Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladasaNassa bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH pUjya Ananda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara-gurUbhyo nama: 00000000 Agama-42 dazavaikAlika AgamasUtra hindI anuvAda anuvAdaka evaM sampAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] Agama hindI-anuvAda-zreNI puSpa-42
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka AgamasUtra-42- "dazavaikAlika' mUlasUtra-3- hindI anuvAda kahAM kyA dekhe? krama viSaya pRSTha krama viSaya pRSTha adhyayana 31 01 drumapuSpikA zrAmaNyapUrva 03 kSullakAkArakathA 04 chahajIvanikAya 05 piMDeSaNA 42 adhyayana 08 AcArapraNidhi 06 - 09 vinayasamAdhi 07 10 vaha bhikSu 09 14 | ----- cUlikA 23 / 01 rativAkyA | 27 | 02 viviktacaryA 46 06 mahAcArakathA 07 vAkyazuddhi 48 muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 2
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka 45 Agama vagIkaraNa sUtra krama / krama Agama kA nAma Agama kA nAma sUtra AcAra 25 / AturapratyAkhyAna payannAsUtra-2 payannAsUtra-3 02 | sUtrakRt 03 sthAna payannAsUtra-4 26 / mahApratyAkhyAna 27 / bhaktaparijJA 28 taMdulavaicArika 29 | saMstAraka 04 aMgasUtra-1 aMgasUtra-2 aMgasUtra-3 aMgasUtra-4 aMgasUtra-5 aMgasUtra-6 aMgasUtra-7 | samavAya 05 | bhagavatI 06 jJAtAdharmakathA payannAsUtra-5 payannAsUtra-6 payannAsUtra-7 payannAsUtra-7 payannAsUtra-8 olo | upAsakadazA Sur aMgasUtra-8 30.1 gacchAcAra 30.2 candravedhyaka 31 | gaNividyA 32 / devendrastava 33 / vIrastava 34 | nizItha payannAsUtra-9 payannAsUtra-10 aMtakRt dazA 09 anuttaropapAtikadazA 10 praznavyAkaraNadazA 11 | vipAkazruta | aupapAtika 13 rAjaprazciya 14 jIvAjIvAbhigama aMgasUtra-9 aMgasUtra-10 aMgasUtra-11 upAMgasUtra-1 upAMgasUtra-2 chadasUtra-1 12 35 bRhatkalpa upAgasUtra-3 15 prajJApanA upAMgasUtra-4 16 sUryaprajJapti upAgasUtra-5 candraprajJApta upAgasUtra-6 chedasUtra-2 chedasUtra-3 chedasUtra-4 chedasUtra-5 chedasUtra-6 mUlasUtra-1 mUlasUtra-2 mUlasUtra-2 mUlasUtra-3 mUlasUtra-4 cUlikAsUtra-1 cUlikAsUtra-2 upAMgasUtra-7 vyavahAra 37 | dazAzrutaskandha 38 / jItakalpa 39 mahAnizItha | 40 / Avazyaka 41.1 oghaniyukti 41.2 piMDaniyukti | dazavaikAlika 43 | uttarAdhyayana 44 nandI 45 | anuyogadvAra 18 jaMbUdvIpaprajJapti | nirayAvalikA 19 upAgasUtra-8 kalpavataMsikA | puSpikA 22 | puSpacUlikA upAMgasUtra-9 upAMgasUtra-10 upAMgasUtra-11 upAMgasUtra-12 payannAsUtra-1 23 | vRSNidazA 24 catu:zaraNa muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 3
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka 06 02 01 01 [4711 manuvAda 13 06 04 muni dIparatnasAgarajI prakAzita sAhitya Agama sAhitya Agama sAhitya | kra sAhitya nAmabUksa krama sAhitya nAmabUksa | mUla Agama sAhitya:147 Agama anya sAhitya: 10 -1- AgamasuttANi-mUlaM prin [49] -1-mAgama thAnuyoga 1-2- AgamasuttANi-mUla Net [45] -2- Agama saMbaMdhI sAhitya -3- AgamamaJjUSA (mUla prata) [53] -3-RSibhASita sUtrANi Agama anuvAda sAhitya: 165 -4- Agamiya sUktAvalI -1- mAgamasUtra rAtI anuvAda Agama sAhitya- kula pustaka 516 -2- AgamasUtra hindI anuvAda Net: [47]| -3- Aagamsootra English Trans. | [11] | -4- sAmasUtra saTI asatI anuvAda | [48] | -5- AgamasUtra hindI anuvAda prin | [12] anya sAhitya:3 Agama vivecana sAhitya: 171 tatvAbhyAsa sAhitya-1- AgamasUtra saTIkaM [46] 2 sUtrAbhyAsa sAhitya-2- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-17 [51]| 3 | vyAkaraNa sAhitya 05 -3- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-2 [09]14 vyAkhyAna sAhitya|-4- Agama cUrNi sAhitya [09] 58lata sAhitya-5- savRttika AgamasUtrANi-1 [40] 6 sAhitya-6-savRttika AgamasUtrANi-2 [08] 7 | ArAdhanA sAhitya -7- sacUrNika AgamasuttANi [08] pariyaya sAhityaAgama koSa sAhitya: | 14 154na sAhitya |-1- Agama saddakoso [04] 10 tIrtha2 saMkSipta rzana -2- Agama kahAkoso [01] 11| | prakIrNa sAhitya. 05 -3- Agama-sAgara-koSa: [05] | 12IparatnasAgaranAsadhuzodhanibaMdha -4- Agama-zabdAdi-saMgraha (prA-saM-gu) | [04] Agama sivAyanuM sAhitya kUla pustaka Agama anukrama sAhitya: 09 -1- sama viSayAnubha- (bhUpa) 02 1-Agama sAhitya (kula pustaka) |516 -2- Agama viSayAnukrama (saTIka) 04 2-Agametara sAhitya (kula | 085 -3- Agama sUtra-gAthA anukrama dIparatnasAgarajI ke kula prakAzana 601 muni dIparatnasAgaranuM sAhitya bhaniTIparatnasAgaranu Agama sAhitya pusta8516] tenAila pAnA[98,3001 bhuniTIparatnasAgaranuM anya sAhitya [s pusta885] tenAla pAnA [09,270] 3 bhuniTIparatnasAgara saMzasita tatvArthasUtrA'nI viziSTa DVD tenAsa pAnA [27,930] | abhAzaprAzanISo1+zaSTaDVDSC pAnA 1,35,500 09 04 03 NAR 05 85 03 muni dIparatnasAgara kRt (dazavakAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 4
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka [42] dazavaikAlika mUlasUtra-3- hindI anuvAda adhyayana-1-drumapuSpikA sUtra -1 dharma utkRSTa maMgala hai / usa dharma kA lakSaNa hai - ahiMsA, saMyama aura tapa / jisakA mana sadA dharma meM lIna rahatA hai use deva bhI namaskAra karate hai| sUtra -2 jisa prakAra bhramara, vRkSoM ke puSpoM meM seM thor3A-thor3A rasa pItA hai tathA puSpa ko pIr3A nahIM pahu~cAtA aura vaha apane Apako tRpta kara letA hai| sUtra -3 usI prakAra loka meM jo mukta, zramaNa sAdhu haiM, ve dAna-bhakta kI eSaNA meM rata rahate hai; jaise bhauMre phUloM meM / sUtra -4 hama isa DhaMga se vRtti bhikSA prApta kareMge, (jisase) kisI jIva kA upahanana na ho, jisa prakAra bhramara anAyAsa prApta, phUloM para cale jAte haiM, (usI prakAra) zramaNa bhI gRhasthoM ke dvArA apane lie sahajabhAva se banAe hue, AhAra ke lie, una gharoM meM bhikSA ke lie jAte hai / sUtra -5 jo buddha puruSa madhukara ke samAna anizrita haiM, nAnA [vidha abhigraha se yukta hokara] piNDoM meM rata haiM aura dAnta haiM, ve apane guNoM ke kAraNa sAdhu kahalAte hai / - aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-1 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 5
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-2 - zrAmaNyapUrvaka sUtra -6 jo vyakti kAma (-bhogoM) kA nivAraNa nahIM kara pAtA, vaha saMkalpa ke vazIbhUta hokara pada-pada para viSAda pAtA huA zrAmaNya kA kaise pAlana kara sakatA hai ? sUtra -7 jo (vyakti) paravaza hone ke kAraNa vastra, gaMdha, alaMkAra, striyoM, zayyAoM aura AsanAdi kA upabhoga nahIM karate, (vAstava meM) ve tyAgI nahIM kahalAte / sUtra -8 tyAgI vahI kahalAtA hai, jo kAnta aura priya bhoga upalabdha hone para bhI (unakI ora se) pITha phera letA hai aura svAdhIna rUpa se prApta bhogoM kA (svecchA se) tyAga karatA hai| sUtra -9 samabhAva kI prekSA se vicarate hue (sAdhu kA) mana kadAcit (saMyama se) bAhara nikala jAe, to 'vaha (strI yA koI kAmya vastu) merI nahIM hai, aura na maiM hI usakA hU~' isa prakAra kA vicAra karake usa para se rAga ko haTA le| sUtra - 10 AtApanA le, sukumAratA kA tyAga kara | kAmabhogoM kA atikrama kara / (isase) duHkha svataH atikrAnta hogaa| dveSabhAga kA chedana kara, rAgabhAva ko dUra kara / aisA karane se tU saMsAra meM sukhI ho jaaegaa| sUtra - 11,12 __ agandhanakula meM utpanna sarpa prajvalita duHsaha agni meM kUda jAte haiM, kintu vamana kiye hue viSa ko vApisa cUsane kI icchA nahIM krte| he apayaza ke kAmI ! tujhe dhikkAra hai ! jo tU asaMyamI jIvana ke lie vamana kiye hue ko pInA cAhatA hai, isa se to terA mara jAnA hI zreyaskara hai| sUtra -13 maiM bhojarAjA kI putrI hU~, aura tU andhakavRSNi kA putra hai / uttama kula meM utpanna hama donoM gandhana kulotpanna sarpa ke samAna na hoM / (ataH) tU sthiracitta ho kara saMyama kA pAlana kara / sUtra - 14 tU jina-jina nAriyoM ko dekhegA, unake prati yadi isa prakAra rAgabhAva karegA to vAyu se Ahata haDa vanaspati kI taraha asthirAtmA ho jaaegaa| sUtra - 15 usa saMyatI ke subhASita vacanoM ko suna kara vaha dharma meM usI prakAra sthira ho gayA jisa prakAra aMkuza se hAthI sthira ho jAtA hai| sUtra -16 sambudhdha, pravicakSaNa aura paNDita aisA hI karate hai / ve bhogoM se usI prakAra nivRtta ho jAte haiM, jisa prakAra vaha puruSottama rathanemi hue| adhyayana-2 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 6
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana/uddeza/sUtrAMka Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana-3- kSullakAcAra kathA sUtra -17 jinakI AtmA saMyama se susthita hai; jo bAhya-Abhyantara-parigraha se vimukta haiM; jo trAtA haiM; una nirgrantha maharSiyoM ke lie ye anAcIrNa yA agrAhya haiMsUtra -18 auddezika (nirgrantha ke nimitta se banAyA gayA), krIta-sAdhu ke nimitta kharIdA huA, nityAgra-nimaMtrita karake diyA jAnevAlA), abhihRta-sammukha lAyA gayA, rAtribhojana, snAna, gandha, mAlya, vIjanapaMkhA jhelanA / sUtra - 19 sannidhi-(khAdya padArtho kA saMyaca), gRhi-amatra gRhastha ke bartana meM bhojana, rAjapiNDa, kimicchaka-'kyA cAhate ho ?' aisA pUcha kara diyA jAnevAlA, sambAdhana-aMgamardana, daMtadhAvana, sampRcchanA-gRhasthoM se kuzala Adi pUchanA, dehapralokana (darpaNa Adi meM zarIra ko dekhanA) sUtra - 20 __ aSTApada (zataraMja khelanA), nAlikA-pAsA kA juA khelanA, chatradhAraNa karanA, cikitsA karma-cikitsA karanA-karAnA, upAnaha - jUte Adi pahananA, jyoti-samArambha-(agni prajvalita krnaa)| sUtra -21 zayyAtarapiNDa-sthAnadAtA se AhAra lenA, AsandI-kursI yA khATa para baiThanA, paryaMka palaMga, DholiyA Adi para baiThanA, gahAntaraniSadyA-gRhastha ke ghara meM baiThanA aura gAtraudvartana-zarIra para ubaTana lgaanaa| sUtra - 22 gRhi-vaiyAvRtya-gRhastha kI sevA-zuzrUSA karanA, AjIvavRttittA-zilpa, jAti, kula kA avalambana lekara AjIvikA karanA, taptA'nirvRtabhojitva-ardhapakva AhArapAnI kA upabhoga karanA, AturasmaraNa-AturadazA meM pUrvabhukta bhogoM kA smaraNa krnaa)| sUtra - 23 anivRtamUlaka-apakva sacitta mUlI, zrRGgabera-adarakha, ikSukhaNDa-sajIva Ikha ke Tukar3e, sacitta kanda, mUla, Amaka phala-kaccA phala, bIja (apakva bIja lenA va khaanaa)| sUtra - 24 Amaka sauvarcala-apakva seMvalanamaka, saindhava-lavaNa, rumA lavaNa, apakva samudrI namaka, pAMzu-kSAra, kAlalavaNa lenA va khaanaa| sUtra - 25 dhUpana-dhUpa denA, vamana, bastikarma, virecana, aMjana, daMtadhAvana, gAtrAbhyaMga mAliza karanA aura vibhUSaNavibhUSA krnaa| sUtra - 26 'jo saMyama (aura tapa) meM tallIna haiM, vAyu kI taraha laghubhUta hokara vihAra karate haiM, tathA jo nirgrantha maharSi haiM, unake lie ye saba anAcIrNa-anAcaraNIya haiN|' muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 7
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 27 ve nirgrantha pAMca AzravoM ko parityAga karane vAle, tIna guptiyoM se gupta, SaDjIvanikAya ke prati saMyamazIla, pAMca indriyoM kA nigraha karane vAle, dhIra aura RjudarzI hote haiN| sUtra - 28 (ve) susamAhita saMyamI grISmaRtu meM AtApanA lete haiM; hemanta Rtu meM apAvRta ho jAte haiM, aura varSARtu meM pratisaMlIna ho jAte haiN| sUtra - 29 (a) maharSi parISaharUpI ripuoM kA damana karate hai; moha ko prakampita kara dete haiM aura jitendriya (hokara) samasta duHkhoM ko naSTa karane ke lie parAkrama karate haiN| sUtra - 30 duSkara kriyAoM kA AcaraNa karake tathA duHsaha ko sahana kara, una meM se kaI devaloka meM jAte haiM aura kaI nIraja-karma rahita hokara siddha ho jAte hai| sUtra - 31 siddhimArga ko prApta, trAtA (ve nirgrantha) saMyama aura tapa ke dvArA pUrva-karmoM kA kSaya karake parinirvatta ho jAte haiM / - aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-3 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 8
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-4 chaha jIvanikAya sUtra - 32 he AyuSman ! maiMne sunA haiM, una bhagavAn ne kahA-isa nirgrantha-pravacana meM nizcita hI SaDjIvanikAya nAmaka adhyayana pravedita, suAkhyAta aura suprajJapta hai / (isa) dharmaprajJapti (jisameM dharma kI prarUpaNA hai) adhyayana kA paThana mere lie zreyaskara hai ? vaha 'SaDjIvanikAya' hai- pRthvIkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika aura trasakAyika jIva / zastra-pariNata ke sivAya pRthvI sacitta hai, vaha aneka jIvoM aura pRthak sattvoM vAlI hai / isI taraha zastrapariNata ko chor3a kara apakAya, agnikAya, vAyukAya aura vanaspati sajIva hai / vaha aneka jIvoM aura sattvoM vAlI hai| usake prakAra ye haiM - agrabIja, mUlabIja, parvabIja, skandhabIja, bIjaruha, sammUrchima tRNa aura latA | zastra - pariNata ke sivAya (ye) vanaspatikAyika jIva bIja-paryanta sacetana kahe gae haiN| ve aneka jIva haiM aura pRthak sattvoM vAle haiN| (sthAvarakAya ke) antara ye jo aneka prakAra ke trasa prANI haiM, ve isa prakAra haiM - aNDaja, potaja, rasaja, saMsvedaja, sammUrchima, udbhijja (aura) aupapAtika / jina kinhIM prANiyoM meM abhikramaNa, pratikramaNa, saMkucita honA, zabda karanA, bhramaNa karanA, trasta honA, bhAganA Adi kriyAe~ hoM tathA jo Agati aura gati ke vijJAtA ho, (ve saba trasa haiM / ) jo kITa aura pataMge haiM, tathA jo kunthu aura pipIlikA haiM, ve saba dvIndriya, saba trIndriya tathA samasta paMcendriya jIva tathA-samasta tiryaJcayonika, samasta nAraka, samasta manuSya, samasta deva aura samasta prANI parama sukha-svabhAvavAle haiM / yaha chaTThA jIvanikAya trasakAya kahalAtA hai| sUtra -33 'ina chaha jIvanikAyoM ke prati svayaM daNDa-samArambha na kare, dUsaroM se daNDa-samArambha na karAve aura daNDasamArambha karanevAle anya kA anumodana bhI na kre|' bhaMte ! maiM yAvajjIvana ke lie tIna karaNa evaM tIna yoga se AraMbha na karUMgA, na karAuMgA, karanevAle kA na anumodana kruNgaa| bhaMte ! maiM usa (atIta meM kiye hue) daNDasamArambha se pratikramaNa karatA hU~, usa kI nindA karatA huM, gardA karatA huM aura usa kA vyutsarga karatA hu | bhaMte ! maiM prathama mahAvrata (-pAlana) ke lie upasthita huA huuN| jisa meM sarvaprakAra ke prANAtipAta se virata honA hotA hai| sUtra - 34 bhaMte ! pahale mahAvrata meM prANAtipAta se viramaNa karanA hotA hai / he bhadanta maiM sarva prakAra ke prANAtipAta kA pratyAkhyAna karatA huM / sUkSma bAdara trasa sthAvara kIsI kA bhi atipAta na karanA, na karavAnA, anumodana krnaa| yaha pratijJA yAvajjIvana ke lie maiM tIna yoga-tIna karaNa se karatA huuN| sUtra - 35 bhaMte ! dvItIya mahAvrata meM mRSAvAda ke viramaNa hotA hai| bhaMte ! maiM saba prakAra ke mRSAvAda kA pratyAkhyAna karatA huuN| krodha se, lobha se, lobha se, bhaya se yA hAsya se, svayaM asatya na bolanA, dUsaroM se nahIM bulavAnA aura dUsare vAloM kA anumodana na karanA; isa prakAra kI pratijJA maiM yAvajjIvana ke lie, tIna karaNa, tIna yoga se karatA huuN| (arthAt) maiM mana se, vacana se, kAyA se mRSAvAda svayaM nahIM karUMgA, na karAUMgA aura karane vAle kA anumodana na karUMgA / bhaMte ! maiM usa se nivRtta hotA hU~; nindA karatA hU~; gardA karatA hU~ aura (mRSAvAda se yukta) AtmA kA vyutsarga karatA huuN| bhaMte! mai dvitIya mahAvrata ke lie upasthita huA hU~, (jisameM) sarva-mRSAvAda se virata honA hotA hai sUtra -36 bhaMte ! tRtIya mahAvrata meM adattAdAna se virati hotI hai / bhaMte ! maiM saba prakAra ke adattAdAna kA pratyAkhyAna muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 9
