayostripaJcAzati ca laghuSu paJcapaJcAzat / gAthAyAmutkRSTato varNAH SaDviMzatizca varNasthAnAni saptapaJcAzatvamAtrA sarvatra bhavatIti gAthArthaH // 16 // laghubhya uktavarNasthAnA varNasthAnebhyazca laghuvarNAnAmAnayanAya karaNamAhatiyahINalahUNa'ddhaM tIsajuyaM hoi vaNNaparimANaM / tIsAhiyaM ti duguNaM tijjuya lahuyakkharapamANaM // 17 // trikeNa hInAste ca te laghavazca trikahInA laghavasteSAma dalaM, kimityAha-bhavati-vartate varNaparimANaM varNasaMkhyA / kiMviziSTaM ? triMzadnyUnaM(?yutaM) triMzatA sametaM / kimuktaM bhavati ? sarvajaghanyenA'pi gAthAyAM trayo laghavasteSu cA'panIteSu anavaziSTatvena dalAbhAvastatra ca zUnyasthAne triMzanikSipyate / evaM triSu laghuSu ta eva triMzadvarNAzcatvArazca laghavo na sambhavatyeva, trikahIneSvavaziSTadvayasyAddhe ekatriMzadyoge ekatriMzadvarNA / evaM saptasu laghuSu dvAtriMzat, navasu trayastriMzatau triMzanmIlane gAthAyAmutkRSTataH paJcapaJcAzadvarNAstriMzadadhikAmaGkatriMzadAdiSu varNasthAneSvekadvayAdipaJcaviMzatiparyantavarNaparimANaM, tu vizeSaNArtho bhinnakramazca yokSyate / kiviziSTaM ? dviguNaM-dviyutaM / kiM bhavatItyAhalahuyakkharapamANaM, punaridamuktaM bhavati / laghvakSaraparimANaM punaritthaM-triMzato varNebhyo yadadhikamakSaraparimANaM, yathaikaviMzativarNeSveko varNa sa dviguNo dvau tribhiryoge paJcalaghUnyakSarANi yaviMzatizca gurUNi; evaM yAvat paJcapaJcAzativarNeSu triMzato adhikAyAM paJcaviMzatau dviguNAyAM paJcAzati tribhiryoge tripaJcAzallaghUni dve ca guruNI akSare bhavata iti gAthArthaH // 17 // uktaM laghuvarNebhyaH sAmAnyato varNaparimANaM-varNebhyazca laghvakSaraparimANaM / sAmprataM mAtrAbhyAM guruvarNAnAM sAmAnyavarNAnAM punarapi bhaMgyantareNa guruvarNAnAM ca pramANAnayanAyakaraNamAha mattA akkhararahiyA guravo cattA ya huMti guruhINA / lahuyakkharehiM hINA sesaddhe hoti guruvaNNA // 18 // mAtrAH sAmAnyato gAthAyAM kila saptapaJcAzat / kimityAha-guravo Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2001 13 guruvarNaparimANA bhavanti / kiviziSTA ? akSararahitA akSarairvarNa rahitA, gAthAyAM yAvanto varNAstai rahitA, yathotkarSato gAthAyAM paJcapaJcAzativarNeSu saptapaJcAzato mAtrAparimANAdapanIteSvavaziSTe jaghanyato dve guruNI akSare bhavataH / yadA varNa eva mAtrAH saptapaJcAzatparimANA guruhInA gurvakSarapramANahInAH kriyante tadA varNavanna parimANaM na bhavanti / cakAraH samuccaye / yathA kvacit gAthAyAM saptavizaMtiguravasteSu ca saptapaJcAzato'panIteSu zeSA: triMzat, tAvantazca tatra varNA iti / laghvakSaraiH laghuvarNaiH hInA mAtrA ityanuvartate / tatazca laghvakSarApanayane yaccheSamavaziSTaM mAtrAparimANaM tadarddha pratIta eva / kimityAha-guruvarNA bhavantIti gamyate / yathA kvacid gAthAyAM trINi laghunyakSarANi mAtrAparimANAt tadapanayane catuHpaJcAzat tasyA apya? saptaviMzatistAvantazca guruvarNAH / evaM gItyupagItyorapi svamAtrAparimANAnusAreNa bhAvanA kAryA iti gAthArthaH // 18 // sAmprataM kiJcit sAmAnyagAthAlakSaNavilakSaNatvena pRthageva skandhakagAthAyAM mAtrAparimANaM varNasthAnaparimANaM cA''ha causaTTI sattAvaNNA cautIsAi jA dusahiyA sahI / lahuyaddhAdu]tIsajuyA vaNNa khaMdhiyae sayA viNNeyA // 19 // catuHSaSTirmAtrAH skandhake skandhakacchandasi bhavantIti gamyate / aSTAnAM caturmAtrANAM aMzakAnAM pratyekamarddhadvayepi tAvad varNasthAnAni catustriMzadAdIni paryavasAnamAha-yAvad dvisahitA SaSTiparyantAnItyarthaH / yato'trotkRSTatastriMzat gurUNi teSu cA'rddhadvaye'pi SaSThasya pRthag gurumadhyato laghucatuSTayasambhavAt / jaghanyatazcatustriMzatvarNA ekamekaikaguruvarNahAnau laghudvayavRddhau ca, yAvad dvASaSTau varNeSu dvau gurU SaSThizca laghava ityekonatriMzadbalasthAnAni, catustriMzato dvASaSTisthAne, etat saMkhyApUraNe / laghvarddhA laghvarddhaparimANA dvAtriMzadyutA varNAH skandhake sadA skandhakalakSaNasyA'visamvAditvAt avicalatvena sarvakAlaM vijJeyA jJAtavyAH / idamuktaM bhavati-laghubhyo varNaparimANonnayane idaM karaNaM yAvanti laghUnyakSarANi tatra dRzyante teSAmarddha dvAtriMzadyutaM varNaparimANaM / yathotkarSataH SaSTipramANeSu / laghuSvarNIkRteSu triMzati dvAviMzati kSepe ca dvASaSTivarNA bhavantIti gAthArthaH / / 19 / / idAnImaMzakavikalpavazAt gAthodgItiskandhakagItyupagIticapalAnAM pratyeka, prastArapramANaM vivakSuH gAthAtrayamAha Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 anusandhAna 47 terasa aMsa viyappA jahasaMbhavamiha paropparaM guNiyA / vIsasahassA egUNa vIsalakkhaddhakoDIu // 20 // iha gothodgItyoH trayodaza aMzakAzcaturmAtrAstatra gAthAyAM prathamArddha sapta dvitIyAddhe tu SaSTiparyAyeNa codgItau tatra prathamatRtIye paJcamasaptamAH prathamArddha madhyagurukalparahitAH pratyekaM caturvikalpA: / dvitIyAddhe'pi evameva / ityevametau dvitIya-caturthI cA'rddhadvaye'pi pratyekaM paJca vikalpA caivamete sarve catvAraH SaSThAGkazca gAthAyAM prathame arddha udgItau ca dvitIye dve vikalpAH, tato aSTau catuSkAH, catvAraH paJca dvikaM ceti / tatra catuSTAGkasya parasparaguNane paJcaSaSTisahasrANi paJcazatAni SaTtriMzacca, paJcakacatuSkasya tu SaTzatAni paJcaviMzatyadhikAni parasparaguNane bhavanti / tato'nena rAzinA pUrvasminnasau guNito anyatarArddha SaSThAMzasya dvivikalpatvena punarapi dviguNita idaM prastArapramANaM bhavati / yathA viMzatisahasrANi ekonaviMzatirlakSA aSTo koTaya iti, ata evAha patthAramANameyaM gAhuggIINa khaMdhaeTTaguNaM / duguNaM duguNaM gIIe addhayaM hoI // 21 // prastAramAnaM racanAparimANametadanantaroktamaGkatopi 8,19,20,000 kayorityAha-gAthodgItyoH skandhake'STaguNaM prastAramAnametaditi vartate / yato'tra dvitIyArddhapi SaSThoM'zo dvivikalpo daladvaye aSTamau ca, evaM ca ye dvikAste ca parasparaguNitA aSTAvetadguNazca pUrvarAziH skandhakapramANaM bhavati / taccatat SaSTisahasrANi tripaJcAzallakSAH paJcaSaSTikoTaya iti / aGkato'pi 65,53,60,000 / yathoktam paNasaTTIkoDIu lakkhA tevaNNa sadvisahassAI / patthAramANameyaM khaMdhayagAhAe biMti muNI // dviguNaM gItyAM sAmAnyagAthAprastArapramANaM / dvitIyAddhepi SaSThAMzakasya dvivikalpakatvAt / taccedaM-catvAriMzatsahasrAH aSTAtriMzallakSA: SoDazakoTayo aGkato'pi 16,38,40,000 / etadeva coktasannItyAmarddhakamarddharUpaM bhavati / atra prathamArddhapi SaSThAMzasyaiva mAtratvAt / tacca SaSTisahasrAH navalakSAH catasraH koTayaH iti aGkato'pi 4,09,60,000 / iti gAthAdvayArthaH // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 dolakkha'DayAlIsasayA muhajaghaNacavalANa patteyaM / paMcasayabArasottarapatthAro ubhayacavalAe // 22 // dve lakSe aSTacatvAriMzacca sahasrANi mukhajaghanacapalayoH, capalAzabdasya pratyekabhisambandhAt mukhacapalA-jaghanacapalAyAzca pratyekamiti pRthak prastAra iti sambadhyate / atra hi mukhacapalAyAM dvitIyacaturthoM madhyagurU avikalpAveva, etau ca gurumadhyagau kartavyAviti / prathamo dvigururantagururvA tRtIyo dvigurureva tadbhAve hi tasya dvitIyacaturthayoH gurumadhyagatvaM / paJcamo'pyAdigurutvena dvigurutvena vA dvivikalpaH, SaSThaH pratIta eva, saptamo'pi caturvikalpa iti trayANAM dvikAnAM catuSkasya ca parasparaguNane yAtA dvAtrizaMdvikalpAstato dvAtriMzatA sAmAnyagAthA-pazcimArddhavikalpAnAM catuHSaSTyaMzapramANAnAM guNane yathoktaM prastArapramANaM mukhacapalAyA bhavati / etadeva dvitIyArddhavatAriNi capalAlakSaNe SaSThasyaikamAtratvAdavikalpakatve dvayordvikayozcatuSkena guNane yAtaiH SoDazabhirvikalpairavizeSagAthAprathamArddha vikalpAnAM aSTazatAdhikadvAdazasahasrapramANAnAM guNane jaghanacapalAyAH prastArapramANaM bhavati paJcazatAni dvAdazottarANi 512 / vibhaktilopaH prAkRtatvAt prastAraH-prastArapramANaM kasyA ityAha-ubhayacapalAyAH sarvatazcapalAyA ityarthaH / ubhayArddhAvatAriNi hi capalAlakSaNe prathamArddha dvAtriMzaduttarArddha ca SoDazavikalpA, dvAtriMzataH SoDazabhirguNane yathoktaM pramANaM bhavatIti gAthArthaH // 22 // adhunA prakaraNamupasaMharan tasya prayojanaM vizeSo(SaM) prayogaM kartAraM ca vaktukAma Aha gAhAjAisamAso chandojaigurulahUNa cheyatthaM / pAiyasatthavatthuvaogI jiNesarasUriNA raio // 23 // .. gAthAjAtInAM pathyA-vipulA-capalAdInAM samAsaH-saMkSepo gAthAjAtisamAsaH tatpratipAdakatvAt prakaraNamapi tathocyate iti / jinezvarasUriNA racita iti sambadhyate / kimarthamithyAha-chandoyatigurulaghUnAM chedArthaM, chedaH - paricchedaH parijJAnamiti yAvat / keSAM ? chandoyatigurulaghUnAM chandazca gAthAchanda evaM sAmAnyato vizeSazca tatraiva virAmo laghuzca-laghvakSaraM guruzca-gurvakSarameva, tatasteSAmayaM virAmastasya yathA paricchedo bhavati tathA darzitameva / prAkRtaM ca-tat Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 47 prAkRtabhASAnibandhanatvAt zAstraM ca-prativiziSTArthazAsanAt pratItameva / prAkRtazAstre upayogo-vyApAraH so asyAstIti upayogI prAkRtazAstre upayogI praakRtshaastropyogii| tuH pUraNArtho / jinezvarasUriNeti karturnAmanirdezo racita:- kRta iti gAthArthaH // 23 // ajitazrAvakotsAhAdetacchandonuzAsanam / vyAvRNonmunicandrAkhya-sUriH zvetAmbaraprabhuH / iti zrIjinezvarAcAryaviracita-chandonuzAsanavivaraNaM samAptam / kRtiH zrImunicandrasUrINAm / pratyakSaragaNanayA zlokamAnaM 243 / [rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna, jodhapura, jesalamera granthoddhAra yojanA phoTokaoNpI naM. 231, pleTa 7 patra 13] tADapatrIya prati-lekhanakAla 12vI. C/o. prAkRta bhAratI akAdamI 13-A. mena mAlavIya nagara, jayapura 301017 [noMdha : sampAdaka mahodayane 'chandonuzAsana' kA meTara jaisA bhejA vaisA kampojha huA / prUpha-vAcana ke daurAna kAphI kSatiyAM najara meM AI, jo bahutAyata lekhanadoSa ke vajahase huI mAlUma paDI, aura jinako sudhArane ke lie mUla hastaprati kA honA anivArya hai, ataH hamane hamArI alpamati ke anusAra jitanA khayAla AyA, vaisA sudhArA hai| zuddhaprAya vAcanA kI pratIkSA kreNge| - zI.] Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 zrImunisomagaNiracita kalpasUtra lekhana - prazasti ma. vinayasAgara zvetAmbara mUrtipUjaka samudAya meM kalpasUtra kA atyadhika mahattva hai / parvAdhirAja paryuSaNA parva meM nau vAcanAgarbhita kalpasUtra kA pArAyaNa kiyA jAtA hai aura saMvatsarI ke divasa mUla pATha (bArasA sUtra) kA vAcana kiyA jAtA hai / pratyeka bhaNDAro meM isakI anekoM pratiyA~ prApta hotI haiM / aneka jJAna bhaNDAroM meM to sone kI syAhI, cA~dI kI syAhI aura gaMgA-jamunI syAhI se likhita sacitra pratiyA~ bhI zatAdhika pratiyA~ prApta hotI haiM / kevala syAhI meM likhita pratiyA~ to hajAroM kI saMkhyA meM prApta haiM / 17 pandrahavI zatI ke dhurandhara AcArya zrI jinabhadrasUrine samaya kI mAMga ko dekhate hue aneka jina mandiroM, hajAroM jina pratimAoM kI pratiSThAeM kI aura sAhitya ke saMrakSaNa kI dRSTi se khambhAta, pATaNa, mANDavagaDha, devagiri, jaisalamera Adi bhaNDAra bhI sthApita kie / lekhana prazastiyoM se pramANita hai ki AcAryazrI ne na kevala tAr3apatra aura kAgaja para pratilipiyA~ hI karavAI thI apitu apane muni - maNDala ke sAtha baiThakara unakA saMzodhana bhI karate the / jaisalamera kA jJAna bhaNDAra unake kArya-kalApoM aura akSuNNa kIrti ko rakhane meM sakSama hai / jahA~ anekoM jainAcArya, anekoM vidvAn aura anekoM bAhara ke vidvAnoM ne Akara yahA~ ke bhaNDAra kA upayoga kiyA hai| inhIM ke sadupadeza se vikrama saMvat 1509 meM rAMkA gotrIya zreSThI narasiMha ke putra harirAja ne svarNa syAhI meM (sacitra) kalpasUtra kA lekhana karavAyA thA / isakI lekhana prazasti paNDita munisomaNi ne likhI thI / prazasti 36 padyoM meM hai / isa prazasti meM prati likhAne vAle zrAvaka kA vaMzavRkSa aura upadeza dene vAle AcAryoM kI paTTa- paramparA bhI dI gaI hai / I zrI jinadattasUrijI ne upakezavaMza meM rAMkA gotra kI sthApanA kI thI / isI kula ke pUrva puruSa joSadeva hue, jinhoMne ki madana ke sAtha sapAdalakSa Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 anusandhAna 47 deza aura ukezapura (osiyAM) meM sukRta kArya kie the / unhIM kI vaMza paramparA meM zreSThI gaju hue aura unake putra gaNadeva huA / gaNadeva kA putra dhAMdhala huA / jo kI mammaNa kahalAtA thA aura jisane mumukSu banakara padmakIrti nAma dhAraNa kiyA thA / zreSThI AMbA, jIMdA aura mUlarAja ye cAcA ke putra the aura jinhoMne jina pratimAoM kI pratiSThA karavAkara zAsanonnati kA kArya kiyA thA / unhoMne hI phuramAna prApta karake saMvat 1436 meM zatrujaya Adi tIrthoM kA zrI jinarAjasUri ke sAnnidhya meM saMgha nikAlA thA / isa saMgha meM 50,000 rUpaye vyaya hue the / dhAMdhala kI bhAryA kA nAma zrI thA / usake do putra the- jayasiMha aura nRsiMha / zreSThI mohana ke do putra the- kIhaTa aura dhanyaka / inhoMne bhI zatrujaya kA saMgha nikAlakara saMghapati pada prApta kiyA thA / inhoMne ne hI jesalamera meM apane bandhuoM ke sAtha saMvat 1473 meM jinamandira aura pracura pratimAoM kI pratiSThA karavAI thI / jayasiMha ke do patniyA~ thI - sirU (sarasvatI),....! sarasvatI ke do putra the - rUpA aura thillA / rUpa kI patnI kA nAma melU aura cipI thA / unakA putra nAthU thA / nAthU ke do putra rAjA aura samara the| thillA ke do putra the- haripAla aura harizcandra / haripAla ke do putra the- harSa aura jinadatta / harizcandra kA putra thA udayasiMha / zreSThI narasiMha kI bhAryA kA nAma dhIriNi thA / unake do putra huebhojA aura harirAja / bhojA kI patnI kA nAma bhAvala devI aura usakA putra godhA thA / usake do putra the- hIrA aura dhannA / zreSThI nRsiMha kA dvitIya putra harirAja chatradhArI thA / devaguru arihaMta dharma kA upAsaka thA aura svapakSa kA poSaNa karane vAlA thA / harirAja kI do paliyA~ thI- rAjU aura meghAI / idhara pArakha vaMzIya karNa kI priyA kA nAma karNAde thA / usake cAra putra hue- narasiMha, mahIpati, vIrama aura somadatta / cAra putriyA~ thI / jisameM tIsarI putrI kA nAma meghAI thA / jisakA vivAha harirAja ke sAtha huA thaa| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 harirAja ke tIna putra the- jIvA, jiNadAsa aura jagamAla / eka putrI thI jisakA nAma maNakAI thA / jIvarAja kI patnI kA nAma kutigadevI thA / jiNadAsa kI priyA kA nAma jasamAde thA / narasiMha ke tIna putra the- sahasakiraNa, sUrA aura mahIpati / sahasakiraNa ke do putra the- addA aura saddA / mahIpati kA putra vaccharAja thA / harirAja kA dharmaputra subhAga thA / dharmavAna harirAja apane parivAra sahita tIrthayAtrA, saMghapUjA, jaina dharma kI prabhAvanA karatA huA zobhAyamAna hai / idhara bhagavAna mahAvIra svAmI ke paMcama gaNadhara paTTadhara sudharmA svAmI hue aura unhIM kI vaMza paramparA meM haribhadrasUri Adi prabhAvika AcArya hue| zAsana kA udyota karane vAle udyotanasUri ke ziSya varddhamAnasUri hue / inake ziSya jinezvarasUri ne pattana nagara meM durlabharAja kI rAjya sabhA meM kharatara viruda prApta kiyA thA / unake paTTadhara jinacandrasUri hue tatpazcAt navAGgI vRttikAra zrI abhayadevasUri hue / unake ziSya sUriziromaNI jinavallabhasUri hue / tadanantara yugapradhAna padadhAraka jinadattasUri hue / tatpazcAt paramparA meM zrIjinacandrasUri, zrIjinapatisUri, zrIjinezvarasUri, zrIjinaprabodhasUri, zrIjinacandrasUri, zrIjinakuzalasUri, zrIjinapadmasUri, zrIjinalabdhisUri, zrIjinacandrasUri, zrIjinodayasUri aura jinarAjasUri hue / inake paTTadhara pUrNimA candra ke samAna, sUrya kI kiraNoM ko dhAraNa karanevAle zrIjinabhadrasUri hai / unhIM ke upadeza se harirAja ne svarNa syAhI meM yaha kalpasUtra san 1509 meM likhavAyA aura isakI prazasti munisomagaNi ne likhI hai| isa prazasti kA mahattva isIlie bhI bar3ha jAtA hai ki jaisalamera meM jisako lakSmaNavihAra kahA jAtA hai, jisake dUsare zilAlekha kI prazasti upAdhyAya jayasAgara ne likhI hai| tadanusAra rAMkA gotra meM joSade aura Asadeva kI paramparA meM dhAMdhala hue / isa prazasti meM isa paramparA ke pratiSThita mahanIya sabhI zreSThiyoM ke nAma aura unake putroM kA ullekha hai / ye narasiMha mammANI kahalAte aura unake putra jayasiMha ke putra bhoja aura harirAja ne isa jesalamera tIrtha para lakSmaNa vihAra meM saMvat 1473 meM zrI jinavarddhanasUri ke sAnnidhya Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 47 meM apane parivAra sahita yaha pratiSThA mahotsava Ayojita kiyA thaa| (jaisalamera kA yaha zilAlekha mere dvArA sampAdita pratiSThA lekha saMgraha, lekhAMka 147, pRSTha 34 dekheM / ) isI prakAra isI harirAja dvArA pratiSThita anya mUrtiyA~ bhI prApta haiM, jo nimna haiM : (241) AdinAtha-paJcatIrthIH / 90||saM0 1493 varSe phAlguna vadi 1 budhe UkezavaMze zreSThi gotre zre0 mammaNasaMtAne zre0 narasiMha bhAryA dhIriNiH / tayoH putra bhojA harirAja sahasakaraNa sUrA mahIpati pautra godhA ityAdi kuTumbaM // tatra zre0 harirAjena AtmanastathA bhAryA meghu zrAvikAyAH putrI kAmaNa kAI-prabhRtisaMtatisahitAyA svazreyase zrIAdinAthabimbaM kAritaM kharataragacche zrIjinabhadrasUribhiH pratiSThitam // (743) AdinAtha-paJcatIrthIH saMvat 1528 varSe ASAr3ha 2 dine UkezavaMze rAMkAgotre zre0 narasiMha bhA0 dhIraNi putra zre0 harirAjena bhA0 maghAI pu0 zre0 jIvA zre0 jiNadAsa zre0 jagamAla zre0 jayavaMta putrI sA0 mANakAI pramukha parivArayutena zrI AdinAthabimbaM puNyArthaM kArayAmAse pratiSThitaM zrIkharataragacche zrIzrIzrIjinabhadrasUripaTTe zrIzrIzrIjinacandrasUribhiH // (836) dharmanAtha paJcatIrthIH ___ saM0 1536 varSe phAgaNa vadi .... dine zrIUkezavaMze rAMkAgotre zve0 jesiMghaputra zre0 ghillA bhA0 karaNu pu0 zre0 haripAla bhA0 hAsalade putra zre0 harSA bhrA0 jiNadattena bhA0 kamalAde putra sadhareNa sonApAlAdi parivAreNa svapitRpuNyArthaM zrIdharmanAthabimbaM kA0 prati0 zrIkharataragacche zrIjinabhadrasUripaTTe zrIjinacandrasUribhiH // (837) naminAtha-paJcatIrthIH saM0 1536 varSe phA0 vadi ........ dine UkezavaMze rAMkAgotre zre0 jesiMghaputra zre0 ghillA bhAryA karaNU pu0 zre0 haripAla bhA0 hAMsalade putra zre0 harSA bhA0 ...... zre0 jiNadattena bhA0 kamalAde pu0 sadhAraNa- sonApAlAdiparivAreNa Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 svamAtRpuNyArthaM zrInaminAthabimbaM kA0 pra0 zrIkharataragacche zrIjinabhadrasUripaTTe zrIji [na] candrasUribhiH // pratiSThAsomagaNi zrI jinabhadrasUri ke ziSyoM meM mahopAdhyAya siddhAntaruci ke ziSya sAdhusomaNi Adi prasiddha haiN| somanandI dekhakara maiMne yahI socA ki ye bhI jinabhadrasUri ke pautra ziSya hoMge / isIlie kharataragaccha sAhitya koza, kramAMka 2232 aura 2780 meM maiMne siddhAntaruci kA hI ziSya aMkita kiyA hai / kintu upAdhyAya zrI bhuvanacandrajI mahArAja ne sitambara 2006 meM kevala dvitIya patra kI phoTokaoNpI bhejI thI, jisameM munisoma kI rAjasthAnI bhASA meM racita laghu kRtiyA~ thI / ina laghu kRtiyoM meM eka kRti meM spaSTa likhA hai"kamalasaMjamauvajhAya sIsa karai nitu seva... kamalasaMjamaupajhAya padapaMkajae kavi munimeru ima kahai / " ataeva yaha spaSTa hai ki munimeru kamalasaMyamopAdhyAya ke ziSya the jinhoMne ne ki uttarAdhyayana sUtra para sarvArthasiddhi TIkA 1544 meM kI thI / hA~, dIkSA avazya hI somanandI ke nAma se zrI jinabhadrasUri ne hI pradAna kI thI / isa sUcanA ke lie maiM upAdhyAya bhuvanacandrajI kA kRtajJa hU~ / 21 kharataragaccha sAhitya koza meM munisomagaNi racita do kRtiyoM kA ullekha huA hai / kramAMka 2232 para raNasiMhanarendrakathA, racanA saMvat 1540 tathA kramAMka 2780 para saMsAradAvA pAdapUrti stotra / bhASA kRtiyoM meM upAdhyAya zrI bhuvanacandrajI mahArAjane 16vIM zatAbdI likhita jo dvitIya patra bhejA hai usake anusAra rAjasthAnI bhASA kI laghukRtiyA~ ora haiM : 1. RSabhadeva phAga, munimeru / kalamasaMyamopAdhyAya, bhASA - rAjasthAnI, stavana, apUrNa, gA. - 17, a. upAdhyAya bhuvanacandrajI, pratilipi vinaya bhramara gIta, munimeru / kalamasaMyamopAdhyAya, bhASA - rAjasthAnI, stavana, gA. - 2, Adi - aMdhakArugamile pragaTa prakAze, a. munibhuvanacandrajI, pratilipi vinaya Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 47 4. 3. virakti kAraNa gIta, munimeru / kalamasaMyamopAdhyAya, bhASA-rAjasthAnI, stavana, gA.-7, Adi-punima rajanI karu kapamAlA, a. munibhuvanacandrajI, pratilipi vinaya AdinAtha gIta, munimeru / kalamasaMyamopAdhyAya, bhASA-rAjasthAnI, stavana, gA.-2, Adi-sakala maMgala kAraNaU re, a. munibhuvanacandrajI, pratilipi vinaya jIrAvalA pArzvanAtha gIta, munimeru / kalamasaMyamopAdhyAya, bhASA-rAjasthAnI, stavana, stavana, gA.-2, Adi-pahirivA khiNu ciru caMdaNu, a. munibhuvanacandrajI, pratilipi vinaya pArzvanAtha gIta, munimeru / kamalasaMyamopAdhyAya, bhASA - rAjasthAnI, stavana, gA.-2, Adi sakhI se rahamucchale kavaNu, a. 'munibhuvanacandrajI, pratilipi vinaya. neminAtha gIta, munimeru / kamalasaMyamopAdhyAya, bhASA - rAjasthAnI, stavana, gA.-2, Adi-pamuya dekhI nemI ratha nemI, a. munibhuvanacandrajI, pratilipi vinaya. ajitanAtha gIta, munimeru / kamalasaMyamopAdhyAya, bhASA - rAjasthAnI, stavana, gA.-2, Adi-hitu ahitu viveka vicArI laI, a. munibhuvanacandrajI, pratilipi vinaya. vArANasI pArzvanAtha gIta, munimeru / kamalasaMyamopAdhyAya, bhASA - rAjasthAnI, stavana, gA.-2, Adi-amha cI zarIrI soguNa nahI rijavI, a. munibhuvanacandrajI, pratilipi vinaya. jinacandrasUri gIta, munimeru / kamalasaMyamopAdhyAya, bhASA - rAjasthAnI, stavana, gA.-2, Adi-cetanA rUpu AtamA vicArI, a. munibhuvanacandrajI, pratilipi vinaya. lekhana prazasti kA vivaraNa : ___ tIna patra haiM / sAija 10 x 4 hai / paMkti lagabhaga 8-9 hai / akSara 28 se 30 hai aura svarNAkSaroM meM likhita hai / yaha prati kahA~ hai mujhe svayaM 10. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 23 ko dhyAna nahIM hai / 60 varSa ke sAhityika sevA kArya meM rahate yaha lekhana prazasti kI pratilipi kI thI / kintu mujhe Aja smaraNa nahIM hai ki yaha prati kisa bhaNDAra kI aura kahA~ para thI / anveSaNIya hai / jaina pustaka prazasti saMgraha (sampAdaka muni jinavijayajI), kaiTalaoNga oNpha saMskRta aura prAkRta mainyuskripTa jaisalamera kalekzana (sampAdaka puNyavijayajI) meM isakA ullekha nahIM hai| // 0 // arham / suparvavelivadhiSNu - vizvavaMzaziromaNiH / zrImadgurugiristhANu - IyAdUkezavaMzarAT // 1 // rAMkAkule zreSThidhurAdhurandharo - jjoSade ? zrIjinadattasUribhiH / sapAdalakSaismadanaissamanvita, UkezapuryAM sukRte niyojitaH // 2 // tadanvaye zreSThi gajU prasiddhaH, putrastadIyo gaNade samRddhaH / zrIdhAMdhalAkhyopi tato mumukSuH zrIpadmakIrtyA pravaraprasiddhaH // 3 // AMbA-jIMdA-mUlarAjA sat pitRvyasahodarAH / arhatpratiSThAmuccAyA-matyunnatimakArayan // 4 // zatruJjayAdau phuramANa zakte-ni:svAnayukSaDvicaturdazAbde (1436) / yAtrA samaM zrIjinarAjasUre-STaGkArdhalakSavyayato vyadhurye // 5 // dhAMdhalimammaNastasya, bhAryA zrIH zrIrivAparA / jayasiMha-nRsiMhAkhyau, kSitau khyAtau sutau punaH / / 9 / / tathA AstAM mohaNa janmAtsai, zreSThi kIhaTa-dhanyako / zatruJjayAdiyAtrAM yA-vakASTI saGghapatvata: // 7 // tAbhyAM bandhubhyAM saha jesalamerau vidhApitA yAbhyAm / jainI mahApratiSThA trisaptabhuvanaimite (1473) varSe ||8|| abhavajjayasiMhasya, patnIyugalamuttamam / sirU sarasvatIsaMjJa, sarasvatyAH sutottamau // 9 // rUpA-thillAbhidho rUpa-priyA melU-cipIdvayam / putro nAthUH suto tvasya, rAjAkhya-samarAbhidhau // 10 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 anusandhAna 47 thillAkasya tvabhUtkAntA karaNUH karaNAparA / haripAlo harizcandraH, putrau puNyapavitritau // 11 // haripAlAtmajo harSa-jinadattau zubhAzayau / yazasvyudayasiMhAkhyo, harizcandratanUdbhavaH // 12 // zreSThi yo(zreSThino?) narasiMhasya, bhArye dhIriNi suSmatI / dhIriNIkukSijau bhojA-harirAjau prabhAvakau // 13 / / bhAryA bhAvaladevI tu, zreSThi bhojapriyA'bhavat / suto godhAbhidhazcAsya, hIrA-dhannAkhyanandanau // 14 // zrIdevagurhitadharmatattva-pavitrachatratrayabhUSitAGgaH / zreSThInRsiMhasya suto dvitIyaH, svapakSapoSI harirAjadakSaH // 15 // varyA rAjUzca meghAI, bhArye abhavatAM purA / zreSThino harirAjasya, pumarthatrayazAlinaH // 16 // itazca parIkSavaMzazRGgAra-mubhaye'sya suto'bhavan / sadyezaH karaNastasya, karaNAde priyA'bhavat // 17 // catvAraH tanayAstasya, pumarthA iva dehinaH / narasiMho mahIpatti-rvIramaH somadattakaH // 18 // catasrazca sutAstAsu meghAIti tRtIyikA / sAdhyUDhA harirAjena, kalAlAvaNyamAlinI // 19 / / jIvAkhyo jiNadAsazca jagamAlazca tatsutAH / zuddhazIlAsadAcArA maNakAItinandinI // 20 // nAmnA kutigadevIti jIvarAjasya vallabhA / vallabhA jiNadAsasya, jasamAde yazasvinI // 21 // sukhamati-prasUtAstu, narasiMhasya nandanAH / sahasrakiraNaH sUrA, mahIpatirime trayaH // 22 / / sahasrakiraNasyAsti, addA saddA sutadvayoH / mahIpatitanUdbhUto, vaccharAjaH kumArakaH // 23 / / dharmaputraH subhAgAkhyo, harirAjasya dharmavAn / ityAdi parivarheNA-garheNAsAvalaG kRtaH // 24 / / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 itazca tIrthayAtrAsu saGghArcA - jainadharmaprabhAvanAH / kurvan virAjate zreSThI, harirAjo nirantaram ||25|| zrIvarddhamAnAMhrisarojahaMsaH zrImatsudharmAgaNabhRdvataMsaH / tadanvaye zrIharibhadrasUriH, prabhAparAbhUtasuparvasUriH ||26|| 'zAsanodyotakarttAra, zrIudyotanasUrayaH / zrIvarddhamAnasUrIndrAH, varddhamAnaguNAdhikAH // 27 // yaiH zrIpattananagare, prAptaM zrI kharatarAkhyavarabirudam / durlabhabhUpatitaste, jeju-jaiMnezvarAcAryAH // 28 // nidhyaGgavRttimiSataH, prAdurvihitAni navanidhAnAni / zrImadabhayadevAryaiH, jinacandrapadAmbujAdityaiH // 29 // sarvasUriziroratnairbabhUve jinavallabhaiH / yugapradhAnapadavIzaiH zrIjinadattasUribhiH // 30 // tato jinendusUrIndrA, rAjaparSadi harSadAH / zrIjinapatisUrIndrAH, tadanu zrIjinezvarAH // 31 // zrImajjinaprabodhAH, jinacandrayatIzvarAzca kuzalakarAH / jinakuzalasUriguravaH zrImajjinapadmasUrivarAH ||32|| labdhAbdhayaH zrIjinalabdhisUrayaH zrIjainacandrAdimasUrisUrayaH / jinodayAH sarvajanodaye kSamAH, tadanvaye zrIjinarAjasUrayaH // 33 // tadIya paTTArNavapUrNimendavo, virAji tejojitabhAskarAMzavaH / vidyAguNai raJjitasarvasUrayo, jayantvamI zrIjinabhadrasUrayaH ||34|| teSAM gurUNAmupadezamApya satputrayukto harirAjadakSaH / alIlikhaccAgamalakSapUrvaM suvarNavarNaM varakalpazAstram // 35 // nidhyantarikSapakSAbde (1509), lekhitaM kalpapustakam / vibudhairvAcyamAnaM tadAcandraM jayatAcciram ||36|| " paM. munisomagaNinA prazastikRto'sti maGgalam // 25 C/o prAkRta bhAratI akAdamI 13- A. mena mAlavIya nagara, jayapura 301017 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 zrIkIrtisundaragaNikRta abhayakumAra caupAI saM. muni dharmakIrtivijaya kharataragacchIya zrIjinabhadrasUrijInI zAkhAmAM AvatA, kAnhajInA upanAmathI prasiddha evA zrIkIrtisundaragaNie saMvata 1759mAM jayatAraNipura nAmanA gAmamAM zrIjinacandrasUrijInI nizrAmAM A caupAInI racanA karI che. A caupAI adyAvadhi aprakAzita che. kharataragacchamAM Aje je sAhitya upalabdha che, tenA kartAomAM mahAkavi jinaharSagaNi, samayasundara upAdhyAya, guNavinaya upAdhyAya, dharmavarddhana upAdhyAya - A nAmo mukhya che. temAMnA dharmavarddhana upAdhyAyajInA ziSya kIrtisundaragaNie A racanA karI che. A granthanA kartA jinabhadrasUrijInI paramparAmAM AvatA vimalakIrtigaNi vijayaharSagaNi dharmavarddhana upAdhyAyajInA ziSya che. teo dvArA racita sAhityanI TUMkI noMdha kharataragaccha sAhityakozanA AdhAre A pramANe che : - vimalakIrtigaNi- dazavaikAlikasUtra stabaka, upadezamAlA stabaka, kalpasUtra TIkA sAmAcArI, candradUta (meghadUtanI pAdapUrti), jaya tihuaNa stotra bAlAvabodha, padavyavasthA bAlAvabodha, bAravrata rAsa, yazodhara rAsa, zreNika caupAI, ityAdi. - - vijayaharSagaNi- aDhI dvIpa stavana, goDI lodravA pArzvajina stavana. dharmmavarddhana upAdhyAya- amarakoza TIkA, jinastavana covIzI, amarasena vayarasena caupAI, bhinna bhinna stotra, dRSTAnta chatrIsI, vizeSa chatrIsI, dambha kriyA caupAI, dazArNabhadra caupAI, praznamaya kAvya, vyAkaraNasaMjJA stotra, samasyAmaya stotra, aneka pArzvanAtha stotra ityAdi. anusandhAna 47 - kIrtisundara gaNi- avantI sukumAla cauDhAliyA, kalpasUtra TIkA kalpa subodhikA, mAMkaDarAsa, jJAnachatrIsI, kautuka paccIsI, vAgvilAsakathA saMgraha, phalodhI pArzvanAthastavana ityAdi. 1. maho0 vinayasAgarajI sampAdita kharataragaccha sAhityakoza. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ f mArca 2009 A caupAInA ante prazasti che. temAM sAdhukIrti ane sAdhusundara ema be nAma Ave che. teo zrIjinabhadrasUrinI zAkhAmAM padmameru- mativarddhana - merutilakadayAkalaza-amaramANikya- temanA ziSya sAdhukIrtigaNi che. temanA ziSya sAdhusundara che. temAM sAdhukIrtigaNie saMghapaTTaka upara avacUri ( prAkRta zabdonA samasaMskRta zabdonA saMgrahasvarUpa) temaja sattarabhedI pUjA racI che. jyAre sAdhu sundara gaNie uktiratnAkara, dhAtupATha upara dhAturatnAkara, jesalamera durgastha pArzvanAtha stuti ityAdinI racanA karI che. A caupAI rAjasthAnI bhASAmAM che. caupAImAM 12 DhAlo che. tatra 1 DhAla - 22 gAthA, 2- 25, 3-17, 4-32, 5-29, 6-20, 7-26, 8-21, 9 19, 10 - 20, 11-16, 12-15 ema 266 gAthA che. A DhAla kevI rIte gAI zakAya tenI jANa mATe granthakartAe jUnIpracalita dezI DhAlanI prathama paMkti mUkI che. AnA uparathI granthakartA saMgItazAstranA jANakAra temaja sAhityarasika haze evaM anumAna karI zakAya che. A caupAImAM zivamuni, suvratamuni, dhanamuni, jonakamuni temaja abhayakumAranuM saMkSipta jIvana darzana karavAmAM AvyuM che. tatra prathama DhAla - zreNikamahArAjA bhagavaMtane potAnI gati viSayaka prazna pUche che. tenA javAbamAM vIraprabhu zreNikarAjAne narakagati, tenA nivAraNarUpa kapilAdAsI dAna Ape, kAlasaukarika pADAno vadha na kare ema jaNAve che. tyArabAda bhAvi prathama tIrthaMkara thaze- ityAdi varNana karAyuM che. 27 dvitIya DhAla - zreNika mahArAjAnA samakitanI parIkSA mATe deva garbhavatI sAdhvIjInuM rUpa dhAraNa kare che, chatAM paNa zreNikarAjA vandana kare che. deva pratyakSa thaI 2 golA ane eka hAra bheTa rUpe Ape che. zreNikarAjA celaNAdevIne hAra ane sunandAdevIne 2 golA bheTa Ape che - ityAdi varNana che. trIjI DhAla - rAjA abhayakumArane Adeza kare che- celaNAdevInA khovAyelA hArane sAta divasamAM zodhI lAva anyathA sajA thaze. tapAsa karavA chatAM hAra maLato nathI. ante sAtamA divase AThama hovAthI pauSadha kare che. dhyAnastha susthitasUrijInA kaMThe hAra dekhI zivamuninA mukhamAMthI 'bhaya' evaM vacana nIkale che. ityAdi. - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 anusandhAna 47 cothI DhAla- abhayakumAranA AgrahathI zivamuni 'bhaya' vacana bolavAnA sandarbhamAM potAnA jIvanavRttAnta rUpa ziva ane zivadatta nAmanA be bandhuornu kathAnaka jaNAve che. dhanathI thatA anartho dekhADI saMvegapUrvaka dIkSA aMgIkAra karI ityAdi. pAMcamI-chaThI DhAla- bIjA praharamAM sevA karavA Avela suvratamuni paNa gurujInA kaMThe hAra dekhI bhayabhIta bane che. temanA mukhamAMthI sahasA 'mahAbhaya' evaM vacana sarI paDe che. abhayakumAranA pUchavAthI suvratamuni potAnI kathA varNave che. AmAM vizeSataH strInA kuTila caritranI vAta che. sAtamI DhAla- sUrijInA kaMThe hAra dekhI dhanamuninA mukhethI 'atibhaya' zabda bolAya che. tenA sambandhamAM svajIvanakathA kahe che. ante avizvasanIya ane nindanIya strIvyavahAra jANI saMyama grahaNa kare che. AThamI-navamI DhAla- caturthaprahare sevA karavA Avela jonakamuni sUrijInA kaMThe hAra dekhI vyAkula banI jAya che. ane 'bhayAtibhaya' ema bole che. tenA anusandhAnamA zrImatI nAmanI potAnI strInuM duzcarita jaNAve che. dazamI DhAla- abhayakumAra prabhAte pauSadha pArI susthitasUrijIne vandana karavA jAya che. hAra dekhI vicAre che ke pauSadhanA pratApe ja hAra maLyo. khuza thatA thatA zreNikarAjAne te hAra soMpe che. agyAramI DhAla- zreNikarAjA abhayakumArane dIkSAnI rajA nathI ApatA. abhayakumAranA AgrahathI rAjA kahe che- je divase huM kahuM ke jA, jA tAruM moDhuM na batAvIza, tyAre mArI anumati samajI leje. eka divasa bhayAnaka ThaMDInA divasomAM kAyotsargadhyAne rahelA muni yAda AvatAM madhyarAtrie celaNAdevInA mukhethI 'temanuM zuM thatuM haze' evaM vacana bolAyu. zreNikarAjAne zaMkA thaI, krodhanA AvezamAM abhayakumArane Adeza karyo- hamaNAM ja antepura bALI nAkha, ityAdi varNana che. bAramI DhAla- abhayakumAra dIkSA grahaNa kare che. sunandA paNa saMyama le che. ityAdi carcA sAthe ante prazasti che. vi.saM. 1005mAM 'jambU'muni thayA hatA. teoe racela 'maNipati rAjarSi' nAmano grantha Aje paNa upalabdha che. temAM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 A pAMca munionA kathAnaka prApta thAya che. A prati pa.pU. A. zrI vijayazIlacandrasUrijInI saMgRhIta hastapratomAMthI prApta thaI che. // 60 // upAdhyAya zrIdharmavarddhanagurubhyo namaH || jagaguru praNamuM vIrajina adhika bhAva mana ANi / supasAyeM jiNaraiM sahU vaMchita cadaiM pramANa ||1|| guNa sAdhAMrA gAvatAM karmanirjarA hoi / suNatAM samakita sudha huvaiM kahuM kathAnaka soi ||2|| sahu subudhI - siraseharau adhika kIyA upagAra / kIrati abhayakumArarI sahu jANai saMsAra // 3 // tasu saMbaMdha saMkhepasuM avara cyAra aNagAra / ziva 1 suvrata 2 dhana 3 jonaka 4ju ehanA kahuM adhikAra ||4|| DhAla - 1 magadhadeza zreNikabhUpAla ehanI - ehije jaMbUdIpaiM jANa bharatakheta parasiddha pramANa / magadhadeza tiNamAhe murdai adhikau adhikau dina dina u // 1 // tihAM kuzAgrapura pATaNa nAma zreNikarAjA bahuguNadhAma / tasu suta maMtrI abhayakumAra nyAyavaMta sahujana sukhakAra ||2|| iNa avasara rahatAM ANaMda samavasaryA zrIvIrajiNaMda / ADaMbarasuM zreNikarAya vAMdaNa cAlyau prabhunA pAya || 3 || samavasaraNa jANe UgA sUra prAtIhArija ATha pahUra / sAca paMcAbhigamana sAra tIna pradakSiNa auN tiNavAra ||4|| baiMThau bhUpa yathAyogya dekhi jinavara auN upadeza vizeSa / gati AgatinA calyA adhikAra zreNika pUcheM nija bhavapAra // 5 // svAmI mUjha vInati saradahau kiNa gati huM jAsyuM te kahau / bhAkheM uttara zrIbhagavAna pAmisi prathama naraka duHkhakhAni ||6|| 29 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 anusandhAna 47 rAjA kahaiM huM sevaka suddha naraka paDuM nahI sau kahau viddha / kahaiM bhagavaMta nikAcitakarma na huvaiM kiNahI bhAMteM narma // 7 // AubaMdha ko meTaiM nahI prathama naraka tiNa jAisa sahI / zreNika vali kahaiM vInati dharau naraka na jAuM so viddha karau // 8 // kahaiM jina, rAjA suNahu nidAna dAsI kapilA jau auN dAna / kAlakasUkarIyo manarasaiM bhaiMsA mAraiM nahI pAMca // 9 // e haiM narakaniSedhaupAya vAMdInaiM ghari Ayau rAya / kapilAnaiM kahaiM de tu dAna mAharaiM chai bahulA dhanadhAna // 10 // te bolaiM maraNau hI sahI maiM nija hAthe devau nahI / kara cATU baMdhAyau tIryai kahaiM huM na dIyuM cATU dIyai // 11 // nRpa kahaiM suNi kAlakasUrIyA pApaiM peTa ghaNuM pUrIyA / bhaiMsau hiva mata mAre koya te kahaiM e vAtAM kima hoya // 12 // vAsyau na rahaiM sIcyau kUpa manasuM mAraiM dharaiM sarUpa / zreNika vIra vale vAMdIyA kahyA tuhArA douM kIyA ||13|| dAnadayAvidha sagalI lahI kevalIe sahu vAtAM kahI / suNi zreNika hUau dilagIra vali tehanaiM saMtoSai vIra // 14 // pahilI naraka thakI nIkalI mo sarikhau jina thAisa ralI / padamanAbha pahilau jina husI zreNika sAMbhali hUau khusI // 15 // jina vAMdI pura AvaiM jisa dIThau saravara pArauM tirauM / sAdhuvesanaiM hAthe jAla kADhai mAchalIyAM tiNa kAla // 16 // kahaiM tenaiM nRpa praNamI pAya jinazAsana iNa karma lajAya / sAdhu kahaiM taDakInaiM valI joIjaiM mujha ika kAMbalI // 17 // jANyA to sarikhA jajamAna niMda ghaNI thoDau dAna / nRpa mIThe vacane satakAra kAMbali dIdhI samakitadhAra // 18 // dohAdeva vimAsaiM dillamaiM kIdha parIkSA karma / DiggAyau piNa nA Digyau dhana rAjA dRDhadharma ||1|| eka parIkSA vali karuM nRpati cukAvuM neTa / sAdhu saMghAtaiM sAdhavI pUre mAse peTa // 2 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 cauhaTA mAhe molavai sUAvaDirau sAja / purapraveza karatAM thakAM dIThau zreNika rAja // 3 // aMbADIthI utarI porte lAgau pAya / havaiM jinazAsana helaNA ekaaNte rahau Aya // 4 // jiUM tuhAe~ joijai huM sahu pUruM huMsa / koI joe na karmasuM rAjA kahaiM iNa ruMsa // 5 // hiva te sura paratikha hUau kahaiM ema karajoDi / dhana dhana tuM sudha samakitI havai kuNa tAharI hoDa // 6 // maiM tujha parIkSA kAraNa itarI kIdha upAdhi / moTA narapati mAharau e khamaje aparAdha // 7|| dIThau darasaNa devanau niHphala na huvai neTa / dui golA naiM hAra ika bhUpa bhaNI kIya bheTa ||8|| e hAra jaba Tisya marisya sAMdhaNahAra / ima kahi sura hUau adRzya nRpa Ayau gRha sAra ||9|| DhAla- bIjI(sItA tau rUpaiM jANe AMbA DAlaiM sUDIhI sItA ati sauheM-ehanI) aMtevaramaiM Ayau rAjA dhari harakha savAyau ho suNijyo sukhakArI / celaNAnaiM dIyau hAra pUrau dhari tiNasu pyAra ho / suNijyo sukhakArI // 1 // doi golA mATInA naMdArANI. dInA ho suNi0 / rIsa bharI kahaiM rANI mujhanai piu ochI jANI ho suNi0 // 2 // bhAMDyA bihu~ bhaDakAI uNamAhi huI adhikAI ho suNi0 / eka maiM kuMDala pAmaiM doi vastra bhalA bIjAmaiM ho suNi0 // 3 // nayaNe adabhuta nirakhI halaphalanaiM lIdhA harakhI ho suNi0 / celaNA dekhI teha mAMgeM napasuM dhari neha ho suNi0 // 4 // napa kahaiM dIdhau kima lIjai adhikau tau lobha na kIjaiM ho suNi0 / karaNau nahI atikrodha rANI rahI mana pratibodha ho suNi0 // 5 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 anusandhAna 47 harakheM pahirai hAra suMdari sajanI siNagAra ho suNi0 / rAjAnau mana raM0 guNa adhikI. kuNa gaM0 ho suNi0 // 6 // ika dina tUTau hAra mRta pAmaiM sAMdhaNahAra ho suNi0 / rAjA pahaDa dirAvaiM sAMdhaiM te lakha dhana pAveM ho suNi0 // 7 // vAta suNI maNihArai mana mAhe ema vicAra ho suNi0 / huM niradhana vRddha deha parivAranaiM bhUkha acheha ho suNi0 // 8 // lAkha dara bakSau hoI tau mUMAM dukha nahI koI ho suNi0 / jIvita mAharau jAsI piNa pAchalA soharA thAsI ho suNi0 // 9 // adhalakha pahilI lIdhau te hAra sAMdhIneM lIdhau ho suNi0 / tiNa velA te mUau tiNahija pura vAnara hUau ho suNi0 // 10 // phiratau nija ghara Ayau tihAM jAtIsmaraNa pAyau ho suNi0 / beTA Agali Avai likhi akSara vAta jaNAveM ho suNi0 // 11 // bAkI mujha adhalAkha nRpa dIdhau kaiM nahI dAkha ho suNi0 / suta kahaiM tuM mUau tAta amhanaiM kuNa pUcha vAta ho suNi0 // 12 // amhanaiM na dIyeM rAya kari tuMhi ja koi upAya ho suNi0 / rUThau vAnara teha jovai chalachidra acheha ho suNi0 // 13 // kiNahI vidhi lyuM hAra ima cirauM laiMNa prakAra ho suNi0 / eka dina celaNA rANI jalakrIDA kAraNa jANI ho suNi0 // 14 // khU? mUMkyau hAra le nAThau kapi tiNa vAra ho suNi0 / ANI sutanaiM dIdhau kapi ApaNau kArija kIdhau ho suNi0 // 15 // hAra na lArbhe rANI adhikI dilagIrI ANI ho suNi0 / rAjA khabara karAveM piNa kihAM hI hAra na pAveM ho suNi0 // 16 // dohAteDI abhayakumAraneM hukama kareM naranAha / kihAMhika hAra karauM pragaTa sAta divasAM mAhi // 1 // nahItau tuM pAmisi sajA kari tuM hukama pramANa / khabara karaMtAM nagaramaiM dina SaTa hUA jANa // 2 // hAra kihAM lAdhau nahI ciMteM abhayakumAra / AThamirau dina Aja lyuM posau suvicAra // 3 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 33 rA0 AcArija tihAM nAmaiM susthitasUra / cyAra ziSya tiNa rai catura sevA kareM sanUra // 4 // ziva 1 suvrata 2 dhana 3 tIna e jonaka 4 cothau jANa / jinatulanA karaNI kareM ArAdhaiM jina ANa // 5 // aTha pahurI posau aDiga kIdhau abhayakumAra / tiNa avasara tiNa prahAranau eha hUau adhikAra // 6 // DhAla-tIjI(catura sanehI mohanAM ehanI-) hiva maNihArai jANIyau hAra aW mo pAso re / abhayakumAra jau jANasI tau karasI kulanAso re - arathasuM anaratha Upajai // 1 // bApa vAnaranaiM kahaiM e le jA hAro re / DokaraDIrA gharamAMhe sIha na mAya sAro re arathasuM // 2 // bhIkha mAMginaiM khAvasAM piNa hArasuM nahI kAmo re / abhayakumAra jo aTakaleM tau mAharI pADai mAmo re arathasuM0 // 3 // vAnara hAra leI calyau Ayau SoSadhazAlo re / / Apa AcArija bAhirai kAusaga chai tiNa kAlo re arathasuM0 // 4 // hAra sUrikaMTheM ThavI kapi pahutau nija ThAmo re / abhayakumAra posAmAhe dhyAnai dhrama guNagrAmo re arathasuM0 // 5 // rAtisamai sasi UgIyau zubhadhyAnai cita rAkheM re / hAraratana vali cAMdaNe jhigamiga jhigamiga jhAkheM re arathasuM0 // 6 // eka pahura rajanI gaI pahilau ziSa zivarAyo re / / kari sajjhAya gurAM kanaiM veyAvacanaiM Ayau re arathasuM0 // 7 // guru kAusagamAhe rahyA kaMTheM nirakheM hAro re / citamAhe aticamakIyau e vidhi keNa prakAro re arathasuM0 // 8 // upAsarA maiM AvatAM nisahI vIsara bholaiM re / muni zivarAja mukheM karI bhayaM vacana ima bole re arathasuM0 // 9 // abhayakumAra suNI kahaiM kyuM gurujI bhaya kehau re / mo pAsaiM baiMThAM thakAM upacaiM kima bhaya eho re arathasuM0 // 10 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 47 munivara kahaiM mujha mUlagI cItA AI vAto re / abhaya kahaiM muha kanaiM kahau so saMbaMdha suhAto re arathasuM0 // 11 // dohAujjeNIpurameM vasAM be bhAI ika citta / kSatriya kula niradhana ghaNuM nAmaiM siva 1 sivadatta 2 // 1 // darava-upAvaNa duhu~ gayA soraTha desa majhAra / hATe viNajAM gAmamaiM bholA jihAM naranAri // 2 // adhikau le ochau dIyau vaMcayA sagalA loka / kari thAMpaNamosA kapaTa rupIyA kIdhA roka ||3|| mAhomAhi kIyau matau duI bhAI ikadilla / kuzale ghara pahucAM hinai na karau kAI Dhilla // 4 // cuMpa dharInaiM cAlIyA jokhau mAraga jANa / kaDi bAMdhI naulI va? ciMteM iNa avasANa // 5 / / Adhau tau lesI urau laghubhAI kari lAga / ghAta dekhinaiM ghAu kari mAru iNahija mAga // 6 // kiNahika gAmaiM AinaiM vAsau vasIyA rAta / bI0 dina cAlyA bihuM pragaTa hUAM parabhAta // 7 // vaDau kahaiM laghubhrAtarphe sahu dhana behuM sIra / kaDIyAM bAMdhi tuM vAsaNI hui manamAhi sadhIra // 8 // bAMdhaMtAM laghubhrAta manamaiM upanau pApa / moTaubhAI mAri. e sahu dhana lyuM Apa // 9 // DhAla-cauthI (bAhUbali cArita lIyau re- ehanI-) ima cItavatAM AvIyau re AgaiM saravara eka / snAna karaNa behuM sahI re vastra utAryA viveka suguNa nara dhana anarathanI khANi suguNa nara hoveM jiNathI hitahANi suguNa nara e kahIyA igyAramA prANa Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 suguNa nara je choDai teha sujANa catura nara dhana anarathanI khANi ||1|| AMcalI / naulI UMcI muMkinaiM re saravara taTa bihuM sAtha | vaDau snAna pahilI karai re laghu auN pUTheM hAtha saguNa0 dhana0 // 2 // vRddha jANai maiM laghu bhaNI re ANI mAraNa buddhi / laghubhAI tau mAharI re seva kareM cheM zuddha suguNa0 dhana0 // 3 // bolyau sarala manaiM karI re suNi mAharA laghubhrAta / kAlhe mujha upajI hutI re tujha mAraNarI vAta suguNa0 dhana0 // 4 // sAjana vAlaMbha tuM sahI re pUrava puNyai lAdha / maiM mana anaratha ANIyau re tuM khamije aparAdha suguNa0 dhana0 ||5|| moneM piNa lahuDau kahaiM re upanIthI mati Aja / naulI kaDi bAMdhyAM pacheM re kahatAM AvaiM lAja suguNa0 dhana0 ||6|| behuM kahaiM e pApanau re melyau AMpe mAla / jau e ghari le jAvasAM re tau hosI keI jaMjAlasuguNa0 dhana0 // 7 // naulI nAMkhau jhAlinaiM re parahI pAMNI mAMhi / 35 keI darava kamAvasAM re jau ThAM kuzala uchAha suguNa0 dhana0 // 8 // kahau te dhana kiNa kAmarau re anaratha havaiM jiNa neTa / suguNa0 dhana0 // 9 // hema churI haiM hAthamaiM re koI na mAraiM peTa behuM bhAI saMbAhinai re naulI nAMkhI nIra / bAkau phADi baiMgai hutau re magaramaccha tihAM tIra saguNa0 dhana0 // 10 // udaramaiM tiNaraiM UtarI re te naulI tiNa vAra / cita caukhai behuM cAlinaiM re AyA nija gharabAra saguNa0 dhana0 // 11 // mAtA bahina hutI milyA re hUA harakhita pradhAna / khAMDa ghirata ANi khAMtisuM re praghala kIyA pakavAna saguNa0 dhana0 // 12 // hiva tiNa saravara jAyanaiM re dhIvara nAMkhyau jAla / naulIvAlau mAchalau re mAhi Ayau tiNa kAla saguNa0 dhana0 // 13 // cauhATAmA mAMDIyau re vecaNanaiM tiNavAra / mAtA tiNavelA kahaiM re putrInaiM dhari pyAra behuM beTA kAraNa re kIdhA haiM pakavAna / saguNa0 dhana0 // 14 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 tuM bAjAraiM jAinaiM re