________________
' તત્વાર્થ સૂત્રકાર “જિલધિમાઅર્થાત નિસર્ગ (સ્વભાવ) અને અધિગમ (ગુરૂ ઉપદેશ આદિ) બનેને સમકિતના કારણ માને છે. ઉપાસક દશાંગના સદાલ પુત્રનાઝ અધિકારમાં “અહિ उठाणे ति वा, कम्मेतिवा, बलेतिवा वीरिपतिवा, पुरिसकार પર ત્તિ ઘા” આ પ્રમાણે પુરૂષાર્થનીજ પ્રધાનતા બતાવેલી છે.
જે લેકે એમ કહે છે કે, અમારી ભવ સ્થિતિ પાકી નથી, તે જ્યારે પાકશે ત્યારે પિતાની મેળે અમને સમક્તિની પ્રાપ્તિ થઈ જશે, તેમજ "खेत्रफरस कर्म प्रकृति के उदै आयै विना डग भरे अन्तरिक्ष કાશી શૈ” ઈત્યાદિ કથન કરે છે તે પરાકૃત છે. આ પ્રમાણે નિયતિવાદીના મતને ગ્રહણ કરવાથી ગોશાલકના મતને માનવાને પ્રસંગ આવશે. આ ઉપરથી એટલું સિદ્ધ થાય છે કે કેવળ કાળલબ્ધિથી અથવા કેવળ અધ્યાત્મ ભાવનાથી કર્મ જીતી શકાતા નથી. કર્મને જીતવા માટે વ્યવહારને આશ્રય લીધા વિના ચાલી શકે તેમ નથી. સમયસારની વૃત્તિમાં પણ કહ્યું છે કે – ... मग्नाः कर्मनयालंबनपरा ज्ञानं न जानन्ति यन् . मग्ना ज्ञाननयैषिणोऽपि यदतिस्वच्छंदमंदोधमाः।
विश्वस्योपरि ते तरन्ति सततं ज्ञानीभवन्तः स्वयं ।
ये कुर्वन्ति न कमे न यान्ति च वशं जातु प्रमादस्य॥
* એક વખતે સદાલપુત્ર શાલામાંથી માટીના વાસણને તડકે મૂકતા હતા, ત્યારે અવસર જેઈને પ્રભુએ તેને પુછયું “આ વાસણે ઉદ્યમથી બન્યા કે વિના મહેનતે બન્યા?” ત્યારે તેણે કહ્યું, “વગર મહેનતે બન્યા માટે હું ઉદ્યમને માનતા નથી.” પ્રભુએ કહ્યું, “આ વાસણે કોઈ માણસ ચેરી જાય તો તે તેને શું કર?' સદાલ પુત્રે કહ્યું, “હું તેની તાડના, તર્જના, હનન આદિ કર્થના કરું.” એટલે પ્રભુએ કહ્યું, હે સદાલપુત્ર! તારાં જ વચનથી તું ઉદ્યમને કબૂલ કરે છે. તો પછી તારાથી તેને નિષેધ કરાય જ નહિ. પ્રભુના એવા યુક્તિયુક્ત વચનેથી તે પ્રતિબોધ પામ્ય અને ગૌશાલાના મતને છોડીને પ્રભુ મહાવીરની પાસે તેણે શ્રાવકના બારવ્રત અંગીકાર કર્યા.