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka karatA hU~ | jaise ki-gA~va meM, nagara meM yA araNya meM alpa yA bahuta, sUkSma yA sthUla, sacitta ho yA acitta, adatta vastu kA svayaM grahaNa na karanA, dUsaroM se grahaNa na karAnA aura grahaNa karane vAle kisI kA anumodana na karanA; yAvajjIvana ke lie tIna karaNa, tIna yoga se; maiM mana se, vacana se, kAyA se svayaM (adatta vastu ko grahaNa) nahIM karUMgA, na hI dUsaroM se karAUgA aura grahaNa karane vAle anya kisI kA anumodana bhI nahIM karUMgA | bhaMte ! maiM tRtIya mahAvrata ke lie upasthita huA hU~, (jisameM) sarva-adattAdAna se virata honA hotA hai| sUtra - 37 caturtha mahAvrata meM maithuna se nivRta honA hotA hai / maiM saba prakAra ke maithuna kA pratyAkhyAna karatA huuN| jaise ki deva-sambandhI, manuSya-sambandhi athavA tiryaJca-sambandhI maithuna kA svayaM sevana na karanA, dUsaroM se na karAnA aura karanevAloM kA anumodana na karanA; yAvajIvana ke lie, tIna karaNa tIna yoga se maiM mana se, vacana se, kAyA se svayaM maithuna-sevana na karUMgA, nahIM karAUMgA aura nahIM karanevAle kA anumodana karUMgA | bhaMte ! maiM isase nivRtta hotA hU~ / nindA karatA hU~, gardA karatA hU~ aura maithunasevanayukta AtmA vyutsarga karatA hU~ / bhaMte ! maiM caturtha mahAvrata ke lie upasthita huA hU~, jisameM saba prakAra ke maithuna-sevana se virata honA hotA hai| sUtra - 38 paMcama mahAvrata meM parigraha se virata honA hotA hai | "bhaMte ! maiM saba prakAra ke parigraha kA pratyAkhyAna karatA hU~, jaise ki-gA~va meM, nagara meM yA araNya meM, alpa yA bahuta, sUkSma yA sthUla, sacitta yA acitta parigraha kA parigrahaNa svayaM na kare, dUsaroM se nahIM karAe aura na hI karanevAle kA anumodana kare; yAvajjIvana ke lie, tIna karaNa, tIna yoga se maiM mana se, vacana se, kAyA se parigraha-grahaNa nahIM karUMgA, na karAUMgA aura na karane vAle kA anumodana karUMgA / bhaMte ! maiM usase se nivRtta hotA hU~, gardA karatA hU~ aura parigraha-yukta AtmA kA vyutsarga karatA hU~ | bhaMte ! maiM paMcama-mahAvrata ke lie upasthita hU~, (jisameM) saba prakAra ke parigraha se virata honA hotA hai| sUtra - 39 bhaMte ! chaTe vrata meM rAtribhojana se nivRtta honA hotA hai| bhaMte ! maiM saba prakAra ke rAtribhojana kA pratyAkhyAna karatA hU~ / jaise ki-azana, pAna, khAdya aura svAdya kA rAtri meM svayaM upabhoga na kare, dUsaroM ko na karAe aura na karanevAle kA anumodana kare, yAvajjIvana ke lie, tIna karaNa, tIna yoga se maiM mana se, vacana se kAyA se, svayaM rAtribhojana nahIM karUMgA; na karAUMgA aura na anumodana karUMgA / bhaMte ! maiM usase nivRtta hotA hU~, unakI nindA karatA hU~, gardI karatA hU~ aura rAtribhojanayukta AtmA kA vyutsarga karatA huuN| bhaMte ! maiM chaThe vrata ke lie upasthita huA hU~, jisameM saba prakAra ke rAtri-bhojana se virata honA hotA hai| sUtra - 40 isa prakAra maiM ina pAMca mahAvrato aura rAtribhojana-viramaNa rUpa chaThe vrata ko Atmahita ke lie aMgIkAra karake vicaraNa karatA huuN| sUtra -41 bhikSu athavA bhikSuNI, jo ki saMyata hai, virata hai, jo pApakarmoM kA nirodha aura pratyAkhyAna kara cukA hai, dina meM yA rAta meM, ekAkI ho yA pariSad meM, sote athavA jAgate; pRthvI, bhitti, zilA, Dhele ko, sacitta raja se saMsRSTa kAya, yA vastra ko, hAtha, paira, kASTha athavA kASTha khaNDa se, aMguli, lohe kI salAI, zalAkAsamUha se, Alekhana, vilekhana, ghaTTana aura bhedana na kare; dUsare se na karAe; tathA karane vAle anya kisI kA anumodana na kare; bhaMte ! maiM yAvajjIvana ke lie, tIna karaNa tIna yoga se svayaM pRthvIkAya-virAdhanA nahIM karUMgA, na karAUMgA aura na karane vAle anya kisI kA anumodana karUMgA / bhaMte ! maiM usa se nivRtta hotA hU~; usakI nindA muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 10
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka karatA ha~; gardA karatA hU~, (ukta) AtmA kA vyutsarga karatA huuN| sUtra - 42 vaha bhikSu athavA bhikSuNI, jo ki saMyata hai, virata hai, tathA jisane pApakarmoM kA nirodha aura pratyAkhyAna kiyA hai; dina meM athavA rAta meM, ekAkI yA pariSad meM, sote yA jAgate; udaka, osa, hima, dhuMara, ole, jalakaNa, zuddha udaka, athavA jala se bhIge hue zarIra yA vastra ko, jala se snigdha zarIra athavA vastra ko thor3A-sA athavA adhika saMsparza, ApIDana yA prapIDana, AsphoTana, AtApana aura pratApana svayaM na kare; dUsaroM se na karAe aura karane vAle anya kisI kA anumodana na kre| bhaMte ! yAvajjIvana ke lie, tIna karaNa-tIna yoga se, maiM mana se, vacana se, kAyA se; apkAya kI pUrvokta virAdhanA svayaM nahI karUMgA, nahIM karAUMgA aura karane vAle kA anumodana bhI nahIM kruuNgaa| bhaMte ! maiM usa se nivRtta hotA hU~, nindA karatA hU~, gardA karatA hU~ aura AtmA kA vyutsarga karatA huuN| sUtra - 43 saMyata, virata, pratihata aura pratyAkhyAta-pApakarmA vaha bhikSu yA bhikSuNI, dina meM yA rAta meM, akele yA pariSad meM, sote yA jAgate; agni, aMgAre, murmura, arci, jvAlA, alAta, zuddha agni yA ulkA ko, utsiMcana, ghaTTana, ujjvAlana yA prajvAlana svayaM na kare, na dUsaroM karAe aura na karane vAle kA anumodana kare; bhaMte ! yAvajjIvana ke lie, tIna karaNa, tIna yoga se maiM mana se, vacana se aura kAyA se agnisamArambha nahIM karUMgA, na karAUMgA aura na karane vAle kA anumodana karUMgA / bhaMte ! maiM usa se nivRtta hotA hU~, usakI nindA karatA hU~, gardA karatA hU~ aura usa AtmA kA vyutsarga karatA huuN| sUtra - 44 saMyata, virata, pratihata aura pratyAkhyAtapApakarmA, vaha bhikSu athavA bhikSuNI; dina meM yA rAta meM, akele yA pariSad meM, sote yA jAgate, cAmara, paMkhe, tAr3a ke pattoM se bane hue paMkhe, patra, zAkhA, zAkhA ke TUTe hue khaNDa, morapicchI vastra ke palle se, apane hAtha se yA mu~ha se, apane zarIra ko athavA kisI bAhya pudgala ko (svayaM) phUMka na de, havA na kare, dUsaroM se na hI karAe tathA havA karane vAle kA anumodana na kre| bhaMte ! yAvajjIvana ke lie tIna karaNa, tIna yoga se pUrvokta vAyukAya-virAdhanA mana se, vacana se aura kAyA se, svayaM nahIM karUMgA, na dUsaroM se karAUMgA aura karane vAle anya kisI kA bhI anumodana nahIM kruuNgaa| bhaMte ! maiM usa se nivRtta hotA hU~, usakI nindA karatA hU~, gardA karatA hU~ aura usa AtmA kA vyutsarga karatA huuN| sUtra -45 saMyata, virata, pratihata aura pratyAkhyAtapApakarmA, vaha bhikSu yA bhikSuNI; dina meM athavA rAta meM, akele yA pariSad meM ho, soyA ho yA jAgatA ho; bIjoM, bIjoM para rakhe padArthoM, phUTe aMkuroM, aMkuroM para hue padArthoM para, patrasaMyukta aMkurita vanaspatiyoM, patrayukta aMkurita vanaspati para rakhe hue padArthoM, harita vanaspatiyoM, harita vanaspati para rakhe hue padArthoM, chinna vanaspatiyoM, chinna-vanaspati para rakhe padArthoM, sacitta kola tathA saMsarga se yukta kASTha Adi para, na cale, na khar3A rahe, na baiThe aura na karavaTa badale; dUsaroM ko na calAe, na khar3A kare, na biThAe aura na karavaTa badalAe, na una calane vAle Adi kisI kA bhI anumodana kare / bhaMte ! yAvajjIvana ke lie maiM tIna karaNa, tIna yoga se, mana se, vacana se aura kAyA se vanaspatikAya kI virAdhanA nahIM karUMgA; na karAUMgA aura na hI karane vAle anya kisI kA bhI anumodana kruuNgaa| bhaMte ! maiM usa se nivRtta hotA hU~, usakI nindA karatA hU~, gardA karatA hU~ aura AtmA kA vyutsarga karatA huuN| muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 11
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 46 jo saMyata hai, virata hai, jisane pApa-karmoM kA nirodha aura pratyAkhyAna kara diyA hai, vaha bhikSu yA bhikSuNI, dina meM yA rAta meM, akele yA pariSad meM ho, sote yA jAgate; kITa, pataMge, kuMthu athavA pipIlikA ho hAtha, paira, bhujA, uru, udara, sira, vastra, pAtra, rajoharaNa, gucchaka, uMDaga, daNDaka, pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka athavA isI prakAra ke anya kisI upakaraNa para caDha jAne ke bAda yatanA-pUrvaka pratilekhana, pramArjana kara ekAnta sthAna meM le jAkara rakha de unako ekatrita karake ghAta na phuuNcaae| sUtra -47-52 ayatanApUrvaka-1-gamana karanevAlA / ayatanApUrvaka - 2 -khar3A honevAlA - 3 -baiThanevAlA - 4 -sone vAlA - 5-bhojana karanevAlA - 6-bolanevAlA, trasa aura sthAvara jIvoM hiMsA karatA hai / usase pApakarma kA bandha hotA hai, jo usake lie kaTu phala vAlA hotA hai| sUtra - 53-54 sAdhu yA sAdhvI kaise cale ? kaise khaDe ho ? kaise baiThe ? kaise soe ? kaise khAe aura bole ?, jisase ki pApakarma kA bandhana ho ? yatanApUrvaka cale, yatanApUrvaka khar3A ho, yatanApUrvaka baiThe, yatanApUrvaka soe, yatanApUrvaka khAe aura yatanApUrvaka bole, (to vaha) pApakarma kA bandha nahIM krtaa| sUtra - 55 jo sarvabhUtAtmabhUta hai, saba jIvoM ko samyagdRSTi se dekhatA hai, tathA Azrava kA nirodha kara cukA hai aura dAnta hai, usake pApakarma kA bandha nahIM hotaa| sUtra -56 'pahale jJAna aura phira dayA hai' - isa prakAra se sabhI saMyamI (saMyama meM) sthita hote haiN| ajJAnI kyA karegA? vaha zreya aura pApa ko kyA jAnegA? sUtra - 57 zravaNa karake hI kalyANa ko jAnatA hai, pApa ko jAnatA hai| kalyANa aura pApa-donoM ko jAnatA hai, unameM jo zreya hai, usakA AcaraNa karatA hai| sUtra - 58 jo jIvoM ko bhI nahIM jAnatA, ajIvoM ko bhI nahIM jAnatA, jIva aura ajIva donoM ko nahIM jAnanevAlA vaha saMyama ko kaise jAnegA? sUtra - 59-71 jo jIvoM ko, ajIvoM ko aura donoM ko vizeSarUpa se jAnane vAlA ho to saMyama ko jAnegA / samasta jIvoM kI bahuvidha gatiyoM ko jAnatA hai / taba puNya aura pApa tathA bandha aura mokSa ko bhI jAnatA hai / taba divya aura mAnavIya bhoga se virakta hotA hai / virakta hokara Abhyantara aura bAhya saMyoga kA parityAga kara detA hai / tyAga karatA hai taba vaha muNDa ho kara anagAradharma meM pravrajita hotA hai / pravrajita ho jAtA hai, taba utkRSTa-anuttaradharma kA sparza karatA hai / sparza karatA hai, taba abodhirUpa pApa dvArA kiye hue karmaraja ko jhAr3a detA hai / karmaraja ko jhAr3atA hai, taba sarvatra vyApI jJAna aura darzana ko prApta karatA hai| taba vaha jina aura kevalI hokara loka aura aloka ko jAnatA hai / loka-aloka ko jAna letA hai; taba yogoM kA nirodha karake zailezI avasthA ko prApta kara letA hai / taba vaha karmoM kA kSaya karake raja-mukta bana, siddhi muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 12
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka ko prApta karatA hai / siddhi ko prApta kara ke, vaha loka ke mastaka para sthita hokara zAzvata siddha ho jAtA hai| sUtra - 72 jo zramaNa sukha kA rasika hai, sAtA ke lie Akula rahatA hai, atyanta sone vAlA hai, pracura jala se bArabAra hAtha-paira Adi ko dhonevAlA hai, aise zramaNa ko sugati durlabha hai| sUtra - 73 jo zramaNa tapoguNa meM pradhAna hai,Rjumati hai, kSAnti evaM saMyama meM rata hai, tathA parISahoM ko jItane vAlA hai; aise zramaNa ko sugati sulabha hai| sUtra - 74 bhale hI ve pichalI vaya meM pravrajita hue hoM kintu jinheM tapa, saMyama, kSAnti evaM brahmacarya priya haiM, ve zIghra hI devabhavanoM meM jAte haiN| sUtra - 75 isa prakAra durlabha zramaNatva ko pAkara samyak dRSTi aura sadA yatanAzIla sAdhu yA sAdhvI isa SaDjIvanikA kI mana, vacana aura kriyA se virAdhanA na kare - aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-4 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAdapUrNa muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 13