tarakArI kAI ANa beTI bAjAraiM jaI re mola lIyau te maccha / ghari ANI thAlI vicai re cIraNau mAMDyo accha saguNa0 dhana0 ||16|| maccha vanAratAM vAsaNI re thAlImaiM paDI Aya / anusandhAna 47 hema dekhI mana harakhIyau re chAMnI lIdhI chipAya saguNa0 dhana0 ||17|| bhIti tarNaihi ja AMtareM re mA baiMThIthI mAhi / saguNa0 dhana0 // 19 // sovana khaNakau sAMbhalI re cita levA hUI cAhi saguNa0 dhana0 // 18 // maccha vidAratAM mAhisuM re syuM nikalyau kahi sAca / putrIsuM ati bhaDakinaiM re bolaiM mAtA vAca sutA kahaiM mAharaiM sirai re kyuM auN jhUTha kalaMka / taba mA beTI tarNai re dIdhau dhAva nisaMka bhayasuM naulI khira paDI re mAtAi lIdhI teha | doi bhAI mhe olakhI re tehaja naulI eha saguNa0 dhana0 // 21 // saguNa0 dhana0 // 20 // dukha kAraNa dhana dekhine re choDI sahu gharabAra / cokhai cita cArita lIyau re saMvega maiM dhari sAra saguNa0 dhana0 ||22|| siva muni abhayakumAra suM re kahaiM ima mITheM sAda / bhayakAraNa dhanavAratA re AI moneM yAda suguNa0 dhana0 // 23 // iti vA0 kAMnhajIkRtAyAM catuSpadikAyAM zivarAjamunIzvarakathAnakaM prathamaM samAptam // dohA atha suvratasAdhurabhayakumArasya purataH svapravRttiM bravIti / bIjaiM pahura gurAM kanaiM suvrata Ayau sIsa / hAra dekhinaiM halaphalyau e syuM kAraNa Isa // 1 // pUThau thAnaka paiMsatAM mahAbhayaM kahaiM vANi / abhaya kahaiM aNagArajI kisau mahAbhaya jANa // 2 // sAdhu kahaiM mujha gharataNI cItA AI vAta / vrata lodhau jiNa vAsateM te suNijyo avadAta ||3|| saguNa0 dhana0 // 15 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 37 aMga dezamaiM gAma ika vasuM taThe huM vAsa / jAti kalaMbI jara ghaNI nArI rUpa nivAsa // 4 // raMgai ummaMgaiM rahAM hiya pUraMtAM hAma / pallIpati maiM pAMcasuM Ayau luTaNa gAma ||5|| luMTInai sagalau lIyau mAharA ghararau sAra / tiNa khiNa corAMnaiM viTala bolI mhArI nAri // 6 // jau the monaiM Adarau rAkhau ruDI rusa / tau thAhare sAthai hurbu pUrau mhArI hu~sa // 7 // huM mujha ghara nai harNai chipi baiMTho tiNavAra / kAmiNi jANe kihAMikai nAThau mujha bharatAra ||8|| cora luMTInaiM cAlIyA suMdari lIdhI sAtha / lAja lagAma taDyAM pachai nArI kiNaraiM hAtha // 9 // core jANyau nahI phaOM vAmA e zubha vesa / tarai jAi kIdhI turata pallIpatinaiM pesa // 10 // DhAla-pAMcamI (prItama suNi morA-ehanI-) gAma amhArau phiri vasyau strI viNa rahuM tiNa Thaura re suNijyo sukhkaarii| eka dukha naiM hAsau ghare loka saMtAnai jora re suNijyo sukhakArI, AMkaNI // 1 // saMtAH parijana sahU phiTa phiTa kareM mujha kora re suNi0 / nAri hI rAkhi sakyo nahI mANasa nahI tuM Dhora re suNi0 // 2 // vividha vacana zravaNe suNI mujha jAgyau ahaMkAra re suNi0 / cAlinaiM gAma corAMtaNe pahutau huM tiNavAra re suNi0 // 3 // ika DokaraDIreM gharai dina rahIyau dui cyAra re suNi0 / eka dina maiM bUDhI bhaNI kahIyau ghara-adhikAra re suNi0 // 4 // pallIpati iNa puradhaNI mujha nArI tasu geha re suNi0 / kahi saMdesau jAinaiM ika dInAra laiM eha re suNi0 // 5 // kahije tujha pati AvIyau vAta kahe tuM vaNAi re suNi0 / bUDhI pallIpatitaNI nArInaiM kahe Ai re suNi0 // 6 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 47 eha vacana kahIyA uThe suMdari thArau sAmi re suNi0 / mAharai ghari Ayau aGku suvrata jehanau nAma re suNi0 // 7 // nIsAsA nAMkheM achai dukha thArai dilagIra re suNi0 / sagalAMsuM viratau thako nayaNe varasaiM nIra re suNi0 // 8 // kAMika paghalI kAmiNI bUDhInaiM kahaiM Ama re suNi0 / Aja pallIpati cAli. jAsI alagaiM gAma re suNi0 // 9 // tuM patinaiM kahi jAyanaiM sAMjhaiM Ajyo avazya re suNi0 / AvI na sakuM huM uThe paDIya archa paravazya re suNi0 // 10 // mujhanaiM bUDhI Aya. vAta kahI samajhAya re suNi0 / pallIpati cAlyau parau muha aMdhArau thAya re suNi0 // 11 // nArI pAsaiM hu~ gayau kharI huI khusyAla re suNi0 / mosuM prema dhare milI najarasuM kIdhI nihAla re suNi0 // 12 // dIvA kIdhA duhaM disI mujha baiMsANyau paliMga re suNi0 / AgaiM baiMThI AyanaiM caraNa dhovai mujha caMga re suNi0 // 13 // lAga joga Ayau bhalAM prItama jIvana prANa re suNi0 / huM tumha pagarI pAnahI bolaiM ehavI vANi re suNi0 // 14|| keI vAta isI kahI pAtharahI pathalAya re suNi0 / pallIpatinaiM cAlatAM zakuna muMDA tihAM thAya re suNi0 // 15 / / pallIpati pUThau valyau Ayau nija gharabAra re suNi0 / kholi kimADa kahaiM khaDau paDIyau kareM pukAra re suNi0 // 16 // pallIpati phiri AvIyau kAmiNi kahaiM mujha Aya re suNi0 / huM bolyau mujhane parau chAnI ThAma chipAya re suNi0 // 17 // paliMga nIceM ghAlIyau khATa pacheDau saMbAhi re suNi0 / aMganA bAra UghADIyau Ayau palIpati mAhi re suNi0 // 18 // DhAla- chaThI (karama parIkSAkaraNa kumara calyau re- ehanI-) pallIpatinaiM kahaiM mAharI piyA re vArU neharI vAhata (vAta) thAM AyAM viNa kyuM kari jAvatI re khaTa mAsAM sama rAti mauhaiM mAtau yuM kareM mAnavI re // 1 // AMkaNI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 A% mAharau pati jau purai re tau the syuM karau jAsa / kahaiM pallIpati ati saMtoSinai re tuM parahI yuM tAsa mauhaiN| // 2 // nakharA mAMDyA sAMbhali nArImaiM re thAharau eha saneha / mAharai tau thehija AdhAra chau re dI. thAM kari deha mauhaiM0 // 3 // zayyA nIceM huM sagalau suNuM re kahaiM pallIpati tAsa / itarA vacana kahyA je ehavA re huM karatau thau hAsa mauhaiM0 // 4 // tAharau paraNyau pati Avai ihAM re sahI tasu karuM re saMhAra / nayana saMjJAya nAri dikhAvIyau re mujhanaiM dIdhI re mAra mauhaiM. // 5 // nIlaiM vAdhrahutI mujha bAMdhinaiM re galImaiM dIdhau guDAya / sejeM pallIpati sUI rahyau re nArI kaMTha lagAya mauhaiM0 ||6|| sabalai vAdhra ghaDIkai sUkIyau re bhAjaNa lAgA maura / vAdhranI vAsaiM kutarau AvIyau re mAharA vakhatanaiM jora mauhaiN| // 7 // kuta" mukhasuM baMdhaNa kApIyA re sahu aMga hUA sarAsa / amarasa tau piNa haM dhari aMgamaiM re pahatau palIpati pAsa mauhaiM0 // 8 // khaDga palIpatinau kara jhAlinai re turata jagAI nAri / mo sAthai aNabolI cali parI re nahItara jAisa mAri mauhaiM0 // 9 // mahilA mana viNa DaratI maraNasaM re AI mAha lAra / cIrakhaMDa nAMkhaMtI te caleM re ahinANa kAja vicAri mauhaiM0 // 10 // jaba pallIpati prahasama jAgIyo re navi dekheM te nAri / vAhara caDhIyau parivArasuM re sabala rIsaiM siradAra mauhaiN| // 11 // sAlU TukaDArA sa(a)hinANasuM re vAhara pahutI Ai / mujha ghAila kari nArI le gayau re huM karatau hAyahAya mauhaiN| // 12 // rIvAM karatau morne dekhinai re Ayau vAnara eka / ghasinaiM lepI ghAva Upari jaDI re saMrohaNI suviveka mauhaiM. // 13 // ghAva samAdhi huA mAharA sahU re dUra hUau sahu dukha / pUrava puNyataNeM parasAdasuM re sarIraiM hUau sukha mauhaiM0 // 14 // TolIsuM vAnara TAlyau hutau re vaDau hUau thau au (aura) / tiNanaiM mArI vAnarayUthamaiM re thAppau mUlagI Thaura mauhaiN| // 15 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 usarAvaNa huM hUau uNa thakI re e karinaiM upagAra / tau piNa mAharA manamaiM yuM rahI re ANuM mAharI nAri mauhaiM0 // 16 // tihAMthI cAlyau pallIpati ghare re AdhI rAti aMdhAra / maiM jAinaiM pallIpati mArIyau re pUrau dIdha prahAra mau0 ||17|| nArI leneM tihAMthI nIkalyau re Ayau ApaNa gAma / mAharA kuTuMba hutI AvI milyau re karinaiM Ayo kAma mauhaiM0 // 18 // nAri AcAra isA huM nirakhinaiM re jANI athira saMsAra / chatA kanaka naiM kAmini choDinaiM re lIdhau saMjamabhAra mauhaiM0 // 19 // cItA AI te mujha vAtaDI re mahAbhayaM kahyau vacanna | abhayakumAra kahaiM aNagArajI re dharamI guru the dhanna mauhaiM0 ||20|| iti suvratasAdhusambandhaH samAptaH / dohA tIjaiM pahuraiM rAtiraiM celau dhannau nAma / guru sevA kara thakaiM hAra dekhi galeM tAma // 1 // upAsarAmaiM AvatAM atibhaya kahIyau tema | abhayakumAra kahaiM tuhe kahyau vacana e kema ||2|| dhannau kahaiM dhuravAratA citamaiM AI cIta / abhaya kahaiM mujha vAratA saMbhalAvau zubharIti ||3|| DhAla-sAtamI (Aja ANaMdA re- ehanI - ) ujjeNInagarIta jIva jovau re anusandhAna 47 huM vasuM ekaNa gAma karamagati jovau re / jAMNI tala kSatriyakulaiM jIva jovo re dhannau mAharau nAma karamagati jovau re // 1 // paraNyau huM dhArApureM jIva0 ekadina manaUmAha karama0 / strI levAnaiM cAlIyau jIva0 ekAkI asi sAhi karama0 // 2 // puraraiM pAsa masANamaiM jIva0 sUlI dIdhau cora pApa karama0 / tiNa pArauM tiya rovatI jIva0 rAtaiM kareM vilApa karama0 // 3 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 41 maiM pUchyau tuM mAninI jIva0 rovai kyuM DhAMkI mukha karama0 / te kahaiM kahIyeM tiNa kanheM jIva0 je vaMTAvai dukha karama0 // 4 // maiM kahyau huM tujha dukha haru jIva0 dila sudha dhIraja dIdha karama0 / nAri kahaiM pati mAha jIva0 kAika corI kIdha karama0 // 5 // koTavAlaiM pakaDI karI jIva0 dIdhau sUlI eha karama0 / bhojana lyAI huM iNa bhaNI jIva0 nArI dharinaiM neha karama0 // 6 // ati UMcau mukha ehanau jIva0 ApaDa na sakuM Apa karama0 / de na sakuM mukhi kaulIyau jIva0 tiNa huM karuM vilApa karama0 // 7 // kaMdha caDhAva kRpA karI jIva0 kavala devA. kAja karama0 / tuma UMcA mata tAkijyo jIva0 mo. AvaiM lAja karama0 // 8 // tajI khaDga maiM teha. jIva0 maiM UpADI kaMdha karama0 / tiNa velA hUau tihAM jIva0 suNijyo te saMbaMdha karama0 // 9 // mo Upari Tachako paDayau jIva0 tAkyau Upari tAma karama0 / kATi kATi tasu kAlijau jIva0 khAtI dIThI vAma karama0 // 10 // paTakI maiM tehanaiM parI jIva0 nAThau tihAMthI nITha karama0 / te asi le utAvalI jIva0 paDIja mAha pITha karama0 // 11 // nagara disI Ayau nisaiM jIva0 jIva sabala jaMjAla karama0 / daravAjA ADA dIyA jIva0 paiMThau huM puranaiM pAla karama0 // 12 // uNa velA te ApaDI jIva0 kIdhau mujhanaiM ghAva karama0 / krodhaNi tiNa kATI lIyau jIva0 pUThA setI pAva karama0 // 13 / / gRha potA. te gaI jIva0 TalI maraNa mujha ghAta karama0 / sAcovAyeM deharai jIva0 rahIyau huM tihAM rAta karama0 // 14 // ikatArI huM ANinaiM jIva0 rahIyau dhyAna vilaggi karama0 / deveM paratakha hoinai jIva0 sAjau kIdhau pagga karama0 // 15 / / tihAMthI UThI sAsare jIva0 Ayau pAchilI rAti karama0 / baiMThI jADinaiM bAraNau jIva0 kareM mAhi keI vAta karama0 // 16|| tAkI joyau meM tihAM jIva0 dIsaiM dIpaka joti karama0 / mAhe mujha sAsU vahU jIva0 harakheM vAtAM hota karama0 // 17 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 anusandhAna 47 mAMsa talI behuM milI jIva0 SAMtisuM behuM khAya karama0 / pUcheM mA putrI bhaNI jIva0 acarija adhikaiM Aya karama0 // 18 // bIjA dina hUMtI bahU jIva0 mIThau lAgeM maMsa karama0 / tAharaiM jammAI taNau jIva0 paga jANe parasaMsa karama0 // 19 // vAtAM suNinaiM vimAsIyau jIva0 tetau mAharI nAri karama0 / aho carita asatI ta jIva0 pAmaiM koi na pAra karama0 ||20|| ANA Ayau hutau jIva0 jIvitasama huM jANi karama0 tiNa kusatI lajjA tajI jIva0 pADyA mAharA prANa karama0 // 21 // kAlau muMha kunArinau jIva0 tihAMthI pAchau bhAgi karama0 / susthitajIrau ziSya hUau jIva0 ANI mana vairAga karama0 ||22|| atibhaya vAtAM sAMbharI jIva0 atibhaya kahyau vacanna karama0 / abhaya kahaiM aNagArajI jIva0 dhannAjI the dhanna karama0 ||23|| iti dhannA - RSIzvarasambandhastRtIyaH / dohA cauthau ziSa cauthaiM pahura sadagurunI kari seva / kahatau mukhi bhayAtibhaya Ayau thAnaka heva // 1 // kara joDI muha tau kahaiM jonakajI tumhe jANa / kehau amha bhayAtibhaya iNa nirabhaya avasANa ||2|| cItA Ayau gharacarita sAdhu kahaiM mujha teha | kahaiM muhatau kirapA karI mujha saMbhalAvau eha ||3|| DhAla-AThamI ( nemiprabhu mAharI vInatIjI - ehanI - ) vItaga ehavI vAratAjI sAMbhalau abhayakumAra / nayari ujjeNi mAhe vasaiMjI dhanadattanAma vivahAra ||1|| vItaga ehavI vAratAjI - AMkaNI / vItaga0 ||2|| bhAminI tAsu bhadrA bhalIjI tehanau putra hUM tema | zrImatI mAharI suMdarIjI parama dharatI mujha prema Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 43 pAu mujha dhoI pANI pIyeMjI nipaTa kapaTa dharai neha / mAninI te kahaiM mAhajI adhika mana haMsa chai eha vItaga0 // 3|| camarajAtIya mRgapuMchanAjI mAMsa khAvA mujha haMsa / / maiM kahyau te kihAM pAmIjI hAtha Avai kiNa ruMsa vItaga0 // 4 // nAri kahaiM rAjagRha nagarIyajI zreNikarAyanaiM geha / jAi ANau tumhe jugatisuMjI araja mAnau mujha eha vItaga0 // 5 / / AvIyau haMI utAvalaujI rAjagRhanagara ArAma / / raMgasuM vesIyA tihAM ramaiMjI magadhasenA tasu nAma vItaga0 // 6 // eka vidyAdhara AinaiMjI apaharI le gayau vesa / kareM taba parijana kuMkavAjI Upanau eha kalesa vItaga0 // 7 // tAMNi sara vIdhIyau maiM tikojI magadhasenA tajI teNa / AinaiM lyai majha vAraNAjI haM tajha pagataNI reNa vItaga0 // 8 // giNi upagAra gaNikA tiNajI le gaI mujha bhaNI geha / mujha bhaNI pUchIyau pUThalaujI sarava saMbaMdha sasaneha vItaga0 // 9 // maiM kahyau sarala citrauM sahUjI aTakalyA teNa AcAra / kapaTa kelavi kari kADhiyaujI sIla viNa tAharI nAri vItaga0 // 10 // maiM kahyau mAharI mAninIjI patibhagatI bahu prema / te kahaiM jo satI haiM hi tU jI kADhIyau pati bhaNI kema vItaga0 // 11 // ika dinaiM tihAM rahatAM thakAMjI nagara kolAhala hoi / mastamAtaMga chUTau tikojI jhAli sakeM nahI koi vItaga0 // 12 // turata maiM kabaja kIdhau tikojI jasa hUau mAharau jora / huM rahuM harakhi gaNikA gharejI nita kareM bhagati nihora vItaga0 // 13 // vesa kahaiM Aja nRpa AgalaiMjI nATaka karisa manaraMga / tumha piNa baiMsi dekhau tihAMjI AyanaiM rAyanaiM saMga vItaga0 // 14 // maiM kahyau huM nahI AvasuMjI te gaI nATaka kAja / maiM jANyau mAha kAMmaraujI eha avasANa chai Aja vItaga0 // 15 // nATaka dekhiyA sahu gayAjI bhUparne gRha nahI koi / hariNanau puccha haratAM thakAMjI dekhatA thA jaNA doi vItaga0 // 16 // tiNa puruSe mujha jhAlina~jI ANIyau rAja hajUra / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 anusandhAna 47 nATakarasa rakhe bhaMga hU~ jI mujha baiMsANIyau dUra vItaga0 // 17 // vesIyA turata mujha aTakalyaujI eha tau mAharau mIta / rAyamana kiNahi vidhi rIjhavIjI choDavU tau mujha prIti vItaga0 // 17 // dohA vesa vividha kari vesIyA hAvabhAva kari hitta / rAjAdika sahu raMjIyA caMpakalo haiM citta // 1 // nRpati kahaiM puranAyikA huM raMjyau layalIna / jike tAharai joIyeM mAMgi vasata tuM tIna // 2 // mAMgeM gaNikA prItimana ika pahilo vara eha / mAMsa lIyau mRgapucchanau turata chuDAvau teha // 3 // vara bI0 mujha eha vara nahI bIjAsuM kAma / trIjau vara iNa cAlatAM sArthaM jAsyuM sAma // 4 // vara dIdhA tIne nRpati nATaka parau niveDi / vezyA AI nija ghare mujharne sAthai teDi // 5 // DhAla- navamI (nAyaka moha nacAvIyau- ehanI-) kapaTavatI te kAminI citamaiM AI cIto re / / gaNikA kahaiM tujha nArinI cAli dikhAvU rIto re // 1 // kapaTavatI te kAminI- AMkaNI / AvI utarIyA amhe ujjeNI ArAmo re / rA" hAthe khaDga le huM Ayau nija dhAmo re kapaTa0 // 2 // UparavA. UtarI paiMThau maMdira mAhe re / mujha nArI parapuruSasuM sUtI dIThI behu re kapaTa0 // 3 // nahI ya khabari kA nIdamaiM maiM haNIyau te jAro re / chAMnau tihAMthI nIkalI Ayai bAga majhAro re kapaTa0 // 4 // jAgI pApiNi joIyau mAyau~ kiNa mujha mIto re / kAma nahI kUkyAMtaNau niMdA huvai anIto re kapaTa0 // 5 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 khADa khANI. gADIyau raMdhANInaiM pAso re / Upara kIdhau oTalau nAMkheM paDI nIsAso re kapaTa0 // 6 // maiM AvI gaNikA bhaNI kahyau sagalau adhikAro re / vezyA kahaiM mAharau kahyau sAca hUau suvicAro re kapaTa0 // 7 // pUThau Ayau premasuM rAjagRhI pura ThAmo re / raMgeM vezyAe~ rahuM karuM kutUhala kAmo re kapaTa0 // 8 // mAtapitArai mohasuM Ayau vali ujjeNo re / mana sUdhaiM sagalA milyA huA ati harakheNo re kapaTa0 // 9 // rAteM sUNaharai Ayau nipaTaja harakhI nAro re / ati mauDA kyuM AvIyA huM bolyau tiNa vAro re kapaTa0 // 10 // kAraNa maiM joIyo mAMsa kihAMI na laddho re / kAma saryAM viNa tajha kanaiM Ayau neha viluddho re kapaTa0 // 1 // mana Upara laiM mAharI sarava karai chai sevo re / cUlhA pAsai cautarau dila sudha tehija devau re kapaTa0 // 12 // vastu jikAI vAparai gharamAhe phalaphalo re / pahilI tiNanaiM cADhinaiM khAMNI pachai kachUlo re kapaTa0 // 13 // carita dekhi meM cItavyau dekheM iNa rauSyAlo re / vasata bhalI vaparAMvatA pahilI rAkhaM pAlo re kapaTa0 // 14 // dohA maiM kahIyau suNi mAninI huI ghevara husa / mujhathI pahilI kiNahinaiM deisa tau tujha suMsa // 1 // kara joDI mosuM kahaiM neha Upari laiM nAri / moharai tau mana suddhasuM bhalau tiko bharatAra // 2 // ghevara chAMTeM te gharaNi huM piNa baiMThau pAsa / thAlI lei ghaDA ka. tAkuM ghevara tAsa // 3 // UMnhau ghevara utaryA maiM kahIyau mujha meli / bolaiM hAtha balI balI ghaDA Upari 3 Theli // 4 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 anusandhAna 47 mAnyau baiMNa na mAharau kehI haTha kunAri / cADhyau pahilI cautarai gADyau chai koI jAra // 5 // caMDI suNi rIsaiM caDhI huM piNa nAThau UThi / Ukalatau ghRta leharau nAMkhyau mAha pUThi // 6 // mAtapitA ghari hu~ gayau dAdhI mAharI deha / adhikai heta upAya kari sajja kIyau sasaneha // 7 // maiM dIThA mahilAtaNA ehA carita aneka / vairAgaiM mana vAli. vrata lIdhau suviveka / / 8 / / cItA AI te dazA mAMne tuM maMtrIsa / bhaNIyau teNa bhayAtibhaya kAraNa visavAvIsa // 9 // DhAla-dazamI (managamatau sAhiba milyau- ehanI-) saMbaMdha cyArAMrA suNyA dharatAM ima dhramadhyAno re / parabhAte hiva pArIyau posau abhayapradhAno re // 1 // upAsarAsuM UThinaiM Ayau abhayakumAro re / AcArijanaiM vaMdatAM kaMTheM dIThau hAro re puNya0 // 2 // dhana AcArija ziSya dhana lobha na dharai ligAro re / tRNamaNi sirakhA teva. ehanau dhana avatAro re puNya0 // 3 // posAnA paratApathI maiM piNa lAdhau hAro re / / sahuneM dharama phalaiM sahI ANe jo ikatAro re puNya0 // 4 // dila sudha sAMbhali desanA te dina sattama jANI re / hAra dIyau zreNika bhaNI abhayakumAra ANI re puNya0 // 5 // cita harakhI ati celaNA hAthe Ayau hAro re / buddhiiM abhayakumAra rI sobhA kahaiM saMsAro re puNya0 // 6 // ika dina abhayakumAranaiM kahaiM zreNika mahArAjo re / sahu putromaiM sakaja(?) tuM laiM hiva mAharau rAjo re puNya0 // 7 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 hiva zreNika rAjA bhaNI boleM abhayakumAro re / mo Argai zrIvIrajI yuM kahIau niradhAro re puNya0 // 8 // carama udAyana rAjaRSi dIkSA lodhI sAro re / Aja pacheM nRpa ko nahI lesyai saMjamabhAro re puNya0 ||9|| rAja na lyuM tiNa vAsateM tujha vaiMrAgaiM manno re / Apau maunaiM AganyA jyuM cArita lyuM tanno re puNya0 // 10 // rAjA kahaiM jIvAM amhe vasi tAM lagi gharavAso re / nayaNe tujha nihAlatAM amha ati hoi ulAso re puNya0 // 1 // dohA kumara kahaiM suNi tAtajI e mAharI aradAsa / dIkSA humkama ki dinaiM dekhyai te parakAsa ||1|| rAjA kahaiM huM jiNa dinaiM jA jA kahi ghuM sISa / te anumati jANI karI tiNa dina leje dIkha // 2 // abhaya vicAraiM ehavau dekhuM koI dAva / hiva joDyau te kiNavidheM pAmaiM vrata prastAva // 3 // DhAla - igyAramI ( goThalasa (soraTha ?) dese setuMjaiM hAlI gharathI ika chakaDana ghAlI re goTha0 ehanI - ) 47 cita caukheM calaNA rANI jinadharamiNi jaga sahu jANI re cita0 tiNa samaya anaiM tiNa kAle~ sabalau parDe zIta sIyAlai re cita0 // 1 // paDataiM atisabalai pAlaiM bahu nIlA vanakhaMDa bAlai re cita0 / muni Ubhau ika kAusaggai thira thaMbha jyuM dhyAna athagaure cita // 2 // vIra vAMdi nai valatAM rANI vaMdyau te Adara ANI re cita0 / vAMdI aparNai ghari AvaiM dhana dhana te manamaiM dhyAvaiM re cita0 ||3|| uNahija dina mahalAMmAhe sUtI nRpasahita uThA he re cita0 / rahImaiM ika hAtha ughADeM jo raiM ThATharIyau jA re cita0 // 4 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 anusandhAna 47 pa. Aja tiko sabalausI hiva te kima karatau hosI re cita0 / rANI kahI vAta sabhA bhUpatirai mana bhrama Ave re cita0 // 5 // iNa kulaTA kuNa cIta syau dhari heta navauhi ja dhAryo re cita0 / mana rAkhI rIsa prabhAteM jinavara. vAMdaNa jAteM re cita0 // 6 // kahyau abhayakumAra. teDI phUMki dejyo aMtevara maiMDI re cita0 / kahi nRpa jinavaMdaNa pahutau manamAMhi vimAse muhatau re cita0 // 7 // rAjA kahyau kiNahika rIsaiM piNa vAta aghaTatI dIsai re cita0 / jUnau sUnau ghara jAlaiM nRpanI AjJA piNa pAlai re cita0 // 8 // vIrajI kahaiM upadezavAte ceDAnI satIyAM sAte re cita0 / rAjA jANyau suNi vANI maiM bhrAMti aNahuMtI ANI re cita0 // 9 // UThyau rAjA tatakAlaiM jANyau rakhe aMteura jAlaiM re cita0 / dhukhatau dIgai tiNa dhUau nRpa jANeM anaratha hUau re cita0 // 10 // AvaMtau abhayanai dIThau kahyau jA jA parahau adIThau re cita0 / aMteura kuzale rAkhyau bhalau vacana tumhe mujha bhAkhyau re cita0 // 11 // mujhanaiM kahyau thau mahArAjA jiNa velA kahAM tuM jA jA re cita0 / tiNa velA dIkSA leje te lAdhau vacana saheje re cita0 // 12 // dhana dhana te celaNA rANI jiNanaiM zrIvIra vakhANI re cita0 / zubha jina dhramazIla amolaiM kIratisuMdara sahu bolaiM re cita0 // 13 / / dohAkumarataNeM ati AgrahaiM anumati dIdhI rAya / ADaMbara kari ati ghaNA manamaiM harakha na mAya // 1 // vIra jiNesara hAthasuM vrata lya abhayakumAra / naMdAmA piNa tehasuM saMyama lIdhau sAra // 2 // pAMca varasa dUSaNarahita pAlI saMyama bhAra / kari saMlekhana Upanau anuttara ika avatAra // 3 // suranA atisukha bhogavI cavinaiM narabhava pAmi / cArita pAlI mugatipura lahasi uttama ThAma // 4 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 49 DhAla-12(Aja nihe jau dIsai nAhalau - ehanI-) dhanyAsirI rAge vidhisuM pAMce munivara vaMdIya siva suvrata sukhakAra / dhana dhana dhannau meM jonakajatI abhayakumAra aNagAra vidhisuM0 // 1 // saMbaMdha choDyau jiNa saMsAranau vairAgaiM mana vAli / sumati-gupatidhara saMvegI sadA paMcamahAvrata pAla vidhisuM0 // 2 // jItA jiNa bAvIsa parIsahA dayAvaMta sukhadAya / dasavidha sAdhudharama dIpAvatA tapa kari sokhI kAya vidhisuM0 // 3|| aMga igyAra aratha avagAhIyA niramala mana jima nIra / cAlyau piNa dhramathI cUko nahI meru taNI pari dhIra vidhisuM0 // 4 // cAra kaSAya nivAryA cittasuM sAgara jyuM gaMbhIra / somanijara paramAdara hita sahI tAkyau bhavanau tIra vidhisuM0 // 5 // zrIzreNika naiM abhayakumAranau carita vaDau vistAra / tihAMthI cihuM sAdhAMnI caupaI kahIM vairAga vicAra vidhisuM0 // 6 // mana mAMnyA mevA pakavAnanA adhika bharyA aMbAra / sahuko ruci sAru jImI sabai e tiNavidha adhikAra vidhisuM0 // 7 // saMvata satarai guNasa, samaiM jayatAraNipura jANa / caumAsai zrIjinacaMdrasUrijI bhaTTAraka kula bhANa vidhisu0 // 8 // bhaTTArakIyA kharatara jasa bhalA zAkhA jinabhadrasUri / sAdhukIrati sAdhusuMdara sArikhA pAThaka vidyApUra vidhisu0 // 9 // vimalakIrati jagi vimmalacaMda jyuM vijayaharakha sukhadAna / zrIdharmAvarddhana rA0 sadgurU pAThaka suguNapradhAna vidhisu0 // 10 // guNa sAdhAMrA mana sudha gAvatAM sahu sukha lahIyeM sAra / kIratisuMdara hU~ kAnhajI saMghaudaya sukhakAra vidhisu0 // 11 // iti zrI abhayakumArAdipa sAdhUnAM catuHpadI samAsA // likhitA vA0 kIrtisundaragaNinA zrIratalAmamadhye // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 47 artha bh bh bh pAhya keTalAka kaThina zabdonA artha zabda gAthA kramAGga sAdhArA sAdhuonA prathama DhAla-duhA - 2 karmanirjarA karmano nAza samakita deva-guru-dharma pratye zraddhA sudha samavasaryA padhAryA pra. DhAla - 3 pAye-page paMcAbhigamana jinabhagavAna ke guru pAse jatAM AdaravAnA 5 niyamo : sacita dravyano tyAga, acitta dravyano atyAga, ekAgratA, ekazATika uttarAsaMga, prabhu darzana thatAM be hAtha joDavA. nikAcita karma je karma avazya bhogavatuM ja paDe. kevalI kevalajJAnI, traNe kAlanA bhAvane jonArA, jANanArA, taDakIneM gusse thaIne huMsa icchA-hoza bhAMDyA pheMkyA bIjI DhAla- 3 bhaDakAI bhaTakAyA soharA sukhI jAtIsamaraNa pUrvabhavatuM jJAna aTha pahurI posau zrAvaka jIvananI kriyA (24 kalAka trIjI DhAla duhA-6 mATe sAvadha kriyA tyAgI sAdhu / jevaM jIvana) (ATha praharano pauSadha) DokaraDI vRddhA khAvasAM jamIzu poSadhazAlo zrAvakane dharma ArAdhanA karavAna sthAna " " 4 (poSAla) upAsasa jaina sAdhune dharma ArAdhanA karavAnuM 27 mm bh sh h m Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 11 nisahI " " 9 cothI DhAla duhA - 2 cothI DhAla - 10 darava upAvaNa thAMpaNamosA bAkI phADi ghirata khAMtisuM praghala vanAratAM sthAna (upAzraya) sAvadya kriyA niSedha (jinamandira- upAzrayamA praveza karatA A zabda bolAya che.) dhana upArjana girave mUkelI vastu paDAvI levI moMdu phADIne ghRta (ghI) khaMtathI sundara kApatA mokSanI icchA vyAkula tharbu upAzraya choDyA pachI upahAsa tAro " " 12 " " 12 " " 12 " " 17 " " 22 pAMcamI DhAla duhA-1 saMvega halaphalyau thAnaka taDyAM hAsau thArau pAMcamI DhAla-1 sAMjhaiM sAMje Ajyo Avaje baiMsANyau besADyo pagarI pAnahI paganI mojaDI pAtharahI pathalAya pathArI pAtharavI chAnIThAma ekAnta sthAna saMbAhi phelAvIne thehija tuM ja guDAya nAkhyo vakhatanaiM jora bhAgyavaze sarAsa zithila (?) amarasa krodha - amarSa vAhara senA, TukaDI sAlU sADI : :: :: :: :: :: :: :: Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 47 " " 15 Tachako ikatArI Thaura sthAna vaMTAvai bhAga paDAvavo sAtamI DhAla-4 ApaDa AMbavU TukaDo sAcovAyeM (?) " " 14 ekAgratA pAu paga AThamI DhAla-3 muhatoM mahetA-mantrI ,, , 3 (duho) kUkavAjI bUmAbUma, cIsAcIsa tikojI teno nihora bahu, ghaNI kukyAMtaNau cIsAcIsa karavAno navamI DhAla-5 khADa khaNIneM khADo karIne dATyo gADIyau sUNaharai zUnyaghara cADhinaiM caDhAvIne rauSyAlo gussAvAlo " // 14 suMsa sogaMda dazamI DhAla-duhA-1 dAdhI dAjhI-baLelI visavAvIsa vizvamAM zreSTha dIkSA saMsAratyAga dazamI DhAla-9 AganyA AjJA, anumati humkama AjJA, anumati agyAramI DhAla-duhA-1 ThATharIyau Tharyo agyAramI DhAla-4 dhukhatau uThato-dhakhato gupatidhara mana,vacana ane kAyA e traNa guptine bAramI DhAla-2 dharanArA bAvIsa parIsaha sahana karavA yogya kSudhA-pipAsA Adi " " 3 dasavidha sAdhudharama kSAnti mRdutA Adi yati dharma // // 10 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 muni mAlakRta zrImahAvIrapAraNAstavana saM. muni suyazacandra - sujasacandravijayau prabhu vIranA jIvanacaritramAM bhAvadAna viSaya upara jIraNa zeTha tathA pUraNa zeThanuM dRSTAnta ghaNuM ja pracalita che. prabhunuM caumAsI tapanuM pAraNaM koNe karAvyuM ? kayA dravyathI karyu ? ityAdi prasaMgane prastuta kRtimAM kavio khUba ja sundaratAthI varNavyo che. za ne badale sa no prayoga ane anusvArono chUTA hAthe karelo prayoga ahIM jyAM tyAM dRSTigocara thAya che. gAthA 29mAM dAna zabda lahiyAnI bhUlathI rahI gayo lAge che. gAthA - 30 mAM " tAna dI (di)yoM jINeM varanejI " ne badale "dAMna taNI anumodanAjI" A pATha nemi vijJAnakastUrasUribhaNDAra (surata) nI pratamAM jovA maLe che. je vadhu sundara lAge che. 53 loMkAgacchanI paramparAmAM 17mA saikAnA uttarArdhamA ane 18mA saikAnA pUrvArddhamAM muni mAla nAmanA prasiddha kavi thayA. jemaNe 1810mAM ASADhAbhUti copAI, 1855mAM elAcIkumAra cha DhAliyuM, 1822mAM iSukAra kamalAvatInuM cha DhAliyuM, cha bhAIno rAsa ityAdi padya sAhityanI racanA karI che. bIjA eka mAlamuni nAmanA kavio 1663 pUrve aMjanAsundarInI copAI racI. khAsa to zabda ( mAla - muni) nA sthAna parivartana thatA sarjAtI mUMjhavaNano A eka sundara dAkhalo che. prastuta stavanamA kartAnA nAmollekha sivAya gaccha - guru ityAdi koI paNa mAhitI maLatI nathI. kartAnuM nAma 'muni mAla' ema ja samajIo to te lokAgacchanI kRti gaNAya, chatAM vidvAno vizeSa prakAza pADI zake. prastuta kRti jIrAvalAjI bhaNDAra (ghATakopara) sthita hastapratabhaNDAranI che. bIjI prata nemivijJAna - kastUrasUrijI bhaNDAra suratanA saMgrahanI che. paraMtu azuddha hovAthI mukhya pAThAntaro ja noMdhyA che. prata ApavA badala bhaNDAranA vyavasthApakono AbhAra. -X Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 DhAla zrI arihaMta anaMta guNa, atizayapUraNa gAtra, muni je nAMNI saMyamI, te uttama kahii pAtra // 1 // pAtra taNI anumodanA karato jIraNaseTha, zrAvaka acyuta gati laheM, nava graivekeM heTha, // 2 // daza coMmAsAM vIrajI, vicaratA saMjamavAsa, vizAlApuri AvIA, igyArameM comAMsa // 3 // comAseM igyArameMjI, vicaratA sAhasadhIra, vizAlApura AvIA, svAmI zrImahAvIra, // 4 // jagataguru trizalAnaMdanajI (AMkaNI), bhaleM meM bheTyA zrIjI (ji) narAya, sakhIrI ! coka vadhAvo Aya, mere bhAga anopama mAya, jagata... // 5 // baladevano cheM deharojI, tihAM prabhu kAusagga kIdha, paccakkhANa comAMsi (sI) nuMjI, svAmi (mI) o tapa lIdha, jagata... ||6|| jIraNaseTha tihAM vasejI, pAle zrAvakadharma, AkAre tiNe olakhyAjI, jAMNeM dharmano marma, jagata... // 7 // Aja cheM upavAsIAjI, svAmI zrIvardhamAna, kAla sahI prabhu jImasyeMjI, svahattheM desyuM dAMna, jagata... // 8 // jIraNaseTha ima citavejI, saphala husyeM mujha Asa, pakSa mAsa gaNatAM thakAjI, pUraNa thayuM comAsa, jagata... // 9 // sAmagrI savI (vi) AhAranIjI, sehajeM hui teNI vAra prabhuno mAraga pekhatojI, beMTho gharaneM bAra, jagata... // 10 // ghara AvyA cheM pAhuNAjI, nuMtaryA oka vAra, prabhujI kIhAM re padhArasyejI, meM nuhataryA vArovAra, jagata... // 11 // pacheM karasyuM pAraNuMjI, huM prabhune pratilAbha, hoyeM manoratha ahavAjI, to hI na varaseM Abha, jagata... // 12 // avasareM uThyA gocarIjI, zrIsiddhArathaputra, vizAlapura AvIAjI, pu (pU) raNadhariM pahutta, jagata... // 13 // anusandhAna 47 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 58 mithyAtI jAMNe nahIMjI, jaMgama tIratha eha, dAzI(sI) prateM te Ima kaheMjI, kachuika bhI(bhi)kSA deha, jagata...