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana/uddeza/sUtrAMka Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana-5-piNDaiSaNA adhyayana-5-piNDaiSaNA uddezaka-1 sUtra - 76 bhikSAkAla prApta hone para asambhrAnta aura amUrchita hokara isa krama-yoga se bhakta-pAna kI gaveSaNA kare / sUtra - 77 grAma yA nagara meM gocarAgra ke lie prasthita muni anudvigna aura avyAkSipta citta se dhIme-dhIme cale / sUtra -78 Age yugapramANa pRthvI ko dekhatA huA tathA bIja, hariyAlI, prANI, sacitta jala aura sacitta miTTI ko TAlatA huA cle| sUtra - 79 anya mArga ke hone para gaDDhe Adi, UbaDakhAbar3a bhUbhAga, ThUTha aura paMkila mArga ko chor3a de; tathA saMkrama ke Upara se na jaae| sUtra -80 una gaDDhe Adi se giratA huA yA phisalatA huA trasa yA sthAvara jIvoM kI hiMsA kara sakatA hai| sUtra - 81 isalie susamAhita saMyamI sAdhu anya mArga ke hote hue usa mArga se na jAe / yadi dUsarA mArga na ho to yatanApUrvaka usa mArga se jaae| sUtra -82 saMyamI sAdhu aMgAra, rAkha, bhUse aura gobara para sacita raja se yukta pairoM se unheM atikrama kara na jaae| sUtra - 83 varSA barasa rahI ho, kuharA par3a rahA ho, mahAvAta cala rahA ho, aura mArga meM tiryaJca saMpAtima jIva ur3a rahe hoM to bhikSAcarI ke lie na jaae| sUtra - 84 brahmacarya kA vazavartI zramaNa vezyAvAr3e ke nikaTa na jAe; kyoMki damitendriya aura brahmacArI sAdhaka ke citta meM bhI asamAdhi utpanna ho sakatI hai| sUtra - 85 aise kusthAna meM bAra-bAra jAne vAle muni ko una vAtAvaraNa ke saMsarga se vratoM kI kSati aura sAdhutA meM sandeha ho sakatA hai| sUtra - 86 isalie ise durgativarddhaka doSa jAna kara ekAnta ke Azrava meM rahane vAlA muni vezyAvAr3a ke pAsa na jaae| sUtra - 87 mArga meM kuttA, navaprasUtA gAya, unmatta bala, azva aura gaja tathA bAlakoM kA krIr3AsthAna, kalaha aura yuddha ke sthAna ko dUra se hI chor3a kara gamana kre| muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 14
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 88 muni unnata muMha, avanata ho kara, harSita yA Akula hokara na cale, indriyoM ke viSaya ko damana karake cle| sUtra - 89 ucca-nIca kula meM gocarI ke lie muni sadaiva jaldI-jaldI tathA ha~sI-majAka karatA huA aura bolatA huA na cle| sUtra - 90 gocarI ke lie jAtA huA jharokhA, thiggala dvAra, saMdhi jalagRha, tathA zaMkA utpanna karanevAle anya sthAnoM ko bhI chor3a de| sUtra - 91 rAjA ke, gRhapatiyoM ke tathA ArakSikoM ke rahasya ke usa sthAna ko dUra se hI chor3a de, jahAM jAne se saMkleza paidA ho| sUtra - 92 sAdhu-sAdhvI nindita kula, mAmakagRha aura aprItikara kula meM na praveze, kintu prItikara kula meM praveza kare / sUtra - 93 sAdhu-sAdhvI, AjJA liye binA pardA tathA vastrAdi se DhaMke hue dvAra ko svayaM na khole tathA kapATa ko bhI na ughaadd'e| sUtra - 94 bhikSA ke lie praviSTa hone vAlA sAdhu mala-mUtra kI bAdhA na rakhe / yadi bAdhA ho jAe to prAsuka sthAna dekha kara, gRhastha kI anujJA lekara mala-mUtra kA utsarga kare / sUtra - 95-96 nice dvAra vAle ghora andhakArayukta koThe, jisa koThe meM phUla, bIja Adi bikhare hue hoM, tathA jo koSThaka tatkAla lIpA huA, evaM gIlA dekhe to usa meM praveza na kre| sUtra - 97 saMyamI muni, bher3a, bAlaka, kutte yA bachar3e ko lAMgha kara athavA haTA kara koThe meM praveza na kare / sUtra - 98-99 gaucarI ke lie ghara meM praviSTa bhikSu AsaktipUrvaka na dekhe; atidUra na dekhe, utphulla dRSTi se na dekhe; tathA bhikSA prApta na hone para binA kucha bole lauTa jAe / atibhUmi na jAe, kula kI maryAdita bhUmi ko jAna kara mita bhUmi taka hI jaae| sUtra - 100 vicakSaNa sAdhu vahA~ hI ucita bhUbhAga pratilekhana kare, sthAna aura zauca ke sthAna kI ora dRSTipAta na kre| sUtra - 101-102 sarvendriya-samAhita bhikSu (sacitta) pAnI aura miTTI lAne ke mArga tathA bIjoM aura harita (harI) vanaspatiyoM ko varjita karake khar3A rhe| vahA~ khar3e hue usa sAdhu ko dene ke lie koI gRhastha pAna aura bhojana lAe to usameM se akalpanIya ko muni dIparatnasAgara kRt (dazavakAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 15
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka grahaNa na kare, kalpanIya hI grahaNa kare / sUtra - 103 yadi sAdhu yA sAdhvI ke pAsa bhojana lAte hue koI-use nIce girAe to sAdhu usa AhAra kA niSedha kara de ki isa prakAra kA AhAra mere lie kalpanIya nahIM hai| sUtra - 104 prANI, bIja aura hariyAlI ko kucalatA huai AhAra lAne vAle ko asaMyamakAri jAna kara usase na le| sUtra - 105-106 isI prakAra eka bartana meM se dUsare bartana meM DAlakara, sacitta vastu para rakhakara, sacitta vastu kA sparza karake tathA sacitta jala ko hilA kara, avagAhana kara, calita kara, pAna aura bhojana lAe to muni niSedha kara de ki isa prakAra kA AhAra mere lie grahaNa karanA kalpya nahIM hai| sUtra - 107 purAkarma-kRta (sAdhu ko AhAra dene se pUrva hI sacitta jala se dhoye hue) hAtha se, kar3achI se athavA bartana se (muni ko bhikSA) detI huI mahilA ko muni niSedha kara de ki isa prakAra kA AhAra mere lie kalpanIya (grahaNa karane yogya) nahIM hai| (arthAt - maiM aisA doSayukta AhAra nahIM le sakatA / ) sUtra - 108 yadi hAtha yA kaDachI bhIge hue ho, sacitta jala se snigdha ho, sacitta raja, miTTI, khAra, haratAla, hiMgaloka, manaHzIla, aMjana, namaka tathAsUtra - 109 geru, pIlI maTTI, sapheda maTTI, phaTakaDI, anAja kA bhusA turaMta kA pIsA huA ATA, phala yA TukaDA ityAdi se lipta ho to muni ko nahIM klptaa| sUtra - 110 jahA~ pazcAtkarma kI saMbhAvanA ho, vahA~ asaMsRSTa hAtha, kar3achI athavA bartana se diye jAne vAle AhAra ko grahaNa karane kI icchA na kre| sUtra - 111 (kintu) saMsRSTa hAtha se, kar3achI se yA bartana se diyA jAne vAlA AhAra yadi eSaNIya ho to muni leve / sUtra - 112-113 (jahA~) do svAmI yA upabhoktA hoM aura unameM se eka nimaMtrita kare, to muni usa diye jAne vAle AhAra ko grahaNa karane kI icchA na kare / vaha dUsare ke abhiprAya ko dekhe ! yadi use denA priya lagatA ho to yadi vaha eSaNIya ho to grahaNa kara le| sUtra -114 garbhavatI strI ke lie taiyAra kiye vividha pAna aura bhojana yadi usake upabhoga meM A rahe hoM, to muni grahaNa na kare, kintu yadi usake khAne se bace hue hoM to unheM grahaNa kara le / sUtra - 115-118 kadAcit kAlamAsavatI garbhavatI mahilA khar3I ho aura zramaNa ke lie baiThe; athavA baiThI ho aura khar3I ho muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 16
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka jAe to, stanapAna karAtI huI mahilA yadi bAlaka ko rotA chor3a kara bhakta-pAna lAe to vaha bhakta-pAna saMyamiyoM ke lie akalpanIya hotA hai / ataH use niSedha kare ki isa prakAra kA AhAra mere lie grahaNa karane yogya nahIM hai| sUtra - 119 jisa bhakta-pAna ke kalpanIya yA akalpanIya hone meM zaMkA ho, use detI huI mahilA ko muni niSedha kara de ki mere lie yaha AhAra kalpanIya nahIM hai| sUtra - 120-121 pAnI ke ghar3e, patthara kI cakkI, pITha, zilApura, miTTI Adi ke lepa, lAkha Adi zleSadravyoM yA kisI anya dravya se-pihita bartana kA zramaNa ke lie muMha khola kara AhAra detI huI mahilA ko muni niSedha kara de ki mere lie yaha AhAra grahaNa karane yogya nahIM hai| sUtra - 122-129 yadi muni yaha jAna jAe yA suna le ki yaha azana, pAna, khAdya yA svAdya dAnArtha, puNyArtha, vanIpakoM ke lie yA zramaNoM ke nimitta banAyA gayA hai to vaha bhakta-pAna saMyamiyoM ke lie akalpanIya hotA hai / (isalie) bhikSu usa ko niSedha kara de ki isa prakAra kA AhAra mere lie grAhya nahIM hai| sUtra - 130-131 sAdhu yA sAdhvI auddezika, krItakRta, pUtikarma, AhRta, adhyavatara, prAmitya aura mizrajAta, AhAra na le / pUrvokta AhArAdi ke viSaya meM zaMkA hone para usa kA udgama pUche ki yaha kisake lie kisane banAyA hai ? phira niHzaMkita aura zuddha jAna kara AhAra grahaNa kare / sUtra - 132-137 __ yadi azana, pAnaka, khAdya aura svAdya, puSpoM se aura harita dUrvAdikoM se unmizra ho, sacitta pAnI para, athavA uttiMga aura panaka para nikSipta ho, agni para nikSipta yA sparzIta ho de, to vaha bhakta-pAna saMyatoM ke lie akalpanIya hotA hai, isalie muni niSedha kara de ki isa prakAra kA AhAra mere lie grahaNa karane yogya nahIM hai| sUtra - 138-139 cUle meM se iMdhana nikAlakara agni prajvalita karake yA teja karake yA agni ko ThaMDA karake, anna kA ubhAra dekhakara usameM se kucha kama karake yA jala DAlake yA agni se nIce utArakara dekheM to vaha bhojanapAna saMyamI ke lie akalapya hai / taba bhikSu kahatA hai ki yaha bhikSA mujhe kalpya nahIM hai| sUtra - 140-141 kabhI kATha, zilA yA IMTa saMkramaNa ke lie rakhe hoM aura ve calAcala hoM, to sarvendriya-samAhita bhikSu una para se hokara na jAe / isI prakAra prakAzarahita aura pole mArga se bhI na jaae| bhagavAn ne usameM asaMyama dekhA hai| sUtra - 142-144 yadi AhAradAtrI zramaNa ke lie nisainI, phalaka, yA pITha ko UMcA karake maMca, kIlaka athavA prAsAda para car3he aura vahA~ se bhakta-pAna lAe to use grahaNa na kare; kyoMki nisainI Adi dvArA car3hatI huI vaha gira sakatI hai, usake hAtha-paira TUTa sakate haiM / pRthvI ke tathA pRthvI ke Azrita trasa jIvoM kI hiMsA ho sakatI hai / ataH aise mahAdoSoM ko jAna kara saMyamI maharSi mAlApahRta bhikSA nahIM grahaNa karate / sUtra - 145 (sAdhu-sAdhvI) apakva kanda, mUla, pralamba, chilA huA pattI kA zAka, ghIyA Adi adaraka grahaNa na kare / muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 17
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 146-147 isI prakAra jau Adi sattu kA cUrNa, bera kA cUrNa, tilapapar3I, gIlA gur3a, pUA tathA isI prakAra kI anya vastue~, jo bahuta samaya se khulI huI hoM aura raja se cAroM ora spRSTa hoM, to sAdhu niSedha kara de ki maiM isa prakAra kA AhAra grahaNa nahIM krtaa| sUtra - 148-149 bahuta asthiyoM vAlA phala, bahuta-se kAMToM vAlA phala, Asthika, tendu, bela, ganne ke Tukar3e aura semalI kI phalI, jinameM khAdya aMza kama ho aura tyAjya aMza bahuta adhika ho, una saba ko niSedha kara de ki isa prakAra mere lie grahaNa karanA yogya nahIM hai| sUtra - 150 isI prakAra uccAvaca pAnI athavA gur3a ke ghar3e kA, ATe kA, cAvala kA dhovana, inameM se yadi koI tatkAla kA dhoyA huA ho, to muni use grahaNa na kare / sUtra - 151-156 yadi apanI mati aura dRSTi se, pUcha kara athavA suna kara jAna le ki yaha bahuta dera kA dhoyA huA hai tathA niHzaMkita ho jAe to jIvarahita aura pariNata jAna kara saMyamI muni use grahaNa kre| yadi yaha jala mere lie upayogI hogA yA nahIM ? isa prakAra kI zaMkA ho jAe, to phira use cakha kara nizcaya kare / 'cakhane ke lie thor3A-sA yaha pAnI mere hAtha meM do / ' yaha pAnI bahuta hI khaTTA, durgandhayukta hai aura merI tRSA bujhAne meM asamartha hone se mere lie upayogI na ho to mujhe grAhya nhiiN| yadi vaha dhovana-pAnI apanI anicchA se athavA anyamanaskatA se grahaNa kara liyA gayA ho to, na svayaM pIe aura na hI kisI anya sAdhu ko pIne ko de / vaha ekAnta meM jAe, vahA~ acitta bhUmi ko dekha karake yatanApUrvaka use pratiSThApita kara de pazcAt sthAna meM Akara vaha pratikramaNa kare / sUtra - 157-161 gocarAgra ke lie gayA huA bhikSu kadAcit AhAra karanA cAhe to vaha meghAvI muni prAsuka koSThaka yA bhittimUla kA avalokana kara, anujJA lekara kisI AcchAdita evaM cAroM ora se saMvRta sthala meM apane hAtha ko bhalIbhA~ti sApha karake vahA~ bhojana kare / usa sthAna meM bhojana karate hue AhAra meM guThalI, kAMTA, tinakA, lakar3I kA Tukar3A, kaMkar3a yA anya koI vaisI vastu nikale to use nikAla kara na pheMke, na hI muMha se thUka kara girAe; kintu hAtha meM lekara ekAnta calA jAe aura ekAnta meM jAkara acitta bhUmi dekhakara yatanApUrvaka use pariSThApita kara de / pariSThApana karane ke bAda (apane sthAna meM Akara) pratikamaNa kre| sUtra - 162-169 kadAcit bhikSu basati meM Akara bhojana karanA cAhe to piNDapAta sahita Akara bhojana bhUmi pratilekhana kara le / vinayapUrvaka gurudeva ke samIpa Ae aura IryApathika pratikramaNa kare / jAne-Ane meM aura bhaktapAna lene meM (lage) samasta aticAroM kA kramazaH upayogapUrvaka cintana kara RjuprajJa aura anudvigna saMyamI avyAkSipta citta se guru ke pAsa AlocanA kare aura jisa prakAra se bhikSA lI ho, usI prakAra se guru se nivedana kare / yadi AlocanA samyak prakAra se na huI ho, athavA jo pahale-pIche kI ho, to usakA punaH pratikramaNa kare, kAyotsargastha hokara yaha cintana kare - aho ! jinendra bhagavantoM ne sAdhuoM ko mokSasAdhanA ke hetubhUta saMyamI muni dIparatnasAgara kRt (dazavakAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 18
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka zarIra-dhAraNa karane ke lie niravadya vRtti kA upadeza diyA hai / namaskAra-sUtra ke dvArA pUrNa karake jinasaMstava kare, phira svAdhyAya kA prArambha kare, kSaNabhara vizrAma le, karma-nirjarA ke lAbha kA abhilASI muni isa hitakara artha kA cintana kare - "yadi koI bhI sAdhu mujha para anugraha kareM to maiM saMsAra-samudra se pAra ho jAuM / sUtra - 170-174 vaha prItibhAva se sAdhuoM ko yathAkrama se nimaMtraNa kare, yadi una meM se koI bhojana karanA cAheM to unake sAtha bhojana kare / yadi koI AhAra lenA na cAhe, to vaha akelA hI prakAzayukta pAtra meM, nIce na giratA huA yatanApUrvaka bhojana kare / anya ke lie banA huA, vidhi se upalabdha jo tikta, kaDuA, kasailA, amla, madhura yA lavaNa ho, saMyamI sAdhu use madhu-dhRta kI taraha santoSa ke sAtha khAe / mudhAjIvI bhikSu prApta kiyA huA AhAra arasa ho yA sarasa, vyaJjanAdi yukta ho athavA rahita, Ardra ho, yA zuSka, bera ke cUna kA bhojana ho athavA kulatha yA ur3ada ke bAkale kA, usakI avahelanA na kare, kintu mudhAjIvI sAdhu, mughAlabdha evaM prAsuka AhAra kA, alpa ho yA bahuta; doSoM ko chor3a kara samabhAvapUrvaka sevana kare sUtra - 175 mudhAdAyI durlabha haiM aura mudhAjIvI bhI durlabha haiM / mudhAdAyI aura mudhAjIvI, donoM sugati ko prApta hote haiM / - aisA kahatA huuN| adhyayana-5 - uddezaka - 2 sUtra - 176 samyak yatnavAn sAdhu lepamAtra-paryanta pAtra ko aMguli se poMcha kara sugandha ho yA durgandhayukta, saba khA le| sUtra - 177-178 upAzraya meM yA svAdhyAyabhUmi meM baiThA huA, athavA gaucarI ke lie gayA huA muni aparyApta khAdya-padArtha khAkara yadi usa se nirvAha na ho sake to kAraNa utpanna hone para pUrvokta vidhi se aura uttara vidhi se bhakta-pAna kI gaveSaNA kre| sUtra - 179-181 bhikSu bhikSA kAla meM nikale aura samaya para hI vApasa lauTe akAla ko varja kara jo kArya jisa samaya ucita ho, use usI samaya kare / he muni ! tuma akAla meM jAte ho, kAla kA pratilekha nahIM krte| bhikSA na milane para tuma apane ko kSubdha karate ho aura sanniveza kI nindA karate ho| bhikSu samaya hone para bhikSATana aura puruSArtha kre| bhikSA prApta nahIM huI, isakA zoka na kare kintu tapa ho gayA, aisA vicAra kara kSudhA parISaha sahana kare / sUtra - 182 isI prakAra bhojanArtha ekatrita hue nAnA prakAra ke prANI dIkheM to vaha unake sammukha na jAe, kintu yatanApUrvaka gamana kre| sUtra - 183-188 gocarI ke liye gayA huA saMyamI kahIM bhI na baiThe aura na khar3A raha kara bhI dharma-kathA kA prabandha kare, argalA, parigha, dvAra evaM kapATa kA sahArA lekara khar3A na rahe, bhojana athavA pAnI ke lie Ate hue yA gaye hue zramaNa, brAhmaNa, kRpaNa athavA vanIpaka ko lAMgha kara praveza na kare aura na A~khoM ke sAmane khar3A rahe / kintu ekAnta meM jA kara vahA~ khar3A ho jaae| muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 19