|14|| cATu bharIne bAkulAjI, ANI prabhujIneM dIdha, nI(ni)rAgI prabhu te li(lI)AjI, tI(ti)hAM prabhu pAraNuM kIdha, jgt...||15|| deva vajAveM duMdubhIjI, jaya jaya boleM kara joDa, hemavRSTi tihAM thaijI, sADhIbAraha karoDa, jagata.... // 16 // rAya loka sahu ima kaheMjI, dhana dhana pUraNaseTha, u(U)cI karaNI teM karIjI, bIjA sahu tuja heTha, jagata.... // 17 // rAya kaheM te suM(\) dI(di)yojI, pAraNo kiyo vIra, pUraNaseTha tava ima kaheMjI, meM voharAvI khIra, jagata.... // 18 // jIraNaseTha tava sAMbhalIjI, vAjI duMdubhInAda, annathI kiyo prabhu pAraNojI, mana thayoM vikhavAda, jagata.... // 19 // huM jagameM vaDo abhAgIyoMjI, ghera na AvyA svAmi / kalpavRkSa kima pAMmIyejI, mArumaMDala ThAma, jagata.... // 20 // ketA manoratha meM kIyAjI, tetA rahyA manamAMhiM, jima jima niradhana ciMtaveMjI, tima tima niHphala thAi, jagata... // 21 // prabhujI kIyoM tihAM pAraNojI, kIdho anyatra vihAra, AvyA pAsa saMtAnIyAjI, tIhAM muni kevaLadhAra, jgt...||22|| mere nagaramAM koNa chejI, puNyavaMta jazavaMta ? kaheM kevalI Aja to jI, jIraNazeTha mahaMta, jagata... // 24 // rAya kahe keNa kAraNejI, jIraNaseTha mahaMta ? dAna diyoM jiNeM vIranejI, te puraNa yazavaMta, jagata... // 25 // rAya prateM kahe kevalIjI pUraNa dIdhoMdAna, hemavRSTi tehaneM huMiMjI, avara na koI pramAna, jagata... // 26 // rAya jIraNa vadhAvIyojI, adhika mAMna sanamAna, mukhi nagaramA thApIyojI, joyoM punya pramANa, jagata... // 27 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 anusandhAna 47 oka ghaDI suraduMdubhijI, jo na suNata kAna, to te jIraNa leto sahIjI, uttama kevaLajJAna, jagata... // 28 // devaloka vara bArameMjI, jIraNa ghAlyA baMdha, viNa [dAMna] dIdhethI phalyojI, uttamasyuM saMbaMdha, jagata... // 29 / / dAMna dIyoM supAtraneMjI, ni:phala kadIya na hoya, dAMna dIyoM jINeM sAdhuneMjI, jIraNa jyUM phala joya, jagata... // 30 // ima jANI anumodanAjI, dAMna supAtra rasANI dAMna dIyoM jINeM vIraneMjI, te nameM muni mAla, jagata... // 31 / / // iti zrImahAvIrapAraNAstavanaM sampUrNaH (m) ||shrii|| AvaraNacitra-paricaya prathama ane caturtha mukhapRSTha para chApela citro prasiddha 'madhubindu'nA dRSTAntanAM citro che. vaDanI vaDavAI para laTakato puruSa, vaDa paranA madhapUDAmAMthI TapakatAM madhanAM TIpAMno rasAsvAda levAmAM evo to lolupa ane tanmaya che ke te vaDavAIne be uMdara kApI rahyAM che, te vRkSane ukheDavA hAthI mathI rahyo che. tenA paga nIce UMDo kUvo cha ne temAM 4 nAga-nAgaNa phUphADA mAratAM ta paDe tenI pratIkSAmAM che, te badhAMnI tene kazI ja paravA nathI. vaLI, Upara ociMtA AvI caDela daivI vimAnavALAM tene bacAvavAnuM kahe che to te pratye paNa te durlakSya seve che. saMsAranI vicitra ke varavI vAstavikatAno bodhaprada paricaya ApatI A rUpaka kathAnAM A citro che. prathama citra 16mA zatakanI hAthapothInuM che. bIjuM citra jaina derAsara (lakSmIpurI, kolhApura) nI bhIta para ArasamAM thayela surekha 'inale varka'nI tasavIra che. - Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 57 RNa laghu padya racanAo kartA : vAcaka vijayazekharajI saM. sAdhvI samayaprajJAzrI zrIneminAtha ane mahAsatI rAjImatIno temaja sthUlibhadrajI ane gaNikA kozAno praNaya e madhyakAlanA jaina kaviono viziSTa kAvya-viSaya rahyo che. A banne yugalane kendramA rAkhIne aDhaLaka kAvyo racAyAM che tevaM jANavA maLe che. ahIM A viSayanI 3 aprasiddha laghu racanAo taiyAra karI ApavAmAM Avela che. prathama racanA 'nema-rAjulanA bAramAsa' che. bIjI racanA 'zrIsthUlibhadranuM comAsu' che. ane trIjI racanA 'nemagIta' nAme che. traNe racanAmA nAyikA eTale ke rAjImatI ane kozAno prema, virahanI vyAkuLatA ane chevaTe vairAgyanI ke dharmanI prApti e rIte varNana jovA maLe che. traNenA kartA vAcaka vijayazekharajI che, jemano nAmollekha dareka racanAmAM chevaTe jovA maLe che. A racanAonI 3 pAnAMnI prata 'kaccha koDAya jaina mahAjana bhaNDAra'mAM vidyamAna che, jenI mane ApavAmAM AvelI jeroksa nakala uparathI meM mArI alpabuddhie A sampAdana karela che. bhUlacUka ke truTi sudhArI levA saune vinaMtI. zrInema-rAjulanA bAramAsa // rAga-gauDI // kAhekU nema rIsAnA, dekhata merau citta lobhAnA, suNau kabU vInatI nAhA, _lehUM navalA yovana lAhA // 1 // kA0 AMkaNI / nIkI barAti nema rAjA, haya gaya ratha sAthi divAjA; Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 toraNi Ae kiuM pyAre, pasU-pIri harI sidhAre // 2 // kA0 prANapriyA kiuM jIjai, kAmabAni karI tana chIjai; haTha haTha na karau rosa vArau, chAruMgI tana pAlava mIMtA ATha bhavakI prIti saMbhArau // 3 // kA0 yAdava - kari Avi na cIMtA; pIyA hotau pUrina - AsA, kabi huM abalA rIsAvi sakhIyana maI kAhA karau hAsA // 4 // kA0 so tau mIla sujAna manAvi bina rasa cAkhi biraMgI jAnI maI terI caturAI, nAMhI mUDha gamAri huM caMgI. // 5 // kA0 cakavI dori pari phiri jAI; bhae re bi (vi) desI kaMtA, aba sakhI Ayau hi sAbana, merau aMganau kIji pAvana; madhurA varasaI mehA, mohana vina duHkha anaMtA ||6|| kA0 anusandhAna 47 kAMI dIji mohI chehA // 7 // kA0 aba sakhI bhAdrava gAji, meha - jhaDi maMDI puhavI sAji; bIjarI cihuM disii camaki, pIu pAsi binA hIuM kamaki. // 8 // kA0 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 aba sakhI suMdara Aso, pUraNa caMda gayaNe ullAso; sarovara kamala bahu bikasai, dIvAlI kIji mana harase // 9 // kA0 aba sakhI Aeu kAtI aradAsa karUM guNi rAtI; anna na anna na bhAvaI, koI kaMta salUNau melAvi. // 10 // kA0 aba sakhI mAgasiri bhogo, kAyA komala sAdhiu yogo; mizrI gorasa pIji, milI joDI tisI phalIji. // 11 // kA0 aba sakhI posa maI poso, mohI kUDau na dAkhi doso; dauhilI rAti na jAi, tArA gaNatAM mohI vihAI // 12 // kA0 aba sakhI mAMha karAlA, kiuM rahi ghari ekalI bAlA; hIMma paDi sAMta te vAi, birahaNi kamala kumalAi // 13 // kA0 aba sakhI phAguNa ramIiM holI khelI dukha saba gamIiM; UDi UDi lAla gulAlA, muharyA AMbA ati rasAlA. ||14|| kA0 aba sakhI caitta mai ceto, karau karuNA sukha lahuM tetaI; kahuMu kahuuM kokalA bolaI, dAvAnala birahau kholai // 15 // kA0 59 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 anusandhAna 47 aba sakhI nema visAkhaI, siddhi ramaNI siuM citta rAkhaiM; cUyA caMdana tapi gADhA, Ayau syAmasuMdara bolai TADhA. // 16 // kA0 aba sakhI jeThA mAse, bina kAji phiri udAse; sUradha pIlU jhalavAi, krIDA kusamakI karau mana bhAiM. // 17 / / kA0 aba sakhI AsADha sohi, gayaNe mAdhava janamanamohi; priu priu boli bAbIhA, nemanA vina jAi dIhA. // 18 // kA0 duHkha vIsArana rAje, pIchaI milana ki kAje; zrI gi[ra]nArii prIyu pAyau, pekhI nayanaI atihiM suhAyau. // 19 // kA0 rAjuli rANI sohAgini, karI yadupati apanI rAgini; nayaka na mAyau- na mohii (?) . doya sivamidariM ArohaI. // 20 // kA0 ajarAmara pada sArA, doya bhogavi sukha suvicArA; mUrati kI balihArI, sivAdevI suta brahmacArI. // 21 / / kA0 nema rAjuMli pAliu nehA, tima caturA huyo guNagehA; rAkhau jinajI siuM raMgA, nAma niramala hi jalagaMgA. // 22 // kA0 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 61 vivekazekhara gaNirAyA, lahI moja namU niti pAyA; vijayazekhara gaNi gAviM, bAramAse AnaMda pAvi. // 23|| kA0 iti zrI nemanAtha-rAjematI bAramAsa saMpUrNaH / / zrIsthUlibhadranuM comAsUM // rAga - malhAra || suMdara pADalIpura siromaNi, naMda narapati heva, sikaDAla maMtrIsara gharaI, lADilI lAchiladeve, tAsa kUkhai-sarovara-haMsala, cita vAliu bhoga-vilAsi, sira dharI gura-sIkha AvIyauM rahiu kosi-maMdira caumAsi // 1 // sakhI Aure mere prItamakU vegi vadhAvi, hIDolaNi sohi thUlibhadra riSirAja. AMkaNI0 cihuM disaI camaki dAminI, kokilA karatI sora, gagani raji megha unayau, modi bole mora, prIu prIu cavi mukhi bAbIhA, virahaNikuM vadhiu sAla, AsADhi AsyA purau nAhA, kaThina e variSA-kAla. // 2 // sa0 khINa jhaDi maMDi jharamari varasatau, ghanaghaTA kari ati ghora, sara bhariyAM gira-nIjharaNa zravaI, ratirAyanUM bahu jora, harIyAlaDI puhavI bhaI, vistAra velA vAsa, mAlatI ketakI mahimahi, sanehI zrAvaNa mAsa. // 3 // sa0 bhAdravu bhogI majha dahi, yovana vahi jaladhAra, paradesa pIA paMthIyA, padamani prema saMbhAri, sAraMga rAga malhAra sArau, gAIyai doi geli, puravaNI kaMtA prIti pAlau, mohana rahau mana meli. // 4 // sa0 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 anusandhAna 47 niramala nIra AsoIyai, cAhau cAMdraNI nisi caMda, sarala vikasaI poyaNI, rAjahaMsa taraiM AnaMdi, kAminI sarisI karau krIDA, dIpajoti jhamAli, lIla kIjaI lAhau lIjaiM, lakhimI pUraNa lAla. // 5 // sa0 kutikI kAtika mAsi morau, pUravau prabhu koDi, madana mUrati avatAriu, rasika ritu mora, yoga yugatii ramaNi tArI, puhatau muni guru pAsi, vijaya zekhara gAi vAcaka, thUlibhadra thira jAsa. ||6|| sa0 iti zrI thUlibhadranuM comAsUM saMpUrNa. zrInemagIta || rAga- gauDI // nema dIjaiM suraMgI cUnarI, oDhigI rAjuli nAri re, prIti ThAmi eta haTha kyA kArau, kaMtA AI kAja manohAri re. // 1 // ne0 kArIgarI nakhasI bi dulA, nIkI navaraMgI vaNI bhAti re; jarInau mugatAphali jarI, manamohana etI khAMti re... // 2 // ne0 aparAdha vinA ti jAyai nahI, dekhau cita aMtari sAMiM re; taraki bharaki DarIyaI nahI, kuna sIcasI kAmani kAMi re... // 3 // ne0 pasUyA mi kUDau dAkhIyai, tajI rotI abalA bAla re; puruSAratha thaI ehu naihI bhalau, karau sAra jU nema dayAla re... // 4 // ne0 bali jAuMgI kachU chUjhae~, mere mana ehI uchAha re, yovana-vArI mahikI phalI, phUla lAge lehu lAha re... // 6 // ne0 rAjA samudravijaya ke lADele, sAmalau brahmacArI sAmi re, mile vija(ya)zekhara doku prItamAM, raMga-muhali mugati abhirAma re...||7|| nec iti zrI nemagItaM // -x Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 . The Jain Versions of Ramayana (With Special Reference to Vimalasari Gunabhadra and Silanka) Dr. Nalini Joshi Introduction: There is no need to highlight the influence of Valmiki Ramayana on further Indian Literature and Culture. Though hundreds of Brahmanic, Jaina and Buddhist versions of Ramayana are available, Valmiki's position as Adikavi is unanimously accepted. Some stray different traditions about the chief characters may be prevalent in the society, but Valmiki was the first to present it in Epic form. For this paper, the date of the available Ramayana of Valmiki is assumed as 3rd Century B.C. According to the prominent scholars, of course the Balakanda and Uttarakanda is spurious and there are some additions, here and there. Scope of the Research Paper : Though there is a long tradition of Ramakatha among Jainas, here I have purposefully selected a few of them. Vimalasuri's Paumacariya is the first Jain Ramayana written in Jain Maharastri or Arsa Prakrit in 3rd Century A.D. We find both Svetambara and Digambara elements in Vimalasuri. Some of the scholars have opined that Vimalasuri represents Yapaniya Sect, reconciling Sve, and Dig. views. Ravisena's Skt. Padmacarita (8th Cen, A.D.) is almost the replica of Prakrit Paumacariya of Vimalasuri. Ravisena has presented his Ramayana without mentioning the indebtedness of Vimalasuri, added some detailed descriptions and his Dig. attitude is quite clear. Apabhrarmsa Paumacariu written in the later half of the 8th Century by Svayambhu, who was a householder (Sravaka), almost imitates Vimalasuri and Ravisena. He mentions Ravisena but neglects Vimalasuri probably due to the sectarian bias. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 anusandhAna 47 Hemacandra follows the same tradition of Ramakatha in his Skt. work Trisastisalakapurusacarita written in the 12th Century with few additions. So, when we consider Vimalasuri, all the abovementioned Ramakathas are covered. The Ramacarita presented in Skt. Uttarapurana (a part of Adipurana) by Gunabhadra (9th Cen. A.D.) differs a lot from Vimalsuri and being a Digambara, presented his Ramakatha totally in new manner. The scope, characterization, incidents and style differs from that of Vimalasuri. Pandit Asadhara (13 Cen. A.D.) a Dig. Jaina householder presents Gunabhadra's Ramakatha in a very compact manner in his Trisastismrtisastra. Silanka (9th Cen. A.D.) presents a very small story of Pauma (Rama) in his Jain Maharastri Prakrit work Cauppannamahapurisacariya. It is very remarkable that his account of Rama is mostly a brief summary of Valmiki Ramayana. Dasaratha Jataka presents the story of Rama Pandita in nutshell. This story, written in Pali, contains some queer Buddhist elements unlike Brahmanic or Jain versions. Thus the observations and remarks in this research paper are based on the Ramakathas of (i) Vimalasuri, Ravisena, Svayambhu and Hemcandra, (ii) Gunabhadra and Asadhara, (iii) Silanka and (iv) Dasaratha Jataka. The Method followed in the Paper : In the first place, the basic similarities in all Jain versions are pointed out. The searchlight is thrown on the typical Jain elements. In the second part, the striking differences among these Jain versions are noted in the light of some important points. In the last part, conclusive remarks are presented on the basis of the abovementioned observations. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 (A) Common Jain Elements in all Jain Versions of Ramakatha (1) Tradition of 63 Salakapurusas: All the authors of Jain Ramakatha claim that Ramakatha was handed down to them right from Lord Mahavira through succession. Jain tradition has created a format of 63 illustrated human heroes, of course in spiritual perspective. These are designations and all of them occur in each Avasarpini and Utsarpini of the time-wheel (Kalacakra). Rama or Padma is the 8th Baladeva (Balabhadra or Balarama), Laksmana is the 8th Vasudeva (or Narayana) and Ravana is the 8th Prati-Vasudeva of the present Avasarpini.' Hanuman is enumerated as among the 24 Kamadevas but not included in the 63 Salakapurusas in the Jaina Purana perennis. According to this format, all Jaina authors agree that Laksmana killed Ravana. Both of them were born as infernal beings immediately after their birth as human beings. After a long span of time, after having gone through many cycles of birth and death, they will attain Liberation. Padma and Hanuman had attained Nirvana while Sita had attained heaven. 