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka una bhikSAcaroM ko lAMgha kara ghara meM praveza karane para usa banIpaka, dAtA athavA donoM ko aprIti utpanna ho sakatI hai, athavA pravacana kI laghutA hotI hai / kintu gRhasvAmI dvArA una bhikSAcAro ko dene kA niSedha kara dene para athavA de dene para tathA vahA~ se una yAcakoM ke haTa jAne para saMyamI sAdhu usa ghara meM praveza kre| sUtra - 189-192 utpala, padma, kumuda yA mAlatI athavA anya kisI sacitta puSpa kA chedana karake, sammardana kara bhikSA dene lage to vaha bhakta-pAna saMmayI sAdhu ke lie akalpanIya hai / isalie muni niSedha kara de ki isa prakAra kA AhAra mere lie agrAhya hai| sUtra - 193-195 anivRta kamalakanda, palAzakanda, kumudanAla, utpalanAla, kamala ke tantu, sarasoM kI nAla, apakva ikSukhaNDa, vRkSa, tRNa aura dUsarI harI vanaspati kA kaccA nayA pravAla - jisake bIja na pake hoM, aisI naI athavA eka bAra bhUnI huI kaccI phalI ko sAdhu niSedha kara de ki isa prakAra kA AhAra maiM grahaNa nahIM krtaa| sUtra - 196-199 isI prakAra binA ubAlA huA bera, vaMza-zarIra, kAzyapanAlikA tathA apakva tilapapar3I aura kadamba kA phala cAhie / cAvaloM kA piSTa, vikRta dhovana, nivRta jala, tilapiSTa, poi-sAga aura sarasoM kI khalI, kapittha, bijaurA, mUlA aura mUle ke kanda ke Tukar3e, mana se bhI icchA na kare / phaloM kA cUrNa, bIjoM kA cUrNa, bibhItaka tathA priyAlaphala, inheM apakva jAna kara chor3a de| sUtra - 200 bhikSu samudAna bhikSAcaryA kre| (vaha) ucca aura nIca sabhI kuloM meM jAe, nIcakula ko chor3a kara uccakula meM na jaae| sUtra - 201 ___ paNDita sAdhu dInatA se rahita hokara bhikSA kI eSaNA kare / bhikSA na mile to viSAda na kare / sarasa bhojana meM amUrcchita rahe / mAtrA ko jAnane vAlA muni eSaNA meM rata rhe| sUtra - 202 gRhastha (para) ke ghara meM aneka prakAra kA pracura khAdya tathA svAdya AhAra hotA hai; kintu na dene para paNDita muni kopa na kare; parantu aisA vicAra kare ki yaha gRhastha hai, de yA na de, isakI icchA / sUtra - 203 saMyamI sAdhu pratyakSa dIkhate hue bhI zayana, Asana, vastra, bhakta aura pAna, na dene vAle para krodha na kre| sUtra - 204 strI yA puruSa, bAlaka yA vRddha vandanA kara rahA ho, to usase kisI prakAra kI yAcanA na kare tathA AhAra na de to use kaThora vacana bhI na khe| sUtra - 205 jo vandanA na kare, usa para kopa na kare, vandanA kare to utkarSa na lAe - isa prakAra bhagavadAjJA kA anveSaNa karane vAle muni kA zrAmaNya akhaNDa rahatA hai| muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 20
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 206-207 kadAcit koI sAdhu sarasa AhAra prApta karake isa lobha se chipA letA hai ki mujhe milA huA yaha AhAra guru ko dikhAyA gayA to ve dekha kara svayaM le leM, mujhe na deM; aisA apane svArtha ko hI bar3A mAnane vAlA svAdalolupa bahuta pApa karatA hai aura vaha santoSabhAva rahita ho jAtA hai| nirvANa ko nahIM prApta kara paataa| sUtra - 208-210 kadAcit vividha prakAra ke pAna aura bhojana prApta kara acchA-acchA khA jAtA hai aura vivarNa evaM nIrasa ko le AtA hai / (isa vicAra se ki) ye zramaNa jAneM ki yaha muni bar3A mokSArthI hai, santuSTa hai, prAnta AhAra sevana karatA hai| rUkSavRtti evaM jaise-taise AhAra se santoSa karane vAlA hai| aisA pUjArthI, yaza-kIrti pAne kA abhilASI tathA mAna-sammAna kI kAmanA karane vAlA sAdhu bahuta pApakarmo kA upArjana karatA hai aura mAyAzalya kA AcaraNa karatA hai| sUtra - 211 apane saMyama kI surakSA karatA huA mikSu surA, meraka yA anya kisI bhI prakAra kA mAdaka rasa AtmasAkSI se na piie| sUtra - 212-216 mujhe koI jAnatA dekhatA nahIM hai - yoM vicAra kara ekAnta meM akelA madya pItA hai, usake doSoM ko dekho aura mAyAcAra ko mujha se suno / usa bhikSu kI Asakti, mAyA-mRSA, apayaza, atRpti aura satata asAdhutA bar3ha jAtI hai / jaise cora sadA udvigra rahatA hai, vaise hI vaha durmati sAdhu apane duSkarmoM se sadA udvigna rahatA hai / aisA madyapAyI muni maraNAnta samaya meM bhI saMvara kI ArAdhanA nahIM kara paataa| na to vaha AcArya kI ArAdhanA kara pAtA hai aura na zramaNoM kI / gRhastha bhI use vaisA duzcaritra jAnate haiM, isalie usakI nindA karate haiM / isa prakAra aguNoM ko hI aharniza prekSaNa karane vAlA aura guNoM kA tyAga karanevAlA usa prakAra kA sAdhu maraNAntakAla meM bhI saMvara kI ArAdhanA nahIM kara pAtA / sUtra - 217-220 jo meghAvI aura tapasvI sAdhu tapazcaraNa karatA hai, praNIta rasa se yukta padArthoM kA tyAga karatA hai, jo madya aura pramAda se virata hai, ahaMkArAtIta hai usake aneka sAdhuoM dvArA pUjita vipula evaM arthasaMyukta kalyANa ko svayaM dekho aura maiM usake guNoM kA kIrtana (guNAnuvAda) karUMgA, use mujha se suno| isa prakAra guNoM kI prekSA karane vAlA aura aguNoM kA tyAgI zuddhAcArI sAdhu maraNAnta kAla meM bhI saMvara kI ArAdhanA karatA hai / vaha AcArya kI ArAdhanA karatA hai aura zramaNoM kI bhI / gRhastha bhI use usa prakAra kA zuddhAcArI jAnate haiM, isalie usakI pUjA karate haiN| sUtra - 221-224 (kintu) jo tapa kA, vacana kA, rUpa kA, AcAra tathA bhAva kA cora hai, vaha kilviSika devatva ke yogya karma karatA hai / devatva prApta karake bhI kilviSika deva ke rUpa meM utpanna huA vaha vahA~ yaha nahIM jAnatA ki yaha mere kisa karma kA phala hai ? vahA~ se cyuta ho kara manuSyabhava meM eDamUkatA athavA naraka yA tiryaJcayoni ko prApta karegA jahA~ use bodhi atyanta durlabha hai| isa doSa ko jAna-dekha kara jJAtaputra bhagavAn mahAvIra ne kahA ki medhAvI muni aNumAtra bhI mAyAmRSA kA sevana na kre| muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 21
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 225 isa prakAra saMyamI evaM prabuddha guruoM ke pAsa bhikSAsambandhI eSaNA kI vizuddhi sIkha kara indriyoM ko supraNihita rakhate vAlA, tIvrasaMyamI evaM guNavAn hokara bhikSu saMyama meM vicaraNa kre| - aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-5 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAdapUrNa muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 22
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana/uddeza/sUtrAMka Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana-6-mahAcArakathA sUtra - 226-227 jJAna aura darzana se sampanna, saMyama aura tapa meM rata, Agama-sampadA se yukta gaNivarya-AcArya ko udyAna meM samavasRta dekhakara rAjA aura rAjamaMtrI, brAhmaNa aura kSatriya nizcalAtmA hokara pUchate haiM - he bhagavAn ! Apa kA AcAra - gocara kaisA hai ? sUtra - 228-229 taba ve zAnta, dAnta, sarvaprANiyoM ke lie sukhAvaha, grahaNa aura Asevana, zikSAoM se samAyukta aura parama vicakSaNa gaNI unheM kahate haiM - ki dharma ke prayojanabhUta mokSa kI kAmanA vAle nirgranthoM ke bhIma, duradhiSThita aura sakala AcAra-gocara mujhase suno| sUtra - 230-232 jo nirgranthAcAra loka meM atyanta duzcara hai, isa prakAra ke zreSTha AcAra anyatra kahIM nahIM hai | sarvocca sthAna ke bhAgI sAdhuoM kA aisA AcAra anya mata meM na atIta meM thA, na hI bhaviSya meM hogA / bAlaka ho yA vRddha, asvastha ho yA svastha, ko jina guNoM kA pAlana akhaNDa aura asphuTita rUpa se karanA cAhie, ve guNa jisa prakAra haiM, usI prakAra mujha se suno / usake aThAraha sthAna haiM / jo ajJa sAdhu ina aThAraha sthAnoM meM se kisI eka kA bhI virAdhana karatA hai, vaha nirgranthatA se bhraSTa ho jAtA hai| sUtra - 233-235 prathama sthAna ahiMsA kA hai, ahiMsA ko sUkSmarUpa se dekhI hai / sarvajIvoM ke prati saMyama rakhanA ahiMsA hai| loka meM jitane bhI trasa athavA sthAvara prANI hai; sAdhu yA sAdhvI, jAnate yA ajAnate, unakA hanana na kare aura na hI karAe; anumodanA bhI na kare / sabhI jIva jInA cAhate haiM, maranA nahIM / isalie nirgrantha sAdhu prANivadha ko ghora jAnakara parityAga karate haiM sUtra - 236-237 apane lie yA dUsaroM ke lie, krodha se yA bhaya se hiMsAkAraka aura asatya na bole, na hI bulavAe aura na anumodana kare / loka meM samasta sAdhuoM dvArA mRSAvAda garhita hai aura vaha prANiyoM ke lie avizvasanIya hai / ataH nirgrantha mRSAvAda kA pUrNarUpa se parityAga kara de| sUtra - 238-239 saMyamI sAdhu-sAdhvI, padArtha sacetana ho yA acetana, alpa ho yA bahuta, yahA~ taka ki dantazodhana mAtra bhI ho, jisa gRhastha ke avagraha meM ho; usase yAcanA kiye binA svayaM grahaNa nahIM karate, dUsaroM se grahaNa nahIM karAte aura na grahaNa karane vAlA kA anumodana karate haiN| sUtra - 240-241 abrahmacarya lokameM ghora, pramAdajanaka, durAcarita hai / saMyamabhaMga karanevAle sthAnoMse dUra rahanevAle muni usakA AcaraNa nahIM krte| yaha adharma kA mUla hai| mahAdoSoM kA puMja hai| isIlie nirgrantha maithuna saMsarga kA tyAga karate hai| sUtra - 242-246 jo jJAnaputra ke vacanoM meM rata haiM, ve biDalavaNa, sAmudrika lavaNa, taila, ghRta, drava gur3a Adi padArthoM kA saMgraha karanA nahIM cAhate / yaha saMgraha lobha kA hI vighnakArI anusparza hai, aisA maiM mAnatA hU~ | jo sAdhu kadAcit padArtha kI sannidhi kI kAmanA karatA hai, vaha gRhastha hai, pravrajita nahIM hai| muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 23
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka jo bhI vastra, pAtra, kambala aura rajoharaNa rakhate haiM, unheM bhI ve saMyama aura lajjA kI rakSA ke lie hI rakhate haiM aura unakA upayoga karate haiN| samasta jIvoM ke trAtA jJAtaputra ne isa (vastrAdi upakaraNa samudAya) ko parigraha nahIM kahA hai / 'mUrchA parigraha hai' - aisA maharSi ne kahA hai / yathAvad vastutattvajJa sAdhu sarva upadhi kA saMrakSaNa karane aura unheM grahaNa karane meM mamatvabhAva kA AcaraNa nahIM karate, itanA hI nahIM, ve apane zarIra para bhI mamatva nahIM karate / sUtra - 247-250 aho ! samasta tIrthaMkaroM ne saMyama ke anukUla vRtti aura eka bAra bhojana isa nitya tapaHkarma kA upadeza diyA hai / ye jo trasa aura sthAvara atisUkSma prANI haiM, jinheM rAtri meM nahIM dekha pAtA, taba AhAra kI eSaNA kaise kara sakatA hai ? udaka se Ardra, bIjoM se saMsakta AhAra ko tathA pRthvI para par3e hue prANIyoM ko dina meM bacAyA jA sakatA hai, taba phira rAtri meM nirgrantha bhikSAcaryA kaise kara sakatA hai? jJAtaputra ne isI doSa ko dekha kara kahA-nirgrandha sAdhu rAtribhojana nahIM karate / ve rAtri meM cAroM prakAra ke AhAra kA sevana nahIM krte| sUtra - 251-253 zreSTha samAdhi vAle saMyamI mana, vacana aura kAya-yoga se aura kRta, kArita evaM anumodana-karaNa se pRthvIkAya kI hiMsA nahIM karate / pRthvIkAya kI hiMsA karatA huA sAdhaka usake Azrita rahe hue vividha prakAra ke cAkSuSa trasa aura sthAvara prANiyoM kI hiMsA karatA hai / isalie ise durgativarddhaka doSa jAna kara yAvajjIvana pRthvIkAya ke samArambha kA tyAga kare / sUtra - 254-256 susamAdhimAn saMyamI mana, vacana aura kAya-trividha karaNa se apkAya kI hiMsA nahIM karate / apkAyika jIvoM kI hiMsA karatA huA sAdhaka unake Azrita rahe hue vividha cAkSuSa aura acAkSuSa trasa aura sthAvara prANiyoM kI hiMsA karatA hai / isalie ise durgatibarddhaka doSa jAna kara yAvajjIvana apkAya ke samArambha kA tyAga kare / sUtra - 257 sAdhu-sAdhvI-agni ko jalAne kI icchA nahIM karate; kyoMki vaha dUsare zastroM kI apekSA tIkSNa zastra tathA saba ora se durAzraya hai / vaha cAro dikSA, urdhva tathA adhodizA aura vidizAoM meM sabhI jIvoM kA dahana karatI hai| niHsandeha yaha agni prANiyoM ke lie AghAtajanaka hai / ataH saMyamI prakAza aura tApa ke lie usa kA kiMcinmAtra bhI Arambha na kre| ise durgativarddhaka doSa jAnakara (sAdhuvarga) jIvana-paryanta agnikAya ke samArambha kA tyAga kare / sUtra - 261-264 tIrthaMkaradeva vAyu ke samArambha ko agnisamArambha ke sadRza hI mAnate haiM / yaha sAvadha-bahula hai / ataH yaha SaTkAya ke trAtA sAdhuoM ke dvArA Asevita nahIM hai / tAr3a ke paMkhe se, patra se, vRkSa kI zAkhA se, svayaM havA karanA tathA dUsaroM se karavAnA nahIM cAhate aura anumodana bhI nahIM karate haiM / jo bhI vastra, pAtra, kambala yA rajoharaNa haiM, unake dvArA (bhI) ve vAyu kI udIraNA nahIM karate, kintu yatanApUrvaka vastra-pAtrAdi upakaraNa ko dhAraNa karate haiM / isa durgativarddhaka doSa ko jAna kara (sAdhuvarga) jIvanaparyanta vAyukAya-samArambha kA tyAga kre| sUtra - 265-267 susamAhita saMyamI mana, vacana aura kAya tathA trividha karaNa se vanaspatikAya kI hiMsA nahIM karate / vanaspatikAya kI hiMsA karatA huA sAdhu usake Azrita vividha cAkSuSa aura acAkSuSa trasa aura sthAvara prANiyoM kI hiMsA karatA hai / ise durgativarddhaka doSa jAna kara (sAdhuvarga) jIvana bhara vanaspatikAya ke samArambha kA tyAga kare muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 24
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 268-270 susamAdhiyukta saMyamI mana, vacana, kAyA tathA trividha karaNa se trasakAyika jIvoM kI hiMsA nahIM karate / trasakAya kI hiMsA karatA huA usake Azrita aneka prakAra ke cAkSuSa aura acAkSuSa prANiyoM kI hiMsA karatA hai| ise durgativarddhaka doSa jAna kara jIvanaparyanta trasakAya ke samArambha kA tyAga kare / sUtra - 271-274 jo AhAra Adi cAra padArtha RSiyoM ke lie akalpanIya haiM, unakA vivarjana karatA huA (sAdhu) saMyama kA pAlana kre| akalpanIya piNDa, zayyA, vastra aura pAtra ko grahaNa karane kI icchA na kare, ye kalpanIya hoM to grahaNa kare / jo sAdhu-sAdhvI nitya nimaMtrita kara diyA jAne vAlA, krIta, auddezika AhRta AhAra grahaNa karate haiM, ve prANiyoM ke vadha kA anumodana karate haiM, aisA maharSi mahAvIra ne kahA hai / isalie dharmajIvI, sthitAtmA, nirgrantha, krIta, auddezika evaM AhRta azana-pAna Adi kA varjana karate hai| sUtra - 275-277 gRhastha ke kAMse ke kaTore meM yA bartana meM jo sAdhu azana, pAna Adi khAtA-pItA hai, vaha zramaNAcAra se paribhraSTa ho jAtA hai / (gRhastha ke dvArA) una bartanoM ko sacitta jala se dhone meM aura bartanoM ke dhoe hue pAnI ko DAlane meM jo prANI nihata hote haiM, usameM tIrthaMkaroM ne asaMyama dekhA hai / kadAcit pazcAtkarma aura puraHkarma doSa saMbhava hai / isI kAraNa ve gRhastha ke pAtra meM bhojana nahIM karate / sUtra - 278-280 Arya ke lie AsandI aura palaMga para, maMca aura AsAlaka para baiThanA yA sonA anAcarita hai| tIrthaMkaradevoM dvArA kathita AcAra kA pAlana karanevAle nirgrantha meM baiThanA bhI par3e to binA pratilekhana kiye, AsandI, palaMga Adi baiThate uThate yA sote nahIM hai / ye saba zayanAsana gambhIra chidra vAle hote haiM, inameM sUkSma prANiyoM kA pratilekhana karanA duHzakya hotA hai; isalie AsandI Adi para baiThanA yA sonA varjita hai| sUtra - 281-284 bhikSA ke lie praviSTa jisa (sAdhu) ko gRhastha ke ghara meM baiThanA acchA lagatA hai, vaha isa prakAra ke anAcAra ko tathA usake abodhi rUpa phala ko prApta hotA hai / vahAM baiThane se brahmacarya-vrata kA pAlana karane meM vipatti, prANiyoM kA vadha hone se saMyama kA ghAta, bhikSAcaroM ko antarAya aura ghara vAloM ko krodha, utpanna hotA hai, (gRhastha ke ghara meM baiThane se) brahmacarya kI asurakSA hotI hai; striyoM ke prati bhI zaMkA utpanna hotI hai / ataH yaha gRhasthagRhaniSadyA kuzIlatA baDhAne vAlA sthAna hai, sAdhu isakA dUra se hI parivarjana kara de / jarA grasta, vyAdhi pIr3ita aura tapasvI ke lie gRhastha ke ghara meM baiThanA kalpanIya hai| sUtra - 285-287 rogI ho yA nIrogI, jo sAdhu snAna karane kI icchA karatA hai, usake AcAra kA atikramaNa hotA hai; usakA saMyama bhI tyakta hotA hai| polI bhUmi meM aura bhUmi ko darAroM meM sUkSma prANI hote haiM / prAsuka jala se bhI snAna karatA huA bhikSu unheM palvita kara detA hai / isalie ve zItala yA uSNa jala se snAna nahIM karate / ve jIvana bhara ghora asnAnavrata para dRDhatA se Tike rahate haiN| sUtra - 288-291 saMyamI sAdhu snAna athavA apane zarIra kA ubaTana karane ke lie kalka, lodhra, yA padmarAga kA kadApi upayoga nahIM karate / nagna, muNDita, dIrgha roma aura nakhoM vAle tathA maithunakarma se upazAnta sAdhu ko vibhUSA se kyA prayojana hai ? vibhUSA ke nimitta se sAdhu cikane karma bA~dhanA hai, jisake kAraNa vaha dustara saMsAra-sAgara meM jA muni dIparatnasAgara kRt (dazavakAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 25
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka par3atA hai / tIrthaMkara deva vibhUSA meM saMlagna citta ko karmabandha kA hetu mAnate haiM / aisA citta sAvadya-bahula hai / yaha SaT kAya ke trAtA ke dvArA Asevita nahIM hai| sUtra - 292 vyAmoha-rahita tattvadarzI tathA tapa, saMyama aura Arjava guNa meM rata rahane vAle ve sAdhu apane zarIra ko kSINa kara dete haiM / ve pUrvakRta pApoM kA kSaya kara DAlate haiM aura naye pApa nahIM karate / sUtra - 293 sadA upazAnta, mamatva-rahita, akiMcana apanI adhyAtma-vidyA ke anugAmI tathA jagat ke jIvoM ke trAtA aura yazasvI haiM, zaradaRtu ke nirmala candramA ke samAna sarvathA vimala sAdhu siddhi ko athavA saudharmAvataMsaka Adi vimAnoM ko prApta karate haiN| - aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-6 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 26
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-7-vAkyazuddhi sUtra - 294 prajJAvAn sAdhu cAroM hI bhASAoM ko jAna kara do uttama bhASAoM kA zuddha prayoga karanA sIkhe aura do (adhama) bhASAoM ko sarvathA na bole / sUtra - 295-298 tathA jo bhASA satya hai, kintu avaktavya hai, jo satyA-mRSA hai, tathA mRSA hai evaM jo asatyAmRSA hai, (kintu) tIrthaMkara devoM ke dvArA anAcIrNa hai, use bhI prajJAvAn sAdhu na bole / jo asatyA'mRSA aura satyabhASA anavadya, akarkaza aura asaMdigdha ho, use samyak prakAra se vicAra kara bole / satyAmRSA bhI na bole, jisakA yaha artha hai, yA dUsarA hai ? (isa prakAra se) apane Azaya ko saMdigdha banA detI ho / jo manuSya satya dIkhanevAlI asatya vastu kA Azraya lekara bolatA hai, usase bhI vaha pApa se spRSTa hotA hai, to phira jo mRSA bolatA hai, usake pApa kA to kyA kahanA ? sUtra - 299-303 hama jAeMge, hama kaha deMge, hamArA amuka (kArya) avazya ho jAegA, yA maiM amuka kArya karUMgA, athavA yaha (vyakti) yaha (kArya) avazya karegA; yaha aura isI prakAra kI dUsarI bhASAe~, jo bhaviSya, vartamAna athavA atItakAla-sambandhI artha ke sambandha meM zaMkita hoM; dhairyavAn sAdhu na bole / __atIta, vartamAna aura anAgata kAla sambandhI jisa artha ko na jAnatA ho athavA jisake viSaya meM zaMkA ho usake viSaya meM 'yaha isI prakAra hai, aisA nahIM bolanA / atIta, vartamAna aura anAgata kAla sambandhI jo artha niHzaMkita ho, usake viSaya meM 'yaha isa prakAra hai', aisA nirdeza kre| sUtra - 304-306 isI prakAra jo bhASA kaThora ho tathA bahuta prANiyoM kA upaghAta karane vAlI ho, vaha satya hone para bhI bolane yogya nahIM hai; kyoMki aisI bhASA se pApakarma kA bandha (yA Asrava) hotA hai / isI prakAra kAne ko kAnA, napuMsaka ko napuMsaka tathA rogI ko rogI aura cora ko cora na kahe / isa ukta artha se athavA anya aise jisa artha se koI prANI pIr3ita hotA hai, usa artha ko AcAra sambandhI bhAvadoSa ko jAnanevAlA prajJAvAn sAdhu na bole / sUtra - 307-313 isI prakAra prajJAvAn sAdhu, 're hola !, re gola !, o kutte !, ai vRSala (zUdra)!, he dramaka !, o durbhaga !' isa prakAra na bole / strI ko-he dAdI !, he paradAdI !, he mAM !, he mausI !, he buA !, ai bhAnajI !, arI putrI !, he nAtina, he halA !, he anne!, he bhaTTe !, he svAmini !, he gomini ! - isa prakAra AmaMtrita na kare / kintu yathAyogya guNadoSa, vaya Adi kA vicAra kara eka bAra yA bAra-bAra unheM unake nAma yA gotra se Amantrita kre| puruSa ko-he dAdA !, he paradAdA !, he pitA !, he cAcA !, he mAmA!, he bhAnajA !, he putra !, he pote !, he hala !, he anna !, he bhaTTa !, he svAmin !, he vRSala!' isa prakAra Amantrita na kare / kintu yathAyogya guNadoSa, vaya Adi kA vicAra kara eka bAra yA bAra-bAra unheM unake nAma yA gotra se Amantrita kre| sUtra - 314-316 paMcendriya prANiyoM ko jaba taka 'yaha mAdA athavA nara hai' yaha nizcayapUrvaka na jAna le, taba taka yaha manuSya kI jAti hai, yaha gAya kI jAti hai, isa prakAra bole / isI prakAra manuSya, pazu-pakSI athavA sarpa (sarIsRpa) ko dekha kara ke sthUla hai, pramedura hai, vadhya hai, yA pAkya hai, isa prakAra na kahe / prayojanavaza bolanA hI par3e to use parivRddha, muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 27
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka upacita, saMjAta, prINita yA (yaha) mahAkAya hai, isa prakAra bole / sUtra - 317-318 isI prakAra prajJAvAn muni-ye gAyeM duhane yogya haiM, ye bachar3e damana yogya haiM, vahana karane yogya hai, ratha yogya haiM; isa prakAra na bole / prayojanavaza bolanA hI par3e to yaha yuvA baila hai, yaha dUdha denevAlI hai tathA choTA baila, bar3A baila athavA saMvahana yogya hai, isa prakAra bole / sUtra - 319-321 isI prakAra udyAna meM, parvatoM para athavA vanoM meM jAkara bar3e-bar3e vRkSoM ko dekha kara prajJAvAn sAdhu isa prakAra na bole- 'ye vRkSa prAsAda, stambha, toraNa, ghara, parigha, argalA evaM naukA tathA jala kI kuMDI, pITha, kASThapAtra, hala, mayika, yaMtrayaSTi, gAr3I ke pahiye kI nAbhi athavA aharana, Asana, zayana, yAna aura upAzraya ke (lie) upayukta kucha (kASTha) haiM-isa prakAra kI bhUtopaghAtinI bhASA prajJAsampanna sAdhu na bole| sUtra - 323-324 (kAraNavaza) udyAna meM, parvatoM para yA vanoM meM jA kara rahA huA prajJAvAn sAdhu vahAM bar3e-bar3e vRkSoM ko dekha isa prakAra kahe-'ye vRkSa uttama jAtivAle haiM, dIrgha, gola, mahAlaya, zAkhAoM evaM prazAkhAoM vAle tathA darzanIya haiM, isa prakAra bole / sUtra - 325-326 tathA ye phala paripakva ho gae haiM, pakA kara khAne ke yogya haiM, ye phala kAlocita haiM, inameM guThalI nahIM par3I, ye do Tukar3e karane yogya haiM-isa prakAra bhI na bole / prayojanavaza bolanA par3e to "ye AmravRkSa phaloM kA bhAra sahane meM asamartha haiM, bahunivartita phala vAle haiM, bahu-saMbhUta haiM athavA bhUtarUpa haiM; isa prakAra bole / sUtra - 327-328 isI prakAra-'ye dhAnya-oSadhiyA~ paka gaI haiM, nIlI chAla vAlI haiM, kATane yogya haiM, ye bhUnane yogya haiM, agni meM seka kara khAne yogya haiM; isa prakAra na kahe / yadi prayojanavaza kucha kahanA ho to ye oSadhiyA~ aMkurita, prAyaH niSpanna, sthirIbhUta, upaghAta se pAra ho gaI haiN| abhI kaNa garbha meM haiM yA kaNa garbha se bAhara nikala Aye haiM, yA siTe paripakva bIja vAle ho gaye haiM, isa prakAra bole / sUtra - 329-332 isI prakAra sAdhu ko jImaNavAra (saMkhaDI) aura kRtya (mRtakabhoja) jAna kara ye karaNIya haiM, yaha cora mArane yogya haiM, ye nadiyA~ acchI taraha se tairane yogya haiM, isa prakAra na bole-(prayojanavaza kahanA par3e to) saMkhaDI ko (yaha) saMkhaDI hai, cora ko apane prANoM ko kaSTa meM DAlakara svArtha siddha karane vAlA' kaheM / aura nadiyoM ke tIrtha bahuta sama haiM, isa prakAra bole / tathA ye nadiyA~ jala se pUrNa bharI huI haiM; zarIra se tairane yogya haiM, isa prakAra na kahe / tathA ye naukAoM dvArA pAra kI jA sakatI haiM, evaM prANI inakA jala pI sakate haiM, aisA bhI na bole / (prayojanavaza kahanA par3e to) prAyaH jala se bharI huI haiM; agAdha haiM, ye bahuta vistRta jala vAlI haiM,-prajJAvAn bhikSu isa prakAra khe| sUtra - 333-335 isI prakAra sAvadha vyApAra dUsare ke lie kiyA gayA ho, kiyA jA rahA ho athavA kiyA jAegA aisA jAna kara sAvadha vacana muni na bole / koI sAvadha kArya ho rahA ho to use dekhakara bahuta acchA kiyA, yaha bhojana bahuta acchA pakAyA hai; acchA kATA hai; acchA huA isa kRpaNa kA dhana haraNa huA; (acchA huA, vaha duSTa) mara gayA, muni dIparatnasAgara kRt (dazavakAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 28
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka bahuta acchA niSpanna huA hai; (yaha kanyA) atIva sundara hai; isa prakAra ke sAvadha vacanoM kA muni prayoga na kare / (prayojanavaza kabhI bolanA par3e to) 'yaha prayatna se pakAyA gayA hai', 'prayatna se kATA gayA he' prayatnapUrvaka lAlanapAlana kiyA gayA hai, tathA yaha prahAra gADha hai, aisA (nirdoSa vacana) bole / sUtra - 336 yaha vastu sarvotkRSTa, bahumUlya, atula hai, isake samAna dUsarI koI vastu nahIM hai, yaha vastu avarNanIya yA aprItikara hai; ityAdi vyApAraviSayaka vacana na khe| sUtra - 337 koI gRhastha kisI ko saMdeza kahane ko kahe taba 'maiM tumhArI saba bAteM usase avazya kaha dUMgA' (athavA kisI ko saMdeza kahalAte hue) 'yaha saba usase kaha denA'; isa prakAra na bole; kintu pUrvApara vicAra karake bole| sUtra - 338 acchA kiyA yaha kharIda liyA athavA beca diyA, yaha padArtha kharAba hai, kharIdane yogya nahIM hai athavA acchA hai, kharIdane yogya hai; isa mAla ko le lo athavA beca DAlo (isa prakAra) vyavasAya-sambandhI (vacana), sAdhu na khe| sUtra - 339 kadAcit koI alpamUlya athavA bahumUlya mAla kharIdane yA becane ke viSaya meM (pUche to) vyAvasAyika prayojana kA prasaMga upasthita hone para sAdhu yA sAdhvI niravadya vacana bole / sUtra - 340 isI prakAra dhIra aura prajJAvAn sAdhu asaMyamI ko-yahA~ baiTha, idhara A, yaha kArya kara, so jA, khar3A ho jA yA calA jA, isa prakAra na kahe / sUtra - 341-342 ye bahuta se asAdhu loka meM sAdhu kahalAte haiM; kintu nirgrantha sAdhu asAdhu ko-'yaha sAdhu hai', isa prakAra na kahe, sAdhu ko hI-'yaha sAdhu hai;' aisA kahe / jJAna aura darzana se sampanna tathA saMyama aura tapa meM rata-aise sadguNoM se samAyukta saMyamI ko hI sAdhu kahe / sUtra - 343 devoM, manuSyoM athavA tiryaJcoM kA paraspara saMgrAma hone para amuka kI vijaya ho, athavA na ho,-isa prakAra na khe| sUtra - 344 vAyu, vRSTi, sardI, garmI, kSema, subhikSa athavA ziva, ye kaba hoMge? athavA ye na hoM isa prakAra na khe| sUtra - 345 megha ko, AkAza ko athavA mAnava ko-'yaha deva hai, yaha deva hai', isa prakAra kI bhASA na bole / kintu'yaha megha' umar3a rahA hai, yaha meghamAlA barasa par3I hai, isa prakAra bole / sUtra - 346 sAdhu, nabha aura megha ko-antarikSa tathA guhyAnucarita kahe tathA RddhimAn manuSya ko 'yaha RddhizAlI hai', aisA khe| muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 29
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 347 jo bhASA sAvadha kA anumodana karanevAlI ho, jo nizcayakAriNI evaM paraupaghAtakAriNI ho, use krodha, lobha, bhaya yA hAsyavaza bhI na bole| sUtra - 348 jo muni zreSTha vacanazuddhi kA samyak samprekSaNa karake doSayukta bhASA ko sarvadA sarvathA chor3a detA hai tathA parimita aura doSarahita vacana pUrvApara vicAra karake bolatA hai, vaha satpuruSoM ke madhya meM prazaMsA prApta karatA hai| sUtra - 349 SaDjIvanikAya ke prati saMyata tathA zrAmaNyabhAva meM sadA yatnazIla rahane vAlA prabuddha sAdhu bhASA ke doSoM aura guNoM ko jAna kara evaM usameM se doSayukta bhASA ko sadA ke lie chor3a de aura hitakArI tathA Anulomika vacana bole| sUtra - 350 jo sAdhu guNa-doSoM kI parIkSA karake bolane vAlA hai, jisakI indriyA~ susamAhita haiM, cAra kaSAyoM se rahita hai, anizrita hai, vaha pUrvakRta pApa-mala ko naSTa karake isa loka tathA paraloka kA ArAdhaka hotA hai / -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-7 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 30
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-8-AcArapraNidhi sUtra -351 AcAra-praNidhi ko pAkara, bhikSu ko jisa prakAra (jo) karanA cAhie, vaha maiM tumheM kahU~gA, jise tuma anukrama se mujha se suno| sUtra - 352-353 __pRthvIkAya, apkAya, agnikAya, vAyukAya tathA vanaspatikAya tathA trasa prANI; ye jIva haiM, aisA maharSi ne kahA hai / una ke prati mana, vacana aura kAyA se sadA ahiMsAmaya vyApArapUrvaka hI rahanA cAhie / isa prakAra (ahiMsakavRtti se rahane vAlA) saMyata hotA hai| sUtra - 354-355 susamAhita saMyamI tIna karaNa tIna yoga se pRthvI, bhitti, zilA athavA miTTI kA, Dhele kA svayaM bhedana na kare aura na use kurede, sacitta pRthvI aura sacitta raja se saMsRSTa Asana para na baiThe / (yadi baiThanA ho to) jisakI vaha bhUmi ho, usase AjJA mAMga kara tathA pramArjana karake baitthe| sUtra - 356-357 saMyamI sAdhu zIta udaka, ole, varSA ke jala aura hima kA sevana na kare / tapA huA garma jala tathA prAsuka jala hI grahaNa kare / sacita jala se bhIge hue apane zarIra ko na to poMche aura na hI male / tathAbhUta zarIra ko dekhakara, usakA sparza na kre| sUtra - 358 muni jalate hue aMgAre, agni, truTita agni kI jvAlA, jalatI huI lakar3I ko na pradIpta kare, na hilAe aura na use bujhaae| sUtra - 359 sAdhu tAr3a ke paMkhe se, patte se, vRkSa kI zAkhA se athavA sAmAnya paMkhe se apane zarIra ko athavA bAhya pud gala ko bhI havA na kre| sUtra - 360-361 muni tRNa, vRkSa, phala, tathA mUla kA chedana na kare, vividha prakAra ke sacitta bIjoM kI mana se bhI icchA na kre| vanakuMjoM meM, bIjoM, harita tathA udaka, uttiMga aura panaka para khar3A na rhe| sUtra - 362 muni vacana athavA karma se trasa prANiyoM kI hiMsA na kare / samasta jIvoM kI hiMsA se uparata sAdhu vividha svarUpa vAle jagat ko (vivekapUrvaka) dekhe / sUtra - 363-366 saMyamI sAdhu jinheM jAna kara samasta jIvoM ke prati dayA kA adhikArI banatA hai, una ATha prakAra ke sUkSmoM ko bhalIbhAMti dekhakara hI baiThe, khar3A ho athavA soe / ve ATha sUkSma kauna-kauna se haiM ? taba medhAvI aura vicakSaNa kahe ki ve ye haiM- snehasUkSma, puSpasUkSma, prANisUkSma, uttiMga sUkSma, panakasUkSma, bIjasUkSma, haritasUkSma aura AThavA~ aNDasUkSma / sabhI indriyoM ke viSaya meM rAga-dveSa rahita saMyamI sAdhu isI prakAra ina sUkSma jIvoM ko sarva prakAra se jAna kara sadA apramatta rahatA huA yatanA kare / muni dIparatnasAgara kRt (dazavakAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 31
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 367-368 saMyamI sAdhu sadaiva yathAsamaya upayogapUrvaka pAtra, kambala, zayyA, uccArabhUmi, saMstAraka athavA Asana kA pratilekhana kare / uccAra, prasravaNa, kapha, nAka kA maila aura pasInA Adi DAlane ke lie prAsuka bhUmi kA pratilekhana karake unakA (yatanApUrvaka) pariSThApana kare / sUtra - 369 pAnI yA bhojana ke lie gRhastha ke ghara meM praveza karake sAdhu yatanA se khar3A rahe, parimita bole aura (vahA~ ke) rUpa meM mana ko DAMvADola na kare / sUtra - 370-371 bhikSu kAnoM se bahuta kucha sunatA hai tathA A~khoM se bahuta-se rUpa (yA dRzya) dekhatA hai kintu saba dekhate hue aura sune hue ko kaha denA ucita nahIM / yadi sunI yA dekhI huI (ghaTanA aupaghAtika ho to nahIM kahanI tathA kisI bhI upAya se gRhasthocita AcaraNa nahIM krnaa)| sUtra - 372 pUchane para athavA binA pUche bhI yaha sarasa (bhojana) hai aura yaha nIrasa hai, yaha (grAma Adi) acchA hai aura yaha burA hai, athavA milA yA na milA; yaha bhI na khe| sUtra - 373-376 bhojana meM gRddha na ho, vyartha na bolatA huA uJcha bhikSA le / (vaha) aprAsuka, krIta, auddezika aura AhRta AhAra kA bhI upabhoga na kare / aNumAtra bhI sannidhi na kare, sadaiva mudhAjIvI asambaddha aura janapada ke nizrita rahe, rUkSavRtti, susantuSTa, alpa icchAvAlA aura thor3e se AhAra se tRpta hone vAlA ho / vaha jinapravacana ko suna kara Asuratva ko prApta na ho / kAnoM ke lie sukhakara zabdoM meM rAgabhAva sthApana na kare, dAruNa aura karkaza sparza ko zarIra se (samabhAvapUrvaka) sahana kre| sUtra - 377 kSudhA, pipAsA, duHzayyA, zIta, uSNa, arati aura bhaya ko (muni) avyathita hokara sahana kare; (kyoMki) deha meM utpanna duHkha ko samabhAva se sahanA mahAphalarUpa hotA hai| sUtra - 378 sUrya ke asta ho jAne para aura sUrya udaya na ho jAe taba taka saba prakAra ke AhArAdi padArthoM kI mana se bhI icchA na kre| sUtra - 379-382 sAdhu tanatanAhaTa na kare, capalatA na kare, alpabhASI, mitabhojI aura udara kA damana karane vAlA ho / thor3A pAkara nindA na kare / kisI jIva kA tiraskAra na kare / utkarSa bhI prakaTa na kare / zruta, lAbha, jAti, tapasvitA aura buddhi se mada na kare / jAnate hue yA anajAne adhArmika kRtya ho jAe to turanta usase apane Apako roka le tathA dUsarI bAra vaha kArya na kare / anAcAra kA sevana karake use guru ke samakSa na chipAe aura na hI sarvathA apalApa kare; kintu sadA pavitra prakaTa bhAva dhAraNa karanevAlA, asaMsakta evaM jitendriya rhe| sUtra - 383 muni mahAn AtmA AcArya ke vacana ko saphala kare / vaha unake kathana ko bhalIbhA~ti grahaNa karake kArya dvArA sampanna kre| muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 32
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 384 jIvana ko adhruva aura AyuSya ko parimita jAna tathA siddhimArga kA vizeSarUpa se jJAna prApta karake bhogoM se nivRtta ho jaae| sUtra - 385 apane bala, zArIrika zakti, zraddhA aura Arogya ko dekha kara tathA kSetra aura kAla ko jAna kara, apanI AtmA ko dharmakArya meM niyojita kare / sUtra - 386 jaba taka vRddhAvasthA pIr3ita na kare, vyAdhi na bar3he aura indriyA~ kSINa na hoM, taba taka dharma kA samyak AcaraNa kara lo| sUtra -387 krodha, mAna, mAyA aura lobha, pApa ko bar3hAne vAle haiM / AtmA kA hita cAhanevAlA ina cAroM kA avazyameva vamana kara de| sUtra - 388 krodha prIti kA, mAna vinaya kA, mAyA mitratA kA aura lobha to saba kA nAza karanevAlA hai| sUtra - 389 krodha ko upazama se, mAna ko mRdutA se, mAyA ko saralatA se aura lobha para saMtoSa dvArA vijaya prApta kare sUtra - 390 anigRhIta krodha aura mAna, pravarddhamAna mAyA aura lobha, ye cAroM saMkliSTa kaSAya punarjanma kI jaDeM sIMcate sUtra - 391 (sAdhu) ratnAdhikoM ke prati vinayI bane, dhruvazIlatA ko na tyAge / kachue kI taraha AlInagupta aura pralInagupta hokara tapa-saMyama meM parAkrama kare / sUtra - 392 sAdhu nidrA ko baha mAna na de / atyanta hAsya ko varjita kare, pArasparika vikathAoM meM ramaNa na kare, sadA svAdhyAya meM rata rhe| sUtra - 393 sAdhu Alasyarahita hokara zramaNadharma meM yogoM ko sadaiva niyukta kare; kyoMki zramaNadharma meM saMlagna sAdhu anuttara artha ko prApta karatA hai| sUtra - 394 jisa ke dvArA ihaloka aura paraloka meM hita hotA hai, sugati hotI hai / vaha bahuzruta (muni) kI paryupAsanA kare aura artha ke vinizcaya ke lie pRcchA kre| sUtra - 395 jitendriya muni (apane) hAtha, paira aura zarIra ko saMyamita karake AlIna aura gupta hokara guru ke samIpa muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 33
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 396 AcArya Adi ke pArzva bhAga meM, Age aura pRSThabhAga meM na baiThe tathA guru ke samIpa uru saTA kara (bhI) na baiThe sUtra - 397 vinIta sAdhu binA pUche na bole, (ve) bAta kara rahe hoM to bIca meM na bole / cugalI na khAe aura mAyAmRSA kA varjana kre| sUtra - 398 jisase aprIti utpanna ho athavA dUsarA zIghra hI kupita hotA ho, aisI ahitakara bhASA sarvathA na bole / sUtra -399 AtmavAn sAdhu dRSTa, parimita, asaMdigdha, paripUrNa, vyakta, paricita, ajalpita aura anudvigna bhASA bole / sUtra -400 AcArAMga aura vyAkhyAprajJapti sUtra ke dhAraka evaM dRSTivAda ke adhyetA sAdhu vacana se skhalita ho jAe~ to muni unakA upahAsa na kare / sUtra - 401 nakSatra, svapnaphala, vazIkaraNAdi yoga, nimitta, mantra, bheSaja Adi ayogya bAteM gRhasthoM ko na kahe; kyoMki ye prANiyoM ke adhikaraNa sthAna haiN| sUtra - 402 dUsaroM ke lie bane hue, uccArabhUmi se yukta tathA strI aura pazu se rahita sthAna, zayyA aura Asana kA sevana kre| sUtra - 403 yadi upAzraya vivikta ho to kevala striyoM ke bIca dharmakathA na kahe; gRhasthoM ke sAtha saMstava na kare, sAdhuoM ke sAtha hI paricaya kre| sUtra - 404 jisa prakAra murge ke bacce ko billI se sadaiva bhaya rahatA hai, isI prakAra brahmacArI ko strI ke zarIra se bhaya hotA hai| sUtra - 405 citrabhitti athavA vibhUSita nArI ko TakaTakI lagA kara na dekhe / kadAcit sahasA usa para dRSTi par3a jAe to dRSTi turaMta usI taraha vApasa haTA le, jisa taraha sUrya para par3I huI dRSTi haTA lI jAtI hai| sUtra -406 jisake hAtha-paira kaTe hue hoM, jo kAna aura nAka se vikala ho, vaisI sau varSa kI nArI (ke saMsarga) kA bhI brahmacArI parityAga kara de| sUtra - 407 AtmagaveSI puruSa ke lie vibhUSA, strIsaMsarga aura snigdha rasa-yukta bhojana tAlapuTa viSa ke samAna hai| muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 34
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra -408 striyoM ke aMga, pratyaMga, saMsthAna, cAru-bhASaNa aura kaTAkSa ke prati (sAdhu) dhyAna na de, kyoMki ye kAmarAga ko bar3hAne vAle haiN| sUtra - 409 zabda, rUpa, rasa, gandha aura sparza, ina pudgaloM ke pariNamana ko anitya jAna kara manojJa viSayoM meM rAgabhAva sthApita na kre| sUtra - 410 una (indriyoM ke viSayabhUta) pudgaloM ke pariNamana ko jaisA hai, vaisA jAna kara apanI prazAnta AtmA se tRSNArahita hokara vicaraNa kare / sUtra - 411 jisa (vairAgyabhAvapUrNa) zraddhA se ghara se nikalA aura pravrajyA ko svIkAra kiyA, usI zraddhA se mUla-guNoM kA anupAlana kre| sUtra - 412 (jo muni) isa tapa, saMyamabhoga aura svAdhyAyayoga meM sadA niSThApUrvaka pravRtta rahatA hai, vaha apanI aura dUsaroM kI rakSA karane meM usI prakAra samartha hotA hai, jisa prakAra senA se ghira jAne para samagra zastro se susajjita shuurviir| sUtra - 413 svAdhyAya aura saddhyAna meM rata, trAtA, niSpApabhAva vAle (tathA) tapazcaraNa meM rata muni kA pUrvakRta karma usI prakAra vizuddha hotA hai, jisa prakAra agni dvArA tapAe hue rUpya kA mala / sUtra - 414 jo (pUrvokta) guNoM se yukta hai, duHkhoM ko sahana karane vAlA hai, jitendriya hai, zruta yukta hai, mamatvarahita aura akiMcana hai; vaha karmarUpI meghoM ke dUra hone para, usI prakAra suzobhita hotA hai, jisa prakAra sampUrNa abhrapaTala se vimukta candramA / - aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-8 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 35
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-9-vinayasamAdhi adhyayana-9- vinayasamAdhi uddezaka - 1 sUtra -415 (jo sAdhaka) garva, krodha, mAyA aura pramAdavaza gurudeva ke samIpa vinaya nahIM sIkhatA, (usake) ve (ahaMkArAdi durguNa) hI vastutaH usa ke jJAnAdi vaibhava vAMsa ke phala ke samAna vinAza ke lie hotA hai| sUtra - 416-417 jo guru kI ye manda, alpavayaska tathA alpazruta haiN| aisA jAna kara hIlanA karate haiM, ve mithyAtva ko prApta karake guruoM kI AzAtanA karate haiN| kaI svabhAva se hI manda hote haiM aura koI alpavayaska bhI zruta aura buddhi se sampanna hote haiM / ve AcAravAn aura guNoM meM susthitAtmA AcArya kI avajJA kiye jAne para (guNarAzi ko usI prakAra) bhasma kara DAlate haiM, jisa prakAra indhanarAzi ko agni / sUtra - 418-419 jo koI sarpa ko 'choTA baccA hai| yaha jAna kara usakI AzAtanA karatA hai, vaha (sapa) usake ahita ke lie hotA hai, isI prakAra AcArya kI bhI avahelanA karane vAlA mandabuddhi bhI saMsAra meM janma-maraNa ke patha para gamana karatA hai / atyanta Rddha haA bhI AzIviSa sarpa jIvana-nAza se adhika aura kyA kara sakatA hai ? parantu aprasanna hue pUjyapAda AcArya to abodhi ke kAraNa banate haiM, jisase mokSa nahIM miltaa| sUtra - 420-421 jo prajvalita agni ko masalatA hai, AzIviSa sarpa ko kupita karatA hai, yA jIvitArthI hokara viSabhakSaNa karatA hai, ye saba upamAe~ guruoM kI AzAtanA ke sAtha (ghaTita hotI haiM) kadAcit vaha agni na jalAe, kupita huA sarpa bhI na Dase, vaha halAhala viSa bhI na mAre; kintu guru kI avahelanA se (kadApi) mokSa sambhava nahIM hai| sUtra - 422-423 jo parvata ko sira se phor3anA cAhatA hai, soye hue siMha ko jagAtA hai, yA jo zakti kI noka para prahAra karatA hai, guruoM kI AzAtanA karane vAlA bhI inake tulya hai / sambhava hai, koI apane sira se parvata kA bhI bhedana kara de, kupita huA siMha bhI na khAe athavA bhAle kI noMka bhI use bhedana na kare; kintu guru kI avahelanA se mokSa (kadApi) sambhava nahIM hai| sUtra - 424 AcAryapravara ke aprasanna hone para bodhilAbha nahIM hotA tathA (unakI) AzAtanA se mokSa nahIM miltaa| isalie nirAbAdha sukha cAhanevAlA sAdhu guru kI prasannatA ke abhimukha hokara prayatnazIla rhe| sUtra - 425 jisa prakAra AhitAgni brAhmaNa nAnA prakAra kI AhutiyoM aura maMtrapadoM se abhiSikta kI huI agni ko namaskAra karatA hai, usI prakAra ziSya anantajJAna-sampanna ho jAne para bhI AcArya kI vinayapUrvaka sevA-bhakti kare / sUtra -426 jisake pAsa dharma-padoM kA zikSaNa le, he ziSya ! usake prati vinaya kA prayoga karo / sira se namana karake, hAthoM ko jor3a kara tathA kAyA, vANI aura mana se sadaiva satkAra kro| muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 36
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 427 kalyANabhAgI (sAdhu) ke lie lajjA, dayA, saMyama aura brahmacarya; ye vizodhi ke sthAna haiM / ataH jo guru mujhe nirantara zikSA dete haiM, unakI maiM satata pUjA karUM | sUtra - 428-429 jaise rAtri ke anta meM pradIpta hotA huA sUrya sampUrNa bhArata ko prakAzita karatA hai, vaise hI AcArya zruta, zIla aura prajJA se bhAvoM ko prakAzita karate haiM tathA jisa prakAra devoM ke bIca indra suzobhita hotA hai, (suzobhita hote haiM) / jaise meghoM se mukta atyanta nirmala AkAza meM kaumudI ke yoga se yukta, nakSatra aura tArAgaNa se parivRta candramA suzobhita hotA hai, usI prakAra gaNI (AcArya) bhI bhikSuoM ke bIca suzobhita hote haiN| sUtra - 430 anuttara jJAnAdi kI samprApti kA icchuka tathA dharmakAmI sAdhu (jJAnAdi ratnoM ke) mahAn Akara, samAdhiyoga tathA zruta, zIla, aura prajJA se sampanna maharSi AcAryoM ko ArAdhe tathA unakI vinayabhakti se sadA prasanna rakhe / sUtra -431 medhAvI sAdhu (pUrvokta) subhASita vacanoM ko sunakara apramatta rahatA huA AcArya kI zuzrUSA kare / isa prakAra vaha aneka guNoM kI ArAdhanA karake anuttara siddhi prApta karatA hai / -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-9- uddezaka-2 sUtra - 432-433 vRkSa ke mUla se skandha utpanna hotA hai, skandha se zAkhAe~, zAkhAoM se prazAkhAe~ nikalatI haiM / tadanantara patra, puSpa, phala aura rasa utpanna hotA hai / isI prakAra dharma (-rUpa vRkSa) kA mUla vinaya hai aura usakA parama rasayukta phala mokSa hai| usa (vinaya) ke dvArA zramaNa kIrti, zruta aura niHzreyas prApta karatA hai| sUtra - 434 jo krodhI hai, mRga-pazusama ajJa, ahaMkArI, durvAdI, kapaTI aura zaTha hai; vaha avinItAtmA saMsArasrota meM vaise hI pravAhita hotA rahatA hai, jaise jala ke srota meM par3A huA kASTha / sUtra -435 (kisI bhI) upAya se vinaya (-dharma) meM prerita kiyA huA jo manuSya kupita ho jAtA hai, vaha AtI huI divyalakSmI ko DaMDe se rokatA (haTAtA) hai| sUtra - 436-442 jo aupabAhya hAthI aura ghor3e avinIta hote haiM, ve (sevAkAla meM) duHkha bhogate hue tathA bhAra-vahana Adi nimna kAryoM meM juTAye jAte haiM aura jo hAthI aura ghor3e suvinIta hote haiM, ve sukha kA anubhava karate hue mahAn yaza aura Rddhi ko prApta karate haiM / isI taraha isa loka meM jo nara-nArI avinIta hote haiM, ve kSata-vikSata, indriyavikala, daNDa aura zastra se jarjarita, asabhya vacanoM se tAr3ita, karuNa, parAdhIna, bhUkha aura pyAsa se pIr3ita hokara duHkha kA anubhava karate haiM / jo nara-nArI suvinIta hote haiM, ve Rddhi ko prApta kara mahAyazasvI bane hue sukha kA anubhava karate haiM / isI prakAra jo deva, yakSa aura guhyaka avinIta hote haiM, ve parAdhInatA-dAsatA ko prApta hokara duHkha bhogate haiM / aura jo deva, yakSa aura guhyaka suvinIta hote haiM, ve Rddhi aura mahAn yaza ko prApta kara sukha kA anubhava karate haiN| muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 37
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 443 jo sAdhaka AcArya aura upAdhyAya kI sevA-zuzrUSA karate haiM, unake vacanoM kA pAlana karate haiM, unakI zikSA usI prakAra bar3hatI hai, jisa prakAra jala se sIMce hue vRkSa bar3hate haiN| sUtra - 444-447 jo gRhastha loga isa loka ke nimitta, sukhopabhoga ke lie, apane yA dUsaroM ke lie; zilpakalAe~ yA naipuNyakalAe~ sIkhate haiM / lalitendriya vyakti bhI kalA sIkhate samaya (zikSaka dvArA) ghora bandha, vadha aura dAruNa paritApa ko prApta hote haiN| phira bhI ve guru ke nirdeza ke anusAra calane vAle usa zilpa ke lie prasannatApUrvaka usa zikSakaguru kI pUjA, satkAra va namaskAra karate haiN| taba phira jo sAdhu AgamajJAna ko pAna ke lie udyata hai aura ananta-hita kA icchuka hai, usakA to kahanA hI kyA ? isalie AcArya jo bhI kaheM, bhikSu usakA ullaMghana na kare sUtra - 448-449 (sAdhu AcArya se) nIcI zayyA kare, nIcI gati kare, nIce sthAna meM khar3A rahe, nIcA Asana kare tathA nIcA hokara AcAryazrI ke caraNoM meM vandana aura aMjali kare / kadAcit AcArya ke zarIra kA athavA upakaraNoM kA bhI sparza ho jAe to kahe-merA aparAdha kSamA kareM, phira aisA nahIM hogaa| sUtra - 450 jisa prakAra duSTa baila cAbuka se prerita kiye jAne para (hI) ratha ko vahana karatA hai, usI prakAra durbuddhi ziSya (bhI) AcAryoM ke bAra-bAra kahane para (kArya) karatA hai| sUtra - 451 guru ke eka bAra yA bAra-bAra bulAne para buddhimAn ziSya Asana para se hI uttara na de, kintu Asana chor3a kara zuzrUSA ke sAtha unakI bAta suna kara svIkAra kre| sUtra -452 kAla, guru ke abhiprAya, upacAroM tathA deza Adi ko hetuoM se bhalIbhA~ti jAnakara tadanukUla upAya se usa-usa yogya kArya ko sampAdita kare / sUtra -453 avinIta ko vipatti aura vinIta ko sampatti (prApta) hotI hai, jisako ye donoM prakAra se jJAta hai, vahI zikSA ko prApta hotA hai| sUtra - 454 jo manuSya caNDa, apanI buddhi aura Rddhi kA garvI, pizuna, ayogyakArya meM sAhasika, guru-AjJA-pAlana se hIna, zramaNa-dharma se adRSTa, vinaya meM anipuNa aura asaMvibhAgI hai, use (kadApi) mokSa (prApta) nahIM hotaa| sUtra -455 kintu jo guruoM kI AjJA ke anusAra pravRtti karate haiM, jo gItArtha haiM tathA vinaya meM kovida haiM; ve isa dustara saMsAra-sAgara ko taira kara karmoM kA kSaya karake sarvotkRSTa gati meM gae haiN| -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-9- uddezaka-3 sUtra - 456 jisa prakAra AhitAgni agni kI zuzrUSA karatA huA jAgrata rahatA hai; usI prakAra jo AcArya kI zuzrUSA muni dIparatnasAgara kRt (dazavakAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 38
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka karatA huA jAgrata rahatA hai tathA jo AcArya ke Alokita evaM iMgita ko jAna kara unake abhiprAya kI ArAdhanA karatA hai, vahI pUjya hotA hai| sUtra - 457 jo (ziSya) AcAra ke lie vinaya karatA hai, jo sunane kI icchA rakhatA huA (unake) vacana ko grahaNa kara ke, upadeza ke anusAra kArya karanA cAhatA hai aura jo guru kI AzAtanA nahIM karatA, vaha pUjya hotA hai| sUtra - 458 alpavayaska hote hue bhI paryAya meM jo jyeSTha haiM; una ratnAdhikoM ke prati jo vinaya karatA hai, namra rahatA hai, satyavAdI hai, guru sevA meM rahatA hai aura guru ke vacanoM kA pAlana karatA hai, vaha pUjya hotA hai| sUtra - 459 jo saMyamayAtrA ke nirvAha ke lie sadA vizuddha, sAmudAyika, ajJAta, uJcha caryA karatA hai, jo na milane para viSAda nahIM karatA aura milane para zlAghA nahIM karatA, vaha pUjanIya hai| sUtra -460 jo (sAdhu) saMstAraka, zayyA, Asana, bhakta aura pAnI kA atilAbha hone para bhI alpa icchA rakhanevAlA hai, isa prakAra jo apane ko santuSTa rakhatA hai tathA jo santoSapradhAna jIvana meM rata hai, vaha pUjya hai| sUtra - 461 manuSya lAbha kI AzA se lohe ke kAMToM ko utsAhapUrvaka sahatA hai kintu jo kisI lAbha kI AzA ke binA kAnoM meM praviSTa hone vAle tIkSNa vacanamAya kAMToM ko sahana karatA hai, vahI pUjya hotA hai / sUtra -462 lohamaya kAMTe muhUrttabhara duHkhadAyI hote haiM; phira ve bhI se sukhapUrvaka nikAle jA sakate haiM / kintu vANI se nikale hue durvacanarUpI kAMTe kaThinatA se nikAle jA sakanevAle, vaira paramparA bar3hAnevAle aura mahAbhayakArI hote haiM sUtra - 463 Ate hue kaTuvacanoM ke AghAta kAnoM meM pahu~cate hI daurmanasya utpanna karate haiM; (parantu) jo vIra-puruSoM kA parama agraNI jitendriya puruSa 'yaha merA dharma hai| aisA mAna kara sahana kara letA hai, vahI pUjya hotA hai| sUtra -464 jo muni pITha pIche kadApi kisI kA avarNavAda nahIM bolatA tathA pratyakSa meM virodhI bhASA evaM nizcayakAriNI aura apriyakAriNI bhASA nahIM bolatA, vaha pUjya hotA hai / sUtra - 465 jo lolupa nahIM hotA, indrajAlika camatkAra-pradarzana nahIM karatA, mAyA kA sevana nahIM karatA, cugalI nahIM khAtA, dInavRtti nahIM karatA, dUsaroM se apanI prazaMsA nahIM karavAtA aura na svayaM apanI prazaMsA karatA hai tathA jo kutUhala nahIM karatA, vaha pUjya hai| sUtra - 466 vyakti guNoM se sAdhu hotA hai, aguNoM se asAdhu / isalie sAdhu ke yogya guNoM ko grahaNa kara aura asAdhuguNoM ko chodde| AtmA ko AtmA se jAna kara jo rAgadveSa meM sama rahatA hai, vahI pUjya hotA hai| muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 39
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra -467 isI prakAra alpavayaska yA vRddha ko, strI yA puruSa ko, athavA pravrajita athavA gRhastha ko usake duzcarita kI yAda dilA kara jo sAdhaka na to usakI hIlanA karatA hai aura na hI jhir3akatA hai tathA jo ahaMkAra aura krodha kA tyAga karatA hai, vahI pUjya hotA hai| sUtra - 468 (abhyutthAna Adi dvArA) sammAnita kiye gae AcArya una sAdhakoM ko satata sammAnita karate haiM, jaise(pitA apanI kanyAoM ko) yatnapUrvaka yogya kula meM sthApita karate haiM, vaise hI (AcArya apane ziSyoM ko supatha meM) sthApita karate haiM; una sammAnArha, tapasvI, jitendriya, satyaparAyaNa AcAryoM ko jo sammAnate hai, vaha pUjya hotA hai| sUtra - 469 jo medhAvI muni una guNa-sAgara guruoM ke subhASita sunakara, tadanusAra AcaraNa karatA hai; jo paMca mahAvratoM meM rata, tIna guptiyoM se gupta, cAroM kaSAyoM se rahita ho jAtA hai, vaha pUjya hotA hai| sUtra - 470 jina-(prarUpita) siddhAnta meM nipuNa, abhigama meM kuzala muni isa loka meM satata guru kI paricaryA karake pUrvakRta karma ko kSaya kara bhAsvara atula siddhi gati ko prApta karatA hai| -aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-9- uddezaka-4 sUtra - 471-472 AyuSman ! maiMne sunA hai, una bhagavAn ne kahA hai-sthavira bhagavaMtoM ne vinayasamAdhi ke cAra sthAna batAye haiMvinaya samAdhi, zrutasamAdhi, tapaHsamAdhi aura AcArasamAdhi / jo jitendriya hote haiM, ve paNDita apanI AtmA ko ina cAra sthAnoM meM nirata rakhate haiN| sUtra - 473-475 vinayasamAdhi cAra prakAra kI hotI hai / jaise-anuzAsita kiyA huA (ziSya) AcArya ke anuzAsana-vacanoM ko sunanA cAhatA hai; anuzAsana ko samyak prakAra se svIkAratA hai; zAstra kI ArAdhanA karatA hai; aura vaha AtmaprazaMsaka nahIM hotA / isa (viSaya) meM zloka bhI hai-AtmArthI muni hitAnuzAsana sunane kI icchA karatA hai; zuzrUSA karatA hai, usa ke anukUla AcaraNa karatA hai; vinayasamAdhi meM (pravINa hU~) aise unmAda se unmatta nahIM hotaa| sUtra - 476-478 zrutasamAdhi cAra prakAra kI hotI hai; jaise ki-'mujhe zruta prApta hogA,' 'maiM ekAgracitta ho jAUMgA,' 'maiM apanI AtmA ko sva-bhAva meM sthApita karU~gA', evaM 'maiM dUsaroM ko sthApita karU~gA' ina cAroM kAraNo se adhyayana karanA cAhie / isa meM eka zloka hai-pratidina zAstrAdhyayana ke dvArA jJAna hotA hai, citta ekAgra ho jAtA hai, sthiti hotI hai aura dUsaroM ko sthira karatA hai tathA aneka prakAra ke zruta kA adhyayana kara zrutasamAdhi meM rata ho jAtA hai| sUtra -479-480 tapaHsamAdhi cAra prakAra kI hotI hai / yathA-ihaloka ke, paraloka ke, kIrti, varNa, zabda aura zloka ke lie, nirjarA ke atirikta anya kisI bhI uddezya se, cAroM kAraNoM se tapa nahIM karanA cAhie, sadaiva vividha guNoM vAle tapa meM (jo sAdhaka) rata rahatA hai, paudgalika pratiphala kI AzA nahIM rakhatA; karmanirjarArthI hotA hai; vaha tapa ke dvArA pUrvakRta karmoM kA kSaya kara DAlatA hai aura sadaiva tapa:samAdhi se yukta rahatA hai| muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 40
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra - 481-482 AcArasamAdhi cAra prakAra kI hai; ikaloha, paraloka, kIrti, varNa, zabda aura zloka, Arhata hetuoM ke sivAya anya kisI bhI hetu Ina cAroM ko lekara AcAra kA pAlana nahIM karanA cAhie, yahA~ AcArasamAdhi ke viSaya meM eka zloka hai-'jo jinavacana meM rata hotA hai, jo krodha se nahIM bhannAtA, jo jJAna se paripUrNa hai aura jo atizaya mokSArthI hai, vaha mana aura indriyoM kA damana karane vAlA muni AcArasamAdhi dvArA saMvRtta hokara mokSa ko atyanta nikaTa karane vAlA hotA hai| sUtra - 483-484 parama-vizuddhi aura (saMyama meM) apane ko bhalIbhA~ti susamAhita rakhane vAlA jo sAdhu hai, vaha cAroM samAdhiyoM ko jAna kara apane lie vipula hitakara, sukhAvaha evaM kalyANa kara mokSapada ko prApta kara letA hai| janma-maraNa se mukta ho jAtA hai, naraka Adi saba paryAyoM ko sarvathA tyAga detA hai / yA to zAzvata siddha ho jAtA hai, athavA maharddhika deva hotA hai| adhyayana-9 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 41
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka adhyayana-10- sa bhikSu sUtra -485 jo tIrthaMkara bhagavAn kI AjJA se pravrajita hokara nirgrantha-pravacana meM sadA samAhitacitta rahatA hai; striyoM ke vazIbhUta nahIM hotA, vamana kiye hue (viSayabhogoM) ko punaH nahIM sevana karatA; vaha bhikSu hotA hai| sUtra - 486 jo pRthvI ko nahIM khodatA, nahIM khudavAtA, sacitta jala nahIM pItA aura na pilAtA hai, agni ko na jalAtA hai aura na jalavAtA hai, vaha bhikSu hai| sUtra - 487 jo vAyuvyaMjaka se havA nahIM karatA aura na karavAtA hai, harita kA chedana nahIM karatA aura na karAtA hai, bIjoM kA sadA vivarjana karatA huA sacitta kA AhAra nahIM karatA, vaha bhikSu hai| sUtra - 488 (bhojana banAne meM) pRthvI, tRNa aura kASTha meM Azrita rahe hue trasa aura sthAvara jIvoM kA vadha hotA hai / isalie jo auddezika kA upabhoga nahIM karatA tathA jo svayaM nahIM pakAtA aura na pakavAtA hai, vaha bhikSu hai| sUtra - 489 jo jJAtaputra (mahAvIra) ke vacanoM meM ruci (zraddhA) rakha kara SaTkAyika jIvoM (sarvajIvoM) ko Atmavat mAnatA hai, jo pAMca mahAvratoM kA pAlana karatA hai, jo pAMca (hiMsAdi) AsravoM kA saMvaraNa () karatA hai, vaha bhikSu hai sUtra - 490 jo cAra kaSAyoM kA vamana karatA hai, tIrthaMkaro ke pravacanoM meM sadA dhruvayogI rahatA hai, adhana hai tathA sone aura cA~dI se svayaM mukta hai, gRhasthoM kA yoga nahIM karatA, vahI bhikSu hai / sUtra -491 jisakI dRSTi samyak hai, jo sadA amUDha hai, jJAna, tapa aura saMyama meM AsthAvAn hai tathA tapasyA se purAne pApa karmoM ko naSTa karatA hai aura mana-vacana-kAyA se susaMvRta hai, vahI bhikSu hai| sUtra - 492 pUrvokta eSaNAvidhi se vividha azana, pAna, khAdya aura svAdya ko prApta kara-'yaha kala yA parasoM kAma AegA,' isa vicAra se jo saMcita na karatA hai aura na karAtA hai, vaha bhikSu hai| sUtra - 493 pUrvokta prakAra se vividha azana Adi AhAra ko pAkara jo apane sAdharmika sAdhuoM ko nimantrita karake khAtA hai tathA bhojana karake svAdhyAya meM rata rahatA hai, vahI bhikSu hai| sUtra - 494 jo kalaha utpanna karane vAlI kathA nahIM karatA aura na kopa karatA hai, jisakI indriyA~ nibhRta rahatI haiM, prazAnta rahatA hai / saMyama meM dhruvayogI hai, upazAnta rahatA hai, jo ucita kArya kA anAdara nahIM karatA, vahI bhikSu hai sUtra - 495 jo kAMTe ke samAna cubhane vAle Akroza-vacanoM, prahAroM, tarjanAoM aura atIva bhayotpAdaka aTTahAsoM ko tathA sukha-duHkha ko samabhAvapUrvaka sahana karatA hai; vahI bhikSu hai / muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 42
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka sUtra -496 jo zmazAna meM pratimA aMgIkAra karake (vahA~ ke) atibhayotpAdaka dRzyoM ko dekha kara bhayabhIta nahIM hotA, vividha guNoM evaM tapa meM rata rahatA hai, zarIra kI bhI AkAMkSA nahIM karatA, vahI bhikSu hai| sUtra - 497 jo muni bAra-bAra deha kA vyutsarga aura (mamatva) tyAga karatA hai, kisI ke dvArA Akroza kiye jAne, pITe jAne athavA kSata-vikSata kiye jAne para bhI pRthvI ke samAna kSamAzIla rahatA hai, nidAna nahIM karatA tathA kautuka nahIM karatA, vahI bhikSu hai| sUtra - 498 jo apane zarIra se parISahoM ko jIta kara jAtipatha se apanA uddhAra kara letA hai, janmamaraNa ko mahAbhaya jAna kara zramaNavRtti ke yogya tapazcaryA meM rata rahatA hai, vahI bhikSu hai| sUtra - 499 jo hAthoM, pairoM, vANI aura indriyoM se saMyata hai, adhyAtma meM rata hai, jisakI AtmA samyak rUpa se samAdhistha hai aura jo sUtra tathA artha ko vizeSa rUpa se jAnatA hai; vaha bhikSu hai / sUtra - 500 jo upadhi meM mUrcchita nahIM hai, agRddha hai, ajJAta kuloM se bhikSA kI eSaNA karatA hai, saMyama ko nissAra kara dene vAle doSoM se rahita hai; kraya-vikraya aura sannidhi se rahita hai tathA saba saMgoM se mukta hai, vahI bhikSu hai / sUtra - 501 jo bhikSu lolupatA-rahita hai, rasoM meM gRddha nahIM hai, ajJAta kuloM meM bhikSAcarI karatA hai, asaMyamI jIvana kI AkAMkSA nahIM karatA, Rddhi, satkAra aura pUjA kA tyAga karatA hai, jo sthitAtmA hai aura chala se rahita hai, vahI bhikSu hai| sUtra - 502 "pratyeka vyakti ke puNya-pApa pRthak-pRthak hote haiM, aisA jAnakara, jo dUsaroM ko (yaha) nahIM kahatA ki 'yaha kuzIla hai / ' tathA dUsarA kupita ho, aisI bAta bhI nahIM kahatA aura jo apanI AtmA ko sarvotkRSTa mAnakara ahaMkAra nahIM karatA, vaha bhikSu hai| sUtra - 503 jo jAti, rUpa, lAbha, zruta kA mada nahIM karatA hai; unako tyAgakara dharmadhyAna meM rata rahatA hai, vahI bhikSu hai sUtra - 504 jo mahAmuni zuddha dharma-kA upadeza karatA hai, svayaM dharma meM sthita hokara dUsare ko bhI dharma meM sthApita karatA hai, pravajita hokara kuzIla ko chor3atA hai tathA hAsyotpAdaka kutUhalapUrNa ceSTAe~ nahIM karatA, vaha bhikSu hai| sUtra -505 apanI AtmA ko sadA zAzvata hita meM susthita rakhane vAlA pUrvokta bhikSu isa azuci aura azAzvata dehavAsa ko sadA ke lie chor3a detA hai tathA janma-maraNa ke bandhana ko chedana kara siddhagati ko prApta kara letA hai| - aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-10 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 43
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka cUlikA-1-rativAkya sUtra -506 isa nirgrantha-pravacana meM jo pravrajita huA hai, kintu kadAcit duHkha utpanna ho jAne se saMyama meM usakA citta aratiyukta ho gayA / ataH vaha saMyama kA parityAga kara jAnA cAhatA hai, kintu saMyama tyAgA nahIM hai, usase pUrva ina aThAraha sthAnoM kA samyak prakAra se Alocana karanA caahie| ye aThAraha sthAna azva ke lie lagAma, hAthI ke lie aMkuza aura pota ke lie patAkA samAna haiM / jaiseoha ! duSSamA Are meM jIvana duHkhamaya hai / gRhasthoM ke kAmabhoga asAra evaM alpakAlika haiM | manuSya prAyaH kapaTabahula haiM / merA yaha duHkha cirakAla nahIM hogA / gRhavAsa meM nIca janoM kA puraskAra-satkAra (karanA par3egA / ) punaH gRhasthavAsa meM jAnekA artha hai-vamana kiye hue kA vApisa pInA / nIca gatiyoM meM nivAsa ko svIkAra karanA / aho ! gRhavAsa meM gRhasthoM ke lie zuddha dharma nizcaya hI durlabha hai / vahA~ AtaMka usake vadha kA kAraNa hotA hai / vahA~ saMkalpa vadha ke lie hotA hai | gRhavAsa kleza-yukta hai, muniparyAya klezarahita hai / gRhavAsa bandha hai, zramaNaparyAya mokSa hai / gRhavAsa sAvadha hai, muniparyAya anavadya hai / gRhasthoM ke kAmabhoga bahujana-sAdhAraNa haiM / pratyeka ke puNya aura pApa apane-apane haiM / manuSyoM kA jIvana kuza ke agra bhAga para sthita jalabindu ke samAna caMcala hai, nizcaya hI anitya hai / maiMne pUrva bahuta hI pApakarma kiye haiM / duSTa bhAvoM se Acarita tathA duSparAkrama se arjita pUrvakRta pApakarmoM kA phala bhoga lene para hI mokSa hotA hai, athavA tapa ke dvArA kSaya karane para hI mokSa hotA hai| sUtra -507-508 isa viSaya meM kucha zloka haiM-jaba anArya (sAdhu) bhogoM ke lie (cAritra-) dharma ko chor3atA hai, taba vaha bhogoM meM mUrcchita banA huA ajJa apane bhaviSya ko samyaktayA nahIM samajhatA / vaha sabhI dharmoM meM paribhraSTa ho kara vaise hI pazcAttApa karatA hai, jaise Ayu pUrNa hone para devaloka ke vaibhava se cyuta ho kara pRthvI para par3A huA indra / sUtra - 509-511 jaba (sAdhu pravrajita avasthA meM hotA hai, taba) vandanIya hotA hai, vahI pazcAt avandanIya ho jAtA hai, taba vaha usI prakAra pazcAttApa karatA hai, jisa prakAra apane sthAna se cyuta devatA / pahale pUjya hotA hai, vahI pazcAt apUjya ho jAtA hai, taba vaha vaise hI paritApa karatA hai, jaise rAjya se bhraSTa rAjA / pahale mAnanIya hotA hai, vahI pazcAt amAnanIya ho jAtA hai, taba vaha vaise hI pazcAttApa karatA hai, jaise karbaTa meM avaruddha setth| sUtra - 512-514 utpravrajita vyakti yauvanavaya ke vyatIta ho jAne para jaba vRddha hotA hai, taba vaise hI pazcAttApa karatA hai, jaise kAMTe ko nigalane ke pazcAt matsya / duSTa kuTumba kI kutsita cintAoM se pratihata hotA hai, taba vaha vaise hI paritApa karatA hai, jaise bandhana meM baddha hAthI / putra aura strI se ghirA huA aura moha kI paramparA se vyApta vaha paMka meM phaMse hue hAthI ke samAna paritApa karatA hai| sUtra - 515 yadi maiM bhAvitAtmA aura bahuzruta hokara jinopadiSTa zrAmaNya-paryAya meM ramaNa karatA to Aja maiM gaNI (AcArya) hotaa| sUtra - 516-517 (saMyama meM) rata maharSiyoM ke lie muni-paryAya devaloka samAna aura jo saMyama meM rata nahIM hote, unake lie muni dIparatnasAgara kRt (dazavakAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 44
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka mahAnaraka samAna hotA hai / isalie muniparyAya meM rata rahanevAloM kA sukha devoM samAna uttama jAnakara tathA nahIM rahanevAloM kA duHkha naraka samAna tIvra jAnakara paNDitamuni muniparyAya meM hI ramaNa kare / sUtra - 518 jisakI dAr3heM nikAla dI gaI hoM, usa ghora viSadhara kI sAdhAraNa ajJa jana bhI avahelanA karate haiM, vaise hI dharma se bhraSTa, zrAmaNya rUpI lakSmI se rahita, bujhI huI yajJAgni ke samAna nisteja aura durvihita sAdhu kI kuzIla loga bhI nindA karate haiN| sUtra - 519 dharma se cyuta, adharmasevI aura cAritra ko bhaMga karanevAlA isI loka meM adharmI kahalAtA hai, usakA apayaza aura apakIrti hotI hai, sAdhAraNa logoM meM bhI vaha durnAma ho jAtA hai aura anta meM usakI adhogati hotI hai| sUtra - 520 vaha saMyama-bhraSTa sAdhu AvezapUrNa citta se bhogoM ko bhoga kara evaM tathAvidha bahuta-se asaMyama kA sevana karake duHkhapUrNa aniSTa gati meM jAtA hai aura use bodhi sulabha nahIM hotii| sUtra - 521 duHkha se yukta aura klezamaya manovRtti vAle isa jIva kI palyopama aura sAgaropama Ayu bhI samApta ho jAtI hai, to phira he jIva ! merA yaha manoduHkha to hai hI kyA ? sUtra - 522 'merA yaha duHkha cirakAla taka nahIM rahegA, jIvoM kI bhoga-pipAsA azAzvata hai / yadi vaha isa zarIra se na miTI, to mere jIvana ke anta meM to vaha avazya miTa jaaegii| sUtra - 523 jisakI AtmA isa prakAra se nizcita hotI hai / vaha zarIra ko to chor3a sakatA hai, kintu dharmazAsana ko chor3a nahIM sakatA / aise dRr3hapratijJa sAdhu ko indriyA~ usI prakAra vicalita nahIM kara sakatIM, jisa prakAra vegapUrNa gati se AtA huA vAyu sudarzana-giri ko| sUtra -524 buddhimAn manuSya isa prakAra samyak vicAra kara tathA vividha prakAra ke lAbha aura unake upAyoM ko vizeSa rUpa se jAna kara tIna guptiyoM se gupta hokara jinavacana kA Azraya leN|-aisaa maiM kahatA huuN| cUlikA-1 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 45
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka cUlikA-2-viviktacaryA sUtra - 525 maiM usa cUlikA ko kahU~gA, jo zruta hai, kevalI-bhASita hai, jise suna kara puNyazAlI jIvoM kI dharma meM mati utpanna hotI hai| sUtra - 526-528 (nadI ke jalapravAha meM gira kara samudra kI ora bahate hue kASTha ke samAna) bahuta-se loga anusrota saMsArasamudra kI ora prasthAna kara rahe haiM, kintu jo mukta honA cAhatA hai, jise pratisrota hokara saMyama ke pravAha meM gati karane kA lakSya prApta hai, use apanI AtmA ko pratisrota kI ora le jAnA caahie| anusrota saMsAra hai aura pratisrota usakA uttAra hai / sAdhAraNa saMsArIjana ko anusrota calanemeM sukha kI anubhUti hotI hai, kintu suvihita sAdhuoMke lie Azrava pratisrota hotA hai / isalie AcAra (-pAlana) meM parAkrama karake tathA saMvarameM pracura samAdhiyukta hokara, sAdhu ko apanI caryA, guNoM-niyamoM kI ora dRSTipAta karanA caahie| sUtra - 529 aniyatavAsa, samudAna-caryA, ajJAtakuloM se bhikSA-grahaNa, ekAnta sthAna meM nivAsa, alpa-upadhi aura kalaha-vivarjana; yaha vihAracaryA RSiyoM ke lie prazasta hai| sUtra - 530 AkIrNa aura avamAna nAmaka bhoja kA vivarjana evaM prAyaH dRSTasthAna se lAe hue bhakta-pAna kA grahaNa, (RSiyoM ke lie prazasta hai|) bhikSu saMsRSTakalpa se hI bhikSAcaryA kreN| sUtra - 531 sAdhu madya aura mAMsa kA abhojI ho, amatsarI ho, bAra-bAra viSayoM ko sevana na karanevAlA ho, bAra-bAra kAyotsarga karanevAlA aura svAdhyAya ke yogo meM prayatnazIla ho| sUtra - 532 yaha zayana, Asana, zayyA, niSadyA tathA bhakta-pAna Adi jaba maiM lauTa kara AUM, taba mujhe hI denA aisI pratijJA na dilAe / kisI grAma, nagara, kula, deza para yA kisI bhI sthAna para mamatvabhAva na kre| sUtra - 533 muni gRhastha kA vaiyAvRttya na kare / gRhastha kA abhivAdana, vandana aura pUjana bhI na kare / muni saMklezarahita sAdhuoM ke sAtha rahe, jisase guNoM kI hAni na ho| sUtra - 534 kadAcit guNoM meM adhika athavA guNoM meM samAna nipuNa sahAyaka sAdhu na mile to pApakarmoM ko varjita karatA huA, kAmabhogoM meM anAsakta rahakara akelA hI vihAra kre| sUtra -535 varSAkAla meM cAra mAsa aura anya RtuoM meM eka mAsa rahane kA utkRSTa pramANa hai / vahIM dUsare varSa nahIM rahanA cAhie / sUtra kA artha jisa prakAra AjJA de, bhikSu usI prakAra sUtra ke mArga se cle| sUtra - 536-537 jo sAdhu rAtri ke prathama prahara aura pichale prahara meM apanI AtmA kA apanI AtmA dvArA samprekSaNa karatA hai muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 46
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka ki-maiMne kyA kiyA hai ? mere lie kyA kRtya zeSa rahA hai ? vaha kauna-sA kArya hai, jo mere dvArA zakya hai, kintu maiM nahIM kara rahA hU~ ? kyA merI skhalanA ko dUsarA koI dekhatA hai ? athavA kyA apanI bhUla ko maiM svayaM dekhatA hU~ ? athavA kauna-sI skhalanA maiM nahIM tyAga rahA hU~ ? isa prakAra AtmA kA samyak anuprekSaNa karatA huA muni anAgata meM pratibandha na kre| sUtra - 538 jisa kriyA meM bhI tana se, vANI se athavA mana se (apane ko) duSprayukta dekhe, vahIM (usI kriyA meM) dhIra sambhala jAe, jaise jAtimAn azva lagAma khIMcate hI zIghra saMbhala jAtA hai| sUtra -539 jisa jitendriya, dhRtimAn satpuruSa ke yoga sadA isa prakAra ke rahate haiM, use loka meM pratibuddhajIvI kahate haiM, vahI vAstava meM saMyamI jIvana jItA hai| sUtra -540 samasta indriyoM ko susamAhita karake AtmA kI satata rakSA karanI cAhie, arakSita AtmA jAtipatha ko prApta hotA hai aura surakSita AtmA saba duHkhoM se mukta ho jAtA hai / -aisA maiM kahatA huuN| cUlikA-2 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa | [42] dazavaikAlika-mUlasUtra -3-hindI anuvAda pUrNa / muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 47
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 42, mUlasUtra-3, 'dazavaikAlika' adhyayana/uddeza/sUtrAMka namo namo nimmaladaMsaNassa pUzyapAzrI AnaMha-kSamA-dalita-suzIla-sudharmasAra 3lyo namaH 42 dazavaikAlika AgamasUtra hindI anuvAda [anuvAdaka evaM saMpAdaka] Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] OG P1188:- (1) (2) deepratnasagar.in bheTa Dresa:- jainmunideepratnasagar@gmail.com bhojA 09825967397 PPPORT muni dIparatnasAgara kRt (dazavaikAlika) AgamasUtra-hindI anuvAda Page 48