65 (2) Polygamy: In the format of Salakapurusas, Baladevas and Vasudevas necessarily possess thousands of wives. All Jain authors have depicted that Rama, Laksmana and Ravana possessed thousands of wives. In Valmiki Ramayana, very few males are monogamists. The citations like rAmasya paramAH striyaH (Valmiki Ra. 2.8.12) may have inspired Jain authors to picturise Rama as polygamist. "The vow of complete celibacy' is greatly honoured in Jain monachism but still Hanuman is Kamadeva and householder, he possesses many wives. (3) Vanaras and Raksasas : The Jain authors have depicted Vanaras and Raksasas as Vidyadharas or Khecaras, a variety of sub-human beings possessing various lores like Akasagamana etc. Vimalasuri has Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 anusandhAna 47 given totally new meanings of the words, viz. Vanara and Raksasa.2 Jain authors feel that Valmiki's depiction of Vanaras and Raksasas is unbelievable and irrational. (4) Doctrine of Karman and other Jain Tenets : Doctrine of Karman is the backbone of Jain Philosophy. According to this theory, every misery and happiness is connected with the rise of the fruits of good and bad karmans which are performed previously. Most of the important incidents in Ramakatha are explained in the light of Karmasiddhanta. While explaining the painful separation of Padma and Sita 3, the agonies in the life of Anjana 4, the infatuation of Bhamandala towards Sita, the Jaina authors have not missed the opportunity to elaborate the doctrine of Karman. When Sita embraces Diksa, she explains the theory of Karman in nutshell. In all Jain Ramakathas, every now and then, we find the keywords of Jainism like Vairagya, Samyama and Diksa. During the preaching of Munis, the conduct of layman and monk is narrated at length. (5) Ascetics and their dwellings : In Valmiki Ramayana we find several names of sages, ascetics, their dwellings (i.e. Asramas), their preaching and giving out different lores and weapons to Rama and Laksmana. In the Jain versions, we see complete Jainification in this respect. Every now and then we find the descriptions of Jain Sadhus, Munis, Anagaras and Kevalins engaged in giving religious sermons, offering bigger and smaller vows to householders. There are Jinamandiras, Chaityas and places of pilgrimage. Padma, Sita, Hanuman, Ravana etc. visit these places, worship and adore in Chaityas and attend the religious assemblies. (6) An approach to the Sacrifices : In Valmiki Ramayana we find ample references of various sacrifices and sacrificial acts. Vimalasuri and Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 Gunabhadra had attempted to offer new allegorical meanings to these sacrificial acts for enhancing the Jaina tenets like Ahimsa, Samyama and Tapas.' The discussion about the meaning of the word '37 occurs in Vimalasuri's and Gunabhadra's Ramayana. The protest against the Brahmnic sacrificial institution can be seen in the major Jain versions. (7) Introducing the character of Narada : It is well known that Narada is a Pauranika figure and is added to Valmiki Ramayana sporadically in Balkanda and Uttarakanda. This interesting character is introduced often in all major Jain Ramayanas to accelerate the speed of the main story in convincing manner. Narada frequently visits Padma and Ravana, carries messages and gives detailed reports of various incidents. We find the peculiar character of Narada in Ardhamagadhi canons like Nayadhammakaha9 and Rsibhasita.1o 'The Episodes of Narada in Jain Literature' is an interesting subject of a separate research paper. 10 (8) Ramasetu : 67 Valmiki describes the episode of Setubandha in Yuddhakanda. Pravarasena, a non-Jain poet has dedicated his whole epic to Setubandha or Ravanavaho; written in Maharastri Prakrit in 5th Century A.D. Recently a lot of discussion is going on this controversial issue. The literary evidence of Kamba Ramayana is quoted often in this matter. After a genuine scrutiny of major ten Jain Ramakathas, it is known that none of these Ramakathas have mentioned the building of a bridge to cross the ocean to enter Larka. Vanaras and Raksasas used Vanari and Khecari Vidyas to cross the ocean." Padma and Laksmana reached Lanka with the help of Vimanas.12 (9) A Liberal Feminist Approach: When we examine the Jain versions of Ramayana, we come to know that on the whole, a liberal feminist perspective is reflected in the presentation of Ramakatha. The observation Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 anusandhAna 47 and scrutiny of each female character in the Ramayanas of both traditions is a vast subject; still some important points are noted here in order to illuminate the liberal approach of Jain authors towards women. 13 According to Vimalasuri, Sita is a daughter of King Janaka and queen Videha.13 The myth of finding Sita in the box buried underground is totally absent in Paumacariya. Padma or Rama accepts Sita in Lanka without any doubt or ordeal (Divya).14 Vimalasuri picturises the episode of banishment of Sita in 5, but the tone of Padma towards Sita is less harsh than Valmiki. Gunabhadra and his literary followers had ended the Ramakatha at the consecration of Rama is Ayodhya and had kept mum about the incidents of expulsion of Sita. In Paumacariya, Sita goes through the ordeal only once and after proving her 'pureness' voluntarily embraces Diksa and goes away, 16 In all major Jain versions, the episodes of Manthara, Ahalya and Sabari are absent. They do not want to picturise Manthara as 'jealousy incarnate'. Kaikeyi was very much anxious about Bharata's consecration to create interest of worldly things in him who was on the verge of renouncing the house and becoming a monk. Kaikeyi is not responsible for the banishment of Padma. The decision of Vanavasa is taken by Padma and it is not the effect of the boon given to Kaikeyi. Kaikeyi's repent and her sincere efforts to persuade Rama from Aranyavasa throw new light on Kaikeyi's character. The sympathetic attitude toward Kaikeyi is very peculiar to Vimalasuri and his followers.17 It is quite evident from the absence of Ahalya episode that Jain authors do not wish to depict Padma as the uplifter of 'Patita' woman like Ahalya. by mere touch. Likewise they do not want to depict Padma as the spiritual uplifter of Sabari merely by his presence. Mandodari, the chief queen of Ravana is presented by Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 Valmiki only at the end after the slaughter of Ravana. 18 Jain Ramayanas, especially Vimalasuri had developed the character of Mandodari throughout his epic very skillfully.'' Mandodari persuades Ravana again and again to send Sita back. She puts forth her protest against Ravana's unethical deeds. Her love and loyalty to Ravana is quite evident from her dialogues. The justice given to Mandodari's character is remarkable. We find very stray and strange references of Anjana, the mother of Hanuman in Valmiki. In Kiskindhakanda it is said that Hanuman is '3119 of Vayu and 2517945' of Kesari. 20 For removing the blemish on the character of Anjana, Vimalasuri and particularly Svayambhu have reconstructed and developed the Anjana episode into a full-fledged '3410f'. The name of Hanuman's father is Pavananjaya. In his character, there is a mixture of the characteristics of Vayu and Kesari. He is a brave egoist Vidyadhara and acts according to his male instincts and free wills. Anjana bears painful sufferings created by him for twelve years, solacing her mind with the help of Karmasiddhanta. Pavananjaya realizes his guilt and the episode ends on a happy note. In Jain tradition, Anjana is enumerated among the sixteen adorable women. With this brief account of some female characters in Jain Ramayanas, we can conclude that the Jaina approach to them is more humanistic, sympathetic and liberal than the contemporary Brahmanic tradition. It is very apt to note that in Jaina environment, right from the first Tirthankara Rsabhadeva, the number of Sadhvis and Sravikas is almost twice than that of Sadhus and Sravakas.21 The Striking Dissimilarities Found in Various Jaina Versions of Ramayana It is already noted that Paumacariya of Vimalasari is the first Jaina version of Ramayana. He is well-acquainted with Valmiki Ramayana, but has not mentioned his name. The Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 47 introductory portions of Paumacariya reveal quite openly the purpose of writing the story. The cause of the Jainification is explained as follows aliyaM ti savvameyaM, bhAMti jaM kukaiNo mUDhA ( Paum Ca. 3. 15 ) and aliyaM pi savvameyaM, uvavattiviruddhapaccayaguNehiM / na saddahaMti purisA, havaMti je paMDiyA loe // ( Paum Ca. 2.117) 061 It means, 'All this appears to me to be lies, contrary to reasoning and not worthy of belief by wise men'. It is quite clear by this remark that he has deliberately rejected the Brahmanic version of the same story. Not only Vimalasuri but all Jaina authors have the same reason to refute the accounts of Rama and Ravana that they have heard from the Kusastra-vadins i.e. expounders of false scriptures. According to them, Lord Mahavira had narrated the story to Gautama Ganadhara. They got the story through the tradition of their teachers. If this claim is true then one expects basic minimum similarities in all Jaina versions. The similarities are already noted beforehand. Here some of the striking differences in major Jain versions are taken into account. (1) Dasaratha and his sons : According to Paumacariya, Dasaratha was a king of Saketa or Ayodhya. He has four sons, Padma from Aparajita, Laksmana from Sumitra and Bharata - Strughna from Kaikeyi.22 According to Uttarapurana, at first, Dasaratha was ruling at Varanasi. Rama or Balabhadra was born in Varanasi. Rama's mother was Subala. Afterwards Dasaratha transferred his capital to Ayodhya. One of his queen gave birth to Laksmana and the other to Satrughna.23 Trisastismrtisastra mentions four queens and four sons of Dasaratha.24 In Dasaratha Jataka, Dasaratha was ruling at Varanasi. He has 16,000 queens. His chief queen gave birth to Rama-pandita, Laksmana-kumara and Sita-devi.25 There is no mention of Bharata Satrughna. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 71 (2) Birth of Sita : Paumacariya mentions that king Janka's wife Videha gave birth to a twin, Sita and Bhamandala. A Vidyadhara abducted Bhamandala. In course of time he was infatuated with Sita. After knowing the reality, he became a monk.26 According to Uttarapurana, Sita was an offspring of Ravana and Mandodari. A fortune-teller declares the female child as unlucky and Ravana abadones Sita. Marica keeps her in a box and buries underground at Mithila, with ample wealth in the box. Some farmers find her and handover the child to Janaka and Vasudha.27 (3) Svayamvara of Sita : In Paumacariya, Janaka seeks help of Padma and Laksmana against Mlecchas. He decides to give Sita to Padma, a valiant warrior. Afterwards he arranges the Svayamvara.28 We do not find reference of Ravana in this context. In Uttarapurana the episode of Svayamvara is totally dropped. (4) Kaikeyi and Her Demands : In Paumacariya, Dasaratha declares his decision of renunciation and decision of the consecration of Padma. Bharata decides to follow the path of Liberation. Kaikeyi demands her boon which was kept previously with Dasaratha. She wants her son to be a king for engaging him in worldly life. Padma spontaneously declares his decision to go in forest. The span of fourteen years is not mentioned. 29 The account of Kaikeyi's demands is totally dropped in Uttarapurana. Dasaratha sends Rama and Laksmana to Varanasi. Rama became and king and Laksmana, a crowned prince. 30 However, It is very surprising that in Vasudevahindi, (6th Century A.D.) Samghadasagani follows Valmiki in this whole account of fourteen-year forest-wanderings of Rama. In Dasaratha Jataka, Kaikeyi demands royal throne for Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 anusandhAna 47 Bharata. Dasaratha accepts her demands, but comments on the deceitful and jealous nature of women and sends Rama to forest. (5) The Slaughter of Vali : In Paumacariya, after a fierce war between Vali and Sugriva, Vali becomes a Muni and attains Nirvana.31 In Uttarapurana, Laksmana kills Vali.32 Silanka follows Valmiki and depicts Rama as a killer of Vali.33 (6) Story of Sambuka : The story of Sambaka is dropped in Jaina Ramayanas except Paumacariya. In Paumacariya he is not depicted as a Sudra, but a son of Candranakha ( Valmiki's Surpanakha) and Kharadusana. While observing austerities in the bamboo-thicket, Laksmana kills Sambuka by mistake. 34 (7) Abduction of Sita : This episode is picturised in Paumacariya and Uttarapurana in different manners. (8) Banishment of Sita : Vimalasuri depicts this account in Parvas 93 and 94. Ravisena and Hemcandra follow him. Samghadasagani, Gunabhadra, Silanka and Asadhara have completed their Ramakathas at Rama's consecration. CONCLUSIVE REMARKS : When we consider the Jain versions of Ramayana in totality, at first, readers' attention is attracted towards the reasonable changes done with positive attitude. Depicting the Vanaras and Raksasas as sub-human beings and not as wild animals and ferocious flesh-eaters is of course a positive and reasonable change. The sacrificial rituals involving violence are condemned and new approach is presented. Whenever there is an opportunity, the Jaina authors explain the incident by applying Doctrine of Karman. The narratives of Vali and Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 43 Sambuka are presented in entirely new manner. Comparatively sympathetic and liberal attitude towards women is seen throughout the Ramakatha. Vimalasuri and his followers have picturised the ordeal of Sita only once and Digambara authors, otherwise famous for their rigid attitude towards women, have dropped altogether the incident of the ordeal of Sita. In spite of all these plus-points, an objective analysis and valuation of the Jaina versions is needed. If Jainas charge the Brahmanic Ramayana as 'mativikalpita' and claim that they got the tradition of Ramakatha from Lord Mahavira, naturally the readers expect consistency at least in the basic facts in all Jaina versions, which is not the reality. So the charge of 'haracor4Fl' applies to them in the same manner. These Jainified versions are successful in creating Jaina environment but it is difficult for even Jaina readers to believe that there are so many Chaityas and Mandiras and places of pilgrimage and religious preaching and Diksas during the forest wanderings of Padma and Sita and elsewhere, at the time of Ramayana. These new renderings of Jaina authors are not popular among the Jainas even today due to the popularity of Valmiki-Ramayana, which is deep-rooted in the society. An unbiased reader is compelled to admit that beautiful descriptions of nature and seasons, the presentation of dialogues and especially the poetic and aesthetic values of Valmiki -Ramayana are much more lacking in the Jaina versions. The total Jainification seems to be the cause of this lacuna. That is the reason why the Jaina authors like Samghadasagani and Silanka have followed the story-line of Ramakatha of Valmiki with some reasonable and rational changes here and there. Due to the disparity in various renderings, lack of poetic values and exaggerated Jainification, Jaina Ramkatha is not very popular even among Jainas. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 anusandhAna 47 Comparatively Krsnakatha which is introduced in convincing manner is much more popular among Jainas, but it is a separate thought-line for further research. References 1. trilokaprajJapti 4.510, 511; vizeSAvazyakabhASya gA. 1741-1750; Avazyaka niryukti 370 - 375; Avazyaka bhASya 39-43 2. paumacariya 5.257; 6.86 - 90; cauppanna mahApurisacariya pR. 175; vasudevahiMDI 3. paumacariya 102.141 - 143; uttarapurANa 68.682-686 4. paumacariya 17.60-82; paumacariu saMdhI 18, 19 5. paumacariya 30.49-52 6. paumacariya 102.49; uttarapurANa 68.721 7. paumacariya 11.76-81 7A. paumacariya 11.24 - 26, triSaSTismRtizAstra pR. 88 zloka 36 8. paumacariya 11.49 - 68; uttarapurANa 68.89-99 ; 68.282-284 9. nAyAdhammakahA zrutaskaMdha 1 adhyayana 16 10. RSibhASita adhyayana 1 11. paumacariya 54.34-35; uttarapurANa 68.509 12. paumacariya 54.38; uttarapurANa 68.522 13. paumacariya 26.75 14. paumacariya 76.15; uttarapurANa 68.642 15. paumacariya 93 16. paumacariya 102.3, 49 17. paumacariya 31 ; ( padmacarita ) padmapurANa parva 31, 32 18. vAlmIki rAmAyaNa yuddhakANDa sarga 111 19. paumacariya 9.10-19; 46.27-44; 53.40-47, 66.32-35; 70.8- 61 20. kiSkiMdhAkANDa sarga 66 zloka 10-30 21. kalpasUtra (J) gAthA kra. 134-137 22. paumacariya 25.1-14 24. triSaSTismRtizAstra 72.17-19 25. dazarathajAtaka pR. 105 27. uttarapurANa 68.17-27 23. uttarapurANa 67.148 - 150 26. 28. paumacariya 26 27 28 paumacariya 28.41 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 75 29. paumacariya 81 30. uttarapurANa 68.51-80 31. paumacariya 9.46 32. uttarapurANa 68.464 33. cauppannamahApurisacariya pR. 175 34. paumacariya 44.30-39 List of Reference-Books 1. AvazyakasUtra with Niryukti and Haribhadra's Comm., Agamodayasamiti, mahesANA, 1916 cauppannamahApurisacariyaM : zIlAMkAcArya, saM.paM. amRtalAla bhojaka, prAkRta graMtha pariSad, vArANasI, 1961 3. jaina sAhitya kA bRhad ipihAsa (bhAga-6) : saM. dalasukha mAlavaNiyA, DaoN. __mohanalAla mehatA, pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna, vArANasI, 1973 4. Kalpasutra : Bhadrabahu, K.C.Lalwani, Motilal Banarasidas, _Delhi, 1979 5. Mahapurana (Uttarpurana): Gunabhadra, Edited - Pannalal Jain, Bharatiya Jnanapitha Kashi, 1954 padmapurANa : raviSeNa, saM. - pannAlAla jaina, bhAratIya jJAnapITha, kAzI, 1959 Paumacariya : Vamalasuri, Ed. Jacobi, Prakrit Text Soceity, Varanasi-5, 1962 Purana Perennis : Ed. by Wendy Doniger, Indian Books Centre, Delhi, 1993 saMskRta sAhitya kA itihAsa : saM. baladeva upAdhyAya, zAradA mandira, kAzI, 1945 10. siddhArthajAtaka : khaMDa 4, durgA bhAgavata, varadA buksa, puNe 16, 1978 11. zrImadvAlmIkiya rAmAyaNa : gItApresa, gorakhapura, saM. 2024 / 12. tiloya - paNNattI : yativRSabha, saM. hIrAlAla jaina, AdinAtha upAdhyAya, jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, solApura, 1943 13. Trisastisalakapurusacaritra : Vol. IV, Oriental Institute, Baroda, 1954 14. triSaSTismRtizAstram : AzAdharaviracita, mANikacaMda graMthamAlA, muMbaI, 1937 15. vasudevahiNDi (prathama khaNDa) : saMghadAsagaNI, saM. muni puNyavijaya, jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, 1930 16. vizeSAvazyakabhASya (2) : jinabhadragaNI, saM. dalasukha mAlavaNiyA, el.DI. bhAratIya saMskRti vidyAmandira, ahamadAbAda, 1968 (Prof. Jain Chair, Dept. of Philosophy, University of Pune.) Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 anusandhAna 47 upAdhyAya sakalacandrakaNi racita dhyAna-dIpikA (saMskRta) saMgraha grantha hai - ma. vinayasAgara svAsthya kI dRSTi se evaM mana ko sAdhita karane kI dRSTi se jIvana meM yoga kA viziSTa prabhAva hai | yoga kI sAdhanA se hI vyakti yogI banatA hai aura triyoga ko svAdhIna kara kevalajJAnI banakara siddhAvasthA ko bhI prApta hotA hai / prAcIna yoga ke sambandha meM sAdhanA kI praNAlI avazya rahI hogii| AcArAMgasUtra meM prayukta vipaSya zabda ko lekara yaha siddha hai ki usa samaya bhI dhyAna sAdhanA kI praNAlI thI / jinabhadragaNi kSamAzramaNa kRta dhyAnazataka prAcInatama grantha mAnA jAtA hai / Apta AcArya haribhadrasUri ne AvazyakasUtra kI bRhaTTIkA meM isa grantha ko pUrNa rUpa se uddhRta kiyA hai| AcArya haribhadra ke yoga sambandhI cAra grantha prApta hote haiM aura kalikAla sarvajJa hemacandrAcArya kA yogazAstra prasiddha hI hai / nyAyAcArya yazovijayajI kA bhI yoga sambandhI viSayoM para adhikAra thA / dhyAnadIpikA nAmaka grantha ke do saMskaraNa prApta hote haiM / eka saMskaraNa saMskRta bhASA kA jisake praNetA upAdhyAya sakalacandragaNi mAne gae haiM / sakalacandragaNi ke isa grantha kA ullekha 'jinaratnakoSa' aura 'jaina sAhitya no saMkSipta itihAsa' meM bhI kiyA gayA hai / jinaratnakoSa ke anusAra sakalacandragaNi kRta dhyAnadIpikA ki eka prati DelA upAzraya, ahamadAbAda meM surakSita hai / sambhavataH isa prati kA yA anya prati kA upayoga karake yoganiSTha AcArya vijayakesarasUrijI mahArAja ne vistRta vivecana/TIkA likhii| isakA prakAzana mukti candra zramaNa ArAdhanA TrasTa, pAlItANA se san 2001 meM huA hai / AcAryazrI ne isakA anuvAda gujarAtI meM kiyA thA aura hindI anusAra pro. bAbUlAla TI. paramAra ne kiyA thA / anuvAdaka zrI vijayakesarasUrijI mahArAja svayaM hI yoganiSTha sAdhaka the, apane anubhava ke sAtha isa vistRta vivecana ko likhA hai, jo ki yogasAdhakoM ke lie atyanta upayogI hai / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 33 dUsarA grantha dhyAnadIpikA catuSpadI ke nAma se rAjasthAnI bhASA meM hai| isa catuSpadI ke praNetA cauvIsI aura adhyAtmagItAkAra upAdhyAya zrI devacandajI haiM / jo ki 'yugapradhAna jinacandrasUri kI paramparA meM rAjasAgara ke ziSya the| isa catuSpadI kI racanA vikrama saMvat 1766 mulatAna meM kI gaI hai| bhaNasAlI gotrIya miThumala ke Agraha se yaha racanA kI gaI hai| yaha racanA cha: khaNDoM meM hai aura yoganiSTha svargIya AcArya zrI buddhisAgarasUri ne sampAdana kara zrImad devacandra bhAga-1 meM vikrama saMvat 1974 meM prakAzita kiyA hai / / jaisA ki upAdhyAya devacandajI ne isa catuSpadI ko prazasti ke rUpa meM likhA hai ki maiMne zubhacandrAcArya kRta jJAnArNava grantha jo saMskRta bhASA meM hai usakA rAjasthAnI bhASA meM anuvAda kiyA hai, jisameM aTThAvana DhAleM haiM - paMDitajana manasAgara ThANI, pUraNacaMdra samAna jI / subhacaMdrAcArijanI vANI, jJAnIjana mana bhANI jI // dhyAnaka0 2 bhavika jIva hitakaraNI dharaNI, pUrvAcArija varaNI jI / graMtha jJAnArNava mohaka taraNI, bhavasamudra jalataraNI jI / dhyAnaka0 3 saMskRtavANI paMDita jANe, sarava jIva sukhadANI jI / jJAtAjanane hitakara jANI, bhASArUpa vakhANI jI / dhyAnaka0 4 DhAla aThAvana SaDa adhikAru, zuddhAtamaguNa dhAru jI / Akhe anupama zivasukhavAru, paMDitajana urahAru jI // dhyAnaka0 5 upAdhyAya devacandrajI to dhyAnadIpikA grantha kA AdhAra zubhacandrAcArya kRta jJAnArNava ko mAnate haiN| jabaki sakalacandragaNi ne isakA koI ullekha nahIM kiyA hai / ata: jJAnArNava kA aura sakalacandragaNi kRta dhyAnadIpikA kA samIkSaNa Avazyaka hai| zubhacandrAcArya racita jJAnArNava grantha, jaina saMskRta saMrakSaka saMgha, solApUra se san 1977 meM sAnuvAda prakAzita huA thA / isake anuvAdaka paMDita bAlacandra zAstrI the / isakA racanA kAla 12vIM zatAbdI ka hai / isameM 37 adhikAra haiM / zloka saMkhyA 2230 hai / jJAnArNava kI eka TIkA labdhivimalagaNi kRta zvetAmbara pratIta hotI hai / racanA samaya 1728 aura Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 anusandhAna 47 lekhakAla 1730 hai / isakI prati digambara jaina mandira godhoM kA jayapura, vesTana naM. 194 hai / yaha labdhivimala zvetAmbara jaina yati hI pratIta hotA hai / (rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM kI grantha sUcI caturtha bhAga pR. 108, naM. 1393) sakalacandragaNi kRta dhyAnadIpikA meM kula 206 padya haiM / donoM granthoM ko dekhane para aisA pratIta hotA hai ki jJAnArNava viSayAnusAra 39 vibhAjana meM prApta hotA hai jabaki dhyAnadIpikA meM vibhAjana nahIM hai kintu anukaraNa to jJAnArNava ke anusAra hI hai / aisA pratIta hotA hai ki jJAnArNava kA yaha saMkSipta saMskaraNa ho / dhyAnadIpikA meM lagabhaga 25 padya to vaise ke vaise hI isameM uddhRta haiM / lagabhaga 30 padyoM ke prathama caraNa yA caraNoM kA sAmya hai / tulanA kI dRSTi se dekhiye : jJAnArNava ekacintAnurodho yastaddhyAnaM bhAvanAH parAH / anuprekSArthacintA vA tajjJairabhyupagamyate // 1195 // vItarAgo bhavedyogI yatkiJcidapi cintyet| tadeva dhyAnamAmnAtamato'nye granthavistarAH // 2029 / / dhyAnadIpikA ekacintAnirodho yastaddhyAnaM bhAvanAH praaH| anuprekSArthacintA vA dhyaansntaanmucyte||66|| vItarAgo bhavet yogI yatkiJcidapi cintyn| tadeva dhyAnamAmnAtamato'nye granthavistarAH / / 68 // aniSTayogajaM cAdyaM paraM cessttviyogjm| rogArtaM ca tRtIyaM syAt nidAnArtaM caturthakam // 70 // raajyaishvryklvputrvibhvkssetrsvbhogaatyye| cittpriitikrprshstvissyprdhvNsbhaave'thvaa| santrAsazramazokamohavivazairya cintyate'harnizam / tatsyAdiSTaviyogajaMtanumatAM dhyAnaM manoduHkhadam / / 73 // dRSTazrutAnubhUtaistaiH pdaarthshcittrnyjkai| viyoge yanmanaHklezaH syAdAta~ cesstthaanijm||74|| aniSTayogajanmAdyaM tthessttaarthaatyyaatprm| rukprakopAttRtIyaM syAnnidAnAtturyamaGginAm // 1203 // rAjyaizvaryaklavabAndhavasuhRtsaubhAgyabhogAtyaye, cittpriitikrprsnnvissyprdhvNsbhaave'thvaa| santrAsabhramazokamohavivazairyatkhidyate'hanizaM, tatsyAdiSTaviyogacaMtanumatAM dhyAnaM klaGkAspadam // 1208 / / dRSTazrutAnubhUtaistaiH pdaathaishcittrnyjr|| viyoge yanmanaH khinnaM syAdAta tadvitIyakam // 1209 / / dhyAna dIpikA ke padyAGka koSThaka rahita haiM aura jJAnArNava ke padyAGkaH koSThaka sahita haiN| 75 (1210); 78 (1214); 82 (1225); 87 (1239); 88 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArca 2009 79 (1238); 90 (1249); 96 (1264); 117 (1324); 120 (1621); 123 (1640); 142 (1886); 143 (1887); 144 (1888); 145(1889); 146 (1890); 148 (1892); 154 (1920); 168 (2076); 173 (1505); 174 (1506); 175 (1507); 178 (1575); 192 (2125); 197 (2148); 198 (2149); 181 (2114); 199 (2152) prArambhika caraNoM kI tulanA kIjie : 12 (1283); 21 (117); 32 (180); 37 (194); 43 (117); 47 (270); 55 (288); 61 (1168); 72 (1206); 92 (1251); 96 (1264); 100 (1462); 112 (1283); 129 (1690); 130 (1269); 137 (1877); 138 (1878); 139 (1880); 147 (1891); 162 (1992); 170 (1941); 178 (1574); 181 (2114); 200 (2152) isa tulanAtmaka adhyayana se pratIta hotA hai ki jJAnArNava kA AdhAra lekara sakalacandragaNi ne saMgraha grantha ke rUpa meM isa dhyAna dIpikA kA nirmANa kiyA hai / kucha zloka pUrNa rUpa se kucha eka caraNa ke rUpa meM uddhRta karake zeSa zlokoM kI racanA svayaM ne kI ho / ataH yaha kahA jA sakatA hai ki yaha maulika grantha na hokara jJAnArNava kA AbhArI hai|| sambhava hai zrI hemacandrAcArya kRta yogazAstra ke sAtha tulanA karane para aneka padya yathAvat prApta ho sakate haiM / anuvAdaka zrI vijayakesarasarijI mahArAja ne dhyAna dIpikA ke zloka saMkhyA 206 meM nimna padya uddhRta kiyA hai jo ki jJAnArNava meM nahIM hai : "candrArkadIpAlimaNiprabhAbhiH kiM yasya citte'sti tamo'stabodham / tadantakI kriyatAM svacitte jJAnyaMginaH dhyAnasudIpikeyam // 206 // " isa zloka ke anuvAda meM kartA ke sambandha meM AcAryazrI likhate "isa zloka ke prArambha meM Aye hue candra zabda se isa grantha ke kartA sakalacandra upAdhyAya kA nAma bhI prakaTa hotA hai, kyoMki pUrNimA kA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 47 candra sakala-akSaya-akhaMDa-pUrNa hotA hai aura usa para se kartA sakalacandra ne apanA gupta nAma isameM chipAyA hai / aura arka, dIpAli aura maNi ke saMkhyA vAcaka aMkoM kI ginatI para se yaha grantha saMvat 1621 meM racA gayA ho yaha bhI sUcita hotA hai / " (pRSTha saMkhyA 236) isa zloka se jo sakalacandra grahaNa kiyA gayA hai vaha drAviDI prANAyAma jaisA pratIta hotA hai / spaSTataH sakalacandra kA ullekha ho aisA pratIta nahIM hotA hai / usI prakAra arka, dIpAlI aura maNi se nirmANa saMvat kA grahaNa kisa AdhAra se kiyA hai pratIta nahIM hotA / merI dRSTi meM ina zabdoM se 1621 nikAlanA duSkara kArya hai| yaha sambhava hai ki grantha kI prAnta puSpikA meM "zrI sakalacandragaNi kRtA dhyAnadIpikA' likhA ho aura usI ke AdhAra para anuvAdaka AcAryazrI ne isa grantha ko zrI sakalacandragaNi kRta mAnakara hI ullekha kiyA ho / yaha nirNaya karanA vijJoM kA kArya hai ki yaha dhyAna dIpikA jJAnArNava ke AdhAra se banA huA saMgraha grantha hai yA maulika grantha hai ? zrI sakalacandropAdhyAya zrI vijayahIrasUrijI ke rAjya meM vidyamAna the| acche vidvAn the / sataraha bhedI pUjA Adi inakI prasiddha kRtiyA~ haiM / zrI desAI ne kucha racanAoM ko 1644 ke pUrva aura kucha racanAoM ko 1660 ke pUrva mAnA hai / ataH inakA samaya 17vIM zatAbdI hai / C/o. prAkRta bhAratI jayapura